«Se ordinassi a un generale di volare da un fiore all’altro come una farfalla, o di scrivere una tragedia, o di trasformarsi in un uccello marino; e se il generale non eseguisse l’ordine ricevuto, chi avrebbe torto, lui o io?»

— Калi б я загадаў генералу, каб ён, як матылёк, пырхаў з кветкi на кветку або перакiнуўся ў марскую чайку, i калi б генерал не выканаў загаду, хто з нас быў бы вiнаваты?

«L’avreste voi», disse con fermezza il piccolo principe.

— Вы, ваша вялiкасць, — цвёрда адказаў Маленькi прынц.

«Esatto. Bisogna esigere da ciascuno quello che ciascuno può dare», continuò il re. «L’autorità riposa, prima di tutto, sulla ragione. Se tu ordini al tuo popolo di andare a gettarsi in mare, farà la rivoluzione. Ho il diritto di esigere l’ubbidienza perché i miei ordini sono ragionevoli».

— Несумненна. Трэба патрабаваць ад кожнага тое, што ён можа зрабiць, разважаў кароль. — Улада трымаецца, у першую чаргу, на разумнасцi. Калi б ты загадаў свайму народу кiнуцца ў мора, ён зрабiў бы рэвалюцыю. Я маю права патрабаваць паслушэнства, бо мае загады заўсёды разумныя.

«E allora il mio tramonto?» ricordò il piccolo principe che non si dimenticava mai di una domanda una volta che l’aveva fatta.

— А як з захадам сонца? — нагадаў Маленькi прынц, якi нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне.

«L’avrai il tuo tramonto, lo esigerò, ma, nella mia sapienza di governo, aspetterò che le condizioni siano favorevoli».

— Будзе табе твой захад сонца. Я запатрабую яго. Але варта пачакаць спрыяльных умоў, бо якраз у гэтым i заключаецца мудрасць правiцеля.

«E quando saranno?» s’informò il piccolo principe.

— I калi гэта будзе? — пацiкавiўся Маленькi прынц.

«Hem! hem!» gli rispose il re che intanto consultava un grosso calendario, «hem! hem! sarà verso, verso, sarà questa sera verso le sette e quaranta! E vedrai come sarò ubbidito a puntino».

— Гм! Гм! — кашлянуў кароль i зазiрнуў у тоўсты каляндар. — Гм! Гм! Гэта будзе прыблiзна… прыблiзна… гэта будзе сёння вечарам прыблiзна а палове восьмай! I ты пабачыш, як усё выдатна слухаецца мяне.

Il piccolo principe sbadigliò. Rimpiangeva il suo tramonto mancato. E poi incominciava ad annoiarsi.

Маленькi прынц пазяхнуў. Яму было шкада, што захад сонца так i не адбыўся. I яму стала ўжо нецiкава тут.

«Non ho più niente da fare qui», disse al re. «Me ne vado».

— Ну, мне пара, — сказаў ён каралю. — Больш мне тут няма чаго рабiць.

«Non partire», rispose il re che era tanto fiero di avere un suddito, «non partire, ti farò ministro!»

— Застанься, — папрасiў кароль, горды, што ў яго ёсць, нарэшце, падданы. Застанься, я зраблю цябе мiнiстрам!

«Ministro di che?»

— Мiнiстрам чаго?

«Di… della giustizia!»

— Гм-гм… Мiнiстрам юстыцыi!

«Ma se non c’è nessuno da giudicare?»

— Але няма ж каго судзiць!

«Non si sa mai», gli disse il re. «Non ho ancora fatto il giro del mio regno. Sono molto vecchio, non c’è posto per una carrozza e mi stanco a camminare».

— Хто ведае, — адказаў кароль. — Я яшчэ не абышоў усяго свайго каралеўства. Стары ўжо, для карэты на планеце месца мала, а пеша хадзiць ногi забаляць.

«Oh! ma ho già visto io», disse il piccolo principe sporgendosi per dare ancora un’occhiata sull’altra parte del pianeta. «Neppure laggiù c’è qualcuno».

