«Ometto, voglio ancora sentirti ridere…»

— Хлапчанятка маё, я хачу яшчэ паслухаць, як ты смяешся…

Ma mi disse:

Але ён адказаў:

«Sarà un anno questa notte. La mia stella sarà proprio sopra al luogo dove sono caduto l’anno scorso…»

— Сёння ноччу спаўняецца роўна год. Сёння мая зорка будзе якраз над той мясцiнай, дзе я прызямлiўся летась…

«Ometto, non è vero che è un brutto sogno quella storia del serpente, dell’appuntamento e della stella?…»

— Хлапчанятка маё, скажы, гэта ўсё проста нядобры сон — i змяя, i спатканне, i зорка — проста нядобры сон, праўда?

Ma non mi rispose. Disse:

Але ён не адказаў на маё пытанне.

«Quello che è importante, non lo si vede…»

— Сама галоўнае — тое, чаго не ўбачыш вачыма… — прамовiў ён.

«Certo…»

— Гэта праўда, канечне…

«È come per il fiore. Se tu vuoi bene a un fiore che sta in una stella, è dolce, la notte, guardare il cielo. Tutte le stelle sono fiorite».

— Гэта як з кветкай. Калi любiш кветку, што расце недзе на зорцы, так прыемна ноччу глядзець на неба. Здаецца, усе-усе зоркi цвiтуць.

«Certo…»

— Гэта праўда, канечне…

«È come per l’acqua. Quella che tu mi hai dato da bere era come una musica, c’era la carrucola e c’era la corda… ti ricordi… era buona».

— Гэта як з вадой. Тая вада, што ты даў мне напiцца, была як музыка. Музыка калаўрота i вяроўкi… Памятаеш… Як жа гэта было цудоўна…

«Certo…»

— Гэта праўда, канечне…

«Guarderai le stelle, la notte. È troppo piccolo da me perché ti possa mostrare dove si trova la mia stella. È meglio così. La mia stella sarà per te una delle stelle. Allora, tutte le stelle, ti piacerà guardarle… Tutte, saranno tue amiche. E poi ti voglio fare un regalo…»

— Начамi ты будзеш глядзець на зоркi. Мая зорка вельмi маленькая, я не магу паказаць табе, дзе яна. Але гэтак нават лепей. Яна будзе табе проста адной з зорак. I ты палюбiш глядзець на ўсе зоркi… Усе яны стануць тваiмi сябрамi. А яшчэ я зраблю табе сякi-такi падарунак…

Rise ancora.

Ён зноў засмяяўся.

«Ah! ometto, ometto mio, mi piace sentire questo riso!»

— Ах, малыш, малыш, як я люблю, калi ты смяешся!

«E sarà proprio questo il mio regalo… sarà come per l’acqua…»

— Вось гэта i будзе маiм падарункам… Гэта будзе, як з вадой…

«Che cosa vuoi dire?»

— Як гэта?

«Gli uomini hanno delle stelle che non sono le stesse. Per gli uni, quelli che viaggiano, le stelle sono delle guide. Per altri non sono che delle piccole luci. Per altri, che sono dei sapienti, sono dei problemi. Per il mio uomo d’affari erano dell’oro. Ma tutte queste stelle stanno zitte. Tu, tu avrai delle stelle come nessuno ha…»

— У кожнага чалавека — свае зоркi. Адным людзям — тым, хто любiць падарожнiчаць, — зоркi паказваюць дарогу. Для iншых гэта проста маленькiя светлячкi. Вучоным яны — задачы, якiя трэба рашыць. Майму дзялку яны — золата. Але ва ўсiх людзей зоркi — нямыя. У цябе ж будуць зоркi, якiх не будзе анi ў каго на свеце…

«Che cosa vuoi dire?»

— Як гэта?

«Quando tu guarderai il cielo, la notte, visto che io abiterò in una di esse, visto che io riderò in una di esse, allora sarà per te come se tutte le stelle ridessero. Tu avrai, tu solo, delle stelle che sanno ridere!»

— Ноччу ты глянеш на неба, а там будзе ж i тая зорка, дзе я жыву, дзе я смяюся. Ты не будзеш ведаць, дзе яна, мая зорка, таму табе будзе здавацца, што смяюцца ўсе-усе зоркi. Вось i выходзiць, што ў цябе будуць зоркi, якiя ўмеюць смяяцца!

