Але Маленькi прынц не адказаў на маё пытанне.

Бірақ ол менің сұрағыма жауап қатпады. Ол маған жай ғана былай деді:

— Вада бывае неабходная i сэрцу… — проста сказаў ён.

— Су жүрекке де пайдалы…

Я не зразумеў яго адказу, але прамаўчаў… Я добра ведаў, што не варта яго распытваць.

Мен оның айтқанын түсінбесем де, үндемедім… Оған сұрақ қоюдың пайдасы жоқ екенін білетінмін.

Ён стамiўся i сеў на пясок. Я прымасцiўся побач. Праз якую хвiлiну маўчання ён вымавiў:

Ол шаршаған еді. Жерге отыра кетті. Мен қасына жайғастым. Біразға созылған созылған үнсіздіктен соң ол былай деді:

— Зоркi вельмi прыгожыя таму, што недзе там ёсць кветка, хоць яе i не вiдно…

— Көзге ілінбейтін бір гүлдің әсерінен жұлдыздар әдемі болып тұрғаны…

Я згадзiўся з iм i моўчкi глядзеў на залiтыя месячным святлом пясчаныя хвалi.

Мен «Әрине» дедім де, үндеместен ай сәулесіне малынған құм толқындарына қарап отыра бердім.

— Прыгожа ў пустынi, — дадаў ён.

— Шөл дала қандай әдемі, — деп қосып қойды ол.

Што праўда, то праўда. Я заўсёды любiў пустыню. Сядзеш на бархан. Нiчога не вiдно. Шчога не чутно. I толькi нешта зiхацiць у цiшы…

Онысы рас еді. Мен шөл даланы ұнатамын. Құм төбешікте отырасың. Көзге еш нәрсе түспейді. Еш дыбыс естілмейді. Сол кезде бір нәрсе сәулеленді…

— I надае хараство пустынi тое, — сказаў Маленькi прынц, — што дзесьцi ў ёй хаваюцца крынiцы…

— Шөл даланың көркін келтіретін нәрсе, — деді Кішкентай ханзада, — ол — ойламаған бір жерінде құдықтың тығылып жататыны…

I раптам я зразумеў гэтае варожкае ззянне пяску. У маленстве я жыў у вельмi старым доме. Расказвалi, што ў iм быў схаваны нейкi скарб. Вядома, нiхто так i не змог адшукаць таго скарбу, а можа яго нават i не шукалi. Але ён зачароўваў усю сялiбу. Глыбока ў сэрцы хаваў дом неспазнаную таямнiцу…

Кенет менің есіме құмнан шашыраған осы жұмбақ сәуленің не екені сап ете түсті. Мен бала шағымда көне бір үйде тұрғанмын. Халықтың айтуы бойынша сол үйде тығулы қазына бар екен дейтін еді. Әрине, ешкім оны тапқан емес, мүмкін іздемеген де болар. Бірақ ол жайт сол үйді қуанышқа кенелтетін. Менің үйім құпия бір сырды жаырғандай сезілетін…

— Гэта праўда, — згадзiўся я. — Вазьмi ты дом, цi зоркi, цi пустынi, тое, што надае iм сапраўднае хараство, не ўбачыш вокам.

— Иә, — дедім мен Кішкентай ханзадаға, үй болсын, асыпандағы жұлдыз немесе шөл дала болсын, оларды әдемі ететін нәрсені көзбен көре алмайсың!

— Я рады, што ты згодзен з маiм Лiсам, — адказаў Маленькi прынц.

— Түлкімнің айтқанын қостайтыныыңа мен қуаныыштымын, — деді ол.

Маленькi прынц задрамаў. Я ўзяў яго на рукi i пайшоў далей. Я быў усхваляваны. Мне здавалася, што я нясу далiкатны скарб. Здавалася нават, што на ўсёй Зямлi няма нiчога болей кволага.

Кішкентай ханзада ұйықтап бара жатқан соң, оны көтеріп алдым да, жолға шықтым. Көңілім толқып кетті. Үлбіреген нәзік асыл қазынаны көтеріп келе жатқандай болдым. Жер бетінде бұдан асқан нәзік зат болмағандай көрінді.

