«Allora sono mie che vi ho pensato per il primo».

— Значыць, яны мае, раз я першы дадумаўся да гэтага!

«E questo basta?»

— I гэтага дастаткова?

«Certo. Quando trovi un diamante che non è di nessuno, è tuo. Quando trovi un’isola che non è di nessuno, è tua. Quando tu hai un’idea per primo, la fai brevettare, ed è tua. E io possiedo le stelle, perché mai nessuno prima di me si è sognato di possederle».

— Ну безумоўна! Калi ты знойдзеш дыямант, якi нiкому не належыць, ён твой. Калi ты знойдзеш востраў, якi нiкому не належыць, ён твой. Калi ў цябе першага ўзнiкла iдэя, ты бярэш на яе патэнт: яна твая.

«Questo è vero», disse il piccolo principe. «Che te ne fai?»

— I то праўда, — згадзiўся Маленькi прынц. — I што ты з iмi робiш?

«Le amministro. Le conto e le riconto», disse l’uomo d’affari. «È una cosa difficile, ma io sono un uomo serio!»

— Проста распараджаюся iмi. Лiчу i пералiчваю, — адказаў дзялок. — Цяжкая работа. Але я чалавек сур’ёзны.

Il piccolo principe non era ancora soddisfatto.

Маленькi прынц усё яшчэ не быў задаволены.

«Io, se possiedo un fazzoletto di seta, posso metterlo intorno al collo e portarmelo via. Se possiedo un fiore, posso cogliere il mio fiore e portarlo con me. Ma tu non puoi cogliere le stelle».

— Калi ў мяне ёсць шалiк, я магу закруцiць яго на шыю i ўзяць з сабой. Калi ў мяне ёсць кветка, я магу сарваць яе i ўзяць з сабой. А ты ж не можаш пазбiраць зоркi!

«No, ma posso depositarle alla banca».

— Не, але я магу пакласцi iх у банк.

«Che cosa vuol dire?»

— Як гэта?

«Vuol dire che scrivo su un pezzetto di carta il numero delle mie stelle e poi chiudo a chiave questo pezzetto di carta in un cassetto».

— А так: пiшу на паперчыне, колькi ў мяне зорак. Потым кладу гэтую паперчыну ў шафу i замыкаю яе на ключ.

«Tutto qui?»

— I ўсё?

«È sufficiente».

— Гэтага дастаткова!

È divertente, pensò il piccolo principe, e abbastanza poetico. Ma non è molto serio.

«Займальна, — падумаў Маленькi прынц. — I досыць паэтычна. Але не так ужо гэта i сур’ёзна».

Il piccolo principe aveva sulle cose serie delle idee molto diverse da quelle dei grandi.

Што сур’ёзна, а што не сур’ёзна — Маленькi прынц разумеў па-свойму, зусiм не так, як дарослыя.

«Io», disse il piccolo principe, «possiedo un fiore che innaffio tutti i giorni. Possiedo tre vulcani dei quali spazzo il camino tutte le settimane. Perché spazzo il camino anche di quello spento. Non si sa mai. È utile ai miei vulcani, ed è utile al mio fiore che io li possegga. Ma tu non sei utile alle stelle…»

— У мяне ёсць кветка, — сказаў ён. — I я штодня палiваю яе. У мяне ёсць тры вулканы, i я штодня чышчу iх. Чышчу нават той, якi даўно патух. Да прыгоды не тры годы! Гэта карысна маiм вулканам, гэта карысна маёй кветцы, каб я валодаў iмi. А якая карысць ад цябе зоркам?..

L’uomo d’affari apri la bocca ma non trovò niente da rispondere e il piccolo principe se ne andò.

Дзялок разявiў рот, але не знайшоў, што адказаць, i Маленькi прынц пайшоў далей.

Decisamente i grandi sono proprio straordinari, si disse semplicemente durante il viaggio.

«Дарослыя сапраўды проста звышнезвычайныя людзi», — падумаў ён дарогаю.

XIV

РАЗДЗЕЛ ХIV

Il quinto pianeta era molto strano. Vi era appena il posto per sistemare un lampione e l’uomo che l’accendeva.

