Traduzione di Nini Bompiani Bregoli.

Пераклала Нiна Мацяш

A LEONE WERTH

ЛЕОНУ ВЕРТУ

Domando perdono ai bambini di aver dedicato questo libro a una persona grande. Ho una scusa seria: questa persona grande è il miglior amico che abbia al mondo. Ho una seconda scusa: questa persona grande può capire tutto, anche i libri per bambini; e ne ho una terza: questa persona grande abita in Francia, ha fame, ha freddo e ha molto bisogno di essere consolata.

Шчыра перапрашаю дзяцей за тое, што я прысвяцiў гэтую кнiжку даросламу. Скажу ў апраўданне: гэты дарослы — мой сама лепшы сябар. I яшчэ: ён разумее ўсе на свеце, нават дзiцячыя кнiгi. I нарэшце: ён жыве ў Францыi, дзе цяпер i голадна, i холадна. I яму вельмi патрэбна суцяшэнне.

E se tutte queste scuse non bastano, dedicherò questo libro al bambino che questa grande persona è stato. Tutti i grandi sono stati bambini una volta. (Ma pochi di essi se ne ricordano). Perciò correggo la mia dedica:

Калi ж ўсё гэта не апраўдвае мяне, я прысвячу сваю кнiжку, таму хлопчыку, якiм некалi быў мой дарослы сябар. Усе ж дарослыя былi спачатку дзецьмi. Праўда, мала хто з iх памятае пра гэта… То я выпраўляю сваё прысвячэнне:

A LEONE WERTH QUANDO ERA UN BAMBINO

ЛЕОНУ ВЕРТУ, калi ён быў маленькiм

I

РАЗДЗЕЛ ПЕРШЫ

Un tempo lontano, quando avevo sei anni, in un libro sulle foreste primordiali, intitolato «Storie vissute della natura», vidi un magnifico disegno. Rappresentava un serpente boa nell’atto di inghiottire un animale. Eccovi la copia del disegno.

Мне было шэсць гадоў, калi ў кнiзе пра джунглi, якая называлася «Непрыдуманыя гiсторыi», я ўбачыў аднойчы дзiвосны малюнак. Змяя — страшэнны ўдаў — глытала драпежнага звера.

C’era scritto: «I boa ingoiano la loro preda Tutta intera, senza masticarla. Dopo di che non riescono più a muoversi e dormono durante i sei mesi che la digestione richiede».

У кнiзе гаварылася: «Удавы глытаюць сваю ахвяру цалкам, не жуюць. Пасля гэтага яны ўжо не могуць варухнуцца i цэлых паўгода спяць, пакуль не перавараць ежу».

Meditai a lungo sulle avventure della jungla. E a mia volta riuscii a tracciare il mio primo disegno. Il mio disegno numero uno. Era così:

Я шмат разважаў пра поўнае прыгод жыццё ў джунглях i таксама намаляваў тое-сёе каляровым алоўкам. Гэта быў мой малюнак No 1.

Mostrai il mio capolavoro alle persone grandi, domandando se il disegno li spaventava.

Я паказаў свой шэдэўр дарослым i пацiкавiўся, цi не страшна iм, калi яны глядзяць на мой малюнак.

Ma mi risposero: «Spaventare? Perché mai, uno dovrebbe essere spaventato da un cappello?»

— А чаму капялюш павiнен наводзiць страх? — здзiвiлiся яны.

Il mio disegno non era il disegno di un cappello. Era il disegno di un boa che digeriva un elefante. Affinché vedessero chiaramente che cos’era, disegnai l’interno del boa. Bisogna sempre spiegargliele le cose, ai grandi. Il mio disegno numero due si presentava così:

На маiм малюнку быў зусiм не капялюш. На маiм малюнку быў удаў, якi праглынуў слана. Тады я намаляваў удава знутры, каб дарослым было больш зразумела. Але iм ўсё роўна спатрэбiлiся тлумачэннi.

Questa volta mi risposero di lasciare da parte i boa, sia di fuori che di dentro, e di applicarmi invece alla geografia, alla storia, all’aritmetica e alla grammatica. Fu così che a sei anni io rinunziai a quella che avrebbe potuto essere la mia gloriosa carriera di pittore.

