Ён трошкi падумаў i спытаў:

Бірақ біраз ойланып тұрды да, былай деді:

— А што азначае — прыручыць?

— «Қолға үйрету» деген нені білдіреді?

— Ты не тутэйшы, — заўважыў Лiс. — Чаго ты тут шукаеш?

— Сен жатжерлік екенсің, — деді түлкі. — Бұл жерде не іздеп жүрсің?

— Людзей шукаю, — сказаў Маленькi прынц. — Што азначае — прыручыць?

— Адамдарды іздеп жүрмін, — деді Кішкентай ханзада. — «Қолға үйрету» деген нені білдіреді?

— У людзей ёсць стрэльбы, i яны ходзяць на паляванне, — сказаў Лiс. — Гэта так непрыемна! А яшчэ яны разводзяць курэй. Гэта адзiны iх прыстойны занятак. Ты шукаеш курэй?

— Адамдар, — деді түлкі, — олар мылтық ұстап, аң аулайды. Бұл өте ыңғайсыз нәрсе. Тағы олар тауық өсіреді. Бар жақсылықтары сол. Сен тауық іздеп жүрген жоқсың ба?

— Не, — адказаў Маленькi прынц. — Я шукаю сяброў. А што азначае «прыручыць»?

— Жоқ, деді Кішкентай ханзада, — мен дос іздеп жүрмін. «Қолға үйрету» деген нені білдіреді?

— Гэта нешта вельмi прызабытае, — сказаў Лiс. — Нешта накшталт «ствараць сувязi»…

— Бұл көбінесе ұмытылып кететін нәрсе, — деді түлкі. — Ол дегеніміз «байланыс туғызу…»

— Ствараць сувязi?

— Байланыс туғызу?

— Але, — сказаў Лiс, — Вось ты пакуль для мяне ўсяго толькi маленькi хлопчык, так падобны на сотнi тысяч iншых маленькiх хлопчыкаў. I ты не патрэбен мне. I я не патрэбен табе таксама. Я для цябе проста лiсiца, падобная на сотнi iншых лiсiц. Але калi б ты прыручыў мяне, мы сталi б патрэбныя адно аднаму. Ты стаў бы для мяне адзiным у свеце. I я стаў бы для цябе адзiным у свеце…

— Әрине, — деді түлкі. — Сен мен үшін дүниедегі жүз мыңдаған кішкене балалардың бірісің. Сондықтан да сенің маған керегің жоқ. Ал менің саған түкке де қаажетім жоқ. Мен сен үшін жүз мыңдаған түлкінің бірі ғанамын. Егерде сен мені қолға үйретсең, онда біз бір-бірімізді қажет етеміз. Сен мен үшін бүкіл әлемдегі бір ғана жан болар едің. Мен де сенің жалпақ дүниедегі жалғызың боламын…

— Я пачынаю разумець, — сказаў Маленькi прынц. — Ёсць на свеце адна кветка… Мусiць, яна мяне прыручыла…

— Мен түсіне бастааған сияқтымын, — деді Кішкентай ханзада. Бір гүл бар… меніңше ол менің қолға үйретіп алған сияқты…

— Усё магчыма, — згадзiўся Лiс. — Чаго толькi не бывае на гэтай Зямлi…

— Әбден мүмкін, — деді түлкі. Жер бетінде неше түрлі нәрселер болып жатады…

— Не, гэта было не на Зямлi, — сказаў Маленькi прынц.

— Бұл жер бетінде болған жоқ, — деді Кішкентай ханзада.

Лiса гэта вельмi зацiкавiла.

Түлкі таң қалған кейіппен:

— На iншай планеце?

— Басқа планетада ма?

— Так.

— Иә.

— А на той планеце ёсць паляўнiчыя?

— Ол планетада аңшылар бар ма?

— Няма.

— Жоқ!

— Як цiкава! А куры ёсць?

— Міне, қызық! Ал тауықтар ше?

— Няма.

