Ma dopo un momento di riflessione soggiunse:

Ён трошкi падумаў i спытаў:

«Che cosa vuol dire “addomesticare”?»

— А што азначае — прыручыць?

«Non sei di queste parti, tu», disse la volpe, «che cosa cerchi?»

— Ты не тутэйшы, — заўважыў Лiс. — Чаго ты тут шукаеш?

«Cerco gli uomini», disse il piccolo principe. «Che cosa vuol dire “addomesticare”?»

— Людзей шукаю, — сказаў Маленькi прынц. — Што азначае — прыручыць?

«Gli uomini», disse la volpe, «hanno dei fucili e cacciano. È molto noioso! Allevano anche delle galline. È il loro solo interesse. Tu cerchi delle galline?»

— У людзей ёсць стрэльбы, i яны ходзяць на паляванне, — сказаў Лiс. — Гэта так непрыемна! А яшчэ яны разводзяць курэй. Гэта адзiны iх прыстойны занятак. Ты шукаеш курэй?

«No», disse il piccolo principe. «Cerco degli amici. Che cosa vuol dire “addomesticare”?»

— Не, — адказаў Маленькi прынц. — Я шукаю сяброў. А што азначае «прыручыць»?

«È una cosa da molto dimenticata. Vuol dire “creare dei legami”…»

— Гэта нешта вельмi прызабытае, — сказаў Лiс. — Нешта накшталт «ствараць сувязi»…

«Creare dei legami?»

— Ствараць сувязi?

«Certo», disse la volpe. «Tu, fino ad ora, per me, non sei che un ragazzino uguale a centomila ragazzini. E non ho bisogno di te. E neppure tu hai bisogno di me. Io non sono per te che una volpe uguale a centomila volpi. Ma se tu mi addomestichi, noi avremo bisogno l’uno dell’altro. Tu sarai per me unico al mondo, e io sarò per te unica al mondo».

— Але, — сказаў Лiс, — Вось ты пакуль для мяне ўсяго толькi маленькi хлопчык, так падобны на сотнi тысяч iншых маленькiх хлопчыкаў. I ты не патрэбен мне. I я не патрэбен табе таксама. Я для цябе проста лiсiца, падобная на сотнi iншых лiсiц. Але калi б ты прыручыў мяне, мы сталi б патрэбныя адно аднаму. Ты стаў бы для мяне адзiным у свеце. I я стаў бы для цябе адзiным у свеце…

«Comincio a capire», disse il piccolo principe. «C’è un fiore… credo che mi abbia addomesticato…»

— Я пачынаю разумець, — сказаў Маленькi прынц. — Ёсць на свеце адна кветка… Мусiць, яна мяне прыручыла…

«È possibile», disse la volpe. «Capita di tutto sulla Terra…»

— Усё магчыма, — згадзiўся Лiс. — Чаго толькi не бывае на гэтай Зямлi…

«Oh! non è sulla Terra», disse il piccolo principe.

— Не, гэта было не на Зямлi, — сказаў Маленькi прынц.

La volpe sembrò perplessa:

Лiса гэта вельмi зацiкавiла.

«Su un altro pianeta?»

— На iншай планеце?

«Sì.»

— Так.

«Ci sono dei cacciatori su questo pianeta?»

— А на той планеце ёсць паляўнiчыя?

«No».

— Няма.

«Questo mi interessa! E delle galline?»

— Як цiкава! А куры ёсць?

«No».

— Няма.

«Non c’è niente di perfetto», sospirò la volpe.

— Няма ў свеце дасканаласцi! — уздыхнуў Лiс.

Ma la volpe ritornò alla sua idea:

Але ён зноў вярнуўся да разважанняў:

«La mia vita è monotona. Io do la caccia alle galline, e gli uomini danno la caccia a me. Tutte le galline si assomigliano, e tutti gli uomini si assomigliano. E io mi annoio perciò. Ma se tu mi addomestichi, la mia vita sarà come illuminata. Conoscerò un rumore di passi che sarà diverso da tutti gli altri. Gli altri passi mi fanno nascondere sotto terra. Il tuo, mi farà uscire dalla tana, come una musica.

