「もし、しょうぐんに花から花へチョウチョみたいにとべ、であるとか、かなしい話を書け、であるとか、海鳥になれ、であるとかいいつけて、しょうぐんが、いわれたことをできなかったとしよう。なら、そいつか、この王か、どちらがまちがってると、そちはおもう？」

— Калi б я загадаў генералу, каб ён, як матылёк, пырхаў з кветкi на кветку або перакiнуўся ў марскую чайку, i калi б генерал не выканаў загаду, хто з нас быў бы вiнаваты?

「王さまのほうです。」と王子くんはきっぱりいった。

— Вы, ваша вялiкасць, — цвёрда адказаў Маленькi прынц.

「そのとおり。それぞれには、それぞれのできることをまかせねばならぬ。ものごとがわかって、はじめて力がある。もし、こくみんに海へとびこめといいつけようものなら、国がひっくりかえる。そのようにせよ、といってもいいのは、そもそも、ものごとをわきまえて、いいつけるからである。」

— Несумненна. Трэба патрабаваць ад кожнага тое, што ён можа зрабiць, разважаў кароль. — Улада трымаецца, у першую чаргу, на разумнасцi. Калi б ты загадаў свайму народу кiнуцца ў мора, ён зрабiў бы рэвалюцыю. Я маю права патрабаваць паслушэнства, бо мае загады заўсёды разумныя.

「じゃあ、ぼくの夕ぐれは？」と王子くんはせまった。なぜなら王子くん、いちどきいたことは、ぜったいにわすれない。

— А як з захадам сонца? — нагадаў Маленькi прынц, якi нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне.

「そちの夕ぐれなら、見られるぞ。いいつけよう。だが、まとう。うまくおさめるためにも、いいころあいになるまでは。」

— Будзе табе твой захад сонца. Я запатрабую яго. Але варта пачакаць спрыяльных умоў, бо якраз у гэтым i заключаецца мудрасць правiцеля.

「それはいつ？」と王子くんはたずねる。

— I калi гэта будзе? — пацiкавiўся Маленькi прынц.

「むむむ！」と王さまはいって、ぶあつい〈こよみ〉をしらべた。「むむむ！　そうだな……だい……たい……ごご７じ40ぷんくらいである！　さすれば、いうとおりになるのがわかるだろう。」

— Гм! Гм! — кашлянуў кароль i зазiрнуў у тоўсты каляндар. — Гм! Гм! Гэта будзе прыблiзна… прыблiзна… гэта будзе сёння вечарам прыблiзна а палове восьмай! I ты пабачыш, як усё выдатна слухаецца мяне.

王子くんはあくびをした。夕ぐれにあえなくて、ざんねんだった。それに、ちょっともううんざりだった。

Маленькi прынц пазяхнуў. Яму было шкада, што захад сонца так i не адбыўся. I яму стала ўжо нецiкава тут.

「ここですることは、もうないから。」と王子くんは王さまにいった。「そろそろ行くよ！」

— Ну, мне пара, — сказаў ён каралю. — Больш мне тут няма чаго рабiць.

「行ってはならん。」と王さまはいった。けらいができて、それだけうれしかったんだ。「行ってはならん、そちを、だいじんにしてやるぞ！」

— Застанься, — папрасiў кароль, горды, што ў яго ёсць, нарэшце, падданы. Застанься, я зраблю цябе мiнiстрам!

「それで、なにをするの？」

— Мiнiстрам чаго?

「む……ひとをさばくであるぞ！」

— Гм-гм… Мiнiстрам юстыцыi!

「でも、さばくにしても、ひとがいないよ！」

— Але няма ж каго судзiць!

「それはわからん。まだこの王国をぐるりとまわってみたことがない。年をとったし、大きな馬車ばしゃをおくばしょもない。あるいてまわるのは、くたびれるんでな。」

— Хто ведае, — адказаў кароль. — Я яшчэ не абышоў усяго свайго каралеўства. Стары ўжо, для карэты на планеце месца мала, а пеша хадзiць ногi забаляць.

