Il piccolo principe adesso era bianco di collera.

Маленькi прынц нават збялеў ад гневу.

«Da migliaia di anni i fiori fabbricano le spine. Da migliaia di anni le pecore mangiano tuttavia i fiori. «E non è una cosa seria cercare di capire perché i fiori si danno tanto da fare per fabbricarsi delle spine che non servono a niente? Non è importante la guerra fra le pecore e i fiori? Non è più serio e più importante delle addizioni di un grosso signore rosso?

— Мiльёны гадоў у кветак растуць калючкi. I мiльёны гадоў баранчыкi ўсё-такi ядуць кветкi. I гэта не сур’ёзна — знайсцi адказ, зразумець, навошта кветкi гэтак сiляцца выпусцiць калючкi, калi ад гэтых калючак нiякага толку? Гэта не важна — вайна баранчыкаў i кветак? Гэта не сур’ёзней i не важней вылiчэнняў надзьмутага пунсовага Пана?

E se io conosco un fiore unico al mondo, che non esiste da nessuna parte, altro che nel mio pianeta, e che una piccola pecora può distruggere di colpo, così un mattino, senza rendersi conto di quello che fa, non è importante questo!»

I калi я ведаю адзiную ў свеце кветку, якая iснуе толькi на маёй планеце, а нейкi баранчык як-небудзь наранку, бяздумна, у iмгненне вока можа загубiць яе — гэта зусiм не важна?

Arrossi, poi riprese:

Ён пачырванеў, але гаварыў далей:

«Se qualcuno ama un fiore, di cui esiste un solo esemplare in milioni e milioni di stelle, questo basta a farlo felice quando Io guarda.
«E lui si dice: “Il mio fiore è là in qualche luogo.”
«Ma se la pecora mangia il fiore, è come se per lui tutto a un tratto, tutte le stelle si spegnessero! E non è importante questo!»

— Калi любiш кветку — адзiную, якой больш няма нi на адной з мiльёнаў i мiльёнаў зорак, гэтага дастаткова: глядзiш на неба i адчуваеш сябе шчаслiвым… I думаеш: «Недзе там жыве мая кветка…» А калi баранчык з’есць кветку, то гэта будзе тое самае, як бы раптоўна згаслi ўсе зоркi! I гэта, па-твойму, зусiм не важна?

Non poté proseguire. Scoppiò bruscamente in singhiozzi. Era caduta la notte. Avevo abbandonato i miei utensili. Me ne infischiavo del mio martello, del mio bullone, della sete e della morte. Su di una stella, un pianeta, il mio, la Terra, c’era un piccolo principe da consolare! Lo presi in braccio. Lo cullai. Gli dicevo:

Нечаканае рыданне абарвала яго словы. На пустыню ўжо апусцiўся вечар. Я адкiнуў свае iнструменты. Якiмi недарэчнымi выглядалi цяпер i малаток, i вiнт, i смага, i сама смерць!.. На адной з зорак, на адной з планет, на маёй Зямлi горка плакаў Маленькi прынц, i яго трэба было суцешыць. Я ўзяў яго на рукi i пачаў калыхаць. Я казаў яму:

«Il fiore che tu ami non è in pericolo… Disegnerò una museruola per la tua pecora… e una corazza per il tuo fiore… Io…».

«Кветцы, якую ты любiш, нiчога не пагражае… Я намалюю твайму баранчыку аброцьку… Я намалюю агароджу для тваёй кветкi… Я…»

Non sapevo bene che cosa dirgli. Mi sentivo molto maldestro. Non sapevo come toccarlo, come raggiungerlo… Il paese delle lacrime è così misterioso.

Я не надта ведаў, што казаць, i адчуваў сябе дужа няёмка. Я не ведаў, як дайсцi да яго сэрца, чым крануць яго… Краiна слёз такая таемная…

VIII

РАЗДЗЕЛ VIII

Imparai ben presto a conoscere meglio questo fiore. C’erano sempre stati sul pianeta del piccolo principe dei fiori molto semplici, ornati di una sola raggiera di petali, che non tenevano posto e non disturbavano nessuno. Apparivano un mattino nell’erba e si spegnevano la sera.