— Жоқ.

— Няма ў свеце дасканаласцi! — уздыхнуў Лiс.

—Кемшіліксіз нәрсе болмайды, — деді түлкі күрсініп.

Але ён зноў вярнуўся да разважанняў:

Сәлден соң түлкі сөзін жалғастырды:

— Маё жыццё такое аднастайнае. Я палюю на курэй, людзi палююць на мянё. Усе куры падобны адна на адну, i ўсе людзi падобны адзiн на аднаго. З гэтай прычыны мне i сумнавата. Але, калi ты прыручыш мяне, жыццё мае нiбы сонцам азарыцца. Я навучуся распазнаваць твае крокi сярод тысячы iншых. Калi я чую людскiя крокi, я ўцякаю i хаваюся. Твае ж паклiчуць мяне з нары як музыка.

— Менің өмірім бір қалыпты өтуде. Мен тауықтарды аңдимын, адамдар мені аңдиды. Тауықтардың бәрі бірдей. Адамдар да бір-бірінен аумайды. Тіпті ішің пысатын жағдай. Ал егер сен мені қолға үйретсең, менің өмірім күн сәулесіндей нұрланып шыға келер еді. Мен ерекше естілетін басқан қадамыңның сыбдырын өзгелерден ажырата білер едім. Ал өзгелердің тықыры мені жер астындағы ініме тығылуға мәжбүр етеді. Сенің басқан қадамың жанға жайлы әуендей мені інімнен шығауға шақырар еді.

I потым — паглядзi! Бачыш, там, удалечынi, жытняе поле? Я не ем хлеба. Жыта мне нi да чаго. Збажына нiчога не напамiнае мне. I гэта так сумна! А ў цябе залатыя валасы. I як цудоўна было б, калi б ты прыручыў мяне! Залатое жыта заўсёды было б мне напамiнкам пра цябе… Я палюбiў бы песню ветру ў калоссi…

Енді анаған қара! Сонау жердегі егіндікті көріп тұрсың ба? Мен нан жемеймін. Бидайдың маған керегі шамалы. Егін алқабы маған еш сезім тудырмайды. Міне, бұл көңілсіз жайт. Ал сенің шашың алтындай. Сен мені қолға үйреткеннен кейін қандай керемет болады десеңші! Алтын бидай сені еске алып отыратын болады. Сонда мен бидайды тербеген желдің сыбдырын жақсы көріп кетер едім…

Лiс змоўкi доўга глядзеў на Маленькага прынца.

Түлкі сөзін тыйып, Кішкентай ханзадаға ұзақ телміре қарап қалды да:

— Калi ласка… прыручы мяне! — папрасiў ён.

— Өтінемін, мені қолға үйретші! — деді ол ақырында.

— З радасцю, — адказаў Лiсу Маленькi прынц, — але ў мяне так мала часу. Мне яшчэ трэба знайсцi сяброў i шмат чаго ўведаць.

— Қуана-қуана келісер едім, — деп жауап қатты Кішкентай ханзада, — әттең, уақытым аз. Мен жаңа достар тауып, көп нәрселерді танып-білуім керек.

— Рэчы можна ўведаць толькi тады, як прыручаеш iх, — сказаў Лiс. — У людзей не хапае часу ўведаць што-небудзь. Яны купляюць усё гатовае ў крамах. Але сябра ж не купiш у краме, вось чаму людзi i не маюць сяброў. Калi ты хочаш, каб у цябе быў сябар, прыручы мяне!

— Адам қолға үйреткен нәрселерін жақсы біледі, — деді түлкі. Адамдар бірдеңе білейін деп талпынбайды, оған тіпті уақыттары жоқ. Олар саудагерлерден дап-дайын заттарды сатып алады. Дайын достар сататын дүкен болмағандықтан, адамдар достарсыз қалды. Егер сен досың болғанын қаласаң, мені қолға үйрет!

— А што для гэтага трэба зрабiць? — спытаў Маленькi прынц.

