ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിെന്റ മുഖം േരാഷം െകാണ്ടു വിളർത്തിരുന്നു.

Кішкентай ханзада ашудан тіпті бозарып кетті.

“പൂക്കൾക്കു മുള്ളുകളുണ്ടായിട്ടു് ലക്ഷക്കണക്കിനു വർഷ ങ്ങളായി. എന്നിട്ടും ലക്ഷക്കണക്കിനു വർഷങ്ങളായി ആടുകൾ അവ തിെന്നാടുക്കുന്നു. പ്രേയാജനമിെല്ലങ്കി ലും എന്തിനാണു പൂക്കൾക്കു മുള്ളുകൾ വളരുന്നെതന്നു മനസ്സിലാക്കാൻ ശ്രമിക്കുക പ്രധാനെപ്പട്ട കാര്യമേല്ല? ആടുകളും പൂക്കളും തമ്മിലുള്ള നിരന്തരയുദ്ധം, അതു പ്ര ധാനെപ്പട്ട കാര്യമേല്ല? ഒരു തുടുത്തു െകാഴുത്ത മനുഷ്യൻ കൂട്ടിക്കൂട്ടി വയ്ക്കുന്ന അക്കങ്ങേളക്കാൾ പ്രധാനെപ്പട്ട കാ ര്യമേല്ല അതു്?

— Миллиондаған жылдар бойы гүлдің сабаңында тікенек өседі. Сонда да миллиондаған жылдар бойы қойлар гүлді жегенін қойған емес. Гүлдердің еш пайдасы жоқ тікенектерді өсіруінің себебін білуге талпыну айтуға тұрарлықтай жұмыс емес пе? Қойлар мен гүлдер арасындағы байланыстың бар болмағаны ма сонда? Бұл мәселе қызыл бетті семіз мырзаның есеп-қисабынан гөрі маңыздырақ емес пе?

ഈ പ്രപഞ്ചത്തിൽ മെറ്റങ്ങുമില്ലാത്ത ഒര പൂർവ്വപുഷ്പം എെന്റ ഗ്രഹത്തിലുെണ്ടന്നു് എനിക്കറിയാെമ ന്നു വയ്ക്കുക; എന്നിെട്ടാരു പ്രഭാതത്തിൽ ഒരു കുഞ്ഞാടു്, താെനന്താണു െചയ്യുന്നെതന്നറിയാെത, ഒറ്റക്കടി െകാ ണ്ടു് ആ പൂവിെന ഇല്ലാതാക്കിയാൽ—അതു പ്രധാനെപ്പട്ട കാര്യമേല്ല?”

Егерде бүкіл әлемде жоқ, тек менің планетамда ғана өсетін жалғыз гүлімді қошақан бір күні жалмап жеп қойса, қалай болар еді? Қошақан не бүлдіргенін түсінбеуі де мүмкін. Осының бәрі сеніңше маңызды емес қой?

അവെന്റ മുഖത്തു് വിളർച്ച മാറി തുടുപ്പായിക്കഴിഞ്ഞിരുന്നു.

Кішкентай ханзада қызарып кетті. Сосын сөзің былай деп жалғады:

“ഒരാൾ ഒരു പൂവിെന േസ്നഹിക്കുന്നുെണ്ടങ്കിൽ, േകാടാ നുേകാടികളായ നക്ഷത്രങ്ങളിൽ അെതാന്നു മാത്രേമയു ള്ളുെവങ്കിൽ, അതു േപാേര നക്ഷത്രങ്ങെള േനാക്കിനില്ക്കു േമ്പാൾ അയാൾക്കു സേന്താഷം േതാന്നാൻ? അയാൾ സ്വയം പറയുകയാണു്, ‘എെന്റ പൂവു് അവിെടവിെടേയാ ഉണ്ടു്…’ പേക്ഷ, ഒരാടു് ആ പൂവു തിന്നുകയാെണങ്കിൽ അയാെള സംബന്ധിച്ചിടേത്താളം െപാടുന്നേന നക്ഷത്ര ങ്ങെളാന്നാെക െകട്ടണഞ്ഞുേപാവുകയാണു്… അതു നി ങ്ങൾക്കു പ്രധാനെപ്പട്ട കാര്യമല്ല?”

— Миллиондаған жұлдыздың біреуінде ғана өсетін жеке-дара гүлді жақсы көретін адамға өзін бақытты сезіну үшін аспандағы сол жұлдызға қарағаны жеткілікті болады. Ол өзіне-өзі: «Менің гүлім бір жағында тұр—ау…» — дейді. Ал егер қошақан сол гүлді жалмап жеп қойса, ол үшін жұлдыздардың бәрі бірден сөніп қалғандай болар еді! Сеніңше, бұл маңызды емес қой!

അവനു പിെന്ന മെറ്റാന്നും പറയാൻ പറ്റാെതയായി. വി ങ്ങിെപ്പാട്ടിവന്ന കരച്ചിൽ കാരണം വാക്കുകൾ അവെന്റ െതാണ്ടയിൽ കുടുങ്ങി. ഇരുട്ടായിക്കഴിഞ്ഞിരുന്നു. ഞാൻ പണിയായുധങ്ങൾ താെഴയിട്ടു. ഈ നിമിഷത്തിൽ ചുറ്റികയും േബാൾട്ടുെമാ െക്ക എനിെക്കന്തു്? ദാഹെത്തയും മരണെത്തയും കുറി ച്ചു ഞാെനന്തിനുത്കണ്ഠെപ്പടണം? ഒരു നക്ഷത്രത്തിൽ, ഒരു ഗ്രഹത്തിൽ, എെന്റ ഗ്രഹത്തിൽ, ഈ ഭൂമിയിൽ ഒരു കുഞ്ഞുരാജകുമാരനു് സാന്ത്വനം േവണം. ഞാനവ െന ൈകകളിെലടുത്തു താരാട്ടി. ഞാൻ പറഞ്ഞു:

Ол жасқа булығып, бұдан артық ештеңе айта алмады. Кенет жылап қоя берді. Ымырт түскен шақ еді. Мен құрал-сайманымды тастай салдым. Балға мен бұранданың да, шөл мен өлімнің де мен үшін мәні болмай қалды. Бір жұлдыз, яғни менің планетам — Жер үстінде Кішкентай ханзаданы жұбату керек болды. Мен оны құшағыма алып, тербетіп жұбата бастадым. Оған мен:

“നീ േസ്നഹിക്കുന്ന ആ പൂവിനു് ഒരപകടവും പറ്റില്ല. ഞാൻ നിെന്റ ആടിനു് ഒരു വായ്പൂട്ടു വരച്ചിടാം. നിെന്റ പൂവിനു ചു റ്റും ഞാെനാരു േവലി വരയ്ക്കാം. ഞാൻ…”

«Сенің жақсы көретін гүліңе қауіп төніп тұрған жоқ… Сенің қошақаныңа тұмылдырық салып беремін… Мен…» Басқа тағы не айтарымды білмедім.

