IV

IV

Tak som sa dozvedel druhú veľmi dôležitú vec: že jeho rodná planéta je sotva väčšia ako dom!

Шулай, мин тағы бер мөһим асыш яһаным: уның тыуған ҡауҡабы булаһа шул өй ҙурлығында ғына!

To ma nemohlo veľmi prekvapiť. Dobre som vedel, že okrem veľkých planét, ako je Zem, Jupiter, Mars, Venuša, ktorým ľudia dali meno, jestvujú ešte stovky iných, a niektoré sú také malé, že sa iba horko-ťažko dajú spozorovať hvezdárskym ďalekohľadom.

Хәйер, мине был артыҡ аптыратманы. Мин, Ер Шары, Юлбиҙәр, Марс, Зөһрә йондоҙо кеүек ҙур ҡауҡабтарҙан тыш, йөҙләгән башҡа ҡауҡабтар барлығын белә инем һәм улар араһында шул тиклем бәләкәйҙәре, хатта телескоп аша күреп булмағандары ла бар.

Keď nejaký hvezdár niektorú z nich objaví, namiesto mena jej dá číslo. Nazve ju napríklad: „asteroid 3251“.

Астроном шундай ҡауҡабты асҡанда уға исем түгел, ә һан ғына бирә. Мәҫәлән: йондоҙлаҡ 3251.

Mám vážne dôvody domnievať sa, že planéta, odkiaľ prišiel Malý princ, je asteroid B 612. Tento asteroid iba jediný raz spozoroval v teleskope v roku 1909 akýsi turecký hvezdár.

Минең, Бәләкәй шаһзат «йондоҙлаҡ В-612» тигән бәләкәй ҡауҡабтан осоп килгән тип, иҫәп тоторға етди нигеҙем бар.

Podal vtedy obšírny a názorný výklad o svojom objave na medzinárodnom astronomickom kongrese. No nikto mu neveril, a zavinilo to jeho oblečenie. Dospelí sú už takí.

Был йондоҙлаҡ бер тапҡыр ғына, 1909 йылда, төрөк астрономына телескоп аша күренеп ҡала.

Našťastie pre dobrú povesť asteroidu B 612 jeden turecký diktátor nariadil svojmu národu pod trestom smrti, aby sa obliekal po európsky. Hvezdár zopakoval svoj názorný výklad v roku 1920 vo veľmi elegantnom fraku. A tentoraz všetci prijali jeho názor.

Астроном үҙенең иҫ киткес асышы тураһында Халыҡ ара астрономик конгрессында еткерә. Ләкин уға берәү ҙә ышанмай, бары тик сөнки ул төрөксә кейенгәненә күрә. Өлкәндәр шундай халыҡ ул!

В-612 йондоҙлағының яҡшы аты бәхетенә, төрөк солтаны хакимаҫттарына үлем ҡурҡынысы янауында Европа күлдәктәрен кейергә ҡуша.

1920 йылда шул астроном ҡабаттан үҙенең асышы менән таныта. Шул саҡта ул моданың һуңғы талаптары буйынса кейенгән ине, — һәм уның менән барыһы ла килешә.

Ak som vám porozprával tieto podrobnosti o asteroide B 612 a prezradil jeho číslo, bolo to iba kvôli dospelým. Dospelí majú záľubu v číslach.

Мин һеҙгә В-612 йондоҙлағы тураһында шулай ентекле итеп, хатта һанын әйтеп, өлкәндәр арҡаһында һөйләнем. Өлкәндәр бигерәк һандар яраталар.

Keď im rozprávate o nejakom novom priateľovi, nikdy sa vás nespýtajú na podstatné veci. Nikdy vám nepovedia: „Aký má hlas?“ „Ako sa najradšej zabáva?“ „Zbiera motýle?“

Уларға яңы дуҫың бар икәнен һөйләгәндә, улар бер ҡасан иң мөһиме тураһыда һорамайҙар. Бер ҡасан улар әйтмәйәсәктәр: «Ә уның тауышы ниндәй? Ниндәй уйындар уйнарға ярата? Күбәләктәрҙе тотамы юҡмы?»