Неўзабаве я ўжо добра ведаў, што гэта за кветка. На планеце Маленькага прынца адвеку раслi звычайныя, сцiплыя краскi ў адзiн венчык пялёсткаў, якiя амаль не займалi месца i нiкому не замiналi. Уранку яны ўсходзiлi ў траве, увечары прападалi.

Ma questo era spuntato un giorno, da un seme venuto chissà da dove, e il piccolo principe aveva sorvegliato da vicino questo ramoscello che non assomigliava a nessun altro ramoscello. Poteva essere una nuova specie di baobab.

Але аднойчы з насенiнкi, занесенай невядома адкуль, паказаўся парастак, зусiм не падобны на iншыя былiнкi. Маленькi прынц вельмi сачыў за iм. А раптам гэта якая-небудзь новая разнавiднасць баабабу?!

Ma l’arbusto cessò presto di crescere e cominciò a preparare un fiore. Il piccolo principe, che assisteva alla formazione di un bocciolo enorme, sentiva che ne sarebbe uscita un’apparizione miracolosa, ma il fiore non smetteva più di prepararsi ad essere bello, al riparo della sua camera verde.

Але кусцiк хутка перастаў расцi i пачаў рыхтаваць кветку. Маленькi прынц, якi ўбачыў вялiкi бутон, адчуваў, што ў iм нейкi цуд, але кветка ўсё прыхарошвалася i прыхарошвалася ў прытулку сваёй зялёнай святлiцы.

Sceglieva con cura i suoi colori, si vestiva lentamente, aggiustava i suoi petali ad uno ad uno. Non voleva uscire sgualcito come un papavero. Non voleva apparire che nel pieno splendore della sua bellezza. Eh, sì, c’era una gran civetteria in tutto questo!

Яна няспешна апраналася, адзiн за адным прымервала пялёсткi. Яна нё хацела з’яўляцца на свет ускудлачанай, як нейкi там мак-самасейка. Ёй хацелася паказацца ў поўным бляску свайго хараства. Гэта была страшэнная какетка!

La sua misteriosa toeletta era durata giorni e giorni. E poi, ecco che un mattino, proprio all’ora del levar del sole, si era mostrato.

Дзень за днём яна рыхтавалася да выхаду ў свет. I вось аднойчы ранiцай, якраз на ўзыходзе сонца, бутон раскрыўся.

E lui, che aveva lavorato con tanta precisione, disse sbadigliando:

I кветка, якая столькi сiлы выклала, рыхтуючыся да гэтай хвiлiны, з позяхам вымавiла:

«Ah! mi sveglio ora. Ti chiedo scusa… sono ancora tutto spettinato…»

— Ах! Ледзьве прачнулася… Прашу прабачэння… Я яшчэ такая ўскудлачаная…

Il piccolo principe allora non poté frenare la sua ammirazione:

Маленькi прынц не змог стрымаць свайго захаплення:

«Come sei bello!»

— Якая вы прыгожая!

«Vero», rispose dolcemente il fiore, «e sono nato insieme al sole…»

— А што, праўда? — мякка падхапiла кветка. — Я нарадзiлася разам з сонцам…

Il piccolo principe indovinò che non era molto modesto, ma era così commovente!

Маленькi прынц яшчэ тады падумаў, што кветка не дужа сцiплая, але яна была такая чароўная!

«Credo che sia l’ora del caffè e latte», aveva soggiunto, «vorresti pensare a me…»

— Калi не памыляюся, якраз час снедаць, — хутка дадала яна. — Будзьце ласкавы, паклапацiцеся пра мяне…

E il piccolo principe, tutto confuso, andò a cercare un innaffiatoio di acqua fresca e servi al fiore la sua colazione.

Збянтэжаны Маленькi прынц схапiў лейку з крынiчнай вадой i палiў кветку.

Così l’aveva ben presto tormentato con la sua vanità un poco ombrosa. Per esempio, un giorno, parlando delle sue quattro spine, gli aveva detto:

Неўзабаве яна лiтаральна замучыла яго сваёй трошкi крыўдлiвай пыхлiвасцю. Аднойчы, да прыкладу, у размове пра свае чатыры калючкi, яна сказала Маленькаму прынцу:

«Possono venire le tigri, con i loro artigli!»

— Сюды могуць прыйсцi тыгры, i ў iх такiя кiпцюры!

«Non ci sono tigri sul mio pianeta», aveva obiettato il piccolo principe, «e poi le tigri non mangiano l’erba».