Пятая планета была надзвычай цiкавая. Яна аказалася найменшай з усiх. Там хапала месца толькi для вулiчнага лiхтара i лiхтаршчыка.

Il piccolo principe non riusciva a spiegarsi a che potessero servire, spersi nel cielo, su di un pianeta senza case, senza abitanti, un lampione e il lampionaio. Eppure si disse:

Маленькi прынц нiяк не мог дацямiць, навошта патрэбен быў у небе, на бязлюднай, пустой планеце, вулiчны лiхтар i лiхтаршчык. Аднак ён падумаў:

«Forse quest’uomo è veramente assurdo. Però è meno assurdo del re, del vanitoso, dell’uomo d’affari e dell’ubriacone. Almeno il suo lavoro ha un senso. Quando accende il suo lampione, è come se facesse nascere una stella in più, o un fiore. Quando lo spegne addormenta il fiore o la stella. È una bellissima occupazione, ed è veramente utile, perché è bella».

«Можа, гэты чалавек не ў сваiм розуме? I ўсё ж ён не такi дурны, як кароль, славалюб, дзялок i п’янiца. У яго рабоце ёсць хоць нейкi сэнс. Калi ён запальвае свой лiхтар — дык нiбыта нараджаецца яшчэ адна зорка цi кветка. Калi гасiць яго — дык нiбы зорка цi кветка засынаюць. Цудоўны занятак. Гэта сапраўды карысна, таму што прыгожа».

Salendo sul pianeta salutò rispettosamente l’uomo:

Прынц ступiў на планету i з павагай павiтаўся з лiхтаршчыкам.

«Buon giorno. Perché spegni il tuo lampione?»

— Дзень добры. Навошта ты зараз патушыў свой лiхтар?

«È la consegna», rispose il lampionaio. «Buon giorno».

— Такi ўгавор, — адказаў лiхтаршчык. — Добры дзень.

«Che cos’è la consegna?»

— Якi ўгавор?

«È di spegnere il mio lampione. Buona sera».

— Патушыць лiхтар. Добры вечар.

E lo riaccese.

I ён запалiў яго.

«E adesso perché lo riaccendi?»

— Тады навошта ж ты зноў запалiў яго?

«È la consegna».

— Такi ўгавор, — адказаў лiхтаршчык.

«Non capisco», disse il piccolo principe.

— Нiчога не разумею, — пацiснуў плячыма Маленькi прынц.

«Non c’è nulla da capire», disse l’uomo, «la consegna è la consegna. Buon giorno».

— А тут i разумець няма чаго, — сказаў лiхтаршчык, — угавор ёсць угавор. Добры дзень.

E spense il lampione.

I патушыў лiхтар.

Poi si asciugò la fronte con un fazzoletto a quadri rossi.

Потым выцер успацелы лоб чырвонай клятчастай насоўкай i сказаў:

«Faccio un mestiere terribile. Una volta era ragionevole. Accendevo al mattino e spegnevo alla sera, e avevo il resto del giorno per riposarmi e il resto della notte per dormire…»

— Цяжкае ў мяне рамяство. Колiсь гэта было разумна. Уранку я тушыў свой лiхтар, а ўвечары запальваў. I рэштка дня заставалася ў мяне, каб адпачыць, а рэштка ночы — каб выспацца…

«E dopo di allora è cambiata la consegna?»

— А што, з тае пары ўгавор змянiўся?

«La consegna non è cambiata», disse il lampionaio, «è proprio questo il dramma. Il pianeta di anno in anno ha girato sempre più in fretta e la consegna non è stata cambiata!»

— Угавор якраз i не змянiўся, — уздыхнуў лiхтаршчык. — У гэтым уся бяда. Планета з году ў год абарочваецца ўсё хутчэй, а ўгавор застаецца нязменным!

«Ebbene?» disse il piccolo principe.

— Ну i?.. — цiкавiўся Маленькi прынц.

«Ebbene, ora che fa un giro al minuto, non ho più un secondo di riposo. Accendo e spengo una volta al minuto!»

— Ну i цяпер, калi яна робiць адзiн абарот за хвiлiну, у мяне не стала нi секунды пярэдыху. Штохвiлiны то запальвай, то гасi!

«È divertente! I giorni da te durano un minuto!»

