Ma non rispose alla mia domanda. Mi disse semplicemente:

Але Маленькi прынц не адказаў на маё пытанне.

«Un po’ d’acqua può far bene anche al cuore…»

— Вада бывае неабходная i сэрцу… — проста сказаў ён.

Non compresi la sua risposta, ma stetti zitto… sapevo bene che non bisognava interrogarlo.

Я не зразумеў яго адказу, але прамаўчаў… Я добра ведаў, што не варта яго распытваць.

Era stanco. Si sedette. Mi sedetti accanto a lui. E dopo un silenzio disse ancora:

Ён стамiўся i сеў на пясок. Я прымасцiўся побач. Праз якую хвiлiну маўчання ён вымавiў:

«Le stelle sono belle per un fiore che non si vede…»

— Зоркi вельмi прыгожыя таму, што недзе там ёсць кветка, хоць яе i не вiдно…

Risposi: «Già», e guardai, senza parlare, le pieghe della sabbia sotto la luna.

Я згадзiўся з iм i моўчкi глядзеў на залiтыя месячным святлом пясчаныя хвалi.

«Il deserto è bello», soggiunse.

— Прыгожа ў пустынi, — дадаў ён.

Ed era vero. Mi è sempre piaciuto il deserto. Ci si siede su una duna di sabbia. Non si vede nulla. Non si sente nulla. E tuttavia qualche cosa risplende in silenzio…

Што праўда, то праўда. Я заўсёды любiў пустыню. Сядзеш на бархан. Нiчога не вiдно. Шчога не чутно. I толькi нешта зiхацiць у цiшы…

«Ciò che abbellisce il deserto», disse il piccolo principe, «è che nasconde un pozzo in qualche luogo…»

— I надае хараство пустынi тое, — сказаў Маленькi прынц, — што дзесьцi ў ёй хаваюцца крынiцы…

Fui sorpreso di capire d’un tratto quella misteriosa irradiazione della sabbia. Quando ero piccolo abitavo in una casa antica, e la leggenda raccontava che c’era un tesoro nascosto. Naturalmente nessuno ha mai potuto scoprirlo, né forse l’ha mai cercato. Eppure incantava tutta la casa. La mia casa nascondeva un segreto nel fondo del suo cuore…

I раптам я зразумеў гэтае варожкае ззянне пяску. У маленстве я жыў у вельмi старым доме. Расказвалi, што ў iм быў схаваны нейкi скарб. Вядома, нiхто так i не змог адшукаць таго скарбу, а можа яго нават i не шукалi. Але ён зачароўваў усю сялiбу. Глыбока ў сэрцы хаваў дом неспазнаную таямнiцу…

«Sì», dissi al piccolo principe, «che si tratti di una casa, delle stelle o del deserto, quello che fa la loro bellezza è invisibile».

— Гэта праўда, — згадзiўся я. — Вазьмi ты дом, цi зоркi, цi пустынi, тое, што надае iм сапраўднае хараство, не ўбачыш вокам.

«Sono contento», disse il piccolo principe, «che tu sia d’accordo con la mia volpe».

— Я рады, што ты згодзен з маiм Лiсам, — адказаў Маленькi прынц.

Incominciava ad addormentarsi, io lo presi tra le braccia e mi rimisi in cammino. Ero commosso. Mi sembrava di portare un fragile tesoro. Mi sembrava pure che non ci fosse niente di più fragile sulla Terra.

Маленькi прынц задрамаў. Я ўзяў яго на рукi i пайшоў далей. Я быў усхваляваны. Мне здавалася, што я нясу далiкатны скарб. Здавалася нават, што на ўсёй Зямлi няма нiчога болей кволага.

Guardavo, alla luce della luna, quella fronte pallida, quegli occhi chiusi, quelle ciocche di capelli che tremavano al vento, e mi dicevo: «Questo che io vedo non è che la scorza. Il più importante è invisibile…»

Нас амывала месячнае святло, i я глядзеў на бледны лоб маленькага прынца, на яго заплюшчаныя вочы, на пасмачкi валасоў, якiя паварушваў лёгкi ветрык, i я думаў: тое, што я зараз бачу, толькi абалонка. Сама галоўнае — тое, чаго не ўбачыш вачыма…

E siccome le sue labbra semiaperte abbozzavano un mezzo sorriso mi dissi ancora: «Ecco ciò che mi commuove di più in questo piccolo principe addormentato: è la sua fedeltà a un fiore, è l’immagine di una rosa che risplende in lui come la fiamma di una lampada, anche quando dorme…» E lo pensavo ancora più fragile. Bisogna ben proteggere le lampade: un colpo di vento le può spegnere…