E rise ancora.

I ён зноў засмяяўся.

«E quando ti sarai consolato (ci si consola sempre), sarai contento di avermi conosciuto. Sarai sempre il mio amico. Avrai voglia di ridere con me. E aprirai a volte la finestra, così, per il piacere…

— I калi ты ўцешышся, — а рана цi позна заўсёды прыходзiць суцяшэнне, табе будзе прыемна, што калiсьцi ты ведаў мяне. Ты назаўсёды застанешся маiм сябрам. Табе захочацца пасмяяцца разам са мной. I аднойчы ты адчынiш акно, проста так, ад радасцi…

E i tuoi amici saranno stupiti di vederti ridere guardando il cielo. Allora tu dirai: “Sì, le stelle mi fanno sempre ridere!” e ti crederanno pazzo. «T’avrò fatto un brutto scherzo…»

I твае сябры будуць вельмi здзiўлены, чаго гэта ты смяешся, калi глядзiш на неба. А ты iм скажаш: «Так, так я заўсёды смяюся, калi гляджу на зоркi». I яны падумаюць, што ты звар’яцеў. Бачыш, як кепска я абышоўся з табою…

E rise ancora.

I ён зноў засмяяўся.

«Sarà come se t’avessi dato, invece delle stelle, mucchi di sonagli che sanno ridere…»

— Нiбыта замест зорак я падарыў табе мноства званочкаў, якiя ўмеюць смяяцца…

E rise ancora. Poi ridivenne serio.

I ён зноў засмяяўся. Потым твар яго пасур’ёзнеў:

«Questa notte… sai, non venire».

— Ты… вось што… сёння ноччу… ты… не прыходзь…

«Non ti lascerò».

— Я не пакiну цябе аднаго.

«Sembrerà che io mi senta male… sembrerà un po’ che io muoia. È così. Non venire a vedere, non vale la pena…»

— Табе памроiцца, што мне нядобра… Памроiцца нават, быццам я памiраю. Што зробiш, так трэба. Але я не хачу, каб ты бачыў гэта. Не прыходзь, не трэба…

«Non ti lascerò».

— Я не пакiну цябе аднаго.

Ma era preoccupato.

Але ён ўсё непакоiўся.

«Ti dico questo… Anche per il serpente. Non bisogna che ti morda… I serpenti sono cattivi. Ti può mordere per il piacere di…»

— Разумееш… гэта яшчэ i праз змяю. А раптам яна цябе ўкусiць… Змеi злыя. Iм адно задавальненне — уджалiць каго-небудзь.

«Non ti lascerò».

— Я не пакiну цябе аднаго.

Ma qualcosa lo rassicurò:

Нечакана ён трошкi падбадзёрыўся:

«È vero che non hanno più veleno per il secondo morso…»

— Але ж праўда, на двух у яе не хопiць атруты…

Quella notte non lo vidi mettersi in cammino. Si era dileguato senza far rumore. Quando riuscii a raggiungerlo camminava deciso, con un passo rapido.

Вечарам я i не заўважыў, калi Маленькi прынц сабраўся ў дарогу. Ён знiк цiшком. I калi мне ўсё-такi ўдалося дагнаць яго, ён крочыў хутка i рашуча.

Mi disse solamente: «Ah! sei qui…»

— А! Гэта ты… — толькi i сказаў ён.

E mi prese per mano. Ma ancora si tormentava:

Ён узяў мяне за руку. Але нешта ўсё яшчэ трывожыла яго.

«Hai avuto torto. Avrai dispiacere. Sembrerò morto e non sarà vero…»

— Дарма ты iдзеш са мной. Табе будзе балюча. Табе здасца, што я памiраю, але я не памру…

Io stavo zitto.

Я маўчаў.

«Capisci? È troppo lontano. Non posso portare appresso il mio corpo. È troppo pesante».

— Разумееш, гэта надта далёка. Маё цела надта цяжкае. Мне не ўзнесцi яго.

Io stavo zitto.

Я маўчаў.

«Ma sarà come una vecchia scorza abbandonata. Non sono tristi le vecchie scorze…»

— Але гэта ўсё роўна нiбы скiнуць старую абалонку. Тут няма чаго журыцца… :

Io stavo zitto.