എന്തു പറയ ണെമന്നു് എനിക്കറിയാെതയായി. ഞാനാെക പതറി. എങ്ങെനയാണു് അവനിേലെക്കത്തുക എന്നു്, എവിെട യാണവെന കെണ്ടത്തുക എന്നു് എനിക്കു പിടികിട്ടിയില്ല. വളെര നിഗൂഢമായ ഒരിടമാണതു്, കണ്ണീരിെന്റ േദശം.

Өзімді тым ебедейсіз сезіндім. Мен оның жүрегіне жетер жол таппадым. Көз жасы көл болатын осынау дүние соншалық құпия еді.

എട്ടു്

VIII

ൈവകാെത ഈ പൂവിെനക്കുറിച്ചു കൂടുതലായി ഞാനറി ഞ്ഞു. ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിെന്റ ഗ്രഹത്തിൽ പൂക്കൾ സരള സൗന്ദര്യമുള്ളവയായിരുന്നു. ഇതളുകൾ ഒരടുേക്ക ഉണ്ടാ വൂ; അവയ്ക്കു നില്ക്കാൻ അല്പമിടേമ േവണ്ടൂ; ആർക്കും അവ ഒരു ശല്യമായതുമില്ല. ഒരു പ്രഭാതത്തിൽ അവ പുൽത്ത ട്ടിൽ പ്രത്യക്ഷെപ്പടുന്നതു കാണാം; സന്ധ്യയാവുന്നേതാ െട അവ വാടിവീഴുകയും െചയ്യും.

Көп ұзамай-ақ мен бұл гүлмен жақсылап танысып алдым. Кішкентай ханзаданың планетасында бұрыннан бері қарапайым ғана, тек бір қатарлы қауызы бар, көп орын да алмайтын, ешкімге де кедергі келтірмейтін гүлдер өсетін. Ол гүлдер таң ата көгалда пайда болып, кеш түсе солып қалатын.

പേക്ഷ, ഒരു ദിവസം, എവിെട നിന്നു പാറിവന്നുെവന്നറിയാത്ത ഒരു വിത്തിൽ നിന്നു് ഒരു െചടി നാെമ്പടുത്തു; ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് ആ കു ഞ്ഞുനാമ്പിെന്റ വളർച്ച ശ്രദ്ധാപൂർവം നിരീക്ഷിച്ചുെകാ ണ്ടിരുന്നു. അവെന്റ ഗ്രഹത്തിെല മേറ്റതു െചടിയും േപാ െലയായിരുന്നില്ല അതു്; അതു പുതിെയാരു തരം ബേയാ ബാബ് ആേയക്കാനും മതി.

Ал бұл гүл белгісіз жақтан, ұшып келген ұрықтан өніп шыққан. Кішкентай ханзада басқа өсімдіктерге ұқсамайтын осы бір ерекше жас өркенді көз алмай бақылады. Мүмкін, бұл баобабтың жаңа түрі болар.

െചടിയുെട വളർച്ച െപെട്ടന്നുതെന്ന നിലച്ചു; അതു പൂവി ടാനുള്ള ലക്ഷണങ്ങൾ കാണിച്ചു തുടങ്ങി. ആ മുഴുത്ത െമാട്ടിെന്റ വികാസം കണ്ടുനിന്ന െകാച്ചുരാജകുമാരനു് അത്ഭുതകരമായ ഒരു മായാരൂപമാണു് അതിൽ നിന്നു പുറത്തു വരിക എന്നു േതാന്നിേപ്പായി. പേക്ഷ, അതി െനാരു തിടുക്കവുമുണ്ടായില്ല; തെന്റ പച്ചിലയറയുെട മറ യിൽ അവൾ തെന്റ ചമയങ്ങൾ ഒെന്നാന്നായി എടുത്ത ണിഞ്ഞുെകാണ്ടിരുന്നു.

Бірақ бұл жас өркен бірден бойлап өсуін тоқтатып, гүл жара бастады. Үлкен қауызды жарып шыққанын бақылап жүрген Кішкентай ханзада ғажайып бір нәрсенің пайда болатынын сезгендей еді. Алайда гүл асықпастан, өзінің жасыл шатырының астында құлпырып шығуға әзірленді.

എത്ര ശ്രദ്ധേയാെടയാണവൾ തെന്റ നിറങ്ങൾ തിരെഞ്ഞടുത്തതു്, എത്ര സാവകാശ മാണവൾ തെന്റ പുടവകെളടുത്തുടുത്തതു്, ഇതളുകെളാ െന്നാന്നായി നിരത്തിവച്ചതു്! പാടെത്ത േപാപ്പിപ്പൂക്കെള േപ്പാെല ചുളുങ്ങിക്കൂടി േലാകേത്തക്കു വരാൻ അവൾക്കി ഷ്ടമുണ്ടായിരുന്നില്ല. തെന്റ സൗന്ദര്യത്തിെന്റ പൂർണ്ണദീപ്തി േയാെട തെന്ന േവണം അവൾക്കു േലാകത്തിനു മുന്നിൽ പ്രത്യക്ഷെപ്പടാൻ. അെത, അവെളാരു െപാങ്ങച്ചക്കാരി പ്പൂവായിരുന്നു!

Ол баппен таңдалған қанық бояуларға боянды. Қауыздарын бір-бірден ашып, асықпай сәнденді. Дала қызғалдағы сияқты умаждалып шыққысы келмеді. Сұлулық сәулесіне боялып шыққысы келді. Иә, солай! Ерке-тотайдың дәл өзі!