Нас амывала месячнае святло, i я глядзеў на бледны лоб маленькага прынца, на яго заплюшчаныя вочы, на пасмачкi валасоў, якiя паварушваў лёгкi ветрык, i я думаў: тое, што я зараз бачу, толькi абалонка. Сама галоўнае — тое, чаго не ўбачыш вачыма…

Айдың сәулесі түскен осы бір бозғылт маңдайына, жұмулы көздеріне, желмен желбіреген кекіл шаштарына қарап келе жатып терең ойға баттым: «Менің мына көріп тұрғаным тек сырт кейпі ғана. Ең маңызды қасиеті көзге көрінбейді…»

На яго вуснах мiльгнула ледзь прыкметная ўсмешка, i мне зноў падумалася: «Што мацней за ўсё хвалюе мяне ў гэтым сонным прынцы, дык гэта яго вернасць кветцы, гэта вобраз ружы, якi, як агеньчык каганца, свецiцца ў iм, нават калi ён спiць…» I ён здаўся мне яшчэ болей кволым. Трэба вельмi старанна ахоўваць каганцы: дзьмухнi вецер — i яны могуць патухнуць…

Оның болар-болмас ашық тұрған еріндерінен күлкі жүгіріп өткендей болған кезінде, мен тағы да іштей былай деп ойладым: «Осы Кішкентай ханзаданың көңілімді қатты елжіретер қасиеті — ол оның бір гүлге деген адалдығы, тіпті ұйықтап жатса да сол гүлдің бейнесі оған шырақтың жалынындай сәуле шашып тұратындығы…» Маған ол бұрынғыдан бетер нәзік жан болып көрінді. Шырақтарды қорғау керек: желдің лебі өшіріп тастауы мүмкін…

Так я iшоў ды iшоў, пакуль на досвiтку не наткнуўся на калодзеж.

Осылайша тоқтамай жүріп отырып, таң ата мен құдық тауып алдым.

РАЗДЗЕЛ ХХV

XXV

— Людзi ўплiшчваюцца ў хуткiя цягнiкi, але яны i самi не разумеюць, чаго шукаюць, — сказаў Маленькi прынц. — I апаноўвае людзей трывога, i пачынаюць яны кiдацца то ў адзiн, то ў другi бок…

— Адамдар жүрдек пойызға қысыла-қымтырыла мініп алады екен, — деді Кіщкентай ханзада, — бірақ не іздеп жүргендерін өздері білмейді. Сонда олар бір жерде тыныш отыра алмай, ары-бері сапырылысады…

Маленькi прынц памаўчаў, потым дадаў:

Сосын ол сөзін сабақтап:

— I ўсё дарэмна…

— Бекер нәрсе, — деді.

Калодзеж, да якога мы дайшлi, не быў падобны на сахарскiя калодзежы. Сахарскiя калодзежы — гэта звычайныя ямкi, выкапаныя ў пяску. Гэты ж нагадваў сама сапраўдны вясковы калодзеж. Але нiдзе паблiзу не было нiводнай вёсачкi, i я падумаў, што трызню.

Біз жеткен құдық сахаралық құдықтарға ұқсамайтын. Сахаралық құдықтар құмда қазылған жай шұңқыр ғана. Ал мынау ауылдың құдығы тәріздес. Алайда жан-жағымызда бірде-бір ауыл жоқ-ты, сондықтан мен түс көріп тұрғандай болдым.

— Як дзiўна, — сказаў я Маленькаму прынцу, — тут усё прыгатавана: i калаўрот, i вядро, i вяроўка…

— Бұл ақылға қонбайтын нәрсе, — дедім мен Кіщкентай ханзадаға, — бәрі дайын тұр: шығыршығын ойнатып көрді.

Ён засмяяўся, узяў вяроўку, пачаў раскручваць калаўрот. I калаўрот зарыпеў, нiбы стары флюгер, якi доўга ржавеў у бязветры.

Шығыршық жел айналдырмағалы көп болған ескі жел-қақпадай шиқылдап қоя берді.

— Чуеш? — сказаў Маленькi прынц. — Мы разбудзiлi калодзеж, i ён заспяваў…

— Естіп тұрмысың? — деді Кішкентай ханзада, — біз бұл құдықты оятып жібергендіктен, ол әнге басты.

Я не хацеў, каб ён высiльваўся:

Мен оның күш жұмсағанын қаламай:

— Дай сюды, я сам. Гэта зацяжка для цябе.

— Әкел, өзім істейін, — дедім оған, бұл сен үшін тым ауыр болады.