— Маё жыццё такое аднастайнае. Я палюю на курэй, людзi палююць на мянё. Усе куры падобны адна на адну, i ўсе людзi падобны адзiн на аднаго. З гэтай прычыны мне i сумнавата. Але, калi ты прыручыш мяне, жыццё мае нiбы сонцам азарыцца. Я навучуся распазнаваць твае крокi сярод тысячы iншых. Калi я чую людскiя крокi, я ўцякаю i хаваюся. Твае ж паклiчуць мяне з нары як музыка.

E poi, guarda! Vedi, laggiù in fondo, dei campi di grano? Io non mangio il pane e il grano, per me è inutile. I campi di grano non mi ricordano nulla. E questo è triste! Ma tu hai dei capelli color dell’oro. Allora sarà meraviglioso quando mi avrai addomesticato. Il grano, che è dorato, mi farà pensare a te. E amerò il rumore del vento nel grano…»

I потым — паглядзi! Бачыш, там, удалечынi, жытняе поле? Я не ем хлеба. Жыта мне нi да чаго. Збажына нiчога не напамiнае мне. I гэта так сумна! А ў цябе залатыя валасы. I як цудоўна было б, калi б ты прыручыў мяне! Залатое жыта заўсёды было б мне напамiнкам пра цябе… Я палюбiў бы песню ветру ў калоссi…

La volpe tacque e guardò a lungo il piccolo principe:

Лiс змоўкi доўга глядзеў на Маленькага прынца.

«Per favore… addomesticami», disse.

— Калi ласка… прыручы мяне! — папрасiў ён.

«Volentieri», rispose il piccolo principe, «ma non ho molto tempo, però. Ho da scoprire degli amici, e da conoscere molte cose».

— З радасцю, — адказаў Лiсу Маленькi прынц, — але ў мяне так мала часу. Мне яшчэ трэба знайсцi сяброў i шмат чаго ўведаць.

«Non si conoscono che le cose che si addomesticano», disse la volpe. «Gli uomini non hanno più tempo per conoscere nulla. Comprano dai mercanti le cose già fatte. Ma siccome non esistono mercanti di amici, gli uomini non hanno più amici. Se tu vuoi un amico addomesticami!»

— Рэчы можна ўведаць толькi тады, як прыручаеш iх, — сказаў Лiс. — У людзей не хапае часу ўведаць што-небудзь. Яны купляюць усё гатовае ў крамах. Але сябра ж не купiш у краме, вось чаму людзi i не маюць сяброў. Калi ты хочаш, каб у цябе быў сябар, прыручы мяне!

«Che bisogna fare?» domandò il piccolo principe.

— А што для гэтага трэба зрабiць? — спытаў Маленькi прынц.

«Bisogna essere molto pazienti», rispose la volpe. «In principio tu ti sederai un po’ lontano da me, così, nell’erba. Io ti guarderò con la coda dell’occhio e tu non dirai nulla. Le parole sono una fonte di malintesi. Ma ogni giorno tu potrai sederti un po’ più vicino…»

— Па-першае, трэба быць вельмi цярплiвым, — адказаў Лiс. — Спачатку ты сядзi вунь там, воддаль ад мяне, на траве. Я буду сачыць за табой краёчкам вока, але ты маўчы. Словы — крынiца непаразуменняў. Але дзень пры днi ты сядай усё блiжэй i блiжэй…

Il piccolo principe ritornò l’indomani.

На другi дзень Маленькi прынц зноў прыйшоў пад яблыню.