На яго вуснах мiльгнула ледзь прыкметная ўсмешка, i мне зноў падумалася: «Што мацней за ўсё хвалюе мяне ў гэтым сонным прынцы, дык гэта яго вернасць кветцы, гэта вобраз ружы, якi, як агеньчык каганца, свецiцца ў iм, нават калi ён спiць…» I ён здаўся мне яшчэ болей кволым. Трэба вельмi старанна ахоўваць каганцы: дзьмухнi вецер — i яны могуць патухнуць…

E così, camminando, scoprii il pozzo al levar del sole.

Так я iшоў ды iшоў, пакуль на досвiтку не наткнуўся на калодзеж.

XXV

РАЗДЗЕЛ ХХV

«Gli uomini», disse il piccolo principe, «si imbucano nei rapidi, ma non sanno più che cosa cercano. Allora si agitano, e girano intorno a se stessi…»

— Людзi ўплiшчваюцца ў хуткiя цягнiкi, але яны i самi не разумеюць, чаго шукаюць, — сказаў Маленькi прынц. — I апаноўвае людзей трывога, i пачынаюць яны кiдацца то ў адзiн, то ў другi бок…

E soggiunse:

Маленькi прынц памаўчаў, потым дадаў:

«Non vale la pena…»

— I ўсё дарэмна…

Il pozzo che avevamo raggiunto non assomigliava ai pozzi sahariani. I pozzi sahariani sono dei semplici buchi scavati nella sabbia. Questo assomigliava a un pozzo di villaggio. Ma non c’era alcun villaggio intorno, e mi sembrava di sognare.

Калодзеж, да якога мы дайшлi, не быў падобны на сахарскiя калодзежы. Сахарскiя калодзежы — гэта звычайныя ямкi, выкапаныя ў пяску. Гэты ж нагадваў сама сапраўдны вясковы калодзеж. Але нiдзе паблiзу не было нiводнай вёсачкi, i я падумаў, што трызню.

«E strano», dissi al piccolo principe, «è tutto pronto: la carrucola, il secchio e la corda…»

— Як дзiўна, — сказаў я Маленькаму прынцу, — тут усё прыгатавана: i калаўрот, i вядро, i вяроўка…

Rise, toccò la corda, mise in moto la carrucola. E la carrucola gemette come geme una vecchia banderuola dopo che il vento ha dormito a lungo.

Ён засмяяўся, узяў вяроўку, пачаў раскручваць калаўрот. I калаўрот зарыпеў, нiбы стары флюгер, якi доўга ржавеў у бязветры.

«Senti», disse il piccolo principe, «noi svegliamo questo pozzo e lui canta…»

— Чуеш? — сказаў Маленькi прынц. — Мы разбудзiлi калодзеж, i ён заспяваў…

Non volevo che facesse uno sforzo.

Я не хацеў, каб ён высiльваўся:

«Lasciami fare», gli dissi, «è troppo pesante per te».

— Дай сюды, я сам. Гэта зацяжка для цябе.

Lentamente issai il secchio fino all’orlo del pozzo. Lo misi bene in equilibrio. Nelle mie orecchie perdurava il canto della carrucola e nell’acqua che tremava ancora, vedevo tremare il sole.

Я павольна падцягнуў поўнае вядро да краю калодзежа. Трывала паставiў яго на зрубе. У вушах усё яшчэ звiнела песня калаўрота, на яшчэ не супакоенай вадзе трымцела сонца.

«Ho sete di questa acqua», disse il piccolo principe, «dammi da bere…»

— Мне хочацца глынуць гэтай вады, — сказаў Маленькi прынц, — дай папiць…

E capii quello che aveva cercato!

I я зразумеў, чаго ён шукаў!

Sollevai il secchio fino alle sue labbra. Bevette con gli occhi chiusi. Era dolce come una festa. Quest’acqua era ben altra cosa che un alimento. Era nata dalla marcia sotto le stelle, dal canto della carrucola, dallo sforzo delle mie braccia. Faceva bene al cuore, come un dono.

Я паднёс вядро да яго вуснаў. Ён заплюшчыў вочы i пачаў пiць. Было так хораша, нiбы ў свята. Гэтая вада была не проста спажыўны прадукт, гэта было нешта куды большае. Яна нарадзiлася з хадзьбы пад зоркамi, з песнi калаўрота, з намаганняў маiх рук. Яна была прыемнай сэрцу, нiбы падарунак.