Я павольна падцягнуў поўнае вядро да краю калодзежа. Трывала паставiў яго на зрубе. У вушах усё яшчэ звiнела песня калаўрота, на яшчэ не супакоенай вадзе трымцела сонца.

Мен шелекті жайлап құдықтың ернеуіне дейін тартып шығардым. Оны жақсылап тұрып құдық шетіне орналастырып қойдым. Құлағымда шығыршықтың шиқылы қалып қойыпты. Ал әлі щайқалып тұрған судың бетінде күннің бейнесі діріл қаққандай болды.

— Мне хочацца глынуць гэтай вады, — сказаў Маленькi прынц, — дай папiць…

— Мына суды көріп, шөлдеп кеттім, — деді Кішкентай ханзада, — маған су берші…

I я зразумеў, чаго ён шукаў!

Оның не іздегенін енді ғана ұқтым.

Я паднёс вядро да яго вуснаў. Ён заплюшчыў вочы i пачаў пiць. Было так хораша, нiбы ў свята. Гэтая вада была не проста спажыўны прадукт, гэта было нешта куды большае. Яна нарадзiлася з хадзьбы пад зоркамi, з песнi калаўрота, з намаганняў маiх рук. Яна была прыемнай сэрцу, нiбы падарунак.

Шелекті көтеріп, ерніне тақадым. Ол көзін жұмған күйінше судан ішті. Тамаша мерекедей еді. Бұл су басқа сусындардан өзгеше болатын. Бұл — жұлдызды аспан астындағы ұзақ жүрген сапардан, шығыршықтың үнінен, менің қолымның күшінен жаратылған су еді. Сыйлық тәрізді жүрекке жайлы тиетін.

Нiбы навагоднi падарунак, якi я атрымлiваў у маленстве пад зiхаценне елкi, пад арганную музыку паўночнай iмшы, пад пяшчоту ўсмешак.

Мен кішкене бала кезімде жаңа жыл шыршасының жарығы, шіркеудің түн ортасындағы месса кезіндегі әуені, жүрек жылытар күлкілер маған сыйлаған сыйлықтардың нұр шашуына септігін тигізетін.

— На тваёй планеце, — сказаў Маленькi прынц, — людзi вырошчваюць пяць тысяч ружаў у адным толькi садзе… I не знаходзяць таго, чаго шукаюць…

— Сенің планетаңның адамдары, — деді Кішкентай ханзада, — бір бақтың өзінде бес мыңдап раушан гүлін өсіреді екен… сондықтан, олар оның ішінен өздерінің іздеген жалғыз нәрсесін таба алмайды…

— Не знаходзяць… — згадзiўся я.

— Таба алмайды, — деп құптадыым мен оны…

— А тое, што яны шукаюць, можна знансцi ў адной толькi ружы, — альбо ў глытку вады…

— Әйтсе де, іздегендерін жалғыз бір гүлден немесе азғана судың көмегімен табуға болар еді ғой…

— Безумоўна, — згадзiўся я.

— Әрине, — деп жауап қаттым мен.

А Маленькi прынц дадаў:

Сосын Кішкентай ханзада сөзін былай деп жалғады:

— Вочы сляпыя. Шукаць трэба сэрцам.

— Бірақ, өз соқыр. Жүрекпен іздеу керек.

Я напiўся. Мне лёгка дыхалася. Пясок на дасвеццi адлiваў мёдам. I гэты мядовы колер таксама напаўняў мяне шчасцем. Чаго б мне было гараваць?

Мен судан іштім. Терең дем алдым. Құм болса, алаулап атқан таң шапағымен бал тәрізді алтын түске бояялды. Бұл да мені бақытқа кенелткендей болды. Мен не үшін қиналуым керек еді…

— Ты павiнен стрымаць сваё абяцанне, — мякка нагадаў Маленькi прынц, якi зноў усеўся поруч са мной.

— Сен өзіңнің уәдеңе тұруың керек, — деді маған биязы үнмен Кішкентай ханзада, қайтып менің қасыма жайғасқан соң.

— Якое абяцанне?

— Қандай уәде?

— Памятаеш… напыснiчак майму баранчыку… Я ж у адказе за сваю кветку!

— Есіңде ме… менің қошақаныма тұмылдырық беремін дегенсің… мен гүлім үшін жауаптымын!