«Sarebbe stato meglio ritornare alla stessa ora», disse la volpe. «Se tu vieni, per esempio, tutti i pomeriggi alle quattro, dalle tre io comincerò ad essere felice. Col passare dell’ora aumenterà la mia felicità. Quando saranno le quattro, incomincerò ad agitarmi e ad inquietarmi; scoprirò il prezzo della felicità! Ma se tu vieni non si sa quando, io non saprò mai a che ora prepararmi il cuore… Ci vogliono i riti».

— Лепей з’яўляйся ў адзiн i той жа час, — параiў Лiс. — Калi ты прыходзiш, да прыкладу, а чацвёртай папалуднi, то ўжо а трэцяй гадзiне я адчуваю сябе шчаслiвым. I чым блiжэй да азначанага часу, тым я шчаслiвейшы. А чацвёртай гадзiне я ўжо стану хвалявацца i непакоiцца. Я спазнаю кошт шчасця! А як ты будзеш прыходзiць абы-калi, то я нiколi не буду ведаць, з якой хвiлiны мне рыхтаваць сваё сэрца. Трэба трымацца абраду.

«Che cos’è un rito?» disse il piccolo principe.

— А што такое — абрад? — спытаў Маленькi прынц.

«Anche questa, è una cosa da tempo dimenticata», disse la volpe. «È quello che fa un giorno diverso dagli altri giorni, un’ora dalle altre ore. C’è un rito, per esempio, presso i miei cacciatori. Il giovedì ballano con le ragazze del villaggio. Allora il giovedì è un giorno meraviglioso! Io mi spingo sino alla vigna. Se i cacciatori ballassero in un giorno qualsiasi, i giorni si assomiglierebbero tutti, e non avrei mai vacanza».

— Гэта таксама нешта даволi прызабытае, — растлумачыў Лiс. — Ну, тое, пры дапамозе чаго адзiн дзень робiцца непадобным на другi, адна гадзiна — на другую. Ну вось, напрыклад, у маiх паляўнiчых ёсць такi абрад: у чацвер яны танцуюць з местачковымi дзяўчатамi. I чацвер для мяне — сама шчаслiвы дзень! Я магу прагульвацца аж да самых вiнаграднiкаў. А калi б паляўнiчыя танцавалi абы-калi, усе днi былi б падобныя адзiн на адзiн i я нiколi не ведаў бы спакою.

Così il piccolo principe addomesticò la volpe. E quando l’ora della partenza fu vicina:

Так Маленькi прынц прыручыў Лiса. I вось надышоў дзень развiтання.

«Ah!» disse la volpe, «… piangerò».

— Ах! — уздыхнуў Лiс. — Я буду плакаць…

«La colpa è tua», disse il piccolo principe, «io, non ti-volevo far del male, ma tu hai voluto che ti addomesticassi…»

— Ты сам вiнаваты, — сказаў Маленькi прынц. — Я ж не хацеў, каб табе было кепска. Ты сам хацеў, каб я прыручыў цябе…

«È vero», disse la volpe.

— Ну вядома ж, — адказаў Лiс.

«Ma piangerai!» disse il piccolo principe.

[Bilinguator: — Але ты будзеш плакаць!]

«È certo», disse la volpe.

[Bilinguator: — Ну вядома.]

«Ma allora che ci guadagni?»

— Значыць, табе ад гэтага дрэнна!

«Ci guadagno», disse la volpe, «il colore del grano».

— Не, — запярэчыў Лiс. — Узгадай, што я казаў табе пра залатое калоссе…

Poi soggiunse:

Ён памаўчаў, потым дадаў:

«Va’ a rivedere le rose. Capirai che la tua è unica al mondo.
«Quando ritornerai a dirmi addio, ti regalerò un segreto».

— Iдзi яшчэ раз глянь на ружы. Ты зразумееш, што твая ружа — адзiная ў свеце. А калi вернешся, каб развiтацца са мною, я раскрыю табе адзiн сакрэт. Гэта будзе мой падарунак табе.

Il piccolo principe se ne andò a rivedere le rose.

Маленькi прынц пайшоў яшчэ раз глянуць на ружы.