— Ол үшін не істеу керек? — деді Кішкентай ханзада.

— Па-першае, трэба быць вельмi цярплiвым, — адказаў Лiс. — Спачатку ты сядзi вунь там, воддаль ад мяне, на траве. Я буду сачыць за табой краёчкам вока, але ты маўчы. Словы — крынiца непаразуменняў. Але дзень пры днi ты сядай усё блiжэй i блiжэй…

— Ол үшін сабыр сақтау қажет, — деп жауап берді түлкі. — Алдымен сен менен аздап қашықтау жерде отырасың, мінеки былайша шөптің үстінде. Мен саған көзімнің қиығын саламын, ал сен үн шығарма. Сөз — түсінбестіктің бастамасы. Күн сайын жақынырақ отырып, жылжи түс…

На другi дзень Маленькi прынц зноў прыйшоў пад яблыню.

Ертесіне Кішкентай ханзада қайтып келді.

— Лепей з’яўляйся ў адзiн i той жа час, — параiў Лiс. — Калi ты прыходзiш, да прыкладу, а чацвёртай папалуднi, то ўжо а трэцяй гадзiне я адчуваю сябе шчаслiвым. I чым блiжэй да азначанага часу, тым я шчаслiвейшы. А чацвёртай гадзiне я ўжо стану хвалявацца i непакоiцца. Я спазнаю кошт шчасця! А як ты будзеш прыходзiць абы-калi, то я нiколi не буду ведаць, з якой хвiлiны мне рыхтаваць сваё сэрца. Трэба трымацца абраду.

— Негізінде белгілі бір уақытта келгенің дұрыс, — деді түлкі. Мысалы, егер сен түстен кейін сағат төртте келетін болсаң, мен сағат үштен бастап-ақ бақытқа бөленемін. Уақыт жақындаған сайын мен өзімді бақытты сезіне бастаймын. Сағат төртте тіпті асып-сасып, қобалжи түсемін; бақытымның бағасы сонда сонда белгілі болады! Бірақ сен ойыңа келген уақытта келе беретін болсаң, қай уақытты жүрегімді жылылыққа толтыратынымды білмей қаламын… Салтты сақтау керек.

— А што такое — абрад? — спытаў Маленькi прынц.

— Салт деген не? — деді Кішкентай ханзада.

— Гэта таксама нешта даволi прызабытае, — растлумачыў Лiс. — Ну, тое, пры дапамозе чаго адзiн дзень робiцца непадобным на другi, адна гадзiна — на другую. Ну вось, напрыклад, у маiх паляўнiчых ёсць такi абрад: у чацвер яны танцуюць з местачковымi дзяўчатамi. I чацвер для мяне — сама шчаслiвы дзень! Я магу прагульвацца аж да самых вiнаграднiкаў. А калi б паляўнiчыя танцавалi абы-калi, усе днi былi б падобныя адзiн на адзiн i я нiколi не ведаў бы спакою.

— Бұл да бір ұмтылып кететін нәрсе, — деді түлкі. Ол бір күннің басқа күндерге ұқсамайтынын, бір уақыттың басқа уақыттан ерекше екенін білдіреді. Мәселен, менің аңшыларымның бір салты бар. Олар бисенбі күндері ауылдың қыздарымен би билейді. Сондықтан, бейсенбі — тамаша күн! Мен жүзімдікке дейін сейіл құрамын. Егерде аңшылар ойларына келген уақытта билей беретін болса, барлық күн бір-бірінен аумай қалатын еді де, ал мен болсам демалыстан қағылар едім.

Так Маленькi прынц прыручыў Лiса. I вось надышоў дзень развiтання.

Сөйтіп, Кішкентай ханзада түлкіні қолға үйретіп алды. Енді кетер уақыт жақындағанда:

— Ах! — уздыхнуў Лiс. — Я буду плакаць…

— Ой, мен жылаймын ғой! — деді түлкі.

— Ты сам вiнаваты, — сказаў Маленькi прынц. — Я ж не хацеў, каб табе было кепска. Ты сам хацеў, каб я прыручыў цябе…

— Өзің кінәлісің, — деді Кішкентай ханзада, мен саған еш жаманшылық ойламап едім, алайда сен қолға үйрет деп қоймадың…

— Ну вядома ж, — адказаў Лiс.

— Иә, әрине, — деді түлкі.

[Bilinguator: — Але ты будзеш плакаць!]

— Бірақ, сен бәрібір жылайсың ғой! — деді Кішкентай ханзада.

[Bilinguator: — Ну вядома.]

— Әрине! — деді түлкі.

— Значыць, табе ад гэтага дрэнна!

— Сен бұдан ештеңе ұтпайсың ғой!

— Не, — запярэчыў Лiс. — Узгадай, што я казаў табе пра залатое калоссе…

— Ұттым! — деді түлкі. Бидайдың түсі жайлы айтқаным есіңде ғой?!

Ён памаўчаў, потым дадаў:

Сосын ол сөзін былай деп сабақтады:

— Iдзi яшчэ раз глянь на ружы. Ты зразумееш, што твая ружа — адзiная ў свеце. А калi вернешся, каб развiтацца са мною, я раскрыю табе адзiн сакрэт. Гэта будзе мой падарунак табе.

— Қайта барып раушан гүлдерге көз тасташы. Сонда сен өзіңнің гүлің әлемдегі қайталанбас гүл екеніне көзің жетеді. Сен менімен қоштасуға қайта орал, сол кезде саған бір құпия сырды сиға тартамын.

Маленькi прынц пайшоў яшчэ раз глянуць на ружы.

Кішкентай ханзада раушан гүлдерді көруге қайта оралды.

— Вы зусiм не падобны на маю красуню, — сказаў ён ружам. — Вас нiхто не прыручаў, i вы нiкога не прыручылi. Зараз вы такiя, якiм быў раней мой Лiс. Ён нiчым не адрознiваўся ад сотнi тысяч iншых лiсiц. Але я пасябраваў з iм, i цяпер ён — адзiны ў свеце.

— Сендер менің раушан гүліме түк те ұқсамайсыңдар, сендер түкке де татымайсыңдар! — деді ол гүлдерге. — Сендерді ешкім қолға үйреткен емес, сендер де ешкімді қолға үйреткен жоқсыңдар. Бұрын менің түлкім де сен сияқты жүрген. Жүз мыңдаған түлкіден оның да айырмашылығы жоқ-ты. Бірақ мен оны дос қылдым, енді ол — жалпақ дүниедегі жалғыздың өзі.

Ружы вельмi збянтэжылiся.

Раушан гүлдер ыңғайсызданып қалды.

— Вы прыгожыя, але пустыя, — працягваў Маленькi прынц. — Дзеля вас нельга памерцi. Вядома, звычайнаму прахожаму мая ружа можа здацца падобнай на вас. Але яна адна даражэй мне за вас усiх, таму што яе, а не вас, палiваў я штодня. Яе, а не вас, хаваў пад каўпак. Яе, а не вас, закрываў парасонам. Дзеля яе знiшчаў я вусеняў, толькi двух цi трох пакiнуў, каб вывелiся матылькi. Я слухаў, як яна скардзiлася i выхвалялася, я прыслухоўваўся да яе, нават калi яна змаўкала. Яна — мая!

— Сендер сұлусыңдар, бірақ ойсызсыңдар, — деді ол тағы да. — Сендер ол үшін өлімге бас тіге алмайсың. Әрине, менің раушан гүлімді жай бір жүргінші көрсе, сендерге ұқсайды екен деп ойлап қалуы мүмкін. Бірақ ол мен үшін сендердің бәріңнен де қымбат, сондықтан мен оны суарғанмын. Тек сол гүлді ғана шыны қалпақтың астына қойғанмын. Сол себептен оны желге қақтырмай, қоршау орнатқанмын. Сондықтан мен сол гүл үшін ғана құрттарды өлтіргенмін (екі-үшеуін көбелек болу үшін қалдырдым). Сондықтан сол гүлдің ғана шағымына немесе мақатағанына құлақ астым, кейде тымырайып, үндемегеніне де тқздім. Өйткені ол — менің раушан гүлім.