Spýtajú sa vás: „Koľko má rokov?“ „Koľko má bratov?“ „Koľko váži?“ „Koľko zarobí jeho otec?“ Až potom si myslia, že vedia, aký je.

Улар: «Уға нисә йәш? Уның нисә ағалары бар? Ул ниндәй ауырлыҡта? Атаһы күпме аҡса эшләй?», — тип һорайҙар. Һәм шунан һуң кешене белделәр тип хис итәләр.

Ak dospelým poviete: „Videl som pekný dom z červených tehál, s muškátmi v oblokoch a s holubmi na streche…“ nevedia si ten dom predstaviť. Treba im povedať: „Videl som dom za stotisíc frankov.“ Vtedy vykríknu: „To je krásne!“

Әгәр өлкәндәргә: «Мин уның алһыу кирбестән һалынған матур йортон күрҙем, уның тәҙрәләрендә яран сәскәләре, ә ҡыйығында күгәрсендәр», — тиһәң, улар был йортто бер нисек тә күҙ алдына килтерә алмай. Уларға: «Мин һаҡы йөҙ мең франк булған йорт күрҙем», — тиһәң, улар «Ниндәй матурлыҡ!», — тип, һоҡланып та ебәрә.

Ak im teda poviete: „Dôkazom, že Malý princ jestvoval, je to, že bol očarujúci, že sa smial a že chcel ovečku. Keď niekto chce ovečku, je to dôkaz, že jestvuje,“ pohodia plecom a názvu vás dieťaťom.

Нәҡ шулай уҡ уларға: «Бына, Бәләкәй шаһзат ысынында көн иткәне тураһында, дәлилдәр: ул бигерәк, һуң бигерәк тә ирмәк ине, ул көлә ине, һәм бәрәсле булғыһы килә ине. Ә кем бәрәс эйәһе булғыһы килә, ул, һис шикһеҙ, йәшәй», — тиһәң, улар тик яуырындарын ҡыҫып һиңә бер ни аңламаған сабыйға ҡараған кеүек ҡараясаҡтар.

No ak im poviete: „Planéta, odkiaľ prišiel, je asteroid B 612,“ vtedy ich presvedčíte, a dajú vám pokoj s ďalšími otázkami. Oni sú už takí. Netreba sa preto na nich hnevať. Deti musia byť k dospelým veľmi zhovievavé.

Ә әгәр ҙә: «Ул йондоҙлаҡ В-612 тигән ҡауҡабтан осоп килде», — тиһәң, был уларҙы ышандырасаҡ һәм улар һораныуҙары менән ҡаҡшатмаясаҡтар. Шундай халыҡ бына ул өлкәндәр. Уларға асыуланырға кәрәкмәй. Балалар өлкәндәргә ҡарата бик илтифатлы булырға тейеш.

Ale my, čo rozumieme životu, prirodzene, o čísla veľmi nedbáme. Tento príbeh by som bol rád začal rozprávať tak, ako sa začínajú rozprávky. Rád by som bol povedal:

Тик беҙ, йәшәүҙең нимә икәнен аңлағандар, әлбиттә, һандарҙан көләбеҙ! Мин ҙур теләк менән был әҫәрҙе тылсымлы әкиәт кеүек башлар инем. Мин ошолай итеп башларға теләр инем:

„Bol raz jeden Malý princ, ktorý býval na planéte iba o niečo väčšej ako on sám, a potreboval nejakého priateľa…“ Tým, čo rozumejú životu, by sa to zdalo oveľa pravdivejšie.

«Йәшәгән ти Бәләкәй шаһзат. Ул үҙенән аҙ ғына ҙурыраҡ булған ҡауҡабта йәшәгән, һәм уға дуҫ етмәй ине…». Ғүмерҙең нимә икәнен аңлаған кешеләр, былар барыһы ла саф хаҡиҡәт икәнлеген шунда уҡ күрерҙәр ине.