«Voi non siete per niente simili alla mia rosa, voi non siete ancora niente», disse. «Nessuno vi ha addomesticato, e voi non avete addomesticato nessuno. Voi siete come era la mia volpe. Non era che una volpe uguale a centomila altre. Ma ne ho fatto il mio amico ed ora è per me unica al mondo».

— Вы зусiм не падобны на маю красуню, — сказаў ён ружам. — Вас нiхто не прыручаў, i вы нiкога не прыручылi. Зараз вы такiя, якiм быў раней мой Лiс. Ён нiчым не адрознiваўся ад сотнi тысяч iншых лiсiц. Але я пасябраваў з iм, i цяпер ён — адзiны ў свеце.

E le rose erano a disagio.

Ружы вельмi збянтэжылiся.

«Voi siete belle, ma siete vuote», disse ancora. «Non si può morire per voi. Certamente, un qualsiasi passante crederebbe che la mia rosa vi rassomigli, ma lei, lei sola, è più importante di tutte voi, perché è lei che ho innaffiata. Perché è lei che ho messa sotto la campana di vetro. Perché è lei che ho riparata col paravento. Perché su di lei ho uccisi i bruchi (salvo i due o tre per le farfalle). Perché è lei che ho ascoltato lamentarsi o vantarsi, o anche qualche volta tacere. Perché è la mia rosa».

— Вы прыгожыя, але пустыя, — працягваў Маленькi прынц. — Дзеля вас нельга памерцi. Вядома, звычайнаму прахожаму мая ружа можа здацца падобнай на вас. Але яна адна даражэй мне за вас усiх, таму што яе, а не вас, палiваў я штодня. Яе, а не вас, хаваў пад каўпак. Яе, а не вас, закрываў парасонам. Дзеля яе знiшчаў я вусеняў, толькi двух цi трох пакiнуў, каб вывелiся матылькi. Я слухаў, як яна скардзiлася i выхвалялася, я прыслухоўваўся да яе, нават калi яна змаўкала. Яна — мая!

E ritornò dalla volpe.

I Маленькi прынц вярнуўся да Лiса.

«Addio», disse.

— Бывай, — сказаў ён.

«Addio», disse la volpe. «Ecco il mio segreto. È molto semplice: non si vede bene che col cuore. L’essenziale è invisibile agli occhi».

— Бывай, — сказаў Лiс. — Вось мой сакрэт: вiдушчае толькi сэрца. Сама галоўнага вачыма не ўбачыш.

«L’essenziale è invisibile agli occhi», ripeté il piccolo principe, per ricordarselo.

— Сама галоўнага вачыма не ўбачыш, — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

«È il tempo che tu hai perduto per la tua rosa che ha fatto la tua rosa così importante».

— Твая ружа такая дарагая табе таму, што ты аддаваў ёй усе свае днi.

«È il tempo che ho perduto per la mia rosa…» sussurrò il piccolo principe per ricordarselo.

— Таму, што я аддаваў ёй усе свае днi… — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

«Gli uomini hanno dimenticato questa verità. Ma tu non la devi dimenticare. Tu diventi responsabile per sempre di quello che hai addomesticato. Tu sei responsabile della tua rosa…»

— Людзi забылiся пра гэтую iсцiну, — сказаў Лiс. — Але ты не забывай: ты заўсёды ў адказе за ўсiх, каго прыручыў. Ты ў адказе за сваю ружу…

«Io sono responsabile della mia rosa…» ripeté il piccolo principe per ricordarselo.

— Я ў адказе за сваю ружу… — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

XXII

РАЗДЗЕЛ ХХII

«Buon giorno», disse il piccolo principe.

— Добры дзень, — павiтаўся Маленькi прынц.

«Buon giorno», disse il controllore.

— Добры дзень, — азваўся стрэлачнiк.

«Che cosa fai qui?» domandò il piccolo principe.

— Што ты тут робiш? — спытаў Маленькi прынц.