I Маленькi прынц вярнуўся да Лiса.

Сөйдеді де ол түлкіге қайтып оралды.

— Бывай, — сказаў ён.

— Қош бол! — деді ол…

— Бывай, — сказаў Лiс. — Вось мой сакрэт: вiдушчае толькi сэрца. Сама галоўнага вачыма не ўбачыш.

— Қош бол! — деді түлкі. — Мінеки, менің құпиям. Ол өте қарапайым нәрсе: жүректің ғана көзі өткір. Ең маңызды нәрсе көзге көрінбейді.

— Сама галоўнага вачыма не ўбачыш, — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

— Ең маңызды нәрсе көзге түспейді, — деді қайталап Кішкентай ханзада оны жадына сақтап қалмақшы болып.

— Твая ружа такая дарагая табе таму, што ты аддаваў ёй усе свае днi.

— Раушан гүлің үшін жұмсаған уақытың оны қымбат ете түседі.

— Таму, што я аддаваў ёй усе свае днi… — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

— Раушан гүлім үшін жұмсаған уақытым… — деп қайталады Кішкентай ханзада, мұны жадына сақтап қалмақшы болғандай.

— Людзi забылiся пра гэтую iсцiну, — сказаў Лiс. — Але ты не забывай: ты заўсёды ў адказе за ўсiх, каго прыручыў. Ты ў адказе за сваю ружу…

— Адамдар бұл шындықты ұмытып кеткен, — деді түлкі. — Бірақ, сен оны ұмытпауың керек. Өзің қолға үйреткеніңнің қай-қайсысын болмасын, сен олар үшін әрқашан жауапты боласың. Раушан гүлің үшін жауап бересің…

— Я ў адказе за сваю ружу… — паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.

— Мен раушан гүліме жауаптымын… — деп қайталады Кішкентай ханзада, оны есіне сақтап қалмақ ниетпен.

РАЗДЗЕЛ ХХII

XXII

— Добры дзень, — павiтаўся Маленькi прынц.

— Қайырлы күн! — деді Кішкентай ханзада.

— Добры дзень, — азваўся стрэлачнiк.

— Қайырлы күн! — деді темір жол бағыттаушысы.

— Што ты тут робiш? — спытаў Маленькi прынц.

— Мұнда не істеп жүрсің? — деді Кішкентай ханзада.

— Сартырую падарожнiкаў, — адказаў стрэлачнiк. — Адпраўляю iх у цягнiках, аж па тысячы чалавек запар — адзiн цягнiк направа, другi — налева.

— Мен жолаушыларды мың-мыңға бөліп сұрыптаймын, — деді темір жол бағыттаушысы. Оларды бірде оң жаққа, бірде сол жаққа алып кететін пойыздарды жөнелтемін.

I мiма з перуновым грукатам, ад якога задрыжала кабiна стрэлачнiка, увесь у агнях пранёсся хуткi цягнiк.

Сол мезетте күн күркірегендей дүрсілдеп жарқыраған жүрдек пойыз темір жол бағыттаушысының үйшігін дірілдетіп жіберді.

— Як яны спяшаюцца! — заўважыў Маленькi прынц. — Чаго яны шукаюць?

— Өздері тым асығыс қой, — деді Кішкентай ханзада. Олар не іздеп жүр?

— Нават сам машынiст таго не ведае, — адказаў стрэлачнiк.

— Оны локомотивті басқаратын адамның өзі де білмейді, — деді бағыттаушы.

I ў другi бок, увесь у агнях, прагрукатаў яшчэ адзiн хуткi цягнiк.