A ja nechcem, aby sa moja knižka čítala ľahkovážne. Cítim veľký žiaľ, keď rozprávam tieto spomienky. Je už šesť rokov odvtedy, čo môj priateľ odišiel i s ovečkou. Ak sa ho tu pokúšam opísať, robím to preto, aby som naňho nezabudol.

Сөнки мин китабымды мәрәкә өсөн генә уҡыуҙарын теләмәйем. Бәләкәй дуҫымды иҫемә алғанда, йөрәгем ауыртып ҡыҫыла, һәм миңә уның тураһында һөйләү еңел түгел. Ул үҙенең бәрәсе менән мине ташлап киткәненә алты йыл да үтеп китте. Һәм мин, уны онотмаҫ өсөн, уның тураһында һөйләргә маташам.

Zabudnúť na priateľa je smutné. Každý človek nemal priateľa. A môžem sa stať takým ako dospelí, čo sa nezaujímajú o nič, len o čísla.

Дуҫтарҙы онотоу бик зарлы күренеш. Һәр кемдең дә дуҫы булмай. Һәм мин, һандан башҡа бер ни менән ҡыҙыҡмаған өлкәндәр кеүек булып китеүҙән ҡурҡам.

A preto som si aj kúpil škatuľku farieb a ceruzky. Je veľmi ťažké pustiť sa znova do kreslenia v mojom veku, keď som to skúšal iba ako šesťročný s kresbami zatvorených a otvorených veľhadov!

Һәм шуға ла күрә мин буяуҙар әрйәһе менән төҫлө ҡәләмдәр һатып алдым. Бик еңелдән түгел ул — минең йәштә ҡабат рәсемгә керешеү, бигерәк тә бар ғүмеремдә эсле-тышлы быуар йыланды ғына төшөргәс, уныһын да алты йәшемдә!

Prirodzene, pokúsim sa urobiť čo najvernejšie portréty. Ale nie som si celkom istý, či sa mi to podarí. Jedna kresba je dosť dobrá, a druhá sa mu ani nepodobá.

Әлбиттә, мин оҡшашлыҡты мөмкин тиклем яҡшыраҡ кәүҙәләндерергә тырышырмын. Ләкин мин булдыра алыуыма тулыһынса ышанып етмәйем. Бер рәсем уңышлы сыға, ә икенсеһе тамсы ла оҡшамаған.

Trochu zle som odhadol aj jeho postavu. Tu je Malý princ priveľký. Tam je primalý. Som aj v rozpakoch, akú farbu dať jeho obleku. Nuž to skúšam raz tak, raz onak, ako mi to kedy ide.

Бына буйы менән дә: бер һүрәттемдә шаһзат бигерәк ҙур килеп сыҡҡан, икенсеһендә — бигерәк бәләкәй. Кейеме лә ниндәй төҫтә булғанын насар хәтерләйем. Мин тоҫмалап, ярым яҙыҡлап, былай йә тегеләй төшөрөп ҡарайым.

Nakoniec sa zmýlim v niektorých dôležitých podrobnostiach. Ale to mi už musíte prepáčiť. Môj priateľ nikdy nič nevysvetľoval. Možno si o mne myslel, že som taký ako on. Ale bohužiaľ, ja nedokážem vidieť ovečky cez debničky. Hádam som už trochu ako tí dospelí. Akiste som zostarol.

Өҫтәүенә, ниндәйҙер мөһим өлөштәрендә яңлышыуым ихтимал. Һеҙ инде яуапҡа тарттырмағыҙ. Минең дуҫым миңә бер саҡ бер ни аңлатманы. Бәлки ул, мин уның үҙе кеүек, тип уйлағандыр. Тик мин, үкенескә ҡаршы, әрйә көбө аша һарыҡ бәрәстәрен күрә белмәйем. Бәлки мин әҙерәк өлкәндәргә оҡшағанмын. Мин ҡартайам, ахыры.

V

V

Každý deň som sa dozvedel niečo o jeho planéte, o odchode, o ceste. Pomaličky, z náhodou vyslovených poznámok, keď o niečom rozmýšľal. Tak som sa na tretí deň oboznámil s drámou baobabov.