Я маўчаў.

Si scoraggiò un poco. Ma fece ancora uno sforzo:

Ён трошкi ўпаў духам. Але ўсё-такi зрабiў яшчэ адно намаганне:

«Sarà bello, sai. Anch’io guarderò le stelle. Tutte le stelle saranno dei pozzi con una carrucola arrugginita. Tutte le stelle mi verseranno da bere…»

— А ведаеш, будзе дужа мiла! Я таксама буду глядзець на зоркi. Усе зоркi будуць, як калодзеж з заржавелым калаўротам. I кожная падасць мне напiцца…

Io stavo zitto.

Я маўчаў.

«Sarà talmente divertente! Tu avrai cinquecento milioni di sonagli, io avrò cinquecento milioni di fontane…»

— Падумай, як забаўна! У цябе будзе пяцьсот мiльёнаў званочкаў, а ў мяне пяцьсот мiльёнаў крынiчак…

E tacque anche lui perché piangeva.

I Маленькi прынц змоўк. Ён плакаў…

«È là. Lasciami fare un passo da solo».

— Ну, вось i прыйшлi. Застанься тут, я зраблю яшчэ крок.

Si sedette perché aveva paura.

Але ён апусцiўся на пясок, бо яму стала страшна.

E disse ancora:

«Sai… il mio fiore… ne sono responsabile! Ed è talmente debole e talmente ingenuo. Ha quattro spine da niente per proteggersi dal mondo…»

— Ведаеш, — сказаў ён, — мая кветка… Я ў адказе за яе! Яна такая кволая! I такая наiўная… У яе ўсяго i ёсць, што чатыры недалужныя калючкi, каб уберагчы сябе ў гэтым свеце…

Mi sedetti anch’io perché non potevo più stare in piedi. Disse:

Я таксама сеў, ногi не трымалi мяне болей. Ён сказаў:

«Ecco… è tutto qui…»

— Ну… Вось i ўсё…

Esitò ancora un poco, poi si rialzò. Fece un passo. Io non potevo muovermi.

Павагаўся яшчэ з хвiлiну i ўстаў. I зрабiў адзiн-адзiны крок. А я не мог варухнуцца.

Non ci fu che un guizzo giallo vicino alla sua caviglia. Rimase immobile per un istante. Non gridò. Cadde dolcemente come cade un albero. Non fece neppure rumore sulla sabbia.

Нешта, як жоўтая маланка, блiснула каля яго косткi. Нейкi мiг ён стаяў нерухома. Нават не ўскрыкнуў. Потым паволi, як падае ссечанае дрэўца, бясшумна ўпаў на пясок.

XXVII

РАЗДЗЕЛ ХХVII

Ed ora, certo, sono già passati sei anni. Non ho ancora mai raccontata questa storia. Gli amici che mi hanno rivisto erano molto contenti di rivedermi vivo. Ero triste, ma dicevo: «È la stanchezza…»

I вось шэсць гадоў мiнула з тае пары… Яшчэ нiколi i нiкому я не расказваў пра гэта. Мае таварышы былi вельмi радыя зноў убачыць мяне жывога i здаровага. На роспыты ж, чаму я такi засмучаны, я адказаў: «Проста знямогся…»

Ora mi sono un po’ consolato. Cioè… non del tutto. Ma so che è ritornato nel suo pianeta, perché al levar del giorno, non ho ritrovato il suo corpo. Non era un corpo molto pesante… E mi piace la notte ascoltare le stelle. Sono come cinquecento milioni di sonagli…

Цяпер я трохi суцешыўся. Праўда… не зусiм. Але я ведаю, што Маленькi прынц вярнуўся на сваю планету, таму што на досвiтку я не знайшоў яго цела. Яно было не такое ўжо i цяжкае. А начамi я так люблю слухаць зоркi. Яны — нiбы пяцьсот мiльёнаў званочкаў…

Ma ecco che accade una cosa straordinaria. Alla museruola disegnata per il piccolo principe, ho dimenticato di aggiungere la correggia di cuoio! Non avrà mai potuto mettere la museruola alla pecora. Allora mi domando: «Che cosa sarà successo sul suo pianeta? Forse la pecora ha mangiato il fiore…»

Але iншы раз са мною творыцца нешта незвычайнае. Справа ў тым, што да напыснiчка, якi я намаляваў для Маленькага прынца, я забыў дадаць скураны аброжак. Маленькi прынц нiколi не здолее прывязаць свайго баранчыка. I я проста месца сабе не знаходжу. «Што адбылося на яго планеце? — пытаюся я ў сябе. — Няўжо баранчык з’еў ружу?»