— На маёй планеце няма тыграў, — сказаў Маленькi прынц, — ды тыгры i не ядуць травы.

«Io non sono un’erba», aveva dolcemente risposto il fiore.

— Я не трава, — мякка запярэчыла кветка.

«Scusami…»

— Прашу прабачэння…

«Non ho paura delle tigri, ma ho orrore delle correnti d’aria… Non avresti per caso un paravento?»

— Мяне нiколечкi не палохаюць тыгры, але я страшэнна баюся скразнякоў. У вас часам не знойдзецца парасона?

«Orrore delle correnti d’aria?
«È un po’ grave per una pianta», aveva osservato il piccolo principe. «È molto complicato questo fiore…»

«Раслiна, а баiцца скразнякоў… Як дзiўна… — падумаў Маленькi прынц. Якi складаны характар у гэтай кветкi…»

«Alla sera mi metterai al riparo sotto a una campana di vetro. Fa molto freddo qui da te… Non è una sistemazione che mi soddisfi. Da dove vengo io…»

— Нанач мяне трэба накрываць шкляным каўпаком. Тут так холадна, няўтульна. Там, адкуль я прыйшла…

Ma si era interrotto. Era venuto sotto forma di seme. Non poteva conoscere nulla degli altri mondi. Umiliato di essersi lasciato sorprendere a dire una bugia così ingenua, aveva tossito due o tre volte, per mettere il piccolo principe dalla parte del torto…

Але яна змоўкла. Яна прыйшла насенiнкай i нiчога не магла ведаць пра iншы свет. Прысаромленая, што так вiдавочна хацела зманiць, ды не выйшла, яна разы два-тры кашлянула, каб Маленькi прынц адчуў, як ён вiнаваты перад ёю.

«E questo paravento?…»

— То як з парасонам?..

«Andavo a cercarlo, ma tu mi parlavi!»

— Я хацеў iсцi па яго, але ж вы гаварылi са мной!

Allora aveva forzato la sua tosse per fargli venire dei rimorsi.

Яна зноў знарок закашляла, каб дадаць яму пакуты.

Così il piccolo principe, nonostante tutta la buona volontà del suo amore, aveva cominciato a dubitare di lui. Aveva preso sul serio delle parole senza importanza che l’avevano reso infelice.

I Маленькi прынц, хоць i вельмi палюбiў кветку, хутка перастаў верыць ёй. Ён усур’ёз прымаў яе пустаслоўе i адчуваў сябе вельмi няшчасным…

«Avrei dovuto non ascoltarlo», mi confidò un giorno, «non bisogna mai ascoltare i fiori. Basta guardarli e respirarli. Il mio, profumava il mio pianeta, ma non sapevo rallegrarmene. Quella storia degli artigli, che mi aveva tanto raggelato, avrebbe dovuto intenerirmi».

— Дарэмна я слухаў яе, — неяк прызнаўся ён мне, — нiколi не варта слухаць, што кажуць кветкi. Трэба толькi любавацца iмi ды дыхаць iх водарам. Ад маёй красунi па ўсёй планеце iшоў цудоўны пах, але я не ўмеў яму радавацца. Трэба было замiлавацца гэтай байкай пра калючкi, а яна так засмуцiла мяне…

E mi confidò ancora:

Маленькi прынц замаўчаў, потым дадаў:

«Non ho saputo capire niente allora! Avrei dovuto giudicarlo dagli atti, non dalle parole. Mi profumava e mi illuminava. Non avrei mai dovuto venirmene via! Avrei dovuto indovinare la sua tenerezza dietro le piccole astuzie. I fiori sono così contraddittori! Ma ero troppo giovane per saperlo amare».

— Нiчога я тады не разумеў! Трэба было судзiць яе па ўчынках, а не па словах. Яна была мне як гаючыя лекi, як святло. Не трэба было мне ўцякаць! Я павiнен быў разгледзець яе пяшчотнае сэрца за гэтымi няўдалымi хiтрыкамi. Кветкi такiя супярэчлiвыя! Але я быў надта юны, каб умець любiць.

IX

РАЗДЗЕЛ IХ

Io credo che egli approfittò, per venirsene via, di una migrazione di uccelli selvatici. Il mattino della partenza mise bene in ordine il suo pianeta. Spazzò accuratamente il camino dei suoi vulcani in attività. Possedeva due vulcani in attività. Ed era molto comodo per far scaldare la colazione del mattino.