Көн һайын мин уның ҡауҡабы тураһында, нисек ул уны ҡалдырып китеүе, һәм сәфәре тураһында яңы бер ни белеп барҙым. Былар хаҡында ул һүҙ уңайы сыҡҡанда әҙләп һөйләй ине. Шулай, өсөнсө көнөнә баобабтар менән бәйле фажиғәһен белеп ҡалдым.

Aj tentoraz to bolo vďaka ovečke, pretože Malý princ sa ma znenazdajky spýtal, akoby sa ho zmocnili vážne pochybnosti:

Быныһы ла бәрәс арҡаһында сыҡты. Бәләкәй шаһзатты ҡапыл ауыр шикләнеүҙәр солғап алды, буғай, һәм ул:

— Je to pravda, že ovečky ohrýzajú kríky, však?

— Әйт әле, бәрәстәрҙең ҡыуаҡтарҙы ашауҙары ысын бит? — тип һораны.

— Áno. Je to pravda.

— Эйе, ысын.

— Ach! To som rád.

— Бына шәп!

Nepochopil som, prečo je také dôležité, aby ovečky ohrýzali kríky. No Malý princ dodal:

Һарыҡ бәрәстәренең ҡыуаҡтарҙы ашағаны ни өсөн шул тиклем мөһим икәнен мин аңламаным. Ләкин Бәләкәй шаһзат өҫтәп ҡуйҙы:

— Teda ohrýzajú aj baobaby?

— Тимәк, улар баобабтарҙы ла ашайҙар?

Upozornil som Malého princa, že baobaby nie sú kríky, ale stromy veľké ako kostoly, a keby so sebou odviezol aj celé stádo slonov, toto stádo by si neporadilo ani s jedným baobabom.

Мин, баобабтар — ҡыуаҡ түгел, ә сиркәү манараһындай бейек, ҙур ағастар тип ҡаршы төштөм, һәм әгәр ҙә ул бер өйөр филдәр килтерһә лә, улар бер баобабты ла ашай алмайҙар тинем.

Myšlienka o stáde slonov Malého princa rozosmiala:

Филдәр тураһында ишеткәс, Бәләкәй шаһзат көлөп ебәрҙе:

— Museli by sa postaviť jeden na druhého…

— Уларҙы бер береһенең өҫтөнә ҡуйырға тура килер ине…

Ale múdro poznamenal:

Ә һуңынан аҡыллылыҡ менән:

— Skôr než tie baobaby narastú, najprv sú malé.

— Баобабтар тәүҙә, үҫеп етмәҫтән алда, бөтөнләй бәләкәй булалар — тине.

— Správne! Ale pre čo chceš, aby tvoje ovečky ohrýzali malé baobaby?

— Уныһы шулай. Тик ниңә һинең бәрәсеңә бәләкәй баобабтарҙы ашарға?

Odpovedal mi: „Len tak!“ akoby išlo o niečo samozrejmé.

— Һуң нисек инде! — ҡысҡырып ебәрҙе ул, әйтерһең дә һүҙ иң ябай, башланғыс белемдәр тураһында бара ине.

A musel som vynaložiť veľa dôvtipu, aby som tento problém sám pochopil.

Һәм миңә, эш ниҙә икәнен аңлар өсөн, баш ватырға тура килде.

A naozaj, na planéte Malého princa ako na všetkých planétach rástli užitočné i neužitočné rastliny. Teda z dobrých semien užitočné rastliny a zo zlých semien burina.

Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабында, башҡа ҡауҡабтарҙа кеүек үк, файҙалы һәм зыянлы үләндәр үҫә. Тимәк унда, яҡшы, файҙалы үҫемлектәрҙең яҡшы орлоҡтары ла, насар, сүп үләндәренең зыянлы орлоҡтары ла бар.

Lenže semená sú neviditeľné. Spia hlboko v zemi, kým niektorému z nich nepríde na um, že sa zobudí. Nuž sa povystiera a najprv bojazlivo vyženie k slnku pôvabný neškodný výhonček.