「ふうん！　でもぼくはもう見たよ。」と、王子くんはかがんで、もういちど、ちらっと星のむこうがわを見た。「あっちには、ひとっこひとりいない……」

— Ды я ўжо бачыў, — сказаў прынц i яшчэ раз кiнуў вокам за спiну караля, на другi бок планеты. — Тут анiкога больш няма…

「なら、じぶんをさばくである。」と王さまはこたえた。「もっとむずかしいぞ。じぶんをさばくほうが、ひとをさばくよりも、はるかにむずかしい。うまくじぶんをさばくことができたなら、それは、しょうしんしょうめい、けんじゃのあかしだ。」

— У такiм разе, будзеш судзiць самога сябе, — адказаў кароль. — Гэта сама цяжкае. Куды цяжэй судзiць самога сябе, чым каго iншага. Калi ты зможаш справядлiва асудзiць сябе, значыць, ты сапраўдны мудрэц.

すると王子くんはいった。「ぼく、どこにいたって、じぶんをさばけます。ここにすむひつようはありません。」

— Я i ў iншым месцы магу судзiць сябе, — адказаў Маленькi прынц. — Для гэтага не абавязкова жыць менавiта тут.

「むむむ！　たしか、この星のどこかに、よぼよぼのネズミが１ぴきおる。夜、もの音がするからな。そのよぼよぼのネズミをさばけばよい。ときどき、死けいにするんである。そうすれば、そのいのちは、そちのさばきしだいである。だが、いつもゆるしてやることだ、だいじにせねば。１ぴきしかおらんのだ。」

— Гм! Гм! — кашлянуў кароль. — Я ўпэўнены, што на маёй планеце дзесьцi хаваецца стары пацук. Начамi чутно. Можаш судзiць гэтага старога пацука. Час ад часу будзеш прыгаворваць яго да смерцi. Такiм чынам, жыццё яго будзе залежыць ад тваёй справядлiвасцi. Але кожны раз табе давядзецца мiлаваць яго. Трэба берагчы старога пацука. Ён жа ў нас адзiн.

また王子くんはへんじをする。「ぼく、死けいにするのきらいだし、もうさっさと行きたいんです。」

— Не люблю я выносiць смяротных прыгавораў, — адказаў Маленькi прынц. — I наогул, мне пара.

「ならん。」と王さまはいう。

— Не, не пойдзеш! — запратэставаў кароль.

もう、王子くんはいつでも行けたんだけど、年よりの王さまをしょんぼりさせたくなかった。

Маленькаму прынцу, якi ўжо сабраўся ў дарогу, зусiм не хацелася засмучаць старога манарха.

「もし、へいかが、いうとおりになるのをおのぞみなら、ものわかりのいいことを、いいつけられるはずです。いいつける、ほら、１ぷんいないにしゅっぱつせよ、とか。ぼくには、もう、いいころあいなんだとおもいます……」

— Калi ваша вялiкасць хоча, каб вас безагаворачна слухалi, вы маглi б аддаць мне разумны загад. Вы, да прыкладу, маглi б загадаць мне адправiцца не пазней як праз хвiлiну. Мне здаецца, умовы спрыяльныя.

王さまはなにもいわなかった。王子くんはとりあえず、どうしようかとおもったけど、ためいきをついて、ついに星をあとにした……

Кароль маўчаў. Маленькi прынц трошкi павагаўся, уздыхнуў i пайшоў.

「そちを、ほかの星へつかわせるぞ！」そのとき、王さまはあわてて、こういった。

— Прызначаю цябе паслом! — паспешлiва крыкнуў яму ўслед кароль.

まったくもってえらそうないいかただった。

I выгляд у яго быў пры гэтым такi, быццам ён не дапускаў нiякiх пярэчанняў.

おとなのひとって、そうとうかわってるな、と王子くんは心のなかでおもいつつ、たびはつづく。

«Дзiўныя людзi гэтыя дарослыя», — падумаў дарогаю Маленкi прынц.

11

РАЗДЗЕЛ ХI

ふたつめの星は、みえっぱりのすまいだった。

На другой планеце жыў славалюб.

「ふふん！　ファンのおでましか！」王子くんが見えるなり、みえっぱりはとおくから大ごえをあげた。

— Ну, нарэшце такi дачакаўся паклоннiка! — здалёк узрадаваўся Маленькаму прынцу славалюб.