Як я зразумеў, Маленькi прынц вырашыў вандраваць з пералётнымi птушкамi. Наранку ў дзень ад’езду ён, як нiколi старанна, прыбраў сваю планету. Клапатлiва прачысцiў дзейныя вулканы. У яго было два дзейныя вулканы. На iх вельмi ёмка разаграваць сняданкi.

E possedeva anche un vulcano spento. Ma, come lui diceva, «non si sa mai» e così spazzò anche il camino del vulcano spento. Se i camini sono ben puliti, bruciano piano piano, regolarmente, senza eruzioni. Le eruzioni vulcaniche sono come gli scoppi nei caminetti.

Быў у яго i адзiн патухлы вулкан. Але, як ён казаў: «Да прыгоды не тры годы!» I ён прачысцiў i гэты. Калi вулканы добра прачышчаны, яны гараць цiха i раўнамерна, без вывяржэнняў. Вулканiчныя вывяржэннi — гэта як полымя ў печы.

È evidente che sulla nostra terra noi siamo troppo piccoli per poter spazzare il camino dei nostri vulcani ed è per questo che ci danno tanti guai.

Канечне, мы занадта малыя, каб чысцiць свае зямныя вулканы. З гэтай прычыны яны i прыносяць нам безлiч непрыемнасцей.

Il piccolo principe strappò anche con una certa malinconia gli ultimi germogli dei baobab. Credeva di non ritornare più. Ma tutti quei lavori consueti gli sembravano, quel mattino, estremamente dolci.

Маленькi прынц задуменна павырываў апошнiя сцяблiнкi баабабу. Ён думаў, што ўжо нiколi болей не вернецца сюды. Усе гэтыя будзённыя клопаты здалiся яму ў той ранак надзвычай прыемнымi.

E quando innaffiò per l’ultima volta il suo fiore, e si preparò a metterlo al riparo sotto la campana di vetro, scopri che aveva una gran voglia di piangere.

I калi ён апошнi раз палiў кветку i намерыўся закрыць яе каўпаком, ледзь не заплакаў.

«Addio», disse al fiore.

— Бывай, — сказаў ён кветцы.

Ma il fiore non rispose.

Але тая маўчала.

«Addio», ripeté.

— Бывай, — паўтарыў ён.

Il fiore tossi. Ma non era perché fosse raffreddato.

Кветка закашляла. Але не ад прастуды.

«Sono stato uno sciocco», disse finalmente, «scusami, e cerca di essere felice».

— Я была дурнiца, — прамовiла яна нарэшце, — Прабач мне… Пастарайся быць шчаслiвым.

Fu sorpreso dalla mancanza di rimproveri. Ne rimase sconcertato, con la campana di vetro per aria. Non capiva quella calma dolcezza.

I нiводнага папроку… Здзiўлены Маленькi прынц разгублена стаяў над ёю са шкляным каўпаком у руцэ. Ён не разумеў гэтай спакойнай пяшчоты.

«Ma sì, ti voglio bene», disse il fiore, «e tu non l’hai saputo per colpa mia. Questo non ha importanza, ma sei stato sciocco quanto me. Cerca di essere felice. Lascia questa campana di vetro, non la voglio più».

— Так, я люблю цябе, — сказала яму кветка. — Сама вiнавата, што ты не ведаў пра гэта. Цяпер гэта ўжо не мае нiякага значэння. Але i ты быў такi ж неразумны, як я. Пастарайся быць шчаслiвым… I кiнь ты гэты каўпак! Мне ён больш не патрэбен.

«Ma il vento…»

— Але ж вецер…

«Non sono così raffreddato. L’aria fresca della notte mi farà bene. Sono un fiore».

— Не гэткая ўжо я i далiкатная… Свежае начное паветра карысна мне. Я ж кветка.

«Ma le bestie…»

— Але ж звяры…

«Devo pur sopportare qualche bruco se voglio conoscere le farfalle, sembra che siano così belle. Se no chi verrà a farmi visita? Tu sarai lontano e delle grosse bestie non ho paura. Ho i miei artigli».