അവളുെടയാ നിഗൂഢമായ അണിെഞ്ഞാ രുങ്ങൽ ദിവസങ്ങൾ, ദിവസങ്ങൾ നീണ്ടു. അങ്ങെന ഒരു ദിവസം, കൃത്യം സൂര്യനുദിക്കുന്ന മുഹൂർത്ത ത്തിൽ അവൾ സ്വയം പ്രത്യക്ഷെപ്പടുത്തി.

Сөйтіп, құпия әзірлік күні-түні жалғасты. Мінеки бір күні, тура таң шұғыласын шашқанда, бұл гүл қауызын жарып шықты.

ഇത്രയും സൂക്ഷ്മവും വിശദവുമായ ഒരുക്കം കഴിഞ്ഞിട്ടു് േകാട്ടുവായിട്ടുെകാണ്ടു് അവൾ പറയുകയാണു്:

Соншама әзірлікпен дүниеге келген сұлуыңыз есінеп тұрып былай деді:

“ഹാവൂ! ഇനിയുെമെന്റ ഉറക്കം േപായിട്ടില്ല. ക്ഷമിക്ക േണ. എെന്റ ഇതളുകൾ ഇേപ്പാഴും ശരിെക്കാരടുക്കായി ട്ടില്ല.”

— Ах, ұйқымды аша алмай тұрғанымды қарашы… Сізден кешірім өтінемін… Шашым әлі ұйпалақтанып тұр…

പേക്ഷ, ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിനു് തെന്റ ആരാധന മറച്ചുവ യ്ക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല:

Сонда кішкентай ханзада өзінің сүйсінуін жасыра алмай:

“െഹാ! എത്ര സുന്ദരിയാണു നീ!”

— Қандай әдемі едіңіз! — деді.

“ഞാൻ പിെന്ന അങ്ങെനയേല്ല?” െകാഞ്ചിെക്കാണ്ടു് പൂവു പറഞ്ഞു. “സൂര്യനുദിക്കുന്ന േനരത്തു തെന്നയാണു് ഞാനും ജനിച്ചതു്…”

— Солай ма? — деп наздана тіл қатты гүл. — Оның үстіне мен күннің шығуымен бір уақытта дүниеге келдім.

അവളല്പം ഗർവുകാരിയാെണന്നൂഹിക്കാൻ െകാച്ചുരാജ കുമാരനു പ്രയാസമുണ്ടായില്ല; എന്നാലും എത്ര ഹൃദയ ഹാരിയാണവൾ!

Кішкентай ханзада оның тіпті де ұялшақ емес екенін бірден байқады, сонда да ол жаныңды елжіретерлік еді!

“പ്രാതലിനുള്ള േനരമാെയന്നു േതാന്നുന്നു,” അവൾ െപ െട്ടന്നു പറഞ്ഞു, “എെന്റ ആവശ്യങ്ങെളക്കുറിേച്ചാർക്കാൻ ദയവുണ്ടാകുെമങ്കിൽ…”

Көп ұзамай керемет гүл сөзін былай деп жалғайды:
— Таңғы асты ішетін уақыт болды-ау деймін. Сіз менің қамымды ойлауды ұмытпассыз.

ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് ആെക നാണിച്ചുേപായി; അവൻ ഓടി േപ്പായി ഒരു പാത്രത്തിൽ െവള്ളം െകാണ്ടുവന്നു് െചടിയ്ക്കു നനച്ചുെകാടുത്തു.

Ыңғайсызданып қалған Кішкентай ханзада құманды тауып ала сала, гүлді салқын сумен суарды.

അധികം ൈവകാെത അവൾ തെന്റ െപാങ്ങച്ചവും ഗർ വും െകാണ്ടു് അവെന പീഡിപ്പിക്കാൻ തുടങ്ങി—അതവെന വല്ലാെത കഷ്ടെപ്പടുത്തി എന്ന സത്യവും പറയണമേല്ലാ. ഉദാഹരണത്തിനു്, അെന്നാരു ദിവസം തെന്റ നാലു മു ള്ളുകെളക്കുറിച്ചു സംസാരിക്കുന്നതിനിടയിൽ അവൾ ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിേനാടു പറയുകയാണു്:

Осылайша, гүлдің көңілге қаяу түсіретін менмендігі оның мазасын кетірді. Мысалы, бір күні ол өзінің төрт тікенегі жайлы сөз қозғап, Кішкентай ханзадаға былай деді:

“നഖങ്ങളും െകാണ്ടു് കടുവകൾ ഇേങ്ങാട്ടു വരെട്ട!”

— Тырнақтары сояудай жолбарыстар келсе келе берсін!

“എെന്റ ഗ്രഹത്തിൽ കടുവകളില്ല,” ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് പ്ര തിേഷധിച്ചു, “തെന്നയുമല്ല, കടുവകൾ പുല്ലു തിന്നാറുമില്ല.”

— Менің планетамда жолбарыстар жоқ, — деді Кішкетай ханзада. — Оның үстіне жолбарыстар шөп жемейді ғой.

“അതിനു ഞാൻ പുെല്ലാന്നുമല്ലേല്ലാ,” പൂവു് മധുരമായി പറഞ്ഞു.

— Мен шөп емеспін ғой, — деп жай ғана жауап қатты гүл.

“അല്ല, ഞാൻ പറഞ്ഞതു്…”

— Кешіріңіз…

“എനിക്കു കടുവകെള ഒരു േപടിയുമില്ല,” അവൾ തുടർ ന്നു, “പേക്ഷ, എനിക്കു കാറ്റു തീെര പറ്റില്ല. അതു തടു ക്കാൻ ഒരു തട്ടി നിങ്ങളുെട ൈകയിൽ ഉണ്ടാവിെല്ലന്നു തെന്ന കരുതെട്ട?”

— Мен жолбарыстан қорықпаймын, алайда азынаған желді жаным жек көреді. Сізде шымылдық жоқ па?