Тик бит орлоҡтар күҙгә күренмәле. Улар ер аҫтында тәрәндә йоҡлайҙар, береһенең уянғыһы килгәнсегә тиклем. Ә шунан ул үҫенте ебәрә; ул яҙыла һәм ҡояшҡа үрелә, тәүҙә шундай мөләйем, зыянһыҙ була.

Ak je to výhonček reďkovky alebo ruže, môžeme ho nechať, nech rastie. No ak ide o burinu, treba ju vytrhnúť hneď, ako ju vieme rozoznať.

Әгәр ҙә ул киләсәк редис йә роза ҡыуағы икән, әйҙә инде үҫһен. Ә бына берәй насар үлән үҫеп килә икән, уны танығас та тамыры менән йолҡорға кәрәк.

Nuž a na planéte Malého princa sa vyskytovali hrozné semená… boli to semená baobabov. Pôda planéty bola nimi zamorená.

Һәм бына Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабында бик насар, үтә зыянлы орлоҡтар бар… баобаб орлоҡтары. Ҡауҡабтың бөтә тупрағы улар менән ағыуланып бөткән.

Ak sa do baobabu pustíme príliš neskoro, nikdy sa ho už nezbavíme. Zaplní celú planétu. Prevŕta ju svojimi koreňmi. Ak je planéta veľmi malá a ak je baobabov veľmi veľa, roztrhnú ju na kusy.

Ә әгәр ҙә баобабты ваҡытында танымаһаң, аҙаҡ унан ҡотолоп булмаясаҡ. Ул ҡауҡабты баҫып аласаҡ. Тамырҙары менән уны тишеп үтәсәк. Ә әгәр ҡауҡаб бигерәк бәләкәй, ә баобабтар күп булһа, улар уны ваҡ киҫәктәргә йыртасаҡтар.

„Je to otázka disciplíny,“ povedal mi neskôr Malý princ. „Keď dám ráno do poriadku seba, treba starostlivo upratať aj planétu. Musím sa prinútiť pravidelne vytrhávať aj baobaby, hneď ako sa dajú rozoznať od ruží, na ktoré sa veľmi podobajú, keď sú ešte malé. Je to veľmi nudná, ale veľmi ľahká robota.“

— Шундай ҡаты ҡәғиҙә бар, — тине миңә һуңыраҡ Бәләкәй шаһзат. — Иртәнсәк тороп, йыуынғас, үҙеңде тәртипкә килтергәс — шунда уҡ ҡауҡабыңды тәртипкә килтер. Көн һайын баобабтарҙы, роза ҡыуаҡтарынан айырырлыҡ булғас та, утап ташлау мотлаҡ: йәш үҫентеләре бер иш тиһәң дә ярай. Был бик күңелһеҙ эш, әммә бер ҙә ауыр түгел.

A jedného dňa mi poradil, aby som sa pousiloval urobiť výstižnú a peknú kresbu, nech si to deti u nás doma dobre vštepia do pamäti.

Беҙҙә лә балалар быны яҡшы аңлаһын тип, бер мәл ул миңә һүрәт төшөрөргә тырышып ҡарарға кәңәш итте.

„Ak budú raz cestovať,“ vravel mi, „môže sa im to zísť. Niekedy to nemá nepríjemné následky, keď si prácu odložíme na neskoršie. No ak ide o baobaby, je to vždy katastrofa. Poznal som jednu planétu, na ktorej býval lenivec. Zanedbal tri kríky…“

— Әгәр уларға бер мәл сәйәхәт итергә тура килһә, — тине ул, — был белем килешәсәк. Башҡа төрлө эш әҙерәк көтһә лә ярай, ҡурҡынысы юҡ. Ә бына баобабтарға иреклек бирһәң, бәләнән ҡотолоп ҡалып булмаҫ. Мин бер ҡауҡабты белә инем, унда ялҡау йәшәй ине. Ваҡытында өс ҡыуаҡты утамағайны…

A tak som podľa údajov Malého princa túto planétu nakreslil. Nerád poučujem. Ale nebezpečenstvo baobabov je tak málo známe a riziko, ktorému sa vystavuje každý, kto by zablúdil na nejakom asteroide, je také veľké, že tento jediný raz urobím vo svojej zdržanlivosti výnimku.