— Нiчога страшнага, калi з’явяцца тут два-тры вусенi, калi хочаш пазнаёмiцца з матылькамi. Здаецца, яны вельмi прыгожыя. А то хто ж наведае мяне? Ты будзеш далёка. Што ж да вялiкiх звяроў, то я нiчога не баюся. У мяне таксама ёсць кiпцюры.

E mostrava ingenuamente le sue quattro spine. Poi continuò:

Яна наiўна паказала чатыры калючкi.

«Non indugiare così, è irritante. Hai deciso di partire e allora vattene».

— Толькi не марудзь, гэта нясцерпна! — дадала яна. — Вырашыў пайсцi адсюль — дык iдзi!

Perché non voleva che io lo vedessi piangere. Era un fiore così orgoglioso…

Яна не хацела, каб ён бачыў яе слёзы. Такая ўжо гордая кветка…

X

РАЗДЗЕЛ Х

Il piccolo principe si trovava nella regione degli asteroidi 325, 326, 327, 328, 329 e 330. Cominciò a visitarli per cercare un’occupazione e per istruirsi.

Блiжэй усяго да планеты Маленькага прынца былi астэроiды 325, 326, 327, 328, 329 i 330. Вось ён i вырашыў для пачатку наведаць iх: трэба ж знайсцi сабе хоць якi занятак ды навучыцца чаму-небудзь.

Il primo asteroide era abitato da un re. Il re, vestito di porpora e d’ermellino, sedeva su un trono molto semplice e nello stesso tempo maestoso.

На першай планеце жыў кароль. Увесь у пурпуры i гарнастаях, ён сядзеў на простым, але дужа велiчным троне.

«Ah! ecco un suddito», esclamò il re appena vide il piccolo principe.

— Ага! Вось i падданы! — усклiкнуў задаволены кароль, як толькi заўважыў Маленькага прынца.

E il piccolo principe si domandò: «Come può riconoscermi se non mi ha mai visto?»

«Як ён можа ведаць, хто я такi, калi нiколi не бачыў мяне?!» — падумаў Маленькi прынц.

Non sapeva che per i re il mondo è molto semplificato. Tutti gli uomini sono dei sudditi.

Ён не ведаў, што для каралёў свет надта спрошчаны. Усе людзi для iх падданыя.

«Avvicinati che ti veda meglio», gli disse il re che era molto fiero di essere finalmente re per qualcuno.

— Падыдзi блiжэй, я хачу лепей разглядзець цябе, — загадаў яму кароль, страшэнна горды, што ён можа быць некаму каралём.

Il piccolo principe cercò con gli occhi dove potersi sedere, ma il pianeta era tutto occupato dal magnifico manto di ermellino. Dovette rimanere in piedi, ma era tanto stanco che sbadigliò.

Маленькi прынц пашукаў вачыма, дзе б прысесцi, але ўся планета хавалася пад велiкапышнай каралеўскай мантыяй. Давялося стаяць, але ён быў моцна стомлены i пазяхнуў.

«È contro all’etichetta sbadigliare alla presenza di un re», gli disse il monarca, «te lo proibisco».

— Непрыстойна пазяхаць у прысутнасцi караля, — заўважыў яму манарх. — Я забараняю табе гэта.

«Non posso farne a meno», rispose tutto confuso il piccolo principe. «Ho fatto un lungo viaggio e non ho dormito…»

— Нiяк не мог утрымацца, — адказаў збянтэжаны Маленькi прынц. — Я з доўгай дарогi, не выспаўся…

«Allora», gli disse il re, «ti ordino di sbadigliare. Sono anni che non vedo qualcuno che sbadiglia, e gli sbadigli sono una curiosità per me. Avanti! Sbadiglia ancora. È un ordine».

— У такiм разе, — злiтаваўся кароль, — загадваю табе пазяхаць! Гадамi не бачу, каб хто пазяхаў. Мне гэта нават цiкава. Ну, пазяхнi яшчэ раз. Гэта загад.

«Mi avete intimidito… non posso più», disse il piccolo principe arrossendo.

— Прабачце… Не магу больш… — вымавiў Маленькi прынц i залiўся чырванню.

«Hum! hum!» rispose il re. «Allora io… io ti ordino di sbadigliare un po’ e un po’…»

— Гм! Гм! — кашлянуў кароль. — У такiм разе, я… я загадваю табе то пазяхаць, то…

Borbottò qualche cosa e sembrò seccato.