«Smisto i viaggiatori a mazzi di mille», disse il controllore. «Spedisco i treni che li trasportano, a volte a destra, a volte a sinistra».

— Сартырую падарожнiкаў, — адказаў стрэлачнiк. — Адпраўляю iх у цягнiках, аж па тысячы чалавек запар — адзiн цягнiк направа, другi — налева.

E un rapido illuminato, rombando come il tuono, fece tremare la cabina del controllore.

I мiма з перуновым грукатам, ад якога задрыжала кабiна стрэлачнiка, увесь у агнях пранёсся хуткi цягнiк.

«Hanno tutti fretta», disse il piccolo principe. «Che cosa cercano?»

— Як яны спяшаюцца! — заўважыў Маленькi прынц. — Чаго яны шукаюць?

«Lo stesso macchinista lo ignora», disse il controllore.

— Нават сам машынiст таго не ведае, — адказаў стрэлачнiк.

Un secondo rapido illuminato sfrecciò nel senso opposto.

I ў другi бок, увесь у агнях, прагрукатаў яшчэ адзiн хуткi цягнiк.

«Ritornano di già?» domandò il piccolo principe.

— Яны ўжо вярнулiся? — зацiкавiўся Маленькi прынц.

«Non sono gli stessi», disse il controllore. «È uno scambio».

— Не, гэта iншыя людзi, — растлумачыў стрэлачнiк. — Гэта сустрэчны цягнiк.

«Non erano contenti là dove stavano?»

— Гэтым людзям кепска там, дзе яны былi дагэтуль?

«Non si è mai contenti dove si sta», disse il controllore.

— Там добра, дзе нас няма, — адказаў стрэлачнiк.

E rombò il tuono di un terzo rapido illuminato.

I перуном прагрукатаў трэцi хуткi цягнiк.

«Inseguono i primi viaggiatori?» domandò il piccolo principe.

— Яны гоняцца за першымi падарожнiкамi? — спытаў Маленькi прынц.

«Non inseguono nulla», disse il controllore. «Dormono là dentro, o sbadigliano tutt’al più. Solamente i bambini schiacciano il naso contro i vetri.»

— Ды не, — адказаў стрэлачнiк. — Яны там спяць цi проста сядзяць ды пазяхаюць. Адны дзецi не адарвуць насоў ад шыбаў.

«Solo i bambini sanno quello che cercano», disse il piccolo principe. «Perdono tempo per una bambola di pezza, e lei diventa così importante che, se gli viene tolta, piangono…»

— Адны дзецi ведаюць, чаго яны шукаюць, — прамовiў Маленькi прынц. — Яны ўсе свае днi аддаюць палатнянай ляльцы, i яна робiцца iм дарагой-дарагой, i калi яе адбiраюць, яны плачуць…

«Beati loro», disse il controllore.

— Iх шчасце, — сказаў стрэлачнiк.

XXIII

РАЗДЗЕЛ ХХIII

«Buon giorno», disse il piccolo principe.

— Добры дзень, — сказаў Маленькi прынц.

«Buon giorno», disse il mercante.

— Добры дзень, — сказаў гандляр.

Era un mercante di pillole perfezionate che calmavano la sete. Se ne inghiottiva una alla settimana e non si sentiva più il bisogno di bere.

Гэта быў гандляр удасканаленымi пiлюлямi, якiя спатольваюць смагу. Праглынеш такую пiлюлю — i потым цэлы тыдзень не хочацца пiць.

«Perché vendi questa roba?» disse il piccolo principe.

— Навошта ты прадаеш iх? — спытаў Маленькi прынц.

«È una grossa economia di tempo», disse il mercante. «Gli esperti hanno fatto dei calcoli. Si risparmiano cinquantatre minuti alla settimana».

— Яны даюць вялiзную эканомiю часу, — растлумачыў гандляр. — Спецыялiсты падлiчылi, што можна зберагчы пяцьдзесят тры хвiлiны за тыдзень.