— Ды я ўжо бачыў, — сказаў прынц i яшчэ раз кiнуў вокам за спiну караля, на другi бок планеты. — Тут анiкога больш няма…

«Giudicherai te stesso», gli rispose il re. «È la cosa più difficile. È molto più difficile giudicare se stessi che gli altri. Se riesci a giudicarti bene è segno che sei veramente un saggio».

— У такiм разе, будзеш судзiць самога сябе, — адказаў кароль. — Гэта сама цяжкае. Куды цяжэй судзiць самога сябе, чым каго iншага. Калi ты зможаш справядлiва асудзiць сябе, значыць, ты сапраўдны мудрэц.

«Io», disse il piccolo principe, «io posso giudicarmi ovunque. Non ho bisogno di abitare qui».

— Я i ў iншым месцы магу судзiць сябе, — адказаў Маленькi прынц. — Для гэтага не абавязкова жыць менавiта тут.

«Hem! hem!» disse il re. «Credo che da qualche parte sul mio pianeta ci sia un vecchio topo. Lo sento durante la notte. Potrai giudicare questo vecchio topo. Lo condannerai a morte di tanto in tanto. Così la sua vita dipenderà dalla tua giustizia. Ma lo grazierai ogni volta per economizzarlo. Non ce n’è che uno».

— Гм! Гм! — кашлянуў кароль. — Я ўпэўнены, што на маёй планеце дзесьцi хаваецца стары пацук. Начамi чутно. Можаш судзiць гэтага старога пацука. Час ад часу будзеш прыгаворваць яго да смерцi. Такiм чынам, жыццё яго будзе залежыць ад тваёй справядлiвасцi. Але кожны раз табе давядзецца мiлаваць яго. Трэба берагчы старога пацука. Ён жа ў нас адзiн.

«Non mi piace condannare a morte», rispose il piccolo principe, «preferisco andarmene».

— Не люблю я выносiць смяротных прыгавораў, — адказаў Маленькi прынц. — I наогул, мне пара.

«No», disse il re.

— Не, не пойдзеш! — запратэставаў кароль.

Ma il piccolo principe che aveva finiti i suoi preparativi di partenza, non voleva dare un dolore al vecchio monarca:

Маленькаму прынцу, якi ўжо сабраўся ў дарогу, зусiм не хацелася засмучаць старога манарха.

«Se Vostra Maestà desidera essere ubbidito puntualmente, può darmi un ordine ragionevole. Potrebbe ordinarmi, per esempio, di partire prima che sia passato un minuto. Mi pare che le condizioni siano favorevoli…»

— Калi ваша вялiкасць хоча, каб вас безагаворачна слухалi, вы маглi б аддаць мне разумны загад. Вы, да прыкладу, маглi б загадаць мне адправiцца не пазней як праз хвiлiну. Мне здаецца, умовы спрыяльныя.

E siccome il re non rispondeva, il piccolo principe esitò un momento e poi con un sospiro se ne partì.

Кароль маўчаў. Маленькi прынц трошкi павагаўся, уздыхнуў i пайшоў.

«Ti nomino mio ambasciatore», si affrettò a gridargli appresso il re.

— Прызначаю цябе паслом! — паспешлiва крыкнуў яму ўслед кароль.

Aveva un’aria di grande autorità.

I выгляд у яго быў пры гэтым такi, быццам ён не дапускаў нiякiх пярэчанняў.

Sono ben strani i grandi, si disse il piccolo principe durante il viaggio.

«Дзiўныя людзi гэтыя дарослыя», — падумаў дарогаю Маленкi прынц.

XI

РАЗДЗЕЛ ХI

Il secondo pianeta era abitato da un vanitoso.

На другой планеце жыў славалюб.

«Ah! ah! ecco la visita di un ammiratore», gridò da lontano il vanitoso appena scorse il piccolo principe.

— Ну, нарэшце такi дачакаўся паклоннiка! — здалёк узрадаваўся Маленькаму прынцу славалюб.