Сосын қарама-қарсы бағытқа бет алған екінші бір жүрдек пойыз дүрсілдеп өте шықты.

— Яны ўжо вярнулiся? — зацiкавiўся Маленькi прынц.

— Бірден артқа қайтып келе ме? — деді Кішкентай ханзада…

— Не, гэта iншыя людзi, — растлумачыў стрэлачнiк. — Гэта сустрэчны цягнiк.

— Бұл басқасы, — деді бағыттаушы. Орын алмасқаны ғой.

— Гэтым людзям кепска там, дзе яны былi дагэтуль?

— Оларға барған жақтары ұнамағаны ма?

— Там добра, дзе нас няма, — адказаў стрэлачнiк.

— Адамның көңілі тұрған жеріне ешқашан толмайды, — деді бағыттаушы.

I перуном прагрукатаў трэцi хуткi цягнiк.

Сол-ақ екен, шамы жалтырап үшінші пойыздың дүрсілі пайда болды.

— Яны гоняцца за першымi падарожнiкамi? — спытаў Маленькi прынц.

— Бұлар алдыңғы жолаушыларды қуалап бара ма? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

— Ды не, — адказаў стрэлачнiк. — Яны там спяць цi проста сядзяць ды пазяхаюць. Адны дзецi не адарвуць насоў ад шыбаў.

— Олар ешкімді де қуалап бара жатқан жоқ, — деді темір жол бағыттаушысы. — Олар пойызда ұйықтайды немесе жай есінеп отыра береді. Тек балалар ғана терезеге мұрындарын тақап алып, сыртқа қарап отырады.

— Адны дзецi ведаюць, чаго яны шукаюць, — прамовiў Маленькi прынц. — Яны ўсе свае днi аддаюць палатнянай ляльцы, i яна робiцца iм дарагой-дарагой, i калi яе адбiраюць, яны плачуць…

— Тек балалар ғана өздері не іздеп жүргенін біледі, — деді Кішкентай ханзада. — Олар шүберек қуыршаққа бар уақыты мен ықыласын арнайды, сол себептен қуыршақ олар үшін тым маңызды. Ал егер оны оларлан тартып алып қойса, онда балалар жылап қалады…

— Iх шчасце, — сказаў стрэлачнiк.

— Олар бақытты екен, — деді бағыттаушы.

РАЗДЗЕЛ ХХIII

XXIII

— Добры дзень, — сказаў Маленькi прынц.

— Қайырлы күн! — деді Кішкентай ханзада.

— Добры дзень, — сказаў гандляр.

— Қайырлы күн! — деді саудагер.

Гэта быў гандляр удасканаленымi пiлюлямi, якiя спатольваюць смагу. Праглынеш такую пiлюлю — i потым цэлы тыдзень не хочацца пiць.

Бұл саудагерлер шөл қандыратын сиқыр дәрі сататын. Аптасыына бір рет қабылдасаң болғаны, шөл қыспайтын болады.

— Навошта ты прадаеш iх? — спытаў Маленькi прынц.

— Сен мұны неге сатып тұрсың? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

— Яны даюць вялiзную эканомiю часу, — растлумачыў гандляр. — Спецыялiсты падлiчылi, што можна зберагчы пяцьдзесят тры хвiлiны за тыдзень.

— Уақыт үнемдеу үшін, — деді саудагер. — Сарапшылар жүргізген есептің қорытындысы бойынша аптасына елу үш минут босқа ысырап етіледі екен.

— А што рабiць у гэтыя пяцьдзесят тры хвiлiны?

— Сонда ол үнемделген елу үш минутпен не істейді?