“കാറ്റു പറ്റില്ല—ഒരു െചടിയുെട കാര്യത്തിൽ അതത്ര നല്ല തല്ല” ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് അഭിപ്രായെപ്പട്ടു. എന്നിട്ടവൻ തേന്നാടു തെന്ന പറഞ്ഞു, “ഈ പൂവു് ഒരല്പം കുഴപ്പം പിടി ച്ചതാണേല്ലാ…”

«Азынақ желді жаны жек көреді… бұл өсімдік үшін жолы болмас нәрсе ғой, — деген ой келді кішкентай ханзадаға. — Мына гүлдің мінезі шатақ екен…»

“രാത്രിയിൽ എെന്ന ഒരു സ്ഫടികേഗാളത്തിനുള്ളിൽ വേച്ചക്കണം. നിങ്ങളുെട നാട്ടിൽ എന്തു തണുപ്പാണു്-എനിെക്കാട്ടും സഹിക്കാൻ പറ്റുന്നില്ല. എെന്റ നാട്ടിലാ െണങ്കിൽ…”

— Кеш түссе сіз мені шыны қалпақпен жаба саларсыз. Бұл жер өте суық екен. Әрі қолайсыз жерде орналасқан. Мен келген жақта болса…

െപെട്ടന്നവൾ നിർത്തി. അവൾ ഇവിെട വന്നതു് ഒരു വി ത്തിെന്റ രൂപത്തിലാണു്. അേപ്പാൾപ്പിെന്ന മറ്റു േലാക ങ്ങെളക്കുറിച്ചു് അവൾെക്കന്തറിയാൻ? അങ്ങെനെയാരു പച്ചക്കള്ളം പറയാൻ േപായി പിടിക്കെപ്പട്ടതിെന്റ നാ ണേക്കടു മറയ്ക്കാനും ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിെന്റ ശ്രദ്ധ മാറ്റാനു മായി അവൾ ഒന്നുരണ്ടു വട്ടം ചുമച്ചു.

Алайда ол сөзін аяқтамады. Ол тек дән күйінде келген ғой. Басқа әлем жайлы білуі мүмкін емес. Өтірігі әшкере болып қалғанына намыстанып кеткен ол Кішкентай ханзаданың өзін кінәлі сезіндіру үшін екі-үш рет жөтеліп жіберді де:

“തട്ടിയുെട കാര്യം?”

— Сонымен, шымылдық қайда?

“ഞാൻ അതു കിട്ടുേമാെയന്നു േനാക്കാൻ േപാകുേമ്പാഴാ ണു് നീ എേന്നാടു സംസാരിക്കാൻ തുടങ്ങിയതു്.”

— Әкелуге ыңғайланып едім. Сөзіңізді аяқтатпай қалай барармын!

എന്നാലും അവെനാരു കുറ്റേബാധം േതാന്നേട്ടെയന്നു വച്ചു് അവൾ ഒന്നു കൂടി ചുമച്ചു.

Сол уақытта «ханзада өзін кінәлі сезініп, қинала түссін» деген оймен гүл қаттырақ жөтеле түсті.

ഇതു കാരണം അവേളാടു് അത്ര േസ്നഹവും സന്മേനാ ഭാവവും ഉണ്ടായിട്ടു കൂടി ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിനു് അവളുെട േമൽ സംശയമായിത്തുടങ്ങി. അവൾ പറഞ്ഞെതാെക്ക താെനന്തിനു കാര്യമായിെട്ടടുത്തു എന്നു് അവൻ സ്വയം പഴിച്ചു.

Осылайша Кішкентай ханзада гүлге деген сүйіспеншілігіне қарамастан, іштей күдіктене бастады. Бәлендей маңызы жоқ бос сөздерді көңіліне алған ханзада өзін нағыз бақытсыз адам ретінде сезінді.

“അവൾ പറഞ്ഞതു ഞാൻ േകൾക്കരുതായിരുന്നു,” രഹ സ്യം പറയുന്നേപാെല ഒരു ദിവസം അവൻ എേന്നാടു പറഞ്ഞു. “പൂക്കൾ പറയുന്നതു നാം ശ്രദ്ധിക്കാേന പാ ടില്ല. അവെയ േനാക്കിനില്ക്കുക, അവയുെട മണം നുക രുക—അത്ര മാത്രം. എെന്റ പൂവു് എെന്റ ഗ്രഹെമാന്നാ െക സുഗന്ധം പരത്തിയിരുന്നു. പേക്ഷ, അെതങ്ങെന ആസ്വദിക്കണെമന്നു് എനിക്കറിയാെതേപായി. ആ കടു വാക്കഥെയാെക്ക എെന്റ മനസ്സമാധാനം കളയുന്നതിനു പകരം എെന്റ മനസ്സിൽ അവേളാടുള്ള േസ്നഹവും കരു ണയും നിറേയ്ക്കണ്ടതായിരുന്നു…”

«Мен оған құлақ аспауым керек еді, — деп сыр ақтарды бір күні ханзада. — Гүлдердің айтқанын ешқашан тыңдамау керек. Оларды тек тамашалап және хош иісін жұта беру қажет. Менің гүлім бүкіл планетамды хош иіске толтырды, бірақ та мен оған қуана алмадым. Жыртқыш аңның тырнақтары жайлы әңгіме көңілімді босатудың орнына одан сайын ашуымды келтірді…»

അവൻ തെന്റ രഹസ്യംപറച്ചിൽ തുടരുകയായിരുന്നു:

Ол тағы да ағынан жарыла:

“എനിക്കന്നു് യാെതാന്നും മനസ്സിലായിരുന്നില്ല എന്ന താണു വാസ്തവം. ഞാനവെള വിലയിരുേത്തണ്ടിയിരുന്ന തു് അവളുെട വാക്കുകൾ െകാണ്ടല്ല, പ്രവൃത്തികൾ െകാ ണ്ടായിരുന്നു. എെന്റ ഗ്രഹെത്ത അവൾ സുഗന്ധപൂരിത മാക്കി, എെന്റ ജീവിതെത്ത അവൾ പ്രകാശപൂർണ്ണവു മാക്കി. ഞാൻ അവെള വിട്ടു് ഓടിേപ്പാരരുതായിരുന്നു… അവളുെടയാ ബാലിശമായ നാട്യങ്ങൾക്കടിയിലുള്ള േസ്ന ഹം ഞാൻ മനസ്സിലാേക്കണ്ടതായിരുന്നു. പൂക്കൾ പുറ േമ കാണുേമ്പാെലയല്ല! പേക്ഷ, അെന്നനിക്കു തീെര െചറുപ്പമായിരുന്നു; എങ്ങെനയാണവെള േസ്നഹിേക്കണ്ട െതന്നു് ആ പ്രായത്തിൽ എനിക്കറിയില്ലായിരുന്നു…”