«E che cosa se ne fa di questi cinquantatre minuti?»

— А што рабiць у гэтыя пяцьдзесят тры хвiлiны?

«Se ne fa quel che si vuole…»

— Што хочаш, тое i рабi…

«Io», disse il piccolo principe, «se avessi cinquantatre minuti da spendere, camminerei adagio adagio verso una fontana…»

«Калi б у мяне было пяцьдзесят тры хвiлiны вольнага часу, — падумаў Маленькi прынц, — я б проста павольна-павольна пайшоў бы да крынiчкi…»

XXIV

РАЗДЗЕЛ ХХIV

Eravamo all’ottavo giorno della mia panne nel deserto, e avevo ascoltato la storia del mercante bevendo l’ultima goccia della mia provvista d’acqua:

Мiнуў тыдзень з таго часу, як я пацярпеў аварыю i, слухаючы пра гандляра пiлюлямi, я дапiў апошнюю кроплю вады.

«Ah!» dissi al piccolo principe, «sono molto graziosi i tuoi ricordi, ma io non ho ancora riparato il mio aeroplano, non ho più niente da bere, e sarei felice anch’io se potessi camminare adagio adagio verso una fontana!»

— Твае ўспамiны — проста цуд, — сказаў я Маленькаму прынцу, — але я яшчэ не адрамантаваў свайго самалёта, а не засталося ўжо нi кроплi вады, i я таксама быў бы шчаслiвы, калi б мог проста пайсцi да крынiцы!

«Il mio amico la volpe, mi disse…»

— Мой сябар Лiс… — пачаў ён.

«Caro il mio ometto, non si tratta più della volpe!»

— Дружок мой, мне ўжо цяпер не да Лiса!

«Perché?»

— Чаму?

«Perché moriremo di sete…»

— Ды таму, што давядзецца памiраць ад смагi…

Non capì il mio ragionamento e mi rispose:

Ён не зразумеў маiх разважанняў i адказаў:

«Fa bene l’aver avuto un amico, anche se poi si muore. Io, io sono molto contento d’aver avuto un amico volpe…»

— Добра, калi ёсць хоць адзiн сябар, нават калi памiраеш ад смагi. Асабiста я вельмi рады, што я сябраваў з Лiсам…

Non misura il pericolo, mi dissi. Non ha mai né fame, né sete. Gli basta un po’ di sole…

«Ён не разумее ўсёй глыбiнi небяспекi, — падумаў я. — Яму нiколi не хочацца нi есцi, нi пiць. Яму хапае промня сонца…»

Ma mi guardò e rispose al mio pensiero:

Але ён нiбыта падслухаў мае думкi, паглядзеў на мяне i сказаў:

«Anch’io ho sete… cerchiamo un pozzo…»

— Мне таксама хочацца пiць… Давай пашукаем калодзеж…

Ebbi un gesto di stanchezza: è assurdo cercare un pozzo, a caso, nell’immensità del deserto. Tuttavia ci mettemmo in cammino.

Я безнадзейна махнуў рукой: недарэчна наўздагад шукаць калодзеж у бязмежнай пустынi. I ўсё ж мы рушылi ў дарогу.

Dopo aver camminato per ore in silenzio, venne la notte, e le stelle cominciarono ad accendersi. Le vedevo come in sogno, attraverso alla febbre che mi era venuta per la sete. Le parole del piccolo principe danzavano nella mia memoria.

Мiналi гадзiна за гадзiнай, а мы моўчкi ўсё iшлi ды iшлi па сыпкiм залацiстым пяску. Звечарэла, пачалi загарацца зоркi. Я бачыў iх, як у сне, ад смагi мяне трошкi лiхаманiла. У памяцi ўсплылi словы Маленькага прынца.

«Hai sete anche tu?» gli domandai.

— Значыць, ты таксама ведаеш, што такое смага? — спытаў я.