Quando ero piccolo, le luci dell’albero di Natale, la musica della Messa di mezzanotte, la dolcezza dei sorrisi, facevano risplendere i doni di Natale che ricevevo.

Нiбы навагоднi падарунак, якi я атрымлiваў у маленстве пад зiхаценне елкi, пад арганную музыку паўночнай iмшы, пад пяшчоту ўсмешак.

«Da te, gli uomini», disse il piccolo principe, «coltivano cinquemila rose nello stesso giardino… e non trovano quello che cercano…»

— На тваёй планеце, — сказаў Маленькi прынц, — людзi вырошчваюць пяць тысяч ружаў у адным толькi садзе… I не знаходзяць таго, чаго шукаюць…

«Non lo trovano», risposi.

— Не знаходзяць… — згадзiўся я.

«E tuttavia quello che cercano potrebbe essere trovato in una sola rosa o in un po’ d’acqua…»

— А тое, што яны шукаюць, можна знансцi ў адной толькi ружы, — альбо ў глытку вады…

«Certo», risposi.

— Безумоўна, — згадзiўся я.

E il piccolo principe soggiunse:

А Маленькi прынц дадаў:

«Ma gli occhi sono ciechi. Bisogna cercare col cuore».

— Вочы сляпыя. Шукаць трэба сэрцам.

Avevo bevuto. Respiravo bene. La sabbia, al levar del sole, era color del miele. Ero felice anche di questo color di miele. Perché mi sentivo invece angustiato?

Я напiўся. Мне лёгка дыхалася. Пясок на дасвеццi адлiваў мёдам. I гэты мядовы колер таксама напаўняў мяне шчасцем. Чаго б мне было гараваць?

«Devi mantenere la tua promessa», mi disse dolcemente il piccolo principe, che di nuovo si era seduto vicino a me.

— Ты павiнен стрымаць сваё абяцанне, — мякка нагадаў Маленькi прынц, якi зноў усеўся поруч са мной.

«Quale promessa?»

— Якое абяцанне?

«Sai… una museruola per la mia pecora… sono responsabile di quel fiore!»

— Памятаеш… напыснiчак майму баранчыку… Я ж у адказе за сваю кветку!

Tirai fuori dalla tasca i miei schizzi. Il piccolo principe li vide e disse ridendo:

Я дастаў з кiшэнi накiды малюнкаў. Маленькi прынц глянуў на iх i засмяяўся:

«I tuoi baobab assomigliano un po’ a dei cavoli…»

— Твае баабабы трошкi падобныя на капусту…

«Oh!» Io, che ero così fiero dei baobab!

— Ну вось!.. А я так ганарыўся сваiмi баабабамi!

«La tua volpe… le sue orecchie… assomigliano un po’ a delle corna… e sono troppo lunghe!»

— А якiя вушы ў тваёй лiсiцы… Як рогi… Ды якiя доўгiя!..

E rise ancora.

I ён зноў засмяяўся.

«Sei ingiusto, ometto, non sapevo disegnare altro che boa dal di dentro e dal di fuori».

— Ты несправядлiвы, малыш, я ж не ўмею маляваць, хiба толькi ўдаваў звонку ды знутры.

«Oh, andrà bene», disse, «i bambini capiscono».

— Нiчога. I так добра будзе, — супакоiў ён мяне, — дзецi зразумеюць.

Disegnai dunque una museruola. E avevo il cuore stretto consegnandogliela:

Я ўзяў аловак i намаляваў напыснiчак. Сэрца маё сцiснулася, калi я аддаваў малюнак Маленькаму прынцу:

«Hai dei progetti che ignoro…»

— Ты нешта ўтойваеш ад мяне…

Ma non mi rispose. Mi disse:

Але ён адказаў:

«Sai, la mia caduta sulla Terra… sarà domani l’anniversario…»

— Ведаеш… заўтра будзе якраз гадавiна, як я трапiў да вас на Зямлю…

Poi, dopo un silenzio, disse ancora:

Ён змоўк. Потым дадаў:

«Ero caduto qui vicino…»

— Я прызямлiўся побач, зусiм недалёка адгэтуль…

Ed arrossi.

I пачырванеў.

Di nuovo, senza capire il perché, provai uno strano dispiacere.

I зноў, я сам не разумеў чаму, але мяне агарнула дзiўная туга.

Tuttavia una domanda mi venne alle labbra: «Allora, non è per caso, che il mattino in cui ti ho conosciuto, tu passeggiavi tutto solo a mille miglia da qualsiasi regione abitata! Ritornavi verso il punto della tua caduta?»