Я дастаў з кiшэнi накiды малюнкаў. Маленькi прынц глянуў на iх i засмяяўся:

Қалтамнан салған суреттерімді алып шықтым. Оларды байқап қалған Кішкентай ханзада күліп жіберді:

— Твае баабабы трошкi падобныя на капусту…

— Сенің баобабтарың аздап қырыққабаттарға ұқсайды екен…

— Ну вось!.. А я так ганарыўся сваiмi баабабамi!

— Немене?! Ал мен салған баобабтарымды мақтаныш тұтып жүрсем!

— А якiя вушы ў тваёй лiсiцы… Як рогi… Ды якiя доўгiя!..

— Сенің түлкің… оның құлақтары… олар мүйізге ұқсап қалыпты ғой… құлақтары тіптен ұзын екен!

I ён зноў засмяяўся.

Сосын ол тағы күлді.

— Ты несправядлiвы, малыш, я ж не ўмею маляваць, хiба толькi ўдаваў звонку ды знутры.

— Сен тым қаталың, балақай, мен айдаһар жыланды ішкі және сыртқы кейпін бейнелеген басқа сурет салу қолымнан келмейді.

— Нiчога. I так добра будзе, — супакоiў ён мяне, — дзецi зразумеюць.

— Жарайды, — деді ол, — балалар оны жақсы біледі.

Я ўзяў аловак i намаляваў напыснiчак. Сэрца маё сцiснулася, калi я аддаваў малюнак Маленькаму прынцу:

Сонымен, мен тұмылдырықтың суретін салып бердім. Оны ұсынып жатып жүрегім аузыма тығылғандай болды:

— Ты нешта ўтойваеш ад мяне…

— Мен білмейтін жоспарың бар сияқты…

Але ён адказаў:

Бірақ ол жауап қатпады.

— Ведаеш… заўтра будзе якраз гадавiна, як я трапiў да вас на Зямлю…

Сосын маған былай деді:
— Сен білесің бе, менің Жер бетіне түскеніме ертең бір жол толады…

Ён змоўк. Потым дадаў:

Сосын біраз үнсіздіктен соң былай деді:

— Я прызямлiўся побач, зусiм недалёка адгэтуль…

— Осы маңға таяу жерге түскенмін…

I пачырванеў.

Сөйтті де, қыызарып кетті.

I зноў, я сам не разумеў чаму, але мяне агарнула дзiўная туга.

Тағы да, неге екенін білмеймін, мені бір түрлі уайым басып кетті.

I ўсё ж я спытаў:
— Значыць, ты зусiм невыпадкова прагульваўся тут у дзень нашага знаёмства, тыдзень назад, такi адзiнокi, тут, за тысячу мiль ад людскога селiшча! Ты вяртаўся на тое месца, дзе прызямлiўся?

Дегенмен, ойыма бір сұрақ сап ете түсті:
— Демек, сегіз күн бұрын мен сені адам мекенінен мыңдаған шақырым алшақта кездестірген кезімде, жападан-жалғыз кездейсоқ қыдырып жүрмеген болдың ғой? Сен құлаған жағыңа бе алып бара жатқан екенсің ғой?

Маленькi прынц зноў пачырванеў.

Кішкентай ханзада тағы да қызарып кетті.

[Bilinguator: А я дадаў нерашуча:]

Ал мен күмілжи түсіп сөзімді былай деп жалғадым:

— Мабыць таму, што спаўняецца год?.. — нерашуча працягваў я.

— Мүмкін, бір жыл толған шығар?

Маленькi прынц зноў пачырванеў. Ён нiколi не адказваў на пытаннi, але калi ён чырванеў, гэта значыла «так», цi ж няпраўда?

Кішкентай ханзада қайта қызарды. Ол ешқашан сұраққа жауап бермейтін, бірақ адам бетінің қызарғаны «иә» деп құптағанын білдірмейтін емес пе еді. Солай емес пе?

— Ах, — вырвалася ў мяне, — баюся, што…

— Мен қорқып тұрмын, — дедім күрсініп.

Але ён не даў мне дагаварыць:

Бірақ ол маған былай деп жауап қатты:

— Пара табе ўжо ўзяцца за работу. Iдзi да сваёй машыны. Я буду чакаць цябе тут. Вяртайся ўвечары.