Ён заблытаўся i, здаецца, нават трошкi зазлаваў.

Perché il re teneva assolutamente a che la sua autorità fosse rispettata. Non tollerava la disubbidienza. Era un monarca assoluto. Ma siccome era molto buono, dava degli ordini ragionevoli.

Бо каралю ж сама важнае — каб яму безагаворачна падпарадкоўвалiся. Ён не цярпеў непаслушэнства. Гэта быў абсалютны манарх. Але ён быў вельмi добры, таму i аддаваў толькi разумныя загады.

«Se ordinassi», diceva abitualmente, «se ordinassi a un generale di trasformarsi in un uccello marino, e se il generale non ubbidisse, non sarebbe colpa del generale. Sarebbe colpa mia».

«Калi б я загадаў, — сцiпла тлумачыў ён, — калi б я загадаў якому-небудзь генералу перакiнуцца ў марскую птушку i калi б генерал не паслухаўся, вiнаваты быў бы не генерал. Вiнаваты быў бы я».

«Posso sedermi?» s’informò timidamente il piccolo principe.

— Можна мне сесцi? — нясмела запытаў дазволу Маленькi прынц.

«Ti ordino di sederti», gli rispose il re che ritirò maestosamente una falda del suo mantello di ermellino.

— Я загадваю табе сесцi, — адказаў кароль i велiчным рухам падабраў палу сваёй мантыi.

Il piccolo principe era molto stupito. Il pianeta era piccolissimo e allora su che cosa il re poteva regnare?

Але Маленькi прынц не пераставаў дзiвавацца. Планета была зусiм невялiчкая. Над чым жа пануе гэты кароль?

«Sire», gli disse, «scusatemi se vi interrogo…»

— Пане, — сказаў ён, — дазвольце запытацца ў вас…

«Ti ordino di interrogarmi», si affrettò a rispondere il re.

— Загадваю: пытайся! — паспешна сказаў кароль.

«Sire, su che cosa regnate?»

— Пане… над чым вы пануеце?

«Su tutto», rispose il re con grande semplicità.

— Над усiм, — з невымоўнай прастатою адказаў кароль.

«Su tutto?»

— Як — «над усiм»?

Il re con un gesto discreto indicò il suo pianeta, gli altri pianeti, e le stelle.

Кароль сцiплым рухам абвёў сваю планету, паказаў на iншыя планеты i зоркi.

«Su tutto questo?» domandò il piccolo principe.

— Над усiм гэтым? — моцна ўразiўся Маленькi прынц.

«Su tutto questo…» rispose il re.

— Над усiм гэтым, — пацвердзiў кароль.

Perché non era solamente un monarca assoluto, ma era un monarca universale.

Бо гэта быў не проста абсалютны, а ўсеадзiны, нiчым не абмежаваны манарх.

«E le stelle vi ubbidiscono?»

— I зоркi слухаюцца вас?

«Certamente», gli disse il re. «Mi ubbidiscono immediatamente. Non tollero l’indisciplina».

— А як жа? — адказаў кароль. — Iменна слухаюцца. Я цярпець не магу непаслушэнства.

Un tale potere meravigliò il piccolo principe. Se l’avesse avuto lui, avrebbe potuto assistere non a quarantatre, ma a settantadue, o anche a cento, a duecento tramonti nella stessa giornata, senza dover spostare mai la sua sedia!

Такая ўсемагутнасць прывяла ў захапленне Маленькага прынца. От, калi б у яго была такая ўлада! Тады ён змог бы любавацца не толькi сарака чатырма, а сямiдзесяццю двума цi нават сотняй або двумастамi захадамi сонца ў адзiн дзень. I нiколi не перастаўляў бы свайго крэсла!

E sentendosi un po’ triste al pensiero del suo piccolo pianeta abbandonato, si azzardò a sollecitare una grazia dal re:

Успамiн пра сваю пакiнутую планету напоўнiў сумам сэрца Маленькага прынца, i ён асмелiўся звярнуцца да караля з просьбай:

«Vorrei tanto vedere un tramonto… Fatemi questo piacere… Ordinate al sole di tramontare…»

— Я хацеў бы ўбачыць захад сонца… Зрабiце такую ласку… Загадайце сонцу заходзiць…