というのも、みえっぱりにかかれば、だれもかれもみんなファンなんだ。

Для славалюбаў жа ўсе астатнiя людзi — паклоннiкi.

「こんにちは。」と王子くんはいった。「へんなぼうしだね。」

— Дзень добры, — сцiпла павiтаўся Маленькi прынц. — Якi забаўны ў вас капялюш.

「あいさつできる。」と、みえっぱりはいう。「はくしゅされたら、これであいさつする。あいにく、ここをとおりすぎるひとなんていないわけだが。」

— Гэта каб раскланьвацца, — растлумачыў славалюб. — Каб раскланьвацца, калi мяне вiтаюць. На жаль, сюды нiхто нiколi вачэй не кажа.

「うん？」王子くんは、なんのことかわからなかった。

— Як гэта? — не зразумеў яго Маленькi прынц.

「りょう手で、ぱちぱちとやってみな。」と、みえっぱりはその子にすすめた。

— Пляснi ў ладкi, — параiў славалюб.

王子くんは、りょう手でぱちぱちとやった。みえっぱりは、ぼうしをちょっともち上げて、そっとあいさつをした。

Маленькi прынц пляснуў у ладкi. Славалюб прыўзняў капялюш i сцiпла раскланяўся.

「王さまのところよりもたのしいな。」と王子くんは心のなかでおもった。だからもういちど、りょう手でぽちぱちとやった。みえっぱりも、ぼうしをちょっともち上げて、もういちどあいさつをした。

«Тут яшчэ займальней, чым у караля», — падумаў Маленькi прынц. Ён зноў запляскаў у ладкi. Славалюб у адказ прыўзнiмаў свой капялюш i раскланьваўся перад госцем.

５ふんつづけてみたけど、おなじことばかりなので、王子くんはこのあそびにもあきてしまった。

Хвiлiн праз пяць аднастайнасць гэтай гульнi стамiла Маленькага прынца.

「じゃあ、そのぼうしを下ろすには、どうしたらいいの？」と、その子はきいた。

— А што трэба зрабiць, каб капялюш упаў? — спытаў ён.

でも、みえっぱりはきいてなかった。みえっぱりは、ほめことばにしか、ぜったい耳をかさない。

Але славалюб не адказаў. Славалюбы глухiя да ўсяго, акрамя пахвал.

「おまえは、おれさまを心のそこから、たたえているか？」と、その男は王子くんにきいた。

— Ты сапраўды захапляешся мною? — спытаў ён Маленькага прынца.

「たたえるって、どういうこと？」

— А што гэта азначае — захапляцца?

「たたえるっていうのは、このおれさまが、この星でいちばんかっこよくて、いちばんおしゃれで、いちばん金もちで、いちばんかしこいんだって、みとめることだ。」

— Захапляцца — азначае прызнаць, што я лепш за ўсiх апрануты, сама прыгожы, сама багаты i сама разумны чалавек на планеце.

「でも、星にはきみしかいないよ！」

— Ды ты ж адзiн на ўсёй гэтай планеце!

「おねがいだ、とにかくおれさまをたたえてくれ！」

— Ну, будзь ласкавы, усё роўна захапляйся мною!

「たたえるよ。」といって、王子くんは、かたをちょっとあげた。「でも、きみ、そんなことのどこがだいじなの？」

— Я ў захапленнi ад цябе, — сказаў Маленькi прынц i злёгку пацiснуў плячыма. — Але чаму гэта можа так цiкавiць цябе?

そして王子くんは、そこをあとにした。

I Маленькi прынц пайшоў далей.

おとなのひとって、やっぱりそうとうおかしいよ、とだけ、その子は心のなかで思いつつ、たびはつづく。

«Дзiвакi гэтыя дарослыя», — дарогай падумаў ён.

12

РАЗДЗЕЛ ХII

つぎの星は、のんだくれのすまいだった。ほんのちょっとよっただけなのに、王子くんは、ずいぶん気もちがおちこんでしまった。

На наступнай планеце жыў п’янiца. Гэты вiзiт быў вельмi кароткi, але шмат роздуму даў ён Маленькаму прынцу.

「ここでなにしてるの？」王子くんは、のんだくれにいった。その子が見ると、その男は、からのビンひとそろい、なかみのはいったビンひとそろいをまえにして、だんまりすわっていた。

— Што ты тут робiш? — спытаў ён у п’янiцы, якi самотна сядзеў перад процьмай бутэлек, парожнiх i поўных.

「のんでんだ。」と、のんだくれは、しょんぼりとこたえた。

— П’ю, — змрочна адказаў п’янiца.

「なんで、のむの？」と王子くんはたずねた。

— А навошта? — пацiкавiўся Маленькi прынц.

「わすれたいんだ。」と、のんだくれはこたえた。

— Каб забыць, — адказаў п’янiца.

「なにをわすれたいの？」と、王子くんは気のどくになってきて、さらにきいた。

— Пра што забыць — дапытваўся Маленькi прынц, якому стала шкада бедалагу.

「はずかしいのをわすれたい。」と、のんだくれはうつむきながら、うちあけた。

— Каб забыць, што мне сорамна, — прызнаўся п’янiца i апусцiў галаву.

「なにがはずかしいの？」と、王子くんはたすけになりたくて、たずねてみた。

— Сорамна чаго? — не ўгамоньваўся Маленькi прынц, якi прагнуў дапамагчы яму.

「のむのがはずかしい！」のんだくれは、そういったきり、とうとうだんまりをきめこんだ。

— Сорамна пiць! — адрэзаў п’янiца i канчаткова панурыўся ў маўчаннi.

どうしていいかわからず、王子くんは、そこをあとにした。

I збянтэжаны Маленькi прынц рушыў далей.

おとなのひとって、やっぱりめちゃくちゃおかしい、とその子は心のなかで思いつつ、たびはつづく。

«Дарослыя, бясспрэчна, вельмi, вельмi дзiўныя людзi», — думаў ён дарогаю.

13

РАЗДЗЕЛ ХIII

よっつめの星は、しごとにんげんのものだった。このひとは、とってもいそがしいので、王子くんが来たときも、かおを上げなかった。

Чацвёртая планета належала дзелавому чалавеку. Гэты чалавек быў настолькi заняты, што нават не падняў галавы, калi падышоў Маленькi прынц.

「こんにちは。」と、その子はいった。「たばこの火、きえてるよ。」

— Добры дзень, — павiтаўся Маленькi прынц. — Ваша цыгарэта патухла.

「３＋２＝５。５＋７＝12。12＋３＝15。こんにちは。15＋７＝22。22＋６＝28。火をつけなおすひまなんてない。26＋５＝31。ふう。ごうけいが、５おく162まん2731。」

— Тры ды два — пяць. Пяць ды сем — дванаццаць. Дванаццаць ды тры пятнаццаць. Добры дзень. Пятнаццаць ды сем — дваццаць два. Дваццаць два ды шэсць — дваццаць восем. Няма часу прыкурыць. Дваццаць шэсць ды пяць — трыццаць адзiн. Уф! Такiм чынам, усяго будзе пяцьсот адзiн мiльён шэсцьсот дваццаць дзве тысячы семсот трыццаць адзiн.

「なに、その５おくって。」

— Пяцьсот мiльёнаў чаго?

「ん？　まだいたのか。５おく……もうわからん……やらなきゃいけないことがたくさんあるんだ！　ちゃんとしてるんだ、わたしは。むだ口たたいてるひまはない！　２＋５＝７……」

— Га? Ты яшчэ тут? Пяцьсот мiльёнаў… забыўся… далей… Столькi работы, столькi работы! Я чалавек сур’ёзны, зразумела? Тут не да балбатнi. Два ды пяць — сем…

「なんなの、その５おく100まんっていうのは。」また王子くんはいった。なにがあっても、いちどしつもんをはじめたら、ぜったいにやめない。

— Пяцьсот мiльёнаў чаго? — паўтарыў Маленькi прынц, якi нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне.

