— Tak sú teda moje, pretože ja som si na ne pomyslel prvý.

— Тимәк, минеке, сөнки мин беренсе быныһын уйлап еттем.

— A to stačí?

— Һәм шул етерлекме?

— Prirodzene. Keď nájdeš diamant, ktorý nepatrí nikomu, je tvoj. Keď nájdeš ostrov, ktorý nepatrí nikomu, je tvoj. Keď na niečo prídeš prvý, dáš si vynález patentovať: je tvoj. A ja vlastním hviezdy, lebo predo mnou nikdy nikomu ani na um neprišlo, že by ich mohol vlastniť.

— Һуң әлбиттә. Әгәр һин хужаһы булмаған алмаз тапһаң, — тимәк, ул һинеке. Әгәр һин хужаһы булмаған утрау тапһаң, ул һинеке. Әгәр ҙә, беренсе булып һинең башыңа берәй идея килһә, һин уға патент алаһың: ул һинеке. Мин йондоҙҙар менән биләйем, сөнки миңә тиклем улар менән биләүҙе берәү ҙә уйлап тапмаған.

— To je pravda, — povedal Malý princ. — A čo s nimi robíš?

— Быныһы дөрөҫ, — тине Бәләкәй шаһзат. — Тик һин улар менән ни эшләйһең?

— Spravujem ich. Spočítavam a prepočítavam, — odpo— vedal biznismen. — Je to náročná práca. Ale ja som vážny človek!

— Эш итәм, — тине эшҡыуар. — Һанайым да ҡабат һанарға керешәм. Был бик ауыр. Тик мин етди кеше.

Malý princ ešte nebol spokojný.

Әммә Бәләкәй шаһзатҡа был әҙ ине.

— Ak ja vlastním hodvábnu šatku, môžem si ju uviazať na krk a odniesť. Ak ja vlastním nejakú kvetinu, môžem si svoju kvetinu odtrhnúť a odniesť. No ty si nemôžeš natrhať hviezdy!

— Әгәр миндә ебәк яулыҡ бар икән, мин уны муйынымды уратып бәйләп, үҙем менән алып китә алам, — тине ул. — Әгәр сәскәм бар икән, мин уны өҙөп үҙем менән алып китә алам. Ә һин бит йондоҙҙарҙы ала алмайһың!

— Nie, ale môžem si ich uložiť do banky.

— Юҡ, тик мин уларҙы банкҡа һала алам.

— Čo to znamená?

— Нисек ул?

— To znamená, že na papierik napíšem počet svojich hviezd. A potom ten papierik zamknem do zásuvky.

— Ә бына нисек: нисә йондоҙом бар икәнен ҡағыҙға яҙам. Шунан ҡағыҙҙы әрйәгә һалып асҡыс менән бикләп ҡуям.

— A to je všetko?

— Шул ғынамы?

— To stačí!

— Шул етерлек.

„To je zábavné,“ pomyslel si Malý princ. „Je to takmer čarovné. Ale nie je to veľmi vážne.“

«Ирмәк! — тип уйланы Бәләкәй шаһзат. — Һәм шиғри ла. Әммә бик үк етди түгел».

Malý princ mal o vážnych veciach celkom iné predstavy ako dospelí.

Нимә етди, ә нимә етди түгел, — быныһын Бәләкәй шаһзат үҙенсә аңлай ине, бөтөнләй өлкәндәр кеүек түгел.

— Ja vlastním kvetinu, — povedal ešte, — a každý deň ju 48 polievam. Vlastním tri sopky a vymetám ich každý týždeň. Lebo vymetám aj tú vyhasnutú. Človek nikdy nevie. Pre moje sopky je osožné, pre moju kvetinu je osožné, že ich vlastním. Ale ty nie si hviezdam osožný…

— Минең сәскәм бар, — тине ул, — һәм мин иртә һайын уға һыу ҡоям. Минең өс янартауым бар, мин аҙна һайын уларҙы таҙартып торам. Өсөһөн дә таҙартам, һүнгәнен дә. Әҙме ни сығып ҡуйыр. Минең янартауҙарыма, һәм сәскәмә мин улар менән биләгәндән файҙа бар. Ә йондоҙҙарға һинән бер файҙаң юҡ…

Biznismen otvoril ústa, ale nenašiel vhodnú odpoveď, a Malý princ odišiel.