— Сен енді жұмысқа кірісуге тиіссің. Ұшағыңа қайтып бар. Мен сені осы арада тосамын. Ертең кешкісін қайта орал…

Я вагаўся. Мне ўзгадаўся Лiс. Нялёгка стрымаць слёзы, калi дазволiш, каб цябе прыручылi…

Дегенмен, менің көңілім саябыр таппады. Түлкі есіме түсіп кетті. Қолға үйретіп алуға жол берсең, кейін жылайтын кезге де душар болуың ықтимал.

РАЗДЗЕЛ ХХVI

XXVI

Непадалёку ад калодзежа грувасцiлiся руiны старажытнай каменнай сцяны. На другi вечар я вяртаўся сюды ад самалёта i яшчэ здалёк заўважыў Маленькага прынца, якi сядзеў на сцяне i матляў нагамi. Да мяне данёсся яго голас:

Құдықтың маңында қирап қалған ежелгі тас қабырғаның қалдығы бар еді. Келесі күні кешкісін жұмысынан қайтып келе жатқанда аяқтарын салбыратып тас қабырғаның үстінде отырған Кішкентай ханзадам алыстан көзіме түсті. Құлағым оның айтып жатқан сөзі шалынды:

— Хiба ты не памятаеш? — казаў ён. — Але не тут!

— Сонымен сенің есіңде қалғаны ма? — деп жатты ол. — Тіпті де бұл жер емес қой!

Нехта, безумоўна, падтрымаў гамонку, бо Маленькi прынц запярэчыў:

Басқа бір дауыс жауап берген болар, өйткені ол былай деп тіл қатты:

— Ну так, так! Гэта было роўна год назад, дзень у дзень, толькi ў iншым месцы…

— Иә! Иә! Дәл сол күн, бірақ бұл жер емес…

Я наблiжаўся да сцяны. Як i раней, нiкога не бачыў i не чуў. Аднак Маленькi прынц зноў запярэчыў:

Мен қабырғаға дейін жақындап келдім. Көзіме әлі ештеңе түспеді. Сонда да, Кішкентай ханзада тағы да былай деді:

— Ну безумоўна. Ты знойдзеш мяне па слядах на пяску. Чакай. Сёння ўночы я прыйду туды.

— …Әрине, Сен менің құмдағы ізім қай жерден басталатынын қара. Мені сол жерде күтсең болғаны. Бүгін түнде мен сонда боламын.

Я быў за дваццаць метраў ад развалiн i па-ранейшаму нiкога не бачыў.

Қабырғаға дейін жиырма қадам қалды, ал менің көзіме әлі ештеңе шалынбады.

Маленькi прынц памаўчаў, потым спытаў:

Кішкентай ханзада біраз үнсіздіктен соң тағы да былай деді:

— А ў цябе добрая атрута? Ты ўпэўнены, што я не буду доўга пакутаваць?

— Сенің уың күшті ме? Сен маған ұзақ азап шектірмейтініңе сенімдісің бе?

Я спынiўся як укопаны, сэрца маё сцiснулася, але я ўсё роўна нiчога не разумеў.

Мен тұрған жерімде қатып қалдым, ал жүрегім шым ете түсті. Бірақ әлі ештеңе түсінетін емеспін.

— А цяпер iдзi, — сказаў ён. — Я хачу злезцi!

— Енді кете бер, — деді ол… — Менің жерге түскім келіп тұр!

Я апусцiў вочы долу i — аж адскочыў! Там, каля сцяны, выцягнуўшы да Маленькага прынца агiдную пляскатую галаву, пакалыхвалася ядавiтая змяя такiя змеi ў трыццаць секунд здольны адправiць чалавека на той свет.

Аяқ астына еңкейіп қарағаным сол екен, тұрған орнымнан ыршып кеттім. Отыз секунд ішінде мерт ететін сары жыланның бірі Кішкентай ханзадаға оқтай қадалып тұрған еді.

Я лiхаманкава сунуў руку ў кiшэню па рэвальвер i кiнуўся да яе, але на мой шум змяя мякка, нiбы памiраючы струмень вады, асунулася ў пясок i не надта паспешлiва, з лёгкiм металёвым шорхатам слiзганула пад каменне.

Қалтамды ақтарып, тапаншамды іздеген қалпымша жыланға қарай жүгірдім. Бірақ менің тысырымды естіп қалған жылан асығып — аптықпай, жай ғана құмға сіңіп бара жатқан бұлақтай баяу иреңдеп барып, жездей сыңғыр етті де, тастардың саңылауына кіріп кетті.