I ўсё ж я спытаў:
— Значыць, ты зусiм невыпадкова прагульваўся тут у дзень нашага знаёмства, тыдзень назад, такi адзiнокi, тут, за тысячу мiль ад людскога селiшча! Ты вяртаўся на тое месца, дзе прызямлiўся?

Il piccolo principe arrossi ancora.

Маленькi прынц зноў пачырванеў.

E aggiunsi, esitando:

[Bilinguator: А я дадаў нерашуча:]

«Per l’anniversario, forse?»

— Мабыць таму, што спаўняецца год?.. — нерашуча працягваў я.

Il piccolo principe arrossi di nuovo. Non rispondeva mai alle domande, ma quando si arrossisce vuol dire «sì», non è vero?

Маленькi прынц зноў пачырванеў. Ён нiколi не адказваў на пытаннi, але калi ён чырванеў, гэта значыла «так», цi ж няпраўда?

«Ah!» gli dissi, «ho paura…»

— Ах, — вырвалася ў мяне, — баюся, што…

Ma mi rispose:

Але ён не даў мне дагаварыць:

«Ora devi lavorare. Devi riandare dal tuo motore. Ti aspetto qui. Ritorna domani sera…»

— Пара табе ўжо ўзяцца за работу. Iдзi да сваёй машыны. Я буду чакаць цябе тут. Вяртайся ўвечары.

Ma non ero rassicurato. Mi ricordavo della volpe. Si arrischia di piangere un poco se ci si è lasciati addomesticare…

Я вагаўся. Мне ўзгадаўся Лiс. Нялёгка стрымаць слёзы, калi дазволiш, каб цябе прыручылi…

XXVI

РАЗДЗЕЛ ХХVI

C’era a fianco del pozzo un vecchio muro di pietra in rovina. Quando ritornai dal mio lavoro, l’indomani sera, vidi da lontano il mio piccolo principe che era seduto là sopra, le gambe penzoloni. Lo udii che parlava.

Непадалёку ад калодзежа грувасцiлiся руiны старажытнай каменнай сцяны. На другi вечар я вяртаўся сюды ад самалёта i яшчэ здалёк заўважыў Маленькага прынца, якi сядзеў на сцяне i матляў нагамi. Да мяне данёсся яго голас:

«Non te ne ricordi più?» diceva, «non è proprio qui!»

— Хiба ты не памятаеш? — казаў ён. — Але не тут!

Un’altra voce senza dubbio gli rispondeva, perché egli replicò:

Нехта, безумоўна, падтрымаў гамонку, бо Маленькi прынц запярэчыў:

«Sì! sì! è proprio questo il giorno, ma non è qui il luogo…»

— Ну так, так! Гэта было роўна год назад, дзень у дзень, толькi ў iншым месцы…

Continuai il mio cammino verso il muro. Non vedevo, né udivo ancora l’altra persona. Tuttavia il piccolo principe replicò di nuovo:

Я наблiжаўся да сцяны. Як i раней, нiкога не бачыў i не чуў. Аднак Маленькi прынц зноў запярэчыў:

«… Sicuro. Verrai dove incominciano le mie tracce nella sabbia. Non hai che da attendermi là. Ci sarò questa notte».

— Ну безумоўна. Ты знойдзеш мяне па слядах на пяску. Чакай. Сёння ўночы я прыйду туды.

Ero a venti metri dal muro e non vedevo ancora nulla.

Я быў за дваццаць метраў ад развалiн i па-ранейшаму нiкога не бачыў.

Il piccolo principe disse ancora, dopo un silenzio:

Маленькi прынц памаўчаў, потым спытаў:

«Hai del buon veleno? Sei sicuro di non farmi soffrire troppo tempo?»

— А ў цябе добрая атрута? Ты ўпэўнены, што я не буду доўга пакутаваць?

Mi arrestai, il cuore stretto, ma ancora non capivo.

Я спынiўся як укопаны, сэрца маё сцiснулася, але я ўсё роўна нiчога не разумеў.

«Ora vattene,» disse, «voglio ridiscendere!»

— А цяпер iдзi, — сказаў ён. — Я хачу злезцi!

Allora anch’io abbassai gli occhi ai piedi del muro e feci un salto! C’era là, drizzato verso il piccolo principe, uno di quei serpenti gialli che ti uccidono in trenta secondi.