Бәләкәй шаһзат миңә ентекле итеп барыһын тасуирланы һәм мин шул ҡауҡабты төшөрҙөм. Мин кешеләргә нәсихәт уҡырға һис тә яратмайым. Әммә ләкин, баобабтар ниндәй ҡурҡыныс янауын, әҙ кем белә, ә йондоҙлаҡҡа эләккән һәр кем юғары хәүефтәргә дусар була — бына ниңә мин был юлы ғәҙәти тотанаҡлылығыма үҙгәртергә булдым.

Hovorím: „Deti! Dajte si pozor na baobaby!“ Túto kresbu som vypracoval tak dôkladne preto, aby som svojich priateľov varoval pred nebezpečenstvom, ktoré im už dlho hrozí, práve tak ako mne, a ktoré nepoznajú. Ponaučenie, čo som im dal, stálo za tú námahu.

«Балалар! — тим мин. — Баобабтарҙан һаҡ булығыҙ!» Мин дуҫтарымды, күптән инде һағалап торған, улар уйламаған , хатта мин дә алдан белмәгән, ҡурҡыныслыҡтарҙан киҫәтергә теләйем. Бына нимәгә мин был һүрәт өҫтөндә тырыштым, һәм миңә түккән көстәремде йәл түгел.

Možno sa opýtate: „Prečo iné kresby v tejto knižke nie sú také veľkolepé ako obrázok baobabov?“ Odpoveď je naozaj jednoduchá: pokúšal som sa, ale nepodarilo sa mi to. Keď som kreslil baobaby, povzbudzovalo ma vedomie, že je to naliehavá záležitosť.

Бәлки, һеҙ һорарһығыҙ: ә ниңә был китапта, бының, баобабтар менән, кеүек бүтән тәьҫирле һүрәт юҡ? Яуабы бигерәк ябай: мин тырыштым, ләкин бер ни килтереп сығара алманым. Ә баобабтаҙы төшөргән саҡта, мин бының мөһимлеге һәм кисектергеһеҙ булыуы менән илһамландым.

VI

VI

Ach, Malý princ, takto som pomaly pochopil tvoj prostý smutný život. Dlhý čas boli tvojím jediným rozptýlením iba čarovné západy slnka. Túto novú podrobnosť som sa dozvedel ráno štvrtého dňa, keď si mi povedal:

О, Бәләкәй шаһзат! Шулай уҡ әҙләп мин һинең тормошоң моңһоу һәм бер төрлө булған икәнен аңланым. Оҙаҡ ҡына һинең бер сафаүәтең бар ине: һин ҡояш байыуы менән һоҡлана инең. Быны мин дүртенсе көндөң иртәһенә аңланым, һин әйткән инең:

— Mám veľmi rád západy slnka. Poďme sa pozrieť na jeden západ slnka…

— Мин шул тиклем ҡояш байыуын яратам. Киттек, ҡояш байығанын ҡарап киләйек.

— Ale musíme počkať…

— Тик, көтөргә тура киләсәк.

— Na čo máme počkať?

— Нимә көтөргә?

— Musíme počkať, kým slnko začne zapadať.

— Ҡояш батҡанын.

Najprv si bol veľmi prekvapený, ale potom si sa zasmial sám nad sebou. A povedal si mi:

Һин тәүҙә аптыраның да, ә һуңынан үҙеңдән көлөп ебәрҙең:

— Stále si myslím, že som doma!

— Мин үҙемде һаман үҙ өйөмдә итеп хис итәм.

Skutočne. Keď je v Spojených štátoch poludnie, každý vie, že nad Francúzskom slnko zapadá. Postačilo by, keby sme sa za minútku dostali z Ameriky do Francúzska, a mohli by sme sa pozerať na západ slnka.

Һуң ысынлап та. Америкала төш мәле булғанда Францияла көн байый икәнен барыһы ла белә. Ә бына бер дәҡиғәт эсендә Францияға елдерелгәндә, ҡояш байышына һоҡланып алырға булыр ине.