Per i vanitosi tutti gli altri uomini sono degli ammiratori.

Для славалюбаў жа ўсе астатнiя людзi — паклоннiкi.

«Buon giorno», disse il piccolo principe, «che buffo cappello avete!»

— Дзень добры, — сцiпла павiтаўся Маленькi прынц. — Якi забаўны ў вас капялюш.

«È per salutare», gli rispose il vanitoso. «È per salutare quando mi acclamano, ma sfortunatamente non passa mai nessuno da queste parti».

— Гэта каб раскланьвацца, — растлумачыў славалюб. — Каб раскланьвацца, калi мяне вiтаюць. На жаль, сюды нiхто нiколi вачэй не кажа.

«Ah sì?» disse il piccolo principe che non capiva.

— Як гэта? — не зразумеў яго Маленькi прынц.

«Batti le mani l’una contro l’altra», consigliò perciò il vanitoso.

— Пляснi ў ладкi, — параiў славалюб.

Il piccolo principe batté le mani l’una contro l’altra e il vanitoso salutò con modestia sollevando il cappello.

Маленькi прынц пляснуў у ладкi. Славалюб прыўзняў капялюш i сцiпла раскланяўся.

«È più divertente che la visita al re», si disse il piccolo principe, e ricominciò a battere le mani l’una contro l’altra. Il vanitoso ricominciò a salutare sollevando il cappello.

«Тут яшчэ займальней, чым у караля», — падумаў Маленькi прынц. Ён зноў запляскаў у ладкi. Славалюб у адказ прыўзнiмаў свой капялюш i раскланьваўся перад госцем.

Dopo cinque minuti di questo esercizio il piccolo principe si stancò della monotonia del gioco:

Хвiлiн праз пяць аднастайнасць гэтай гульнi стамiла Маленькага прынца.

«E che cosa bisogna fare», domandò, «perché il cappello caschi?»

— А што трэба зрабiць, каб капялюш упаў? — спытаў ён.

Ma il vanitoso non l’intese. I vanitosi non sentono altro che le lodi.

Але славалюб не адказаў. Славалюбы глухiя да ўсяго, акрамя пахвал.

«Mi ammiri molto, veramente?» domandò al piccolo principe.

— Ты сапраўды захапляешся мною? — спытаў ён Маленькага прынца.

«Che cosa vuol dire ammirare?»

— А што гэта азначае — захапляцца?

«Ammirare vuol dire riconoscere che io sono l’uomo più bello, più elegante, più ricco e più intelligente di tutto il pianeta».

— Захапляцца — азначае прызнаць, што я лепш за ўсiх апрануты, сама прыгожы, сама багаты i сама разумны чалавек на планеце.

«Ma tu sei solo sul tuo pianeta!»

— Ды ты ж адзiн на ўсёй гэтай планеце!

«Fammi questo piacere. Ammirami lo stesso!»

— Ну, будзь ласкавы, усё роўна захапляйся мною!

«Ti ammiro», disse il piccolo principe, alzando un poco le spalle, «ma tu che te ne fai?»

— Я ў захапленнi ад цябе, — сказаў Маленькi прынц i злёгку пацiснуў плячыма. — Але чаму гэта можа так цiкавiць цябе?

E il piccolo principe se ne andò.

I Маленькi прынц пайшоў далей.

Decisamente i grandi sono ben bizzarri, diceva con semplicità a se stesso, durante il suo viaggio.

«Дзiвакi гэтыя дарослыя», — дарогай падумаў ён.

XII

РАЗДЗЕЛ ХII

Il pianeta appresso era abitato da un ubriacone. Questa visita fu molto breve, ma immerse il piccolo principe in una grande malinconia.

На наступнай планеце жыў п’янiца. Гэты вiзiт быў вельмi кароткi, але шмат роздуму даў ён Маленькаму прынцу.

«Che cosa fai?» chiese all’ubriacone che stava in silenzio davanti a una collezione di bottiglie vuote e a una collezione di bottiglie piene.

