Але Маленькi прынц не адказаў на маё пытанне.

De ő nem felelt a kérdésemre. Egyszerűen csak ennyit mondott:

— Вада бывае неабходная i сэрцу… — проста сказаў ён.

— Néha a szívnek is jó a víz…

Я не зразумеў яго адказу, але прамаўчаў… Я добра ведаў, што не варта яго распытваць.

Nem értettem a válaszát, de nem szóltam többet. Tudtam, hogy őt sosem szabad faggatni.

Ён стамiўся i сеў на пясок. Я прымасцiўся побач. Праз якую хвiлiну маўчання ён вымавiў:

Elfáradt. Leült. Én melléje ültem. Akkor némi csönd után azt mondta:

— Зоркi вельмi прыгожыя таму, што недзе там ёсць кветка, хоць яе i не вiдно…

— A csillagok szépek. Attól, hogy van rajtuk egy láthatatlan virág…

Я згадзiўся з iм i моўчкi глядзеў на залiтыя месячным святлом пясчаныя хвалