Ён трошкi падумаў i спытаў:

bet brīdi padomājis, piebilda:

— А што азначае — прыручыць?

— Ko nozīmē “pieradināt”?

— Ты не тутэйшы, — заўважыў Лiс. — Чаго ты тут шукаеш?

— Tu neesi šejienietis, — teica lapsa, — ko tu meklē?

— Людзей шукаю, — сказаў Маленькi прынц. — Што азначае — прыручыць?

— Es meklēju cilvēkus, — atteica mazais princis. — Ko nozīmē “pieradināt”?

— У людзей ёсць стрэльбы, i яны ходзяць на паляванне, — сказаў Лiс. — Гэта так непрыемна! А яшчэ яны разводзяць курэй. Гэта адзiны iх прыстойны занятак. Ты шукаеш курэй?

— Cilvēkus, — lapsa brīnījās, — viņiem taču ir šautenes, un viņi medī. Tas ir ļoti nepatīkami! Un vēl viņi audzē vistas. Tas ir vienīgais labums. Vai tu meklē vistas?

— Не, — адказаў Маленькi прынц. — Я шукаю сяброў. А што азначае «прыручыць»?

— Nē, — atteica mazais princis. — Es meklēju draugus. Ko nozīmē “pieradināt”?

— Гэта нешта вельмi прызабытае, — сказаў Лiс. — Нешта накшталт «ствараць сувязi»…

— Tas ir pārāk aizmirsts jēdziens, — atbildēja lapsa. — Tas nozīmē “nodibināt ciešas saites”…

— Ствараць сувязi?

— Nodibināt ciešas saites?

— Але, — сказаў Лiс, — Вось ты пакуль для мяне ўсяго толькi маленькi хлопчык, так падобны на сотнi тысяч iншых маленькiх хлопчыкаў. I ты не патрэбен мне. I я не патрэбен табе таксама. Я для цябе проста лiсiца, падобная на сотнi iншых лiсiц. Але калi б ты прыручыў мяне, мы сталi б патрэбныя адно аднаму. Ты стаў бы для мяне адзiным у свеце. I я стаў бы для цябе адзiным у свеце…

— Protams, — sacīja lapsa. — Pagaidām tu manās acīs esi tikai mazs zēns, kas līdzīgs simt tūkstošiem citu. Un tu man neesi vajadzīgs. Bet arī es tev neesmu vajadzīga. Tev es esmu tikai lapsa, kas līdzinās simt tūkstošiem citu lapsu. Bet, ja tu mani pieradināsi, mēs būsim vieni otram vajadzīgi. Tu būsi man vienīgais visā pasaule. Es būšu tev vienīgā visā pasaulē.

— Я пачынаю разумець, — сказаў Маленькi прынц. — Ёсць на свеце адна кветка… Мусiць, яна мяне прыручыла…

— Es sāku saprast, — teica mazais princis. — Ir kāda puķe… man šķiet, ka viņa mani pieradinājusi…

— Усё магчыма, — згадзiўся Лiс. — Чаго толькi не бывае на гэтай Зямлi…

— Tas ir iespējams, — atbildēja lapsa. — Uz Zemes viss iespējams…

— Не, гэта было не на Зямлi, — сказаў Маленькi прынц.

— Nē, tas nebija uz Zemes, — iebilda mazais princis.

Лiса гэта вельмi зацiкавiла.

Lapsa likās ļoti ieinteresēta:

— На iншай планеце?

— Uz kādas citas planētas?

— Так.

— Jā.

— А на той планеце ёсць паляўнiчыя?

— Vai uz tās planētas ir arī mednieki?

— Няма.

— Nē.

— Як цiкава! А куры ёсць?

— Tas ir interesanti. Un vistas?

— Няма.

— Nē.

— Няма ў свеце дасканаласцi! — уздыхнуў Лiс.

— Nekas pasaulē nav pilnīgs, — nopūtās lapsa.

Але ён зноў вярнуўся да разважанняў:

Bet tad viņa atgriezās pie aizsāktās domas:

— Маё жыццё такое аднастайнае. Я палюю на курэй, людзi палююць на мянё. Усе куры падобны адна на адну, i ўсе людзi падобны адзiн на аднаго. З гэтай прычыны мне i сумнавата. Але, калi ты прыручыш мяне, жыццё мае нiбы сонцам азарыцца. Я навучуся распазнаваць твае крокi сярод тысячы iншых. Калi я чую людскiя крокi, я ўцякаю i хаваюся. Твае ж паклiчуць мяне з нары як музыка.

— Mana dzīve ir ļoti vienmuļa. Es medīju vistas, cilvēki medī mani. Visas vistas līdzinās cita citai, un visi cilvēki līdzinās cits citam. Tad nu es mazliet garlaikojos. Bet, ja tu mani pieradināsi, mana dzīve kļūs saules pilna. Es pazīšu soļu troksni, kas atšķirsies no visiem citiem. Pārējie soļi liks man noslēpties zemē, tavējie — kā mūzika aicinās mani ārā no alas.

I потым — паглядзi! Бачыш, там, удалечынi, жытняе поле? Я не ем хлеба. Жыта мне нi да чаго. Збажына нiчога не напамiнае мне. I гэта так сумна! А ў цябе залатыя валасы. I як цудоўна было б, калi б ты прыручыў мяне! Залатое жыта заўсёды было б мне напамiнкам пра цябе… Я палюбiў бы песню ветру ў калоссi…

Un tad vēl — skaties! Vai tu redzi tur to kviešu lauku? Es neēdu maizi. Labība man nav vajadzīga. Labības lauks man neko neatgādina. Un tas ir ļoti skumji! Bet tev ir mati zelta krāsā. Tas būs brīnišķīgi, kad tu būsi mani pieradinājis! Kvieši, kas arī ir zeltaini, man atgādinās tevi, un es iemīlēšu vējā šalcošo druvu…

Лiс змоўкi доўга глядзеў на Маленькага прынца.

— Калi ласка… прыручы мяне! — папрасiў ён.

— З радасцю, — адказаў Лiсу Маленькi прынц, — але ў мяне так мала часу. Мне яшчэ трэба знайсцi сяброў i шмат чаго ўведаць.

— Рэчы можна ўведаць толькi тады, як прыручаеш iх, — сказаў Лiс. — У людзей не хапае часу ўведаць што-небудзь. Яны купляюць усё гатовае ў крамах. Але сябра ж не купiш у краме, вось чаму людзi i не маюць сяброў. Калi ты хочаш, каб у цябе быў сябар, прыручы мяне!

— А што для гэтага трэба зрабiць? — спытаў Маленькi прынц.

— Па-першае, трэба быць вельмi цярплiвым, — адказаў Лiс. — Спачатку ты сядзi вунь там, воддаль ад мяне, на траве. Я буду сачыць за табой краёчкам вока, але ты маўчы. Словы — крынiца непаразуменняў. Але дзень пры днi ты сядай усё блiжэй i блiжэй…

На другi дзень Маленькi прынц зноў прыйшоў пад яблыню.

— Лепей з’яўляйся ў адзiн i той жа час, — параiў Лiс. — Калi ты прыходзiш, да прыкладу, а чацвёртай папалуднi, то ўжо а трэцяй гадзiне я адчуваю сябе шчаслiвым. I чым блiжэй да азначанага часу, тым я шчаслiвейшы. А чацвёртай гадзiне я ўжо стану хвалявацца i непакоiцца. Я спазнаю кошт шчасця! А як ты будзеш прыходзiць абы-калi, то я нiколi не буду ведаць, з якой хвiлiны мне рыхтаваць сваё сэрца. Трэба трымацца абраду.

— А што такое — абрад? — спытаў Маленькi прынц.

— Гэта таксама нешта даволi прызабытае, — растлумачыў Лiс. — Ну, тое, пры дапамозе чаго адзiн дзень робiцца непадобным на другi, адна гадзiна — на другую. Ну вось, напрыклад, у маiх паляўнiчых ёсць такi абрад: у чацвер яны танцуюць з местачковымi дзяўчатамi. I чацвер для мяне — сама шчаслiвы дзень! Я магу прагульвацца аж да самых вiнаграднiкаў. А калi б паляўнiчыя танцавалi абы-калi, усе днi былi б падобныя адзiн на адзiн i я нiколi не ведаў бы спакою.

Так Маленькi прынц прыручыў Лiса. I вось надышоў дзень развiтання.

— Ах! — уздыхнуў Лiс. — Я буду плакаць…

— Es raudāšu.

— Ты сам вiнаваты, — сказаў Маленькi прынц. — Я ж не хацеў, каб табе было кепска. Ты сам хацеў, каб я прыручыў цябе…

— Tā ir tava vaina, — iebilda mazais princis, — es tev nebūt nevēlēju ļaunu, bet tu pati gribēji, lai es tevi pieradinu…

— Ну вядома ж, — адказаў Лiс.

— Protams, — sacīja lapsa.

[Bilinguator: — Але ты будзеш плакаць!]

— Bet tu taču raudāsi! — teica mazais princis.

[Bilinguator: — Ну вядома.]

— Bez šaubām, — atteica lapsa.

— Значыць, табе ад гэтага дрэнна!

— Tad jau tu neko neiegūsti!

— Не, — запярэчыў Лiс. — Узгадай, што я казаў табе пра залатое калоссе…

— Es iegūstu gan, — sacīja lapsa, — atceries zeltainos kviešus.

Ён памаўчаў, потым дадаў:

Pēc tam viņa piebilda:

— Iдзi яшчэ раз глянь на ружы. Ты зразумееш, што твая ружа — адзiная ў свеце. А калi вернешся, каб развiтацца са мною, я раскрыю табе адзiн сакрэт. Гэта будзе мой падарунак табе.

— Ej apraudzīt rozes! Tu sapratīsi, ka tavējā ir vienīgā visā pasaulē. Tu atnāksi no manis ardievoties, un es tev atklāšu kādu noslēpumu.

Маленькi прынц пайшоў яшчэ раз глянуць на ружы.

Mazais princis devās apskatīt rozes.

— Вы зусiм не падобны на маю красуню, — сказаў ён ружам. — Вас нiхто не прыручаў, i вы нiкога не прыручылi. Зараз вы такiя, якiм быў раней мой Лiс. Ён нiчым не адрознiваўся ад сотнi тысяч iншых лiсiц. Але я пасябраваў з iм, i цяпер ён — адзiны ў свеце.

— Jūs nemaz nelīdzināties manai rozei, jūs vēl neesat nekas, — viņš tām teica. — Neviens jūs nav pieradinājis, un arī jūs neesat nevienu pieradinājušas. Jūs esat tādas pašas, kāda bija mana lapsa. Tā bija līdzīga simtiem tūkstošiem citu. Bet es padarīju viņu par savu draugu, un tagad viņa man ir vienīgā visā pasaulē.

Ружы вельмi збянтэжылiся.

Un rozes jutās ļoti neērti.

— Вы прыгожыя, але пустыя, — працягваў Маленькi прынц. — Дзеля вас нельга памерцi. Вядома, звычайнаму прахожаму мая ружа можа здацца падобнай на вас. Але яна адна даражэй мне за вас усiх, таму што яе, а не вас, палiваў я штодня. Яе, а не вас, хаваў пад каўпак. Яе, а не вас, закрываў парасонам. Дзеля яе знiшчаў я вусеняў, толькi двух цi трох пакiнуў, каб вывелiся матылькi. Я слухаў, як яна скардзiлася i выхвалялася, я прыслухоўваўся да яе, нават калi яна змаўкала. Яна — мая!

— Jūs esat skaistas, bet tukšas, — vēl viņš tām sacīja. — Jūsu dēļ nevar mirt. Protams, arī mana roze vienkāršam garāmgājējam var likties līdzīga jums. Bet viņa viena pati ir nozīmīgāka par jums visām, jo tieši viņu es laistīju. Tieši viņu es apsedzu ar stikla kupolu. Tieši viņu es aizsargāju no vēja. Tieši viņas dēļ es nogalināju kāpurus (izņemot divus trīs, lai būtu tauriņi). Es klausījos, kā viņa gaudās vai lielījās, es dzirdēju pat to, kā viņa klusēja. Jo viņa ir mana roze.

I Маленькi прынц вярнуўся да Лiса.

Tad mazais princis atgriezās pie lapsas.

— Бывай, — сказаў ён.

—Ardievu, — viņš teica.

— Бывай, — сказаў Лiс. — Вось мой сакрэт: вiдушчае толькi сэрца. Сама галоўнага вачыма не ўбачыш.

— Ardievu, — sacīja lapsa. — Lūk, mans noslēpums, tas ir ļoti vienkāršs: īsti mēsredzam tikai ar sirdi. Būtiskais nav acīm saredzams.

— Сама галоўнага вачыма не ўбачыш, — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

— Būtiskais nav acīm saredzams, — atkārtoja mazais princis, lai neaizmirstu.

— Твая ружа такая дарагая табе таму, што ты аддаваў ёй усе свае днi.

— Tieši tas laiks, ko tu veltīji savai rozei, padara šo rozi tik nozīmīgu.

— Таму, што я аддаваў ёй усе свае днi… — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

— Tieši tas laiks, ko es veltīju savai rozei… — atkārtoja mazais princis, lai neaizmirstu.

— Людзi забылiся пра гэтую iсцiну, — сказаў Лiс. — Але ты не забывай: ты заўсёды ў адказе за ўсiх, каго прыручыў. Ты ў адказе за сваю ружу…

— Cilvēki ir aizmirsuši šo patiesību, — sacīja lapsa, — bet tev nevajag to aizmirst. Tev vienmēr jābūt atbildīgam par tiem, ko esi pieradinājis. Tev jāatbild par savu rozi…

— Я ў адказе за сваю ружу… — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

— Man jāatbild par savu rozi… — atkārtoja mazais princis, lai paturētu atmiņā.

РАЗДЗЕЛ ХХII

XXII

— Добры дзень, — павiтаўся Маленькi прынц.

— Labdien, — sacīja mazais princis.

— Добры дзень, — азваўся стрэлачнiк.

— Labdien, — atņēma pārmijnieks.

— Што ты тут робiш? — спытаў Маленькi прынц.

— Ko tu še dari? — vaicāja mazais princis.

— Сартырую падарожнiкаў, — адказаў стрэлачнiк. — Адпраўляю iх у цягнiках, аж па тысячы чалавек запар — адзiн цягнiк направа, другi — налева.

— Es šķiroju ceļotājus pa tūkstotim, — sacīja pārmijnieks. — Es nosūtu vilcienus, kas tos aizved gan pa labi, gan pa kreisi.

I мiма з перуновым грукатам, ад якога задрыжала кабiна стрэлачнiка, увесь у агнях пранёсся хуткi цягнiк.

Un dārdēdams garām aizjoņoja kāds apgaismots ātrvilciens, ka pārmijnieka būdiņa nodrebēja vien.

— Як яны спяшаюцца! — заўважыў Маленькi прынц. — Чаго яны шукаюць?

— Cik ļoti viņi steidzas, — mazais princis brīnījās. — Ko viņi meklē?

— Нават сам машынiст таго не ведае, — адказаў стрэлачнiк.

— Pat lokomotīves vadītājs to nezina, — atteica pārmijnieks.

I ў другi бок, увесь у агнях, прагрукатаў яшчэ адзiн хуткi цягнiк.

Un pretējā virzienā aizbrāza otrs apgaismots ātrvilciens.

— Яны ўжо вярнулiся? — зацiкавiўся Маленькi прынц.

— Vai viņi jau atgriežas? —jautāja mazais princis.

— Не, гэта iншыя людзi, — растлумачыў стрэлачнiк. — Гэта сустрэчны цягнiк.

— Tie nav tie paši, — sacīja pārmijnieks. — Tā ir maiņa no citurienes.

— Гэтым людзям кепска там, дзе яны былi дагэтуль?

— Vai tad tur, kur viņi bija, viņiem klājās slikti?

— Там добра, дзе нас няма, — адказаў стрэлачнiк.

— Labi ir tur, kur mēs neesam, — atteica pārmijnieks.

I перуном прагрукатаў трэцi хуткi цягнiк.

Un aizdārdēja trešais apgaismotais ātrvilciens.

— Яны гоняцца за першымi падарожнiкамi? — спытаў Маленькi прынц.

— Vai viņi dzenas pakaļ pirmajiem ceļotajiem? — vaicāja mazais princis.

— Ды не, — адказаў стрэлачнiк. — Яны там спяць цi проста сядзяць ды пазяхаюць. Адны дзецi не адарвуць насоў ад шыбаў.

— Viņi nedzenas pakaļ nekam, — atteica pārmijnieks. — Viņi vagonos vai nu guļ vai žāvājas. Vienīgi bērni piespieduši deguntiņus pie logu rūtīm.

— Адны дзецi ведаюць, чаго яны шукаюць, — прамовiў Маленькi прынц. — Яны ўсе свае днi аддаюць палатнянай ляльцы, i яна робiцца iм дарагой-дарагой, i калi яе адбiраюць, яны плачуць…

— Vienīgi bērni zina, ko viņi meklē, — ieteicās mazais princis. — Viņi ziedo savu laiku lupatu lellei, un tā viņiem kļūst ļoti tuva, bet, ja viņiem to atņem, viņi raud…

— Iх шчасце, — сказаў стрэлачнiк.

— Viņi ir laimīgi, — noteica pārmijnieks.

РАЗДЗЕЛ ХХIII

XXIII

— Добры дзень, — сказаў Маленькi прынц.

— Labdien, — sacīja mazais princis.

— Добры дзень, — сказаў гандляр.

— Labdien, — atbildēja tirgotājs.

Гэта быў гандляр удасканаленымi пiлюлямi, якiя спатольваюць смагу. Праглынеш такую пiлюлю — i потым цэлы тыдзень не хочацца пiць.

Viņš tirgojās ar uzlabotām tabletēm, kas remdē slāpes. Ja norij vienu šādu tableti, tad veselu nedēļu nav jādzer.

— Навошта ты прадаеш iх? — спытаў Маленькi прынц.

— Kādēļ tu tās pārdod? —jautāja mazais princis.

— Яны даюць вялiзную эканомiю часу, — растлумачыў гандляр. — Спецыялiсты падлiчылi, што можна зберагчы пяцьдзесят тры хвiлiны за тыдзень.

— Tas ir ārkārtīgs laika ietaupījums, — teica tirgotājs. — Eksperti to aprēķinājuši. Mēs ietaupām piecdesmit trīs minūtes nedēļā.

— А што рабiць у гэтыя пяцьдзесят тры хвiлiны?

— Un ko lai dara šais piecdesmit trīs minūtēs?

— Што хочаш, тое i рабi…

— Ko katrs vēlas…

«Калi б у мяне было пяцьдзесят тры хвiлiны вольнага часу, — падумаў Маленькi прынц, — я б проста павольна-павольна пайшоў бы да крынiчкi…»

“Ja manā rīcībā būtu piecdesmit trīs minūtes,” mazais princis nodomāja, “es it mierīgi aizstaigātu līdz kādai akai…”

РАЗДЗЕЛ ХХIV

ХXIV

Мiнуў тыдзень з таго часу, як я пацярпеў аварыю i, слухаючы пра гандляра пiлюлямi, я дапiў апошнюю кроплю вады.

Tā bija astotā diena, kopš katastrofas tuksnesī, un klausīdamies stāstu par tirgotāju, es izdzēru pēdējo pilienu no sava ūdens krājuma.

— Твае ўспамiны — проста цуд, — сказаў я Маленькаму прынцу, — але я яшчэ не адрамантаваў свайго самалёта, а не засталося ўжо нi кроплi вады, i я таксама быў бы шчаслiвы, калi б мог проста пайсцi да крынiцы!

— Tavas atmiņas, protams, ir jaukas, — teicu mazajam princim, — bet es vēl neesmu salabojis lidmašīnu, man vairs nav ko dzert, un arī es būtu laimīgs, ja varētu mierīgi aizstaigāt līdz kādai akai!

— Мой сябар Лiс… — пачаў ён.

— Mana draudzene lapsa… — viņš iesāka.

— Дружок мой, мне ўжо цяпер не да Лiса!

— Mīļo zēn, te vairs nav runa par lapsu!

— Чаму?

— Kādēļ?

— Ды таму, што давядзецца памiраць ад смагi…

— Tādēļ, ka mēs nomirsim aiz slāpēm…

Ён не зразумеў маiх разважанняў i адказаў:

Mazais princis nesaprata manu atzinumu un atbildēja:

— Добра, калi ёсць хоць адзiн сябар, нават калi памiраеш ад смагi. Асабiста я вельмi рады, што я сябраваў з Лiсам…

— Ir labi, ja tev bijis draugs, pat ja tev jāmirst… Es esmu ļoti apmierināts, ka man bijusi draudzene lapsa…

«Ён не разумее ўсёй глыбiнi небяспекi, — падумаў я. — Яму нiколi не хочацца нi есцi, нi пiць. Яму хапае промня сонца…»

“Viņš neapjauš briesmas,” es nodomāju. “Viņš nekad nav ne izsalcis, ne izslāpis. Viņam pietiek ar mazumiņu saules…”

Але ён нiбыта падслухаў мае думкi, паглядзеў на мяне i сказаў:

Bet mazais princis uzlūkoja mani un atbildēja uz manu domu:

— Мне таксама хочацца пiць… Давай пашукаем калодзеж…

— Arī man slāpst… meklēsim aku…

Я безнадзейна махнуў рукой: недарэчна наўздагад шукаць калодзеж у бязмежнай пустынi. I ўсё ж мы рушылi ў дарогу.

Noguris atmetu ar roku: nav nekādas jēgas milzīgajā tuksneša plašumā meklēt aku. Tomēr mēs devāmies ceļā.

Мiналi гадзiна за гадзiнай, а мы моўчкi ўсё iшлi ды iшлi па сыпкiм залацiстым пяску. Звечарэла, пачалi загарацца зоркi. Я бачыў iх, як у сне, ад смагi мяне трошкi лiхаманiла. У памяцi ўсплылi словы Маленькага прынца.

Klusēdami gājām vairākas stundas, līdz uznāca nakts un iemirdzējās zvaigznes. Es tās redzēju kā sapnī, jo pārliecīgo slāpju dēļ man bija viegls drudzis. Mazā prinča vārdi atkal un atkal atausa atmiņā.

— Значыць, ты таксама ведаеш, што такое смага? — спытаў я.

— Tev taču arī slāpst? — es viņam jautāju.