Дарослыя параiлi мне не маляваць удаваў нi звонку, нi знутры, а лепей больш цiкавiцца геаграфiяй, гiсторыяй, арыфметыкай i правапiсам. Вось так, у шэсць гадоў, мяне пераканалi адмовiцца ад блiскучай кар’еры мастака.

Il fallimento del mio disegno numero uno e del mio disegno numero due mi aveva disanimato. I grandi non capiscono mai niente da soli e i bambini si stancano a spiegargli tutto ogni volta.

Я быў збiты з панталыку няўдачай з малюнкамi. Дарослыя нiколi i нiчога не могуць зразумець самi, а дзецям надта ж утомна вечна тлумачыць iм, што да чаго.

Allora scelsi un’altra professione e imparai a pilotare gli aeroplani. Ho volato un po’ sopra tutto il mondo: e veramente la geografia mi è stata molto utile.

Такiм чынам, мне трэба было выбраць якую-нубудзь iншую прафесiю, i я пайшоў у лётчыкi. Дзе мне толькi не давялося быць! I геаграфiя сапраўды спатрэбiлася мне.

A colpo d’occhio posso distinguere la Cina dall’Arizona, e se uno si perde nella notte, questa sapienza è di grande aiuto.

Я мог з першага погляду адрознiць Кiтай ад Арызоны. Гэта вельмi карысна, калi часам заблудзiшся ўночы.

Ho incontrato molte persone importanti nella mia vita, ho vissuto a lungo in mezzo ai grandi. Li ho conosciuti intimamente, li ho osservati proprio da vicino. Ma l’opinione che avevo di loro non è molto migliorata.

За сваё жыццё мне давялося сутыкнуцца з многiмi сур’ёзнымi людзьмi. Я многа часу пражыў з дарослымi, быў вельмi блiзка знаёмы з iмi. Не скажу, каб пасля гэтага я стаў лепей думаць пра iх.

Quando ne incontravo uno che mi sembrava di mente aperta, tentavo l’esperimento del mio disegno numero uno, che ho sempre conservato. Cercavo di capire così se era veramente una persona comprensiva.

Калi я сустракаў каго-небудзь з iх асяроддзя, хто здаваўся мне трошкi разумнейшым, я паказваў яму малюнак No 1, — я збярог яго i заўсёды насiў з сабою. Мне хацелася ведаць, цi сапраўды той чалавек кемлiвы.

Ma, chiunque fosse, uomo o donna, mi rispondeva: «È un cappello».

Але кожны дарослы заўсёды адказваў мне: «Гэта капялюш».

E allora non parlavo di boa, di foreste primitive, di stelle. Mi abbassavo al suo livello. Gli parlavo di bridge, di golf, di politica, di cravatte. E lui era tutto soddisfatto di avere incontrato un uomo tanto sensibile.

I я ўжо не гаварыў з iм нi пра ўдаваў, нi пра джунглi, нi пра зоркi. Я прыстасоўваўся да яго паняццяў. Гутарыў пра брыдж i гольф, пра палiтыку i гальштукi. I дарослы быў дужа задаволены знаёмствам з такiм разумным чалавекам.

II

РАЗДЗЕЛ II

Così ho trascorso la mia vita solo, senza nessuno cui poter parlare, fino a sei anni fa quando ebbi un incidente col mio aeroplano, nel deserto del Sahara.

Так я жыў у адзiноце, i не было ў мяне анiкога, з кiм бы я мог па-сапраўднаму адвесцi душу. Але аднойчы, шэсць гадоў назад, мне давялося зрабiць вымушаную пасадку ў Сахары.

Qualche cosa si era rotta nel motore, e siccome non avevo con me né un meccanico, né dei passeggeri, mi accinsi da solo a cercare di riparare il guasto.

Нешта зламалася ў маторы майго самалёта. Са мною не было нi механiка, нi пасажыраў, i трэба было самому ламаць галаву, як выратавацца.

Era una questione di vita o di morte, perché avevo acqua da bere soltanto per una settimana.

Я павiнен быў адрамантаваць матор альбо загiнуць. Маiх запасаў пiтной вады хапiла б ледзьве на тыдзень.

La prima notte, dormii sulla sabbia, a mille miglia da qualsiasi abitazione umana. Ero più isolato che un marinaio abbandonato in mezzo alt’oceano, su una zattera, dopo un naufragio.