«Мен ол кезде нені түсініппін! Гүлді сөзіне емес, ісіне қарап бағалауым керек еді. Ол мені хош иісіне бөлендіріп, өмірімді нұрландырды. Мен ешқашан одан қашпауым керек еді! Аздаған қулықтарының тасасында жатқан нәзіктігін байқай білуге тиісті едім. Гүлдер сондай қарама-қайшы жандар. Бірақ мен оны сүйе білуге тым жас едім…»

ഒൻപതു്

IX

ഒരു പറ്റം േദശാടനപ്പക്ഷികളുെട കുടിേയറ്റത്തിെന്റ മറ വിലാണു് അവൻ തെന്റ ഗ്രഹത്തിൽ നിന്നു പലായനം െചയ്തെതന്നു് എനിക്കു േതാന്നുന്നു. താൻ യാത്ര തിരി ക്കുന്നതിന്റന്നു കാലത്തു് അവൻ തെന്റ ഗ്രഹത്തിെല കാര്യങ്ങെളല്ലാം ചിട്ടയാക്കി വച്ചിരുന്നു. ജ്വലിച്ചു െകാണ്ടി രുന്ന അഗ്നിപർവതങ്ങൾ രണ്ടും അവൻ ശ്രദ്ധേയാെട വൃത്തിയാക്കിവച്ചു. രാവിലെത്ത ഭക്ഷണം ചൂടാക്കാൻ അവനതു വളെര സൗകര്യമായിരുന്നു.

Менің ойымша Кішкентай ханзада жабайы құстардың қоныс аударуын пайдаланып саяхатқа аттанып кеткен. Сапарға шығар күні ол ертемен планетасын жөнге келтірді. Жанып тұрған жанартауларының түтін шығар жолдарын мұқият тазартты. Оның сөнбеген екі жанартауы болатын. Бұл — таңғы асты ысытқанға өте қолайлы нәрсе.

അണഞ്ഞുേപായ ഒരഗ്നിപർവതം കൂടിയുണ്ടായിരുന്നു. പേക്ഷ, അവൻ പറ ഞ്ഞേപാെല “എന്തും സംഭവിക്കാമേല്ലാ!” അതിനാൽ അവൻ അതും കൂടി വൃത്തിയാക്കി. നന്നായി തുടച്ചു കരി കളഞ്ഞു വച്ചാൽ അഗ്നിപർവതങ്ങൾ െപാട്ടിെത്തറിക്ക െലാന്നുമില്ലാെത ഒേര നിലയ്ക്കു െതളിഞ്ഞു കത്തും. അഗ്നി പർവതേസ്ഫാടനങ്ങൾ ചിമ്മിനിയിെല തീപിടുത്തം േപാ െലയാണു്.

Бұлардан басқа, оның тағы бір сөніп қалған жанартауы бар еді. Бірақ ол айтқандай, «Сақтықта қорлық жоқ», сондықтан сөніп қалған жанартауды да тазартып қойды. Егер олар жақсылап тазартылса, атылмай біркелкі әрі жай жанады емес пе. Жанартаудың атылғаны пештегі жалындаған оттай болады.

ഭൂമിയിെല അഗ്നിപർവതങ്ങൾ തീർച്ചയാ യും നമുക്കു ചുരണ്ടി വൃത്തിയാക്കി വയ്ക്കാൻ പറ്റാത്തവയാ ണു്; അത്ര െചറിയ മനുഷ്യരാണു നമ്മൾ. അതുെകാണ്ടു തെന്നയാണു് അവ നമുക്കു് ഇത്ര ദുരിതം നല്കുന്നതും.

Әрине, біздің жерімізде жанартауларды тазартуға күшіміз жетпейді, біз тым кішкентаймыз. Олардың көптеген бақытсыздыққа душар ететіні де сол себептен.

േശഷിച്ച ബേയാബാബ് ൈതകൾ കൂടി ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് പിഴുെതടുത്തു. താനിനി ഇവിേടയ്ക്കു മടങ്ങിവരാൻ േപാകു ന്നിെല്ലന്നു് അവനു േതാന്നി. പേക്ഷ, താൻ നിത്യവും െച യ്തിരുന്ന ആ പ്രവൃത്തികൾ ഇന്നവനു് അമൂല്യമായിരുന്നു; കാരണം ആ ഗ്രഹത്തിൽ അവെന്റ അവസാനെത്ത പ്ര ഭാതമാണതു്.

Кішкентай ханзада аздаған мұңды кейіппен баобабтың соңғы шыққан сабақтарын да отап тастады. Қайтып оралмасқа бел буған сияқты. Бірақ сол таңертеңгі істеген үйреншікті жұмыстары жанына ерекше жайлы көрінді.

ആ പൂവിനു് അവസാനമായി െവള്ളെമാഴി ക്കുേമ്പാൾ, സ്ഫടികേഗാളം െകാണ്ടു് അതിെന മൂടാൻ തുട ങ്ങുേമ്പാൾ താൻ കരച്ചിലിെന്റ വക്കെത്തത്തിയിരിക്കുന്നു െവന്നു് അവനു േബാദ്ധ്യമായി.

Ал гүлді соңғы рет суарған соң, оны шыны қалпағымен жауып қоюға ыңғайланған кезінде жылағысы келетінін байқады.

“േപായി വരെട്ട,” അവൻ പൂവിേനാടു പറഞ്ഞു.

— Қош бол, — деді ол гүлге.

പേക്ഷ, അവൾ ഒന്നും മിണ്ടിയില്ല.

Алайда гүл жауап бермеді.

“േപായി വരെട്ട,” അവൻ ആവർത്തിച്ചു.

— Қош, бол, — деп тағы қайталады ол.

അവൾ ഒന്നു ചുമച്ചു. അതു പേക്ഷ, അവൾക്കു ജലേദാഷ മുള്ളതു െകാണ്ടായിരുന്നില്ല.

Гүл жөтеліп қойды. Бірақ бұл жөтел тұмаудың кесірінен емес еді.

“ഞാൻ െപാട്ടസ്വഭാവം കാണിച്ചു,” ഒടുവിൽ അവൾ പറ ഞ്ഞു. “എേന്നാടു ക്ഷമിക്കണം. അവിെട സേന്താഷമായി രിക്കാൻ േനാക്കൂ.”

— Мен ақымақ болған екенмін, — деді ақырында гүл. — Мен сенен кешірім өтінемін. Бақытты бол.