— От смешна! Днi доўжацца ўсяго хвiлiну!

«Non è per nulla divertente», disse l’uomo. «Lo sai che stiamo parlando da un mese?»

— I зусiм не смешна, — запярэчыў лiхтаршчык. — Мы ўжо цэлы месяц размаўляем з табой.

«Da un mese?»

— Месяц?!

«Sì. Trenta minuti: trenta giorni! Buona sera».

— Канечне. Трыццаць хвiлiн. Трыццаць дзён! Добры вечар!

E riaccese il suo lampione.

I ён зноў запалiў лiхтар.

Il piccolo principe lo guardò e senti improvvisamente di amare questo uomo che era così fedele alla sua consegna.

Маленькi прынц з любоўю глядзеў на лiхтаршчыка, якi быў так шчыра верны ўгавору.

Si ricordò dei tramonti che lui stesso una volta andava a cercare, spostando la sua sedia. E volle aiutare il suo amico:

На памяць прыйшло, як ён калiсьцi перастаўляў з месца на месца крэсла, каб лiшнi раз паглядзець на захад сонца… I яму захацелася памагчы сябру.

«Sai… conosco un modo per riposarti quando vorrai…»

— Паслухай… я ведаю, як ты можаш адпачыць, калi захочаш…

«Lo vorrei sempre», disse l’uomo.

— Я ўжо даўно, хачу, — сказаў лiхтаршчык.

Perché si può essere nello stesso tempo fedeli e pigri.

Можна ж быць i верным слову i адначасова лянiўцам.

E il piccolo principe continuò: «Il tuo pianeta è così piccolo che in tre passi ne puoi fare il giro. Non hai che da camminare abbastanza lentamente per rimanere sempre al sole. Quando vorrai riposarti camminerai e il giorno durerà finché tu vorrai».

Маленькi прынц гаварыў далей:
— Твая планета настолькi маленькая, што ты трыма крокамi абыдзеш яе ўсю. I табе проста трэба iсцi з такой хуткасцю, каб увесь час быць на сонцы. Захочацца адпачыць — дык ты iдзi, iдзi… I дзень будзе працягвацца столькi, колькi захочаш.

«Non mi serve a molto», disse l’uomo. «Ciò che desidero soprattutto nella vita è di dormire».

— Ну, ад гэтага мне толку мала, — сказаў лiхтаршчык. — Больш за ўсё на свеце я люблю спаць.

«Non hai fortuna», disse il piccolo principe.

— Тады дрэнна, — цяжка ўздыхнуў Маленькi прынц.

«Non ho fortuna», rispose l’uomo. «Buon giorno».

— Дрэнна, — згадзiўся лiхтаршчык. — Добры дзень.

E spense il suo lampione.

I патушыў лiхтар.

Quest’uomo, si disse il piccolo principe, continuando il suo viaggio, quest’uomo sarebbe disprezzato da tutti gli altri, dal re, dal vanitoso, dall’ubriacone, dall’uomo d’affari. Tuttavia è il solo che non mi sembri ridicolo. Forse perché si occupa di altro che non di se stesso.

«Гэтым чалавекам, — ужо зноў у дарозе падумаў Маленькi прынц, — гэтым чалавекам пагарджалi б усе астатнiя: i кароль, i славалюб, i п’янiца, i дзялок. А па-мойму, ён адзiны з iх усiх, хто не смешны. Мабыць таму, што думае не толькi пра сябе».

Ebbe un sospiro di rammarico e si disse ancora:

Ён з жалем уздыхнуў i падумаў яшчэ:

Questo è il solo di cui avrei potuto farmi un amico. Ma il suo pianeta è veramente troppo piccolo, non c’è posto per due…

«Бадай, адзiны чалавек, з кiм я мог бы пасябраваць. Але яго планета сапраўды надта маленькая. На двух не хопiць месца».

Quello che il piccolo principe non osava confessare a se stesso, era che di questo pianeta benedetto rimpiangeva soprattutto i suoi millequattrocentoquaranta tramonti nelle ventiquattro ore!

Маленькi прынц нават сабе не асмелiўся прызнацца, што яму шкада было пакiдаць гэтую блаславёную планету больш за ўсё з-за тысячы чатырохсот сарака захадаў сонца!