— Што ты тут робiш? — спытаў ён у п’янiцы, якi самотна сядзеў перад процьмай бутэлек, парожнiх i поўных.

«Bevo», rispose, in tono lugubre, l’ubriacone.

— П’ю, — змрочна адказаў п’янiца.

«Perché bevi?» domandò il piccolo principe.

— А навошта? — пацiкавiўся Маленькi прынц.

«Per dimenticare», rispose l’ubriacone.

— Каб забыць, — адказаў п’янiца.

«Per dimenticare che cosa?» s’informò il piccolo principe che cominciava già a compiangerlo.

— Пра што забыць — дапытваўся Маленькi прынц, якому стала шкада бедалагу.

«Per dimenticare che ho vergogna», confessò l’ubriacone abbassando la testa.

— Каб забыць, што мне сорамна, — прызнаўся п’янiца i апусцiў галаву.

«Vergogna di che?» insistette il piccolo principe che desiderava soccorrerlo.

— Сорамна чаго? — не ўгамоньваўся Маленькi прынц, якi прагнуў дапамагчы яму.

«Vergogna di bere!» e l’ubriacone si chiuse in un silenzio definitivo.

— Сорамна пiць! — адрэзаў п’янiца i канчаткова панурыўся ў маўчаннi.

Il piccolo principe se ne andò perplesso.

I збянтэжаны Маленькi прынц рушыў далей.

I grandi, decisamente, sono molto, molto bizzarri, si disse durante il viaggio.

«Дарослыя, бясспрэчна, вельмi, вельмi дзiўныя людзi», — думаў ён дарогаю.

XIII

РАЗДЗЕЛ ХIII

Il quarto pianeta era abitato da un uomo d’affari. Questo uomo era così occupato che non alzò neppure la testa all’arrivo del piccolo principe.

Чацвёртая планета належала дзелавому чалавеку. Гэты чалавек быў настолькi заняты, што нават не падняў галавы, калi падышоў Маленькi прынц.

«Buon giorno», gli disse questi. «La vostra sigaretta è spenta».

— Добры дзень, — павiтаўся Маленькi прынц. — Ваша цыгарэта патухла.

«Tre più due fa cinque. Cinque più sette: dodici. Dodici più tre: quindici. Buon giorno. Quindici più sette fa ventidue. Ventidue più sei: ventotto. Non ho tempo per riaccenderla. Ventisei più cinque trentuno. Ouf! Dunque fa cinquecento e un milione seicento ventiduemila settecento trentuno».

— Тры ды два — пяць. Пяць ды сем — дванаццаць. Дванаццаць ды тры пятнаццаць. Добры дзень. Пятнаццаць ды сем — дваццаць два. Дваццаць два ды шэсць — дваццаць восем. Няма часу прыкурыць. Дваццаць шэсць ды пяць — трыццаць адзiн. Уф! Такiм чынам, усяго будзе пяцьсот адзiн мiльён шэсцьсот дваццаць дзве тысячы семсот трыццаць адзiн.

«Cinquecento milioni di che?»

— Пяцьсот мiльёнаў чаго?

«Hem! Sei sempre li? Cinquecento e un milione di… non lo so più. Ho talmente da fare! Sono un uomo serio, io, non mi diverto con delle frottole! Due più cinque: sette…»

— Га? Ты яшчэ тут? Пяцьсот мiльёнаў… забыўся… далей… Столькi работы, столькi работы! Я чалавек сур’ёзны, зразумела? Тут не да балбатнi. Два ды пяць — сем…

«Cinquecento e un milione di che?» ripeté il piccolo principe che mai aveva rinunciato a una domanda una volta che l’aveva espressa.

— Пяцьсот мiльёнаў чаго? — паўтарыў Маленькi прынц, якi нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне.

L’uomo d’affari alzò la testa:

Дзелавы чалавек падняў галаву:

«Da cinquantaquattro anni che abito in questo pianeta non sono stato disturbato che tre volte. La prima volta è stato ventidue anni fa, da una melolonta che era caduta chissà da dove. Faceva un rumore spaventoso e ho fatto quattro errori in una addizione.