Эшҡыуар ауыҙын асып ебәрҙе лә, тик ни әйтергә тапманы, һәм Бәләкәй шаһзат артабан юлланды.

„Dospelí sú rozhodne až neuveriteľne čudní,“ vravel si v duchu Malý princ počas cesty.

«Юҡ, өлкәндәр ысынында ла, иҫ киткес халыҡ», — әйтә ине ул үҙенә ябайлыҡ менән, юлын дауам итә.

XIV

XIV

Piata planéta bola veľmi zvláštna. Bola zo všetkých najmenšia. Bolo na nej iba toľko miesta, aby ta mohla vojsť pouličná lampa a lampár.

Бишенсе ҡауҡаб бигерәк ҡыҙыҡлы ине. Ул барыһынан дә бәләкәй булып сыҡты. Унда ни бары яҡтыртҡыс менән уны яғыусы урынлаша ала ине.

Malý princ si nevedel vysvetliť, načo môže byť kdesi na oblohe, na planéte bez domov, bez obyvateľov pouličná lampa a lampár. Aj tak si v duchu povedal:

Йорто ла, йәшәүселәре лә булмаған, күктә юғалған, остоҡ ҡына ҡауҡабта ни өсөн яҡтыртҡыс һәм яҡтыртыусы кәрәк икәнен Бәләкәй шаһзат бер нисек тә аңлай алмай ине. Тик шулай ҙа уйланды:

„Možno je tu prítomnosť tohto človeka nezmyselná. A predsa má väčší zmysel ako život kráľa, márnivca, biznismena a pijana. Aspoň jeho práca má zmysel. Keď rozsvieti pouličnú lampu, akoby nechal narodiť o hviezdu alebo o kvetinu viac. Keď lampu zhasne, akoby kvetinu alebo hviezdu uspal. Je to pekné zamestnanie. A je naozaj užitočné,, pretože je pekné.“

«Бәлки, был кеше мәғәнәһеҙҙер. Тик ул батша, шөһрәт һөйөүсе, эшҡыуар һәм эскесе кеүек мәғәнәһеҙ түгел. Уның эшендә шулай булһа ла рәт бар. Ул үҙенең яҡтыртҡысын яҡһа — әйтерһең йәнә бер йондоҙ тыуа, йә сәскә. Ә яҡтыртҡысты һүндергәндә инде — йондоҙ, йә сәскә йоҡлап киткән кеүек. Бик яҡшы шөғөл. Был ысынында ла файҙалы, сөнки матур».

Keď pristál na planéte, úctivo lampára pozdravil:

Һәм, был ҡауҡаб менән тәңгәлләшкәс, ул хөрмәт менән яҡтыртыусыға башын эйҙе.

— Dobrý deň. Prečo si práve zhasol lampu?

— Хәйерле көн, — тине ул. — Һин хәҙер ниңә яҡтыртғысты һүндерҙең?

— Je to príkaz, — odpovedal lampár. — Dobrý deň.

— Килешеү шундай, — яуапланы яҡтыртыусы. — Хәйерле көн.

— Čo znamená príkaz?

— Ә ниндәй килешеү ул?

— To znamená, že musím zhasnúť lampu. Dobrý večer.

— Яҡтыртҡысты һүндерергә. Хәйереле кис.

A znova j u zažal.

Һәм ул ҡабат яҡтыртты.

— Ale prečo si ju hneď zažal?

— Ниңә инде һин уны ҡабат тоҡандырҙың?

— Je to príkaz, — odpovedal lampár.

— Килешеү шундай, — ҡабатланы яҡтыртыусы.

— Nerozumiem, — povedal Malý princ.

— Аңламайым, — танытты Бәләкәй шаһзат.

— Tu niet čomu rozumieť, — vravel lampár. — Príkaz je príkaz. Dobrý deň.

— Аңларлыҡ бер ни юҡ, — тине яҡтыртыусы, — килешеү килешеү инде ул. Хәйерле көн.

A zhasol lampu.