Я апусцiў вочы долу i — аж адскочыў! Там, каля сцяны, выцягнуўшы да Маленькага прынца агiдную пляскатую галаву, пакалыхвалася ядавiтая змяя такiя змеi ў трыццаць секунд здольны адправiць чалавека на той свет.

Pur frugando in tasca per prendere il revolver, mi misi a correre, ma al rumore che feci, il serpente si lasciò scivolare dolcemente nella sabbia, come un getto d’acqua che muore, e senza troppo affrettarsi si infilò tra le pietre con un leggero rumore metallico.

Я лiхаманкава сунуў руку ў кiшэню па рэвальвер i кiнуўся да яе, але на мой шум змяя мякка, нiбы памiраючы струмень вады, асунулася ў пясок i не надта паспешлiва, з лёгкiм металёвым шорхатам слiзганула пад каменне.

Arrivai davanti al muro giusto in tempo per ricevere fra le braccia il mio ometto, pallido come la neve.

Я падбег да сцяны i падхапiў на рукi бледнага як палатно Маленькага прынца.

«Che cos’è questa storia! Adesso parli coi serpenti!»

— Гэта яшчэ што прыйшло табе ў галаву?! Ты гутарыш са змяёй?!

Avevo disfatto la sua sciarpa d’oro. Gli avevo bagnato le tempie e l’avevo fatto bere. Ed ora non osavo più domandargli niente. Mi guardò gravemente e mi strinse le braccia al collo. Sentivo battere il suo cuore come quello di un uccellino che muore, quando l’hanno colpito col fucile. Mi disse:

Я разматаў яго вышываны золатам шалiк. Змачыў скронi вадой, даў папiць. Але я не мог болей нiчога выпытваць у яго. Ён сур’ёзна паглядзеў на мяне i абвiў маю шыю рукамi. Сэрца яго калацiлася, нiбы ў прыстрэленай птушкi.

«Sono contento che tu abbia trovato quello che mancava al tuo motore. Puoi ritornare a casa tua…»

— Я рады, што ты знайшоў непаладку ў сваёй машыне, — сказаў ён. — Цяпер ты зможаш вярнуцца на радзiму…

«Come lo sai?»

— Адкуль табе гэта вядома?!.

Stavo appunto per annunciargli che, insperatamente, ero riuscito nel mio lavoro!

Я ж якраз iшоў паведамiць яму, што зусiм неспадзявана я адрамантаваў самалёт!..

Non rispose alla mia domanda, ma soggiunse:

Маленькi прынц нiчога не адказаў на маё пытанне, але дадаў:

«Anch’io, oggi, ritorno a casa…»

— Сёння я таксама вярнуся дадому…

Poi, melanconicamente:

Потым, задуменна:

«È molto più lontano… è molto più difficile…»

— Гэта значна далей… i значна цяжэй…

Sentivo che stava succedendo qualche cosa di straordinario. Lo stringevo fra le braccia come un bimbetto, eppure mi sembrava che scivolasse verticalmente in un abisso, senza che io potessi fare nulla per trattenerlo…

Усё было неяк незразумела-дзiўна. Я сцiскаў яго ў абдымках, нiбы малое дзiця, але мне здавалася, што ён выслiзгвае з маiх рук, правальваецца ў бездань, а я не магу яго ўтрымаць…

Aveva lo sguardo serio, perduto lontano:

Ён задуменна глядзеў некуды далёка-далёка.

«Ho la tua pecora. E ho la cassetta per la pecora. E ho la museruola…»

— У мяне застаецца твой баранчык. I напыснiчак…

E sorrise con malinconia.

I ён сумна ўсмiхнуўся.

Attesi a lungo. Sentivo che a poco a poco si riscaldava:

Я доўга маўчаў. Ён нiбы зноў ажываў: я адчуваў, як ён паволi саграваўся.

«Ometto caro, hai avuto paura…»

— Хлапчанятка маё, як ты спалохаўся…

Aveva avuto sicuramente paura! Ma rise con dolcezza:

Вядома, ён спалохаўся! Але ён мякка засмяяўся:

«Avrò ben più paura questa sera…»

— Сёння ўночы мне будзе яшчэ страшней…

Mi sentii gelare di nuovo per il sentimento dell’irreparabile. E capii che non potevo sopportare l’idea di non sentire più quel riso. Era per me come una fontana nel deserto.

Я зноў пахаладзеў ад прадчування нейкай непапраўнай бяды. Няўжо, няўжо я нiколi не пачую больш, як ён смяецца?.. Гэты смех для мяне — нiбы крынiца ў пустынi.