Bohužiaľ, Francúzsko je príliš ďaleko. Ale na tvojej maličkej planéte ti stačilo potiahnuť stoličku o niekoľko krokov. A díval si sa na zmrákanie zakaždým, keď sa ti zachcelo…

Ҡыҙғанысҡа ҡаршы Францияға тиклем бик тә бик йыраҡ. Ә һиңә, үҙеңдең ҡауҡабыңда, ултырғысты бер нисә аҙымға күсереп ултыртырға етә ине. Һәм һин ҡабаттан ҡабат шәфәҡле күккә ҡарай инең, теләгең генә булһын…

— Jedného dňa som videl zapadať slnko štyridsaťštyri ráz!

— Бер мәл мин бер көн эсендә ҡояш батҡанын ҡырҡ дүрт тапҡыр күрҙем!

O chvíľu si dodal:

Һәм әҙерәк көткәс өҫтәне:

— Vieš… keď je človeku veľmi smutno, rád hľadí na západ slnka…

— Беләһеңме… бик күңелһеҙ булып киткәндә, ҡояш байығанын күҙәтеү бик шәп…

— Teda v ten deň, keď si ho videl štyridsaťštyri ráz, bol si až taký veľmi smutný?

— Тимәк, һин байышты ҡырҡ дүрт тапҡыр күргән көндә, һиңә бик күңелһеҙ ине?

Ale Malý princ neodpovedal.

Ләкин Бәләкәй шаһзат яуап бирмәне.

VII

VII

Piateho dňa sa mi opäť vďaka ovečke odhalilo ďalšie tajomstvo Malého princa. Znenazdajky, bez okolkov sa ma spýtal, akoby to bol výsledok dlhého uvažovania nad nejakým problémom:

Бишенсе көнөнә, тағын бәрәс ярҙамында, мин Бәләкәй шаһзаттың серен белдем. Ул көтмәгәндә, инешһеҙ, оҙайлы шым уйланыуҙарҙан һуң бындай һығымтаға килгән кеүек итеп, һораны:

— Ak ovečka ohrýza kríky, žerie aj kvetiny?

— Әгәр бәрәс ҡыуаҡ ашай икән, ул сәскәләрҙе лә ашаймы?

— Ovečka zožerie všetko, na čo natrafí.

— Ул нимә эләгә, шуны ашай.

— Aj kvetiny, čo majú tŕne?

— Энәләре булған сәскәләрҙе лә ме?

— Áno. Aj kvetiny, čo majú tŕne.

— Эйе, энәләре булғандарын да.

— Tak načo sú tie tŕne?

— Улайһа энәләр ни өсөн?

Nevedel som to. Bol som práve veľmi zaneprázdnený, pokúšal som sa odskrutkovať silne pritiahnutý svorník na motore. A bol som naozaj ustarostený, lebo sa ukazovalo, že porucha motora je veľmi vážna. A pretože sa mi pitná voda míňala, obával som sa toho najhoršieho.

Мин быныһын белмәй инем. Мин эш менән бик мәшғүл инем: моторҙа бер болт тотҡарланған ине һәм мин уны бороп сығарырға тырыша инем. Минең кәйефем юҡ ине, хәл хөртәйә барҙы, һыу бөттө тиерлек ине, һәм мин был сараһыҙҙан ултытрыуым насар тамамланыр тип ҡурҡа башланым.

— Načo sú tie tŕne?

— Энәләр ни өсөн кәрәк?

Malý princ sa nikdy nevzdal otázky, keď ju už raz položil. Zlostil som sa na svorník a odpovedal som mu, čo mi prišlo na jazyk:

Берәй һорау биреп, Бәләкәй шаһзат һис ҡасан, яуап алмайынса, дүнмәй ине. Күндәмһеҙ болт мине сабырлыҡтан сығарып килгәс, мин нисек етте шулай яуап бирҙем:

— Tŕne nie sú nanič, je to od kvetín číra zlomyseľnosť!

— Энәләр бер ни өсөн дә кәрәкмәй, сәскәләр уларҙы яуызлыҡтан сығаралар.

— Och!

— Шулай икән!