Һәм яҡтыртҡсты һүндерҙе.d

Potom si utrel čelo vreckovkou s červenými kockami.

Һуңынан шаҡмаҡ һүрәтле ҡыҙыл яулыҡ менән маңлайынан тирен һөрттө лә:

— Mám hrozné zamestnanie. Kedysi malo zmysel. Zhášal som ráno a zažínal večer. Celý deň som mohol od počívať a celú noc som mohol spať…

— Ауыр минең һөнәрем. Ҡасандыр мәғәнәһе бар ине. Мин яҡтыртҡсты иртә менән һүндереп, ә кис ҡабат яға инем. Миңә ял итергә көнөм, һәм йоҡо туйҙырырға төнөм ҡала ине… — тине.

— A odvtedy sa príkaz zmenil?

— Ә аҙаҡтан килешеү үҙгәрҙеме?

— Príkaz sa nezmenil, — odpovedal lampár. — Práve v tom väzí celá pohroma. Planéta sa z roka na rok krútila čoraz rýchlejšie, a príkaz sa nezmenil!

— Килешеү үҙгәрмәне, — тине яҡтыртыусы. — Бәләһе тап шунда бит! Минең ҡауҡабым йылдан йыл тиҙерәк әйләнә, ә килешеү элекке ҡалды.

— No a? — spýtal sa Malý princ.

— Һәм нисек инде хәҙер? — тип һораны Бәләкәй шаһзат.

— No a teraz, keď sa otočí raz za minútu, nemôžem si ani na sekundu odpočinúť. Zažíham a zhášam raz za minútu!

— Бына нисек. Ҡауҡаб тулы әйләнеүен бер дәҡиғәттә үтә, һәм минең тын алыштырырға икенде лә юҡ. Һәр дәҡиғәт һайын мин яҡтыртҡсты һүндереп кире яғам.

— To je smiešne! Deň u teba trvá minútu!

— Бына ҡыҙыҡ! Тимәк, һинең көнөң бары тик бер дәҡиғәт бара!

— To vôbec nie je smiešne, — povedal lampár. — Už je to mesiac, čo sa spolu rozprávame.

— Бер ҡыҙығы юҡ бында, — ҡаршы килде яҡтыртыусы. — Беҙ һинең менән бер ай һөйләшеп торабыҙ.

— Mesiac?

— Бер ай?!

— Áno. Tridsať minút. Tridsať dní. Dobrý večer.

— Һуң, эйе. Утыҙ дәҡиғәт. Утыҙ көн. Хәйерле кис!

A znova zažal svoju lampu.

Һәм ул ҡабат яҡтыртҡсты ҡабыҙҙы.

Malý princ naňho hľadel a začal mať rád tohto lampára, ktorý bol taký verný príkazu.

Бәләкәй шаһзат яҡтыртыусыға ҡарап торҙо, үҙ һүҙенә шул тиклем тоғро булған был кеше уға нығыраҡ оҡшай килде.

Spomenul si na západy slnka, čo sám kedysi vyhľadával, posúvajúc si stoličku. Chcel svojmu priateľovi pomôcť:

Бәләкәй шаһзат ҡасандыр ҡояштың байығанын артыҡ мәртәбә күҙәтер өсөн ултырғысын урындан урынға күсереп йөрөгәнен иҫкә төшөрҙө. Һәм уның дуҫына ярҙам иткеһе килде.

— Vieš… poznám spôsob, ako si môžeš odpočinúť, keď budeš chcieť..

— Тыңла әле, — тине ул яҡтыртыусыға, — мин бер ысул беләм: һин ҡасан теләһәң ял итә алаһың…

— Pravdaže chcem, — povedal lampár.

— Мин гел ял иткем килә, — тине яҡтыртыусы.

Veď človek môže byť zároveň verný i unavený.

Һуң бит һүҙеңә тоғро ҡалып та ялҡау булырға мөмкин.

Malý princ pokračoval:
— Tvoja planéta je taká malá, že ju obídeš tromi krokmi. Musíš len tak pomaly kráčať, aby si bol ustavične na slnku. Keď si budeš chcieť odpočinúť, vykročíš… a deň bude trvať tak dlho, ako budeš chcieť.