Я падбег да сцяны i падхапiў на рукi бледнага як палатно Маленькага прынца.

Мен түрі сұп-сұр болып кеткен Кішкентай ханзадамды қағып алу үшін, қабырға іргесіне дер кезінде жеттім.

— Гэта яшчэ што прыйшло табе ў галаву?! Ты гутарыш са змяёй?!

— Бұл не сұмдық! Сен енді жыландармен әңгімелесетін болғанбысың!

Я разматаў яго вышываны золатам шалiк. Змачыў скронi вадой, даў папiць. Але я не мог болей нiчога выпытваць у яго. Ён сур’ёзна паглядзеў на мяне i абвiў маю шыю рукамi. Сэрца яго калацiлася, нiбы ў прыстрэленай птушкi.

Мен оның өмірі тастамайтын алтын түстес сары бөкебайын шештім. Самайын сулап, су жұтқыздым. Оған сұрақ қоюға батылым жетпеді. Ол маған байыптап қарады да, қолымен мойнымды құшақтап алды. Мен оның жүрегі мылтықтың оғы тиіп мертіккен құс тәрізді әлсіз соғып тұрғанын байқадым. Ол маған:

— Я рады, што ты знайшоў непаладку ў сваёй машыне, — сказаў ён. — Цяпер ты зможаш вярнуцца на радзiму…

— Мен сенің ұшағыңның ақауын тапқаныңа қуаныштымын. Сен енді өз еліңе қайта аласың…

— Адкуль табе гэта вядома?!.

— Оны қайдан білдің?

Я ж якраз iшоў паведамiць яму, што зусiм неспадзявана я адрамантаваў самалёт!..

Мен оған жұмысымның оңға басқанын енді айтпақшы болып оқталып отыр едім.

Маленькi прынц нiчога не адказаў на маё пытанне, але дадаў:

Ол еш жауап қатпастан былай деп сөзін сабақтады:

— Сёння я таксама вярнуся дадому…

— Мен де бүгін үйіе қайтамын…

Потым, задуменна:

Сәлден кейін мұңға бата:

— Гэта значна далей… i значна цяжэй…

— Ол анағұрлым алыс… анағұрлым қиын нәрсе.

Усё было неяк незразумела-дзiўна. Я сцiскаў яго ў абдымках, нiбы малое дзiця, але мне здавалася, што ён выслiзгвае з маiх рук, правальваецца ў бездань, а я не магу яго ўтрымаць…

Мен бір ғажайыптан тыс нәрсенің болып жатқанын сездім. Оны кішкене бөбекке ұқсатып, құшағыма алдым. Сонда да ол маған құшағымнан сытылып шығып, мен сақтап қала алмайтын құрдымға құлап бара жатқандай сезілді.

Ён задуменна глядзеў некуды далёка-далёка.

Ол ұшы-қиырсыз алыста адасқандай көзқараспен қарады.

— У мяне застаецца твой баранчык. I напыснiчак…

— Менде сенің қошақаның бар. Қошақан үшін жасалынған жәшкі те бар. Сосын оның тұмылдырығы бар…

I ён сумна ўсмiхнуўся.

Сөйдеді де, мұңды түрмен күлімсіреді.

Я доўга маўчаў. Ён нiбы зноў ажываў: я адчуваў, як ён паволi саграваўся.

Мен ұзақ күттім. Бетіне қан жүгіріп, аздап жылына бастағандай болды.

— Хлапчанятка маё, як ты спалохаўся…

— Балақай, сен үрейленіп қалғансың-ау деймін…

Вядома, ён спалохаўся! Але ён мякка засмяяўся:

Әрине, тұла бойын қорқыныш билеген ғой. Алайда, ол жай ғана езу тартып:

— Сёння ўночы мне будзе яшчэ страшней…

— Үрейдің көкесін бүгін кешке көрермін…

Я зноў пахаладзеў ад прадчування нейкай непапраўнай бяды. Няўжо, няўжо я нiколi не пачую больш, як ён смяецца?.. Гэты смех для мяне — нiбы крынiца ў пустынi.

Көмек беруге шамам келмейтін нәрсе боларын сезгендей тағы да тұла бойым түршігіп кетті. Бұл күлкіні ешқашан естімеуім мүмкін деген ойға төзе алмайтынымды түсіндім. Оның күлкісі мен үшін шөл даладағы сылдырап аққан бұлақтай еді.