ശകാരങ്ങൾ ഒന്നുമുണ്ടായിെല്ലന്നതു് അവെന അത്ഭു തെപ്പടുത്തി. എന്തു െചയ്യണെമന്നറിയാെത, മൂടാെന ടുത്ത സ്ഫടികേഗാളം പാതിവഴിയിൽ ഉയർത്തിപ്പിടിച്ചു് അവൻ നിന്നുേപായി. അവളുെട സ്വഭാവത്തിൽ െപെട്ട ന്നുണ്ടായ ആ മാധുര്യം അവനു മനസ്സിലായില്ല.

Ханзада гүлдің дауысында кінәлау болмағанына қайран қалды. Ол қолына шыны қалпақ ұстаған күйінше не қыларын білмей, қалшиып тұрып қалды. Бұл жылылықты қалай түсінерін білмеді.

“ഞാൻ നിെന്ന േസ്നഹിച്ചിരുന്നുെവന്നതിൽ സംശയിക്കാനില്ല,” പൂവു പറഞ്ഞു. “ഇത്ര കാലം നിനക്കതു മനസ്സിലായിെല്ല ന്നതു് എെന്റ കുറ്റം െകാണ്ടു തെന്നയാണു്. അതു േപാ കെട്ട. പേക്ഷ, നീ… നീയും എെന്നേപ്പാെല െപാട്ടത്ത രം കാണിച്ചു. സേന്താഷമായിരിക്കാൻ ശ്രമിക്കൂ… ആ സ്ഫടികേഗാളം താെഴ വയ്ക്കൂ. ഇനിെയനിക്കു് അതിെന്റ ആവശ്യമില്ല.”

— Иә, иә, мен сені жақсы көремін, — деді оған гүл. — Сенің оны білмеуің — менің кінәм. Айтып-айтпай не керек. Сенің өзің де мен сияқты ақымақ болдың. Бақытты бола гөр… Тастай сал мына шыны қалпақты. Маған оның енді қажеті жоқ.

“പേക്ഷ, കാറ്റു്…”

— Ал жел ызғырығы ше?

“എെന്റ ജലേദാഷം അത്രെയ്ക്കാന്നുമില്ല. രാത്രിയിെല തണുത്ത കാറ്റു് നല്ലതാണു്. ഞാൻ ഒരു പൂവാണേല്ലാ.”

— Мен соншама тұмауратқаным жоқ… Түнгі салқын ауа маған пайдалы. Мен гүлмін ғой.

“പേക്ഷ, ജന്തുക്കൾ…”

— Жан-жануарларды қайтесің?..

“പൂമ്പാറ്റകെള പരിചയെപ്പടണെമങ്കിൽ രണ്ടുമൂന്നു ശല ഭപ്പുഴുക്കെള സഹിക്കാെത പറ്റില്ല. പൂമ്പാറ്റകൾക്കു് നല്ല ഭംഗിയുെണ്ടന്നു േതാന്നുന്നു. തെന്നയുമല്ല, പൂമ്പാറ്റകളും പുഴുക്കളുമല്ലാെത മറ്റാരാണു് എെന്ന കാണാൻ വരിക? നീ അകെലയുമായിരിക്കും. പിെന്ന മൃഗങ്ങൾ… എനിക്ക വെയ േപടിെയാന്നുമില്ല. എനിക്കു നഖങ്ങളുണ്ടേല്ലാ.”

— Көбелектермен танысқым келсе, екі-үш құртқа шыдауым керек емес пе. Көбелектер әдемі болса керек. Әйтпесе кім маған қонаққа келеді. Сен алыста болсаң, ал ірі аңдардан қорықпаймын. Менің де тырнақтарым бар ғой.

അവൾ തെന്റ നാലു മുള്ളുകൾ എടുത്തുകാട്ടി. എന്നിട്ടു പറഞ്ഞു:

Ол аңғырттықпен өзінің төрт тікенегін көрсетіп қойды. Сосын сөзін сабақтап:

“െവറുെത ചുറ്റിത്തിരിഞ്ഞു് ഇങ്ങെന നിേല്ക്കണ്ട. എന്താ യാലും േപാകാൻ തീരുമാനിച്ചതേല്ല. െപാേയ്ക്കാളൂ.”

— Осылайша мелшиіп тұра бересің бе, титыққа тиеді екен. Кетуге бел буған екенсің, кет, — деді.

താൻ കരയുന്നതു് അവൻ കാണുന്നതു് അവൾക്കിഷ്ടമാ യിരുന്നില്ല, അതാണു കാര്യം. അവൾ അത്രെയ്ക്കാരഭിമാ നിയായിരുന്നു…

Бұлай айтқан себебі, гүл өзінің жылап тұрғанын оған көрсеткісі келмеді. Бұл асқан бір тәкаппар гүл еді.

പത്തു്

X

അവൻ എത്തിെപ്പട്ടതു് 325, 326, 327, 328, 329, 330 എന്നിങ്ങെന നമ്പരുള്ള ഛിന്നഗ്രഹങ്ങളുെട സമീപ ത്താണു്. അവെയക്കുറിച്ചു കൂടുതലറിയാനായി അവൻ അവേയാേരാന്നായി സന്ദർശിക്കാൻ തുടങ്ങി.

Кішкентай ханзада нөмірлері 325, 326, 327, 328, 329 және 330 астероидтары орналасқан аймақта тұратын. Сондықтан ол бір нәрсемен шұғылданайын, оқып-тоқиын деген мақсатпен әуелі осыларды араламақшы болды.

അവയിൽ ആദ്യേത്തതിൽ താമസിച്ചിരുന്നതു് ഒരു രാ ജാവാണു്. മൃദുേരാമക്കുപ്പായവും കടുംചുവപ്പായ അം ഗവസ്ത്രവുമണിഞ്ഞു് ലളിതെമങ്കിലും പ്രൗഢമായ ഒരു സിംഹാസനത്തിൽ ഉപവിഷ്ടനായിരിക്കുകയാണേദ്ദ ഹം.

Біріншісінде патша тұратын. Патша қарапайым ғана, сонысымен бірге мәртебелі тағында қызғылт құндыз шапанына оранып отыр екен.