— За пяцьдзесят чатыры гады, што я жыву на гэтай планеце, мне перашкаджалi толькi тройчы. Упершыню гэта здарылася дваццаць два гады назад, калi немаведама адкуль сюды занесла хрушча. Ён так жахлiва бзымкаў, што я ажно чатыры памылкi ўпароў у лiчэннi.

La seconda volta è stato undici anni fa per una crisi di reumatismi. Non mi muovo mai, non ho il tempo di girandolare. Sono un uomo serio, io. La terza volta… eccolo! Dicevo dunque cinquecento e un milione».

Другi раз, адзiнаццаць гадоў таму, у мяне быў прыступ рэўматызму. Нiчога дзiўнага, увесь час сяджу. Тут не да пагулянак. Я чалавек сур’ёзны. Трэцi раз… сёння? Ну, годзе, я, значыць, сказаў, пяцьсот мiльёнаў…

«Milioni di che?»

— Мiльёнаў чаго?

L’uomo d’affari capi che non c’era speranza di pace.

Дзелавы чалавек зразумеў — няма нiякай надзеi, што яго пакiнуць у спакоi.

«Milioni di quelle piccole cose che si vedono qualche volta nel cielo».

— Мiльёнаў гэтых дробненькiх штучак, якiя часам вiдны ў паветры.

«Di mosche?»

— Мух?

«Ma no, di piccole cose che brillano».

— Ды не, дробненькiя такiя, зiхоткiя…

«Di api?»

— Пчолы?

«Ma no. Di quelle piccole cose dorate che fanno fantasticare i poltroni. Ma sono un uomo serio, io! Non ho il tempo di fantasticare».

— Ды не. Дробненькiя такiя, залатыя… На iх яшчэ любяць глядзець ды марыць розныя лайдакi. Але я — чалавек сур’ёзны! У мяне няма часу на мары.

«Ah! di stelle?»

— А! Зоркi?

«Eccoci. Di stelle».

— Во-во. Зоркi.

«E che ne fai di cinquecento milioni di stelle?»

— I што ты робiш з пяццюстамi мiльёнамi зорак?

«Cinquecento e un milione seicento ventiduemila settecento trentuno. Sono un uomo serio io, sono un uomo preciso».

— Пяцьсот адзiн мiльён шэсцьсот дваццаць дзве тысячы семсот трыццаць адна. Я чалавек сур’ёзны i люблю дакладнасць.

«E che te ne fai di queste stelle?»

— I што ты робiш з гэтымi зоркамi?

«Che cosa me ne faccio?»

— Што я з iмi раблю?

«Sì»

— Але.

«Niente. Le possiedo».

— Нiчога не раблю. Я iмi валодаю.

«Tu possiedi le stelle?»

— Валодаеш зоркамi?

«Sì»

— Так.

«Ma ho già veduto un re che…»

— Але я ўжо бачыў аднаго караля, якi…

«I re non possiedono. Ci regnano sopra. È molto diverso».

— Каралi не валодаюць. Яны толькi «пануюць над». Вялiкая рознiца.

«E a che ti serve possedere le stelle?»

— I што табе з гэтага валодання зоркамi?

«Mi serve ad essere ricco».

— Яно прыносiць мне багацце.

«E a che ti serve essere ricco?»

— А нашто табе быць багатым?

«A comperare delle altre stelle, se qualcuno ne trova».

— Каб купляць iншыя зоркi, калi хто-небудзь iх адкрые.

Questo qui, si disse il piccolo principe, ragiona un po’ come il mio ubriacone.

«Ён разважае амаль так, як той п’янiца», — падумаў Маленькi прынц.

Ma pure domandò ancora:

«Come si può possedere le stelle?»

— А як можна валодаць зоркамi?

«Di chi sono?» rispose facendo stridere i denti l’uomo d’affari.

— Зоркi чые? — нездаволена запытаўся дзялок.

«Non lo so, di nessuno».

— Не ведаю. Нiчые.