Ale po chvíli ticha s akousi nenávisťou v hlase zvolal:

Тынлыҡ урынлашты. Һуңынан ул уҫал итеп тигәндәй:

— Neverím ti! Kvetiny sú slabé. Sú prostoduché. Zabezpečujú sa, ako môžu. Myslia si, že sú strašné, keď majú tŕne…

— Ышанмайым мин һиңә! Сәскәләр көсһөҙ. Һәм ябай күңеллеләр. Һәм улар үҙҙәренә батырлыҡ күндерергә теләйҙәр. Улар, энәләре булһа, уларҙы барыһы ла ҡурҡа тип уйлайҙар…

Neodpovedal som. V tej chvíli som si vravel: „Ak ten svorník nepovolí, vyrazím ho kladivom.“ Malý princ znova prerušil moje úvahy:

Мин яуап ҡайтарманым. Мин шул ваҡытта үҙемә: «Әгәр ҙә был болт хәҙер ҙә ыңғайламаһа, мин уға сүкеш менән һуғып селпәрәмә килтерәм», — ти инем. Бәләкәй шаһзат ҡабат минең уйҙарымды бүлдереҙе:

— A ty si myslíš, že kvetiny…

— Ә һин нисек уйлайһың, сәскәләр…

— Ale nie! Kdežeby! Ja si nič nemyslím! Odpovedal som ti len tak, čo mi prišlo na jazyk. Ja sa predsa zaoberám vážnymi vecami!

— Һуң юҡ бит! Мин бер ни уйламайым! Мин башҡа ни беренсе килде, шуны әйттем. Күрәһең бит, мин етди эш менән булышам.

Hľadel na mňa celý užasnutý.

Ул таң ҡалып миңә ҡараны:

—Vážnymi vecami!

— Етди эш менән?!

Videl ma, ako sa s kladivom v ruke, prsty čierne od starého oleja, skláňam nad akýmsi predmetom, čo sa mu zdal veľmi škaredý.

Ул һаман миңә ҡарай ине: мотор майына буйалып бөткән, шүкеш тотҡан мин, уға аңлайышһыҙ, әшәке булып күренгән әйбер өҫтөндә эйелгән инем.

— Hovoríš ako dospelí!

— Һин өлкәндәр кеүек һөйләйһең! — тине ул.

To ma trochu zahanbilo. Ale on nemilosrdne dodal:

Миңә оят булып китте. Ә ул аяуһыҙлыҡ менән өҫтәне:

— Všetko popletieš… všetko pomiešaš!

— Барыһын бутайһың… Бер нәмә аңламайһың!

Bol naozaj veľmi nahnevaný. Pohadzoval vo vetre svojimi zlatožltými vlasmi. Pokračoval:

Эйе, ул шаяртыуһыҙ асыуланған ине. Ул башын һелкетте һәм ел уның алтын сәстәрен туҙҙыртты.

— Poznám planétu, kde býva jeden pán, celý červený v tvári. Nikdy neprivoňal ku kvetu. Nikdy sa nezahľadel na hviezdu. Nikdy nemal nikoho rád. Nikdy nerobil nič iné, iba spočítaval. A po celý deň opakuje ako ty: „Ja som vážny človek! Ja som vážny človek!“ A to ho napĺňa pýchou. Ale to nie je človek, to je hríb!

— Мин бер ҡауҡабты беләм, унда шундай ҡып-ҡыҙыл битле әфәнде йәшәй. Үҙ ғүмерендә берҙе лә сәскә еҫкәгәне юҡ ине. Бер тапҡыр ҙа йондаҙға ҡарамаған. Бер ҡасан бер кемде һөймәгән. Һәм бер ҡасан бер ни эшләмәгән. Ул бары тик һан ҡушыу менән мәшғүл. Һәм таңдан кискә тиклем бер үк һүҙҙәрҙе тылҡый: «Мин етди кеше! Мин етди кеше!» — тап һинең кеүек. Һәм ғорурлығынан ҡабара ине. Ә ысынында ул кеше түгел. Ул бәшмәк.

— Čoje to?

— Нимә?

— Hríb!

— Бәшмәк!