しごとにんげんは、かおを上げた。

Дзелавы чалавек падняў галаву:

「54年この星にすんでいるが、気がちったのは、３どだけだ。さいしょは、あれだ、22年まえのこと、コガネムシがどこからともなく、とびこんできたせいだ。ぶんぶんとうるさくしたから、たし算を４回まちがえた。

— За пяцьдзесят чатыры гады, што я жыву на гэтай планеце, мне перашкаджалi толькi тройчы. Упершыню гэта здарылася дваццаць два гады назад, калi немаведама адкуль сюды занесла хрушча. Ён так жахлiва бзымкаў, што я ажно чатыры памылкi ўпароў у лiчэннi.

２どめは、あれだ、11年まえ、リウマチのほっさがおきたせいだ。うんどうぶそくで、あるくひまもない。ちゃんとしてるんだ、わたしは。３どめは……まさにいまだ！　さてと、５おく100……」

Другi раз, адзiнаццаць гадоў таму, у мяне быў прыступ рэўматызму. Нiчога дзiўнага, увесь час сяджу. Тут не да пагулянак. Я чалавек сур’ёзны. Трэцi раз… сёння? Ну, годзе, я, значыць, сказаў, пяцьсот мiльёнаў…

「……も、なにがあるの？」

— Мiльёнаў чаго?

しごとにんげんは、ほっといてはもらえないんだと、あきらめた。

Дзелавы чалавек зразумеў — няма нiякай надзеi, што яго пакiнуць у спакоi.

「……も、あのちいさいやつがあるんだ。ときどき空に見えるだろ。」

— Мiльёнаў гэтых дробненькiх штучак, якiя часам вiдны ў паветры.

「ハエ？」

— Мух?

「いいや、そのちいさいのは、ひかる。」

— Ды не, дробненькiя такiя, зiхоткiя…

「ミツバチ？」

— Пчолы?

「いいや。そのちいさいのは、こがね色で、なまけものをうっとりさせる。だが、ちゃんとしてるからな、わたしは！　うっとりしてるひまはない。」

— Ды не. Дробненькiя такiя, залатыя… На iх яшчэ любяць глядзець ды марыць розныя лайдакi. Але я — чалавек сур’ёзны! У мяне няма часу на мары.

「あっ！　星？」

— А! Зоркi?

「そうだ、星だ。」

— Во-во. Зоркi.

「じゃあ、５おく100まんの星をどうするの？」

— I што ты робiш з пяццюстамi мiльёнамi зорак?

「５おく162まん2731。ちゃんとしてるんだ、わたしは。こまかいんだ。」

— Пяцьсот адзiн мiльён шэсцьсот дваццаць дзве тысячы семсот трыццаць адна. Я чалавек сур’ёзны i люблю дакладнасць.

「それで、星をどうするの？」

— I што ты робiш з гэтымi зоркамi?

「どうするかって？」

— Што я з iмi раблю?

「うん。」

— Але.

「なにも。じぶんのものにする。」

— Нiчога не раблю. Я iмi валодаю.

「星が、きみのもの？」

— Валодаеш зоркамi?

「そうだ。」

— Так.

「でも、さっきあった王さまは……」

— Але я ўжо бачыў аднаго караля, якi…

「王さまは、じぶんのものにしない、〈おさめる〉んだ。ぜんぜんちがう。」

— Каралi не валодаюць. Яны толькi «пануюць над». Вялiкая рознiца.

「じゃあ、星がじぶんのものだと、なんのためになるの？」

— I што табе з гэтага валодання зоркамi?

「ああ、お金もちになれるね。」

— Яно прыносiць мне багацце.

「じゃあ、お金もちだと、なんのためになるの？」

— А нашто табе быць багатым?

「またべつの星が買える、あたらしいのが見つかったら。」

— Каб купляць iншыя зоркi, калi хто-небудзь iх адкрые.

王子くんは心のなかでおもった。『このひと、ちょっとへりくつこねてる。さっきのよっぱらいといっしょだ。』

«Ён разважае амаль так, як той п’янiца», — падумаў Маленькi прынц.

でもとりあえず、しつもんをつづけた。

「どうやったら、星がじぶんのものになるの？」

— А як можна валодаць зоркамi?

「そいつは、だれのものだ？」と、しごとにんげんは、ぶっきらぼうにへんじをした。

— Зоркi чые? — нездаволена запытаўся дзялок.

「わかんない。だれのものでもない。」

— Не ведаю. Нiчые.