— Што хочаш, тое i рабi…

— Не істесең де өз еркің…

«Калi б у мяне было пяцьдзесят тры хвiлiны вольнага часу, — падумаў Маленькi прынц, — я б проста павольна-павольна пайшоў бы да крынiчкi…»

«Егер менің бос елу үш минутым болса, — деп ойланып қалды Кішкентай ханзада, — көкке шапшып атқан бұлақтан су ішуге асықпай барушы едім…»

РАЗДЗЕЛ ХХIV

XXIV

Мiнуў тыдзень з таго часу, як я пацярпеў аварыю i, слухаючы пра гандляра пiлюлямi, я дапiў апошнюю кроплю вады.

Шөл далада апатқа ұшырағала сегіз күн өткен еді. Саудагер туралы оқиғаны суымның соңғы тамшысын ішіп отырып тыңдадым.

— Твае ўспамiны — проста цуд, — сказаў я Маленькаму прынцу, — але я яшчэ не адрамантаваў свайго самалёта, а не засталося ўжо нi кроплi вады, i я таксама быў бы шчаслiвы, калi б мог проста пайсцi да крынiцы!

— Иә, — дедім мен Кішкентай ханзадаға, — сенің оқиғаларың өте қызық-ау, бірақ мен ұшағымды әлі жөндеп болмадым, ішер суым да бітті. Егер мен де көкке шапшыған суға қара асықпай бет алсам, өзімді бақытты сезінуші едім!

— Мой сябар Лiс… — пачаў ён.

— Менің түлкі досым…, — деп бастап еді…

— Дружок мой, мне ўжо цяпер не да Лiса!

— Менің кішкентайым, қазір түлкі туралы сөз тыңдар шамам жоқ!

— Чаму?

— Неге?

— Ды таму, што давядзецца памiраць ад смагi…

— Өйткені шөлден қатып өлерміз…

Ён не зразумеў маiх разважанняў i адказаў:

Ол менің айтқанымды ұқпастан, маған былай деп жауап қатты:

— Добра, калi ёсць хоць адзiн сябар, нават калi памiраеш ад смагi. Асабiста я вельмi рады, што я сябраваў з Лiсам…

— Өлу керек болғанның өзінде досың болғаны жақсы ғой. Мен түлкі досым болғанына қуаныштымын…

«Ён не разумее ўсёй глыбiнi небяспекi, — падумаў я. — Яму нiколi не хочацца нi есцi, нi пiць. Яму хапае промня сонца…»

«Ол төнген қауіпті дұрыс бағаламай тұр, — деп ойладым мен. — Оның қарны ешқашан ашқан да, өзі шөлдеген де емес. Аздап күн қыздырса болғаны…»

Але ён нiбыта падслухаў мае думкi, паглядзеў на мяне i сказаў:

Алайда, ол маған қарады да, менің ойыма жауап бергендей:

— Мне таксама хочацца пiць… Давай пашукаем калодзеж…

— Мен де шөлдедім… Жүр, құдық іздейік…, — деді.

Я безнадзейна махнуў рукой: недарэчна наўздагад шукаць калодзеж у бязмежнай пустынi. I ўсё ж мы рушылi ў дарогу.

Ұшы-қиырсыз жапан түзде құдық іздеген миға қонымсыз нәрсе дегендей қолымды торыққан кейіппен сермей салдым. Дегенмен, біз жолға аттанып кеттік.

Мiналi гадзiна за гадзiнай, а мы моўчкi ўсё iшлi ды iшлi па сыпкiм залацiстым пяску. Звечарэла, пачалi загарацца зоркi. Я бачыў iх, як у сне, ад смагi мяне трошкi лiхаманiла. У памяцi ўсплылi словы Маленькага прынца.

Ұзақ уақыт бойы үнсіз жүріп келе жатқанда кеш батып, аспанда жұлдыздар жымыңдай бастады. Шөл қысып ыстығым көтеріліп келе жатқандықтан болар, мен жұлдыздарды түсімде көріп тұрғандай болдым. Кішкентай ханзаданың сөздері есімнен шықпай тұрып алды.

— Значыць, ты таксама ведаеш, што такое смага? — спытаў я.

— Демек, сенің де шөлдегенің ғой? — деп сұрадым одан.