— Һинең ҡауҡабың шул тиклем бәләкәй, — дауам итте Бәләкәй шаһзат, — һин уны өс аҙымда үтеп сыға алаһың. Һәм һәр ваҡыт ҡояшта ҡалыр өсөн ни бары бер тиҙлек менән генә атларға кәрәк. Ял итергә теләгәндә һин тик атла, атла… Һәм көн һин теләгән ваҡытҡа һуҙыласаҡ.

— To mi nepomôže, — povedal lampár. — Ja veľmi rád spím.

— Бынан миңә файҙа әҙ, — тине яҡтыртыусы. — Донъяла иң яратҡаным — йоҡлау.

— Takú možnosť nemáš, — povedal Malý princ.

— Улайһа хәлең насар һинең, — тип тойоношто Бәләкәй шаһзат.

— Takú možnosť nemám, — prisvedčil lampár. — Dobrý deň.

— Хәлем насар минең, — тип раҫланы яҡтыртыусы. — Хәйерле көн.

A zhasol lampu.

Һәм яҡтыртҡысты һүндерҙе.

„Týmto človekom by všetci ostatní, kráľ, márnivec, pijan a biznismen pohŕdali,“ vravel si Malý princ, zatiaľ čo pokračoval vo svojej ceste. „A predsa on jediný sa mi nezdá smiešny. Možno preto, že sa zaoberá niečím iným ako samým sebou.“

«Бына кеше, — тине үҙ үҙенә Бәләкәй шаһзат, юлын дауам итеп, — бына кеше; уға барыһы ла - батша ла, шөһрәт һөйөүсе лә, эскесе лә, эшҡыуар ҙа нәфрәт менән ҡарар ине. Ә шулай ҙа улар араһында ул ғына, минеңсә, көлкөлө түгел. Бәлки үҙе тураһында ғына уйламағанғалыр».

Ľútostivo si vzdychol a ešte si povedal:

Бәләкәй шаһзат тәрән тын алды.

„Iba s ním by som sa vedel spriateliť. No jeho planéta je naozaj veľmi malá. Nie je tam miesto pre dvoch.

«Бына кем менән дуҫлашырға ине лә, — тип тә уйлап ҡуйҙы. — Тик уның ҡауҡабы шул тиклем бәләкәй. Унда икәү өсөн урын юҡ…»

Ale Malý princ sa neodvážil priznať si, že za touto šťastnou planétou ľutuje najmä pre tých tisíc štyristo štyridsať západov slnka za dvadsaťštyri hodín!

Был бәләкәй ҡауҡабҡа ҡарата иң ҙур үкенесенең тағы ла бер сәбәбе булыуын танырға баҙнат итмәй ине: егерме дүрт сәғәт эсендә бында ҡояш байыуы менән мең дүрт йөҙ ҡырҡ тапҡыр һоҡланыу мөмкин ине!

XV

XV

Šiesta planéta bola desať ráz väčšia. Býval na nej starý pán, ktorý písal hrubizné knihy.

Алтынсы ҡауҡаб алдағыһынан ун тапҡырға ҙурыраҡ ине. Унда ҡалын-ҡалын китаптар яҙған ҡарт йәшәй ине.

— Aha! Tu máme cestovateľa! — zvolal, keď zazrel Malého princa.

— Ҡарағыҙ әле! Бына сәйәхәтсе килде! — тип ҡысыҡырып ебәрҙе ул, Бәләкәй шаһзатты күреп.

Malý princ si sadol na stôl a trošku dychčal. Už tak veľa cestoval!

Бәләкәй шаһзат, тын йүнәлтергә өҫтәлгә менеп ултрыҙы. Ул шул тиклем илдәр гиҙҙе бит инде!

— Odkiaľ prichádzaš? — spýtal sa ho starý pán.

— Һин ҡайҙан? — тип һораны унан ҡарт.

— Čo je to za hrubú knihu? — povedal Malý princ. — Čo tu robíte?

— Был ниндәй ҙур китап ул? — һорауланы Бәләкәй шаһзат. — Һеҙ бында ни эшләйһегеҙ?

— Som zemepisec, — odpovedal starý pán.

— Мин географ, — яуап ҡайтарҙы ҡарт.