I вось — мая першая ноч сярод бязмежных пяскоў пустынi, дзе на тысячы мiль наўкол — нiводнага селiшча. Чалавек, якi пасля караблекрушэння ўсё-такi ацалеў дзесьцi на плыце ў бязмежным акiяне, i той быў не такi адзiнокi.

Potete Immaginare il mio stupore di essere svegliato all’alba da una strana vocetta:

Дык уявiце сабе маё здзiўленне, калi на досвiтку мяне пабудзiў нечы тоненькi галасок:

«Mi disegni, per favore, una pecora?»

— Калi ласка… намалюй мне баранчыка!

«Cosa?»

— Га!

«Disegnami una pecora».

— Намалюй мне баранчыка…

Balzai in piedi come fossi stato colpito da un fulmine. Mi strofinai gli occhi più volte guardandomi attentamente intorno. E vidi una straordinaria personcina che mi stava esaminando con grande serietà.

Я ўскочыў на ногi, нiбы нада мной грымнуў гром. Працёр вочы. Агледзеўся. I ўбачыў незвычайнага малыша, якi сур’ёзна разглядваў мяне.

Qui potete vedere il miglior ritratto che riuscii a fare di lui, più tardi.

Яго партрэт я намаляваў пазней.

Ma il mio disegno è molto meno affascinante del modello. La colpa non è mia, però. Con lo scoraggiamento che hanno dato i grandi, quando avevo sei anni, alla mia carriera di pittore, non ho mai imparato a disegnare altro che serpenti boa dal di fuori o serpenti boa dal di dentro.

Канечне, на маiм малюнку ён не такi прывабны, як на самой справе. Але гэта не мая вiна. Калi мне было шэсць гадоў, дарослыя пераканалi мяне, што мастака з мяне не атрымаецца, таму я так нiчога i не навучыўся маляваць, акрамя ўдаваў — звонку i знутры.

Ora guardavo fisso l’improvvisa apparizione con gli occhi fuori dall’orbita per lo stupore. Dovete pensare che mi trovavo a mille miglia da una qualsiasi regione abitata, eppure il mio ometto non sembrava smarrito in mezzo alle sabbie, né tramortito per la fatica, o per la fame, o per la sete, o per la paura.

Я на ўсё вочы глядзеў на гэты прывiд. Не забывайце, што я быў за тысячы мiль ад людскiх селiшчаў. Гэты ж малыш не быў нi разгублены, нi смяротна стомлены, нi смятротна галодны, ён не памiраў нi ад смагi, нi ад страху.

Niente di lui mi dava l’impressione di un bambino sperduto nel deserto, a mille miglia da qualsiasi abitazione umana. Quando finalmente potei parlare gli domandai:

Ён нiчым не нагадваў дзiцяцi, якое заблудзiлася ў пустынi, за тысячы мiль ад чалавечага селiшча. Нарэшце мова вярнулася да мяне i я спытаў:

«Ma che cosa fai qui?»

— Але… што ты тут робiш?

Come tutta risposta, egli ripeté lentamente come si trattasse di cosa di molta importanza:

Ён не адказаў на маё пытанне, а толькi зноў цiха-цiха i надзвычай сур’ёзна папрасiў:

«Per piacere, disegnami una pecora…»

— Калi ласка, намалюй баранчыка…

Quando un mistero è così sovraccarico, non si osa disubbidire. Per assurdo che mi sembrasse, a mille miglia da ogni abitazione umana, e in pericolo di morte, tirai fuori dalla tasca un foglietto di carta e la penna stilografica.

Калi нешта цябе надта ўражвае, не паслухацца нельга. Якой бы недарэчнасцю нi здавалася мне гэта, але тут, за тысячы мiль ад людскога селiшча, перад смяротнай небяспекай, я дастаў з кiшэнi аркуш паперы i аўтаручку.

Ma poi ricordai che i miei studi si erano concentrati sulla geografia, sulla storia, sull’aritmetica e sulla grammatica e gli dissi, un po’ di malumore, che non sapevo disegnare. Mi rispose:

Толькi раптам я ўзгадаў, што вывучаў у асноўным геаграфiю, гiсторыю, арыфметыку ды правапiс, i трошкi незадаволена сказаў малышу, што я не ўмею маляваць.

«Non importa. Disegnami una pecora…»

— Усё роўна, — адказаў ён. — Намалюй баранчыка.