XV

РАЗДЗЕЛ ХV

Il sesto pianeta era dieci volte più grande. Era abitato da un vecchio signore che scriveva degli enormi libri.

Шостая планета была ў дзесяць разоў большая за папярэднюю. На ёй жыў дзядуля, якi пiсаў таўшчэзныя кнiгi.

«Ecco un esploratore», esclamò quando scorse il piccolo principe.

— Эге! А вось i падарожнiк! — узрадаваўся ён, калi заўважыў Маленькага прынца.

Il piccolo principe si sedette sul tavolo ansimando un poco. Era in viaggio da tanto tempo.

Маленькi прынц сёў на стол, каб аддыхацца. Ён ужо так здарожыўся!

«Da dove vieni?» gli domandò il vecchio signore.

— Адкуль ты? — спытаў яго дзядуля.

«Che cos’è questo grosso libro?» disse il piccolo principe. «Che cosa fate qui?»

— Што гэта за кнiга, такая тоўстая? — пацiкавiўся Маленькi прынц. — Што вы тут робiце?

«Sono un geografo», disse il vecchio signore.

— Я географ, — адказаў стары.

«Che cos’è un geografo?»

— А што такое — географ?

«È un sapiente che sa dove si trovano i mari, i fiumi, le città, le montagne e i deserti».

— Гэта вучоны, якi ведае, дзе знаходзяцца моры, рэкi, гарады, горы i пустынi.

«È molto interessante», disse il piccolo principe, «questo finalmente è un vero mestiere!»

— От цiкава! — адразу ажывiўся Маленькi прынц. — Вось нарэшце сапраўдны занятак!

E diede un’occhiata tutto intorno sul pianeta del geografo. Non aveva mai visto fino ad ora un pianeta così maestoso.

I ён акiнуў вачыма планету географа. Нiколi яшчэ ён не бачыў такой велiчнай планеты.

«È molto bello il vostro pianeta. Ci sono degli oceani?»

— У вас вельмi прыгожая планета. Тут ёсць акiяны?

«Non lo posso sapere», disse il geografo.

— Не магу гэтага ведаць, — адказаў географ.

«Ah! (il piccolo principe fu deluso) E delle montagne?»

— Ну-у… — Маленькi прынц быў расчараваны. — А горы?

«Non lo posso sapere», disse il geografo.

— Не магу гэтага ведаць, — адказаў географ.

«E delle città e dei fiumi e dei deserti?»

[Bilinguator: — А гарады, рэкі, пустыні?]

«Neppure lo posso sapere», disse il geografo.

[Bilinguator: І гэтага я таксама не магу ведаць.]

«Ma siete un geografo!»

— Але ж вы географ!

«Esatto», disse il geografo, «ma non sono un esploratore. Manco completamente di esploratori. Non è il geografo che va a fare il conto delle città, dei fiumi, delle montagne, dei mari, degli oceani e dei deserti.

— Правiльна, — адказаў географ, — але не падарожнiк. Мне так не хапае падарожнiкаў. Геаграфiя не займаецца падлiкам гарадоў, рэк, гор, мораў, акiянаў i пустынь.

Il geografo è troppo importante per andare in giro. Non lascia mai il suo ufficio, ma riceve gli esploratori, li interroga e prende degli appunti sui loro ricordi. E se i ricordi di uno di loro gli sembrano interessanti, il geografo fa fare un’inchiesta sulla moralità dell’esploratore».

Географ — надта важная асоба, географу няма часу на пагулянкi. Ён не выходзiць са свайго кабiнета i толькi прымае падарожнiкаў. Падарожнiкi расказваюць пра свае вандраваннi, а географ запiсвае пачутыя навiны. Калi якое-небудзь паведамленне выклiкае iнтарэс, географ наводзiць даведкi, цi прыстойны чалавек гэты падарожнiк.

«Perché?»

— Гэта навошта ж?

«Perché se l’esploratore mentisse porterebbe una catastrofe nei libri di geografia. Ed anche un esploratore che bevesse troppo».

— Ды калi ж падарожнiк пачне хлусiць, то ў падручнiках геаграфii не разбяры-бяры што будзе! Або калi ён ласы да чаркi — таксама бяда.