— Čo je to zemepisec?

— Ә нимә ул географ?

— Je to vedec, ktorý vie, kde sú moria, veľké rieky, mestá, vrchy a púšte.

— Ул диңгеҙҙәр, йылғалар, ҡалалар, тауҙар һәм сүллектәр ҡайҙа икәнен белгән ғалим.

— To je veľmi zaujímavé, — povedal Malý princ. — Konečne skutočné zamestnanie!

— Ҡайһылай ҡыҙыҡ! — тине Бәләкәй шаһзат. — Быныһы — ысын эш!

— A poobzeral sa okolo seba po zemepiscovej planéte. Ešte nikdy nevidel takú veľkolepú planétu.

Ул ҡарашы менән географтың ҡауҡабын йүгертеп сыҡты. Бер ҡасан да был тиклем мөһабәт ҡауҡабты күргәне юҡ ине!

— Vaša planéta je veľmi pekná. Sú na nej aj oceány?

— Һеҙҙең ҡауҡабығыҙ бик матур, — тине ул. — Ә дарьялар һеҙҙә бармы?

— Ja to nemôžem vedieť, — odpovedal zemepisec.

— Быныһын мин белмәйем, — тине географ.

— Ach! — Malý princ bol sklamaný. — A vrchy?

— О-о-о… — төңөлөп һуҙҙы Бәләкәй шаһзат. — Ә тауҙар бармы?

— Ja to nemôžem vedieť, — povedal zemepisec.

— Белмәйем, — ҡабатланы географ.

— A mestá a veľké rieky a púšte?

— Ә ҡалалар, йылғалар, сүллектәр?

— Ani to nemôžem vedieť, — odpovedal zemepisec.

— Быныһын да мин белмәйем.

— Veď ste zemepisec!

— Һуң һеҙ бит географ!

— Správne, — povedal zemepisec, — ale nie som cestovateľ. Nemám ani jedného cestovateľa. Zemepisec nechodí robiť súpis miest, riek, vrchov, morí, oceánov a púští.

— Тап шулай, — тине ҡарт. — Мин географ, ә сәйәхәтсе түгел. Миңә сәйәхәтселәр бик тә етмәй. Сөнки ҡалаларға, йылғаларға, тауҙарға, диңгеҙҙәргә, дарьяларға һәм сүллектәргә геграфтар иҫәп алып бармай.

Zemepisec je priveľmi dôležitý na to, aby sa túlal. Neopúšťa svoju pracovňu. Ale prijíma tu návštevy cestovateľov. Vypytuje sa ich a zaznamenáva si ich spomienky. A keď sa mu spomienky niektorého z nich zdajú zaujímavé, zemepisec si dá preskúmať mravné správanie cestovateľa.

Географ бигерәк мөһим кеше, һәм гиҙеп йөрөргә уның ваҡыты юҡ. Ул үҙенең эш бүлмәһенән сыҡмай. Әммә сәйәхәтселәрҙе үҙендә ҡабул итә һәм һөйләгәндәрен яҙып ала. Әгәр улар ҡыҙыҡлы бер ни һөйләһә, географ белешмәләр төшөрөп сәйәхәтсенең әҙәпле кешеме икәнлеген тикшерә.

— A prečo?

— Ә нимәгә?

— Pretože cestovateľ, ktorý by klamal, spôsobil by v zemepisných knihách ozajstné katastrofy. A takisto cestovateľ, ktorý by priveľa pil.

— Һуң бит әгәр ҙә сәйәхәтсе алдай башлаһа, география китаптарында бар нәмә буталасаҡ. Һәм ул артыҡ эсә икән — уныһы ла бәлә.

— A prečo? — spýtal sa Malý princ.

— Ә ниңә?

— Pretože pijani vidia dvojmo. A tak by zemepisec mohol zaznačiť dva vrchy tam, kde je iba jeden.

— Сөнки эскеселәрҙең күҙенә ҡуш булып күренә. Һәм, ысынында бер тау булған урында, географ икәүҙе билдәләйәсәк.

— Poznám kohosi, kto by bol zlým cestovateľom, — po— znamenal Malý princ.

— Мин бер кешене белә инем… Унан насар сәйәхтсе сығыр ине, — билдәләне Бәләкәй шаһзат.