“ആഹാ! എെന്റെയാരു പ്രജ ഇതാ വരുന്നു!” ലി റ്റിൽ പ്രിൻസ് െചല്ലുന്നതു കണ്ടേപ്പാൾ രാജാവു് ആഹ്ലാദ േത്താെട വിളിച്ചുപറഞ്ഞു.

— Ә, міне бір пенде, — деп айғайлап жіберді патша Кішкентай ханзаданы көрісмен.

ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് സ്വയം േചാദിച്ചു:
“മുെമ്പാരിക്കലും കണ്ടിട്ടില്ലാത്ത എെന്ന ഇേദ്ദഹം എങ്ങ െന തിരിച്ചറിഞ്ഞു?”

«Мені ешқашан көрмесе де қалайша танып қойды?» деп ойлады Кішкентай ханзада.

രാജാക്കന്മാർ േലാകെത്ത കാണുന്നതു് എത്ര ലഘൂകരി ച്ചിട്ടാെണന്നു് അവൻ അറിഞ്ഞിട്ടില്ല. അവർക്കു് എല്ലാ മനുഷ്യരും പ്രജകളാണു്.

Ол патшалар үшін барша адам қара халық екенін білмейтін. Қай-қайсысы болмасын, ол үшін қол астындағы адам.

“അടുത്തു വരൂ, ഞാൻ നിെന്ന നന്നായിെട്ടാന്നു കാണ െട്ട,” ഒടുവിൽ തനിെക്കാരാെള ഭരിക്കാൻ കിട്ടി എന്നതി െന്റ അഭിമാനേത്താെട രാജാവു് അവെന ക്ഷണിച്ചു.

— Беріжақын кел, тұлға — денеңді түгел көрейін, — деді патша, ақыры біреуге патша болатынына масаттанып.

ഇരിക്കാൻ ഒരു സ്ഥലത്തിനായി ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് ചുറ്റും േനാക്കി; പേക്ഷ, ആ ഗ്രഹെമാന്നാെക രാജാവിെന്റ ഉജ്ജ്വലമായ അംഗവസ്ത്രം നിറഞ്ഞുകിടക്കുകയാണു്. അതിനാൽ അവനു നില്ക്കുകയല്ലാെത വഴിയില്ല; ക്ഷീണം കാരണം അവൻ േകാട്ടുവായിടാനും തുടങ്ങി.

Кіщкентай ханзада отыратын жер іздеп жан жағына көз тастап еді, бірақ бүкіл планетаны патшаның керемет шапаны жауып қалыпты. Сондықтан, оған түрегеп тұруына тура келді. Ал шаршағандықтан тіпті есінеп жіберді.

“രാജാവിനു മുന്നിൽ വച്ചു് േകാട്ടുവായിടുന്നതു് ആചാരവി രുദ്ധമാണു്,” ചക്രവർത്തി കല്പിച്ചു. “അങ്ങെന െചയ്യരു െതന്നു നാം വിലക്കുന്നു.”

— Патшаның алдында есінеген әдептілікке қайшы келеді, — деді оған патша. — Мен саған есінеуге тыйым саламын.

“എനിക്കതു തടുക്കാൻ പറ്റുന്നില്ല,” പരുങ്ങിെക്കാണ്ടു് ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് പറഞ്ഞു. “നീണ്ട യാത്ര കഴിഞ്ഞാണു് ഞാൻ വരുന്നതു്, ഉറങ്ങാനും പറ്റിയില്ല…”

— Байқамай қалдым, — деп жауап берді сасып қалған Кішкентай ханзада. Ұзақ жол жүріп ұйықтамап едім…

“അങ്ങെനയാെണങ്കിൽ,” രാജാവു പറഞ്ഞു, “േകാട്ടുവാ യിടാൻ നിേന്നാടു നാം കല്പിക്കുന്നു. േകാട്ടുവായ എനി െക്കാരു പുതുമയാണു്. ഉം, ഒന്നു കൂടി േകാട്ടുവായിടൂ. ഇെതാ രു കല്പനയാണു്.”

— Олай болса, — деді патша, — мен сған есінеуге бұйрық беремін. Көп жылдардан бері біреудің есінегенін көрмеп едім. Есінеген мен үшін таңсық нәрсе. Кәнеки, тағы да есіне! Бұл — бұйрық.

“എനിക്കു േപടിയാവുന്നു… എനിക്കിേപ്പാൾ േകാട്ടുവാ വരുന്നില്ല…” ആെക പരിഭ്രമിച്ചുെകാണ്ടു് ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് പറഞ്ഞു.

— Қысылып тұрғаным… Қайта есіней алмаймын…, — деді Кішкентай ханзада қызарақтап.

“ശരി, ശരി!” അേപ്പാൾ രാജാവു് പറഞ്ഞു. “എങ്കിൽ ഞാൻ കല്പിക്കുന്നു—ചിലേപ്പാൾ നീ േകാട്ടുവായിടുക, മറ്റു ചിലേപ്പാൾ…”

— Ім, ім! Онда мен саған бірде есінеп, бірде…

രാജാവു് അതു പൂർത്തിയാക്കിയില്ല; ആൾ െക്കേന്താ മുഷിച്ചിലു േതാന്നിയിരിക്കുന്നു.

Ол аздап күмілжіп қалды. өкпелегн сиқы бар.

രാജാവിനു േവണ്ടതിതാണു്: തെന്റ അധികാരം സർ വരാലും മാനിക്കെപ്പടണം. ഏകാധിപതിയായ താൻ ആജ്ഞാലംഘനം വകവച്ചു െകാടുക്കുന്ന പ്രശ്നമില്ല. പേക്ഷ, ആൾ നല്ലവനും കൂടിയായിരുന്നു; അതിനാൽ അേദ്ദഹത്തിെന്റ ആജ്ഞകൾക്കു് ഒരു മയവും ന്യായവും ഉണ്ടായിരുന്നു.

Патша үшін ең маңызды нәрсе — оның айтқанын екі етпей, бас ию ғой. Бағынбаушылықты ол көтермейді. Бұл билігі шексіз патшаның өзі болатын. Бірақ ол тым мейірімді болғандықтан, ақылға сиялықтай жарлықтар беретін.

“ഞാൻ ഒരു ജനറലിേനാടു്,” ഉദാഹരണമായി അേദ്ദഹം പറഞ്ഞു, “ഞാൻ ഒരു ജനറലിേനാടു് താൻ ഒരു കടല്ക്കി ളിയാകാൻ കല്പിക്കുകയും ജനറൽ അതനുസരിക്കാതി രിക്കുകയും െചയ്താൽ അതു് ജനറലിെന്റ കുറ്റമാകുന്നില്ല; അെതെന്റ കുറ്റമാണു്.”