Non avevo mai disegnato una pecora e allora feci per lui uno di quei due disegni che avevo fatto molte volte: quello del boa dal di fuori; e fui sorpasso di sentirmi rispondere:

Але я ж нiколi не маляваў баранчыкаў! Я падаў яму адзiн з двух малюнкаў, на якiя быў здольны. Той, на якiм удаў у агульным выглядзе. Як жа быў я ўражаны, калi пачуў адказ малыша:

«No, no, no! Non voglio l’elefante dentro al boa. Il boa è molto pericoloso e l’elefante molto ingombrante. Dove vivo io tutto è molto piccolo. Ho bisogno di una pecora: disegnami una pecora».

— Не-не! Я не хачу слана ва ўдаве! Удаў вельмi небяспечны, а слон вельмi грузны. А ў мяне дома ўсё такое невялiчкае. Мне патрэбен баранчык. Намалюй баранчыка.

feci il disegno.

I я намаляваў.

Lo guardò attentamente, e poi disse:

Ён паглядзеў на малюнак i сказаў:

«No! Questa pecora è malaticcia. Fammene un’altra».

— Не, гэты баранчык вельмi ўжо хворы. Намалюй другога.

Feci un altro disegno.

Я намаляваў.

Il mio amico mi sorrise gentilmente, con indulgenza.

Мой новы сябар хораша, паблажлiва ўсмiхнуўся:

«Lo puoi vedere da te», disse, «che questa non è una pecora. È un ariete. Ha le corna».

— Ты ж сам бачыш… гэта не баранчык, а баран. З рагамi…

Rifeci il disegno una terza volta,

Я зноў перарабiў малюнак.

ma fu rifiutato come i tre precedenti.

Але i гэты быў адхiлены, як папярэднiя.

«Questa è troppo vecchia. Voglio una pecora che possa vivere a lungo».

— Гэты надта стары. Я хачу такога баранчыка, якi жыў бы доўга-доўга.

Questa volta la mia pazienza era esaurita, avevo fretta di rimettere a posto il mio motore. Buttai giù un quarto disegno.

Тады, трацячы цярпенне, — мне ж трэба было хутчэй разбiраць матор, — я накрэмзаў.8

E tirai fuori questa spiegazione:

«Questa è soltanto la sua cassetta. La pecora che volevi sta dentro».

— Гэта скрынка, — раздражнёна буркнуў я. — А ў ёй сядзiць твой баранчык.

Fui molto sorpreso di vedere il viso del mio piccolo giudice illuminarsi:

Як жа я быў здзiўлены, калi нечакана мой юны суддзя ўвесь аж засвяцiўся ад радасцi:

«Questo è proprio quello che volevo. Pensi che questa pecora dovrà avere una gran quantità d’erba?»

— Вось гэткага мне i трэба! Як ты думаеш, яму спатрэбiцца шмат травы?

«Perché?»

— А што?

«Perché dove vivo io, tutto è molto piccolo…»

— У мяне яе мала…

«Ci sarà certamente abbastanza erba per lei, è molto piccola la pecora che ti ho data».

— Напэўна, хопiць. Я даю табе зусiм маленькага баранчыка.

Si chinò sul disegno: «Non così piccola che — oh, guarda! — si è messa a dormire…»

Ён схiлiўся над малюнкам.
— Не такi ўжо ён i маленькi… Ты глянь! Заснуў…

E fu così che feci la conoscenza del piccolo principe.

Вось так я пазнаёмiўся з Маленькiм прынцам.

III

РАЗДЗЕЛ III

Ci misi molto tempo a capire da dove venisse. Il piccolo principe, che mi faceva una domanda dopo l’altra, pareva che non sentisse mai le mie.

Не адразу зразумеў я, адкуль ён з’явiўся. Маленькi прынц, якi лiтаральна засыпаў мяне пытаннямi, нiбыта i не чуў маiх.

Sono state le parole dette per caso che, poco a poco, mi hanno rivelato tutto. Così, quando vide per la prima volta il mio aeroplano (non lo disegnerò perché sarebbe troppo complicato per me), mi domandò:

Толькi з паасобных, выпадкова сказаных слоў мне пакрысе адкрылася яго таямнiца. Так, калi ён упершыню ўбачыў мой самалёт (самалёт я маляваць не буду, гэта надта складаны для мяне малюнак), ён спытаў:

«Che cos’è questa cosa?»