«Perché?» domandò il principe.

— А чаму? — не зразумеў Маленькi прынц.

«Perché gli ubriachi vedono doppio e allora il geografo annoterebbe due montagne là dove ce n’è una sola».

— Таму што ў п’янiц дваiцца ў вачах. I дзе на самой справе адна гара, там географ адзначыць дзве.

«Io conosco qualcuno», disse il piccolo principe, «che sarebbe un cattivo esploratore».

— Я знаёмы з адным чалавекам, — задуменна сказаў Маленькi прынц, — з яго атрымаўся б кепскi падарожнiк.

«È possibile. Dunque, quando la moralità dell’esploratore sembra buona, si fa un’inchiesta sulla sua scoperta».

— Усё магчыма. Ну, а калi прыстойнасць падарожнiка не выклiкае падазрэнняў, тады правяраюць яго адкрыццё.

«Si va a vedere?»

— Iдуць глядзець?

«No, è troppo complicato. Ma si esige che l’esploratore fornisca le prove. Per esempio, se si tratta di una grossa montagna, si esige che riporti delle grosse pietre».

— Ну не. Гэта надта складана. Проста ад падарожнiка патрабуюцца доказы. Калi, да прыкладу, справа ходзiць пра адкрыццё якой-небудзь вялiкай гары, яму неабходна прынесцi вялiкiя камянi.

All’improvviso il geografo si commosse.

«Ma tu, tu vieni da lontano! Tu sei un esploratore! Mi devi descrivere il tuo pianeta!»

Але ж ты, — нечакана ўсхваляваўся географ, — ты ж прыйшоў сюды здалёк! Ты ж падарожнiк! Хутчэй апiшы мне сваю планету!

E il geografo, avendo aperto il suo registro, temperò la sua matita. I resoconti degli esploratori si annotano da prima a matita, e si aspetta per annotarli a penna che l’esploratore abbia fornito delle prove.

Географ разгарнуў кнiгу запiсаў, завастрыў аловак. Расказы падарожнiкаў запiсваюцца спачатку алоўкам. А потым ўжо, калi падарожнiк доказамi пацвердзiць сваё адкрыццё, тыя расказы перапiсваюць чарнiлам.

«Allora?» interrogò il geografo.

— Ну? — падахвоцiў географ.

«Oh! da me», disse il piccolo principe, «non è molto interessante, è talmente piccolo. Ho tre vulcani, due in attività e uno spento. Ma non si sa mai».

— Ды на маёй радзiме няма нiчога асаблiва цiкавага, — сказаў Маленькi прынц. — Яна зусiм маленькая. Ёсць у мяне тры вулканы. Два вулканы дзейнiчаюць, а адзiн патух. Але ж да прыгоды не тры годы.

«Non si sa mai», disse il geografo.

— Праўда, цi мала што можа стацца, — згадзiўся географ.

«Ho anche un fiore».

— А яшчэ ёсць у мяне кветка.

«Noi non annotiamo i fiori», disse il geografo.

— Мы не запiсваем кветак, — папярэдзiў географ.

«Perché? Sono la cosa più bella».

— Гэта чаму ж?! Гэта ж сама прыгожае!

«Perché i fiori sono effimeri».

— Таму што кветкi эфемерныя.

«Che cosa vuol dire “effimero”?»

— Як гэта — эфемерныя?

«Le geografie», disse il geografo, «sono i libri più preziosi fra tutti i libri. Non passano mai di moda. È molto raro che una montagna cambi di posto. È molto raro che un oceano si prosciughi. Noi descriviamo delle cose eterne».

— Кнiгi па геаграфii, — важна растлумачыў географ, — сама каштоўныя кнiгi на свеце. Яны нiколi не выходзяць з моды. Амаль не здараецца, каб гара пераходзiла з месца на месца. Амаль не здараецца, каб акiян высыхаў. Мы пiшам пра вечнае.

«Ma i vulcani spenti si possono risvegliare», interruppe il piccolo principe. «Che cosa vuol dire “effimero”?»

— Але патухлыя вулканы могуць абудзiцца, — перапынiў Маленькi прынц. — Што такое — «эфемерны?»