«Егер мен генералға теңіз құсына айнал деп әмір етсем, ол оны орындаудан бас тартса, бұған генерал айыпты емес. Бұл менің кінәм болады», — деп жиі қайталайтын патша.

“ഞാൻ ഒന്നിരുേന്നാെട്ട?” ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് േപടിേയാെട േചാദിച്ചു.

— Отыруыма рұқсат па екен? — деп имене сұралы кішкентай ханзада.

“നിേന്നാടു് ഇരിക്കാൻ ഞാൻ കല്പിക്കുന്നു,” തെന്റ അംഗ വസ്ത്രം ഒെന്നാതുക്കിെക്കാടുത്തുെകാണ്ടു് രാജാവു് പറഞ്ഞു.

— Мен саған отыруға әмір етемін! — деп жауап берді патша, шапанының бір жақ етегін жинастыра түсіп.

പേക്ഷ, ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിെന്റ ആേലാചന ഇതായിരുന്നു: ആ ഗ്രഹം തീെരെച്ചറുതാണു്. അേപ്പാൾ എന്തിനു േമലാ ണു് ശരിക്കും രാജാവിെന്റ രാജ്യഭാരം?

Бірақ Кішкентай ханзада аң-таң болды. Планета құйттай-ақ. Бұл патша сонда кімді басқарады?

“സർ…” ൈധര്യം സംഭരിച്ചുെകാണ്ടു് അവൻ േചാദിച്ചു, “ഒരു േചാദ്യം േചാദിക്കാൻ എെന്ന അനുവദിക്കുേമാ?”

— Тақсыр…, Сізден кешірім өтінемін. Сұрақ қоюыма болар ма екен? — деді ол.

“എേന്നാെടാരു േചാദ്യം േചാദിക്കാൻ ഞാൻ നിേന്നാടു കല്പിക്കുന്നു,” രാജാവു് തിടുക്കേത്താെട പറഞ്ഞു.

— Мен саған сұрақ қой деп бұйырамын! — деді патша жалма-жан.

“സർ… അെങ്ങന്തിെനയാണു് ഭരിക്കുന്നതു്?”

— Алдияр, сіз кімге патщалық етесіз?

“സർവതിെനയും,” രാജാവിനു് രണ്ടാമെതാന്നു് ആേലാ ചിേക്കണ്ടി വന്നില്ല.

— Барлығына, — деп қарапайым ғана жауап қатты патша.

“സർവതിെനയും?”

— Барлығына?

രാജാവു് ൈക െകാണ്ടു് ഒരു േചഷ്ട കാണിച്ചതിൽ ഈ ഗ്രഹവും മറ്റു ഗ്രഹങ്ങളും സർവ നക്ഷത്രങ്ങളും ഉൾെപ്പട്ടി രുന്നു.

Патша қолымен өзнің планетасын, басқа планеталар мен жұлдыздарды нұсқады.

“അതിെനെയാെക്ക?” ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് േചാദിച്ചു.

— Осының бәріне ме? — деді Кішкентай ханзада.

“അതിെനെയാെക്ക…” രാജാവു് പറഞ്ഞു.

— Осының бәріне, — деп жауап берді патша.

എെന്തന്നാൽ അേദ്ദഹം ഏകാധിപതി മാത്രമല്ല, ഏകച്ഛ ത്രാധിപതി കൂടിയായിരുന്നു.

Бұлай дейтін себебі, бұл патша жай билеуші ғана болып қоймай, оған қоса шексіз ғарыштың дара билеушісі еді.

“നക്ഷത്രങ്ങൾ അങ്ങെയ അനുസരിക്കുന്നു?”

— Ал жұлдыздар сізге бағына ма?

“സംശയെമന്തു്?” രാജാവു് പറഞ്ഞു. “അവ തത്ക്ഷണം അനുസരിക്കുന്നു. അനുസരണേക്കടു് ഞാൻ വച്ചുെപാറു പ്പിക്കില്ല.”

— Әрине, — деді оған патша. — Жұлдыздар айтқанды екі етпейді. Мен тәртіпсіздікке төзбеймін.

ഇത്രെയ്ക്കാരു പരമാധികാരം െകാച്ചുരാജകുമാരനു സങ്ക ല്പിക്കാൻ കഴിയാത്തതായിരുന്നു. അങ്ങെനെയാരധി കാരം ൈകയാളാൻ കഴിഞ്ഞിരുെന്നകിൽ ഇരിക്കുന്ന കേസരയിൽ നിന്നിളകാെത തെന്ന ദിവസം നാല്പത്തി നാലല്ല, എഴുപത്തിരണ്ടല്ല, നൂേറാ ഇരുന്നൂേറാ തവണ സൂര്യാസ്തമയം കാണാൻ തനിക്കു കഴിയുമായിരുന്നു!

Осынша құдіретті билік Кішкентай ханзаданы қайран қалдырды. Оның қолында осындай билік болған болса, орындығын еш қозғаалтпастан-ақ күніне қырық төрт рет қана емес, жетпіс екі тіпті жүз немесе екі жүз рет күннің батқан мезетін қызықтайтын еді!

താൻ ഉേപക്ഷിച്ചു േപാന്ന തെന്റ െകാച്ചുഗ്രഹം അവന േപ്പാൾ ഓർമ്മ വന്നു; അതിെന്റ വിഷാദേത്താെട അവൻ രാജാവിേനാടു് ഒരു സഹായം േചാദിക്കാൻ ൈധര്യം കാണിച്ചു.

Тастап кеткен кішкентай планетасы есіне түсіп, аздап қамығып қалған ол патшаға мынадай өтініш жасауға тәуекел етті:

“എനിെക്കാരു സൂര്യാസ്തമയം കാണണെമ ന്നുണ്ടു്… അെങ്ങാരു സഹായം െചയ്യുേമാ?… സൂര്യേനാടു് അസ്തമിക്കാൻ ഒന്നാജ്ഞാപിക്കുേമാ?”

— Мен күннің батқанын көргім келеді… Раөым етіңізші… Күнге ұямына қонуға әмір етіңізші…