— А гэта што за штука?

«Non è una cosa — vola. È un aeroplano. È il mio aeroplano».

— Гэта не штука. Гэта самалёт. Мой самалёт. Ён лятае.

Ero molto fiero di fargli sapere che volavo. Allora gridò:

I я з гордасцю раслумачыў яму, што я ўмею на iм лятаць.

«Come? Sei caduto dal cielo!»

— Як?! — усклiкнуў ён. — Ты ўпаў з неба?!

«Sì», risposi modestamente.

— Так, — сцiпла пацвердзiў я.

«Ah! Questa è buffa…»

— Як забаўна!..

E il piccolo principe scoppiò in una bella risata che mi irritò. Voglio che le mie disgrazie siano prese sul serio. Poi riprese:

I Маленькi прынц гэтак весела засмяяўся, што мне аж прыкра стала. Мне хацелася, каб ён паспачуваў мне.

«Allora anche tu vieni dal cielo! Di quale pianeta sei?»

— Значыць, ты таксама прыйшоў з неба! — дадаў ён. — А з якой планеты?

Intravidi una luce, nel mistero della sua presenza, e lo interrogai bruscamente:

«Дык вось дзе разгадка яго таемнага з’яўлення тут, у пустынi!» — падумаў я i без усякiх хiтрыкаў спытаў:

«Tu vieni dunque da un altro pianeta?»

— Значыць, ты прыйшоў сюды з iншай планеты?

Ma non mi rispose. Scrollò gentilmente il capo osservando l’aeroplano.

Але ён не адказаў. Ён паглядзеў на мой самалёт i пакiваў галавой.

«Certo che su quello non puoi venire da molto lontano…»

— Ну, на гэтым ты сапраўды не мог прыляцець здалёк…

E si immerse in una lunga meditazione. Poi, tirando fuori dalla tasca la mia pecora, sprofondò nella contemplazione del suo tesoro.

I ён надоўга задумаўся. Потым дастаў з кiшэнi намаляванага баранчыка i стаў пiльна разглядваць гэты свой скарб.

Voi potete bene immaginare come io fossi incuriosito da quella mezza confidenza su «gli altri pianeti». Cercai dunque di tirargli fuori qualche altra cosa:

Можаце сабе ўявiць, якая цiкаўнасць апанавала мяне ад прызнання наконт «iншых планет». I я паспрабаваў дазнацца паболей:

«Da dove vieni, ometto? Dov’è la tua casa? Dove vuoi portare la mia pecora?»

— Адкуль ты прыляцеў, малыш? Дзе гэта — «у цябе»? Куды ты хочаш забраць майго баранчыка?

Mi rispose dopo un silenzio meditativo:

Ён з хвiлiну маўчаў, потым прамовiў:

«Quello che c’è di buono, è che la cassetta che mi hai dato, le servirà da casa per la notte».

— От добра, што ты даў мне скрынку: буду заганяць у яе баранчыка нанач.

«Certo. E se sei buono ti darò pure una corda per legare la pecora durante il giorno. E un paletto».

— Ну вядома. А калi будзеш разумны, я дам табе i вяровачку, каб можна было прывязваць яго на дзень, i калочак…

La mia proposta scandalizzò il piccolo principe.

Гэтая прапанова прывяла ў недаўменне Маленькага прынца:

«Legarla? Che buffa idea!»

— Прывязваць? Якая недарэчнасць!

«Ma se non la leghi andrà in giro e si perderà…»

— Але, калi ты не прывяжаш яго, ён пойдзе невядома куды i прападзе.

Il mio amico scoppiò in una nuova risata:

Мой сябар зноў весела засмяяўся.

«Ma dove vuoi che vada!»

— Ды куды ж ён пойдзе?!

«Dappertutto. Dritto davanti a sé…»

— Абы-куды. Куды вочы глядзяць…

E il piccolo principe mi rispose gravemente:

Тады Маленькi прынц сур’ёзна сказаў:

«Non importa, è talmente piccolo da me!»

— Гэта не страшна. Там, у мяне, так мала месца.

E con un po’ di malinconia, forse, aggiunse:

I з нейкай задуменнасцю дадаў:

«Dritto davanti a sé non si può andare molto lontano…»

— Калi iсцi толькi куды вочы глядзяць, далёка не зойдзеш…