— To je možné. Keď sa teda mravné správanie cestovateľa zdá dobré, jeho objav sa overí.

— Бик тә мөмкин. Һәм бына, әгәр ҙә сәйәхәтсе әҙәпле кеше булып сыҡһа, уның асышын тикшерәләр.

— Niekto sa ta ide pozrieť?

— Нисек тикшерәләр? Баралар ҙа ҡарайҙармы?

— Nie. To je príliš zložité. Ale od cestovateľa sa požaduje, aby predložil dôkazy. Ak objaví, napríklad, nejaký veľký vrch, požadujeme, aby z neho doniesol veľké kamene.

— Юҡ инде. Был бик ҡатмарлы. Сәйәхәтсенән дәлилдәр биреүен талап итәләр. Мәҫәлән, ҙур тауҙы асҡан икән, шул тауҙан эре таштар алып килһен.

Zemepisec sa náhle vzrušil.

Географ ҡапыл тулҡынланыуға килеп:

— Ale ty prichádzaš zďaleka! Ty si cestovateľ! Opíš mi svoju planétu!

— Һин бит үҙең дә сәйәхәтсе! Һин алыҫтан килгәнһең! Үҙеңдең ҡауҡабың тураһында миңә һөйлә әле!

A zemepisec roztvoril knihu záznamov a ostrúhal si ceruzku. Rozprávanie cestovateľa sa najprv zaznamenáva ceruzkou. Aby sa mohlo zaznačiť atramentom, treba čakať, kým cestovateľ nepredloží dôkazy.

Һәм ул ҡалын китабын асып ҡәләмен осланы. Сәйәхтселәр хикәйәләрен тәүҙә ҡәләм менән яҙып алалар. Һәм һуңынан, сәйәхәтсе дәлилдәрен тапшырғас ҡына, уның һөйләгәнен ҡара менән яҙырға була.

— Nuž? — vyzval zemepisec Malého princa.

— Тыңлайым һине, — тине географ.

— Och, u mňa to nieje veľmi zaujímavé, — povedal Malý princ, — je to celkom maličké. Mám tri sopky. Dve sú v činnosti a jedna je vyhasnutá. Ale človek nikdy nevie.

— Миндә унда әллә ни ҡыҙыҡ түгел, — әйтеп бирҙе Бәләкәй шаһзат. — Миндә барыһы ла бик бәләкәй. Өс янартауым бар. Икәүһе тере, ә береһе күптән һүнгән. Тик аҙмы ни булып ҡуйыуы ихтимал…

— Človek nikdy nevie, — opakoval zemepisec.

— Эйе, барыһы ла ихтимал, — иҫбатланы географ.

— Mám aj jednu kvetinu.

— Шунан сәскәм бар.

— My kvetiny nezaznamenávame.

— Сәскәләрҙе беҙ билдәләмәйбеҙ, — тине географ.

— A prečo? To je to najkrajšie!

— Ниңә?! Был бит иң матуры!

— Pretože kvetiny sú pominuteľné.

— Сөнки сәскәләр ваҡытлыса ғына.

— Čo znamená pominuteľné?

— Нисек ул — ваҡытлыса?

— Zemepisné knihy sú najdokonalejšie zo všetkých kníh, — povedal zemepisec. — Nikdy nezastarajú. Veľmi zriedka sa stáva, aby vrch zmenil miesto. Veľmi zriedka sa stáva, aby oceán vyschol. My píšeme o stálych veciach.

— География китаптары — донъяла иң ҡиммәтле китаптар, — аңлатты географ. — Улар бер ҡасан да иҫкермәй. Тауҙың урынынан ҡуҙғыуы бит бик һирәк осраҡ. Йә дарьяның ҡороуы. Беҙ мәңге һәм үҙгәрмәүсән әйберҙәр тураһында яҙабыҙ.

— Ale vyhasnuté sopky sa môžu prebudiť, — prerušil ho Malý princ. — Čo znamená pominuteľné?

— Һуң бит һүнгән янартауҙың уяныуы мөмкин, — бүлдерҙе Бәләкәй шаһзат. — Ә нимә ул «ваҡытлыса»?