Tal altra mi dico: «Certamente no! Il piccolo principe mette il suo fiore tutte le notti sotto la sua campana di vetro, e sorveglia bene la sua pecora…» Allora sono felice. E tutte le stelle ridono dolcemente.

То я кажу сабе: «Ды, безумоўна, не! Маленькi прынц штовечар накрывае сваю ружу шкляным каўпаком, ды i за баранчыкам ён добра наглядае…» Тады я шчаслiвы. I ўсе зоркi цiха смяюцца.

Tal altra ancora mi dico: «Una volta o l’altra si distrae e questo basta! Ha dimenticato una sera la campana di vetro, oppure la pecora è uscita senza far rumore durante la notte…» Allora i sonagli si cambiano tutti in lacrime!

А то я кажу сабе: «Хiба не здараецца, што мы бываем няўважлiвыя? На бяду шмат не трэба! А што, калi аднойчы ён забыўся пра шкляны каўпак, альбо баранчык ноччу ўпотай выбраўся на волю i…» I тады ўсе званочкi горка-горка плачуць…

È tutto un grande mistero! Per voi che pure volete bene al piccolo principe, come per me, tutto cambia nell’universo se in qualche luogo, non si sa dove, una pecora che non conosciamo ha, sì o no, mangiato una rosa.

Усё гэта так загадкава, незразумела-дзiўна. Вам, хто таксама палюбiў Маленькага прынца, як i мне, гэта зусiм, зусiм не ўсё роўна: увесь свет робiцца для нас iнакшым ад таго, што дзесьцi ў невядомым куточку Сусвету баранчык, якога мы нiколi не бачылi, можа, ужо з’еў незнаёмую нам ружу…

Guardate il cielo e domandatevi: la pecora ha mangiato o non ha mangiato il fiore? E vedrete che tutto cambia…

Гляньце на неба. I спытайцеся ў сябе: красуецца яшчэ тая ружа цi не? А раптам баранчык з’еў яе? Убачыце, як усё пераменiцца…

Ma i grandi non capiranno mai che questo abbia tanta importanza.

I нiколi нiводны дарослы не зразумее, як гэта важна!

Questo è per me il più bello e il più triste paesaggio del mondo. È lo stesso paesaggio della pagina precedente, ma l’ho disegnato un’altra volta perché voi lo vediate bene. È qui che il piccolo principe è apparso sulla Terra e poi è sparito.

Гэта для мяне сама прыгожая i сумная мясцiна на свеце. Гэта той самы куточак пустынi, што намаляваны i на папярэдняй старонцы, але я намаляваў яго яшчэ раз, каб вы лепей разглядзелi яго. Менавiта тут Маленькi прынц з’явiўся на Зямлi, а потым знiк.

Guardate attentamente questo paesaggio per essere sicuri di riconoscerlo se un giorno farete un viaggio in Africa, nel deserto. E se vi capita di passare di là, vi supplico, non vi affrettate, fermatevi un momento sotto le stelle!

Уважлiва прыгледзьцеся да малюнка, запомнiце гэты куточак да драбнiцы, каб маглi пазнаць яго ў пустынi, калi вам некалi, можа, давядзецца падарожнiчаць па Афрыцы. I калi вам надарыцца праходзiць гэтымi мясцiнамi, малю вас, не спяшайцеся, супынiцеся на хвiлiнку пад гэтай зоркай!

E se allora un bambino vi viene incontro, se ride, se ha i capelli d’oro, se non risponde quando lo si interroga, voi indovinerete certo chi è. Ebbene, siate gentili! Non lasciatemi così triste: scrivetemi subito che è ritornato…

I калi да вас падыдзе невялiчкi золатавалосы хлапчук, калi ён будзе звонка смяяцца i не будзе адказваць на вашы роспыты, — вы ўжо, несумненна, здагадаецеся, хто гэта такi. То майце ласку! Здымiце з сэрца майго гэтую журбу: хутчэй напiшыце мне, што ён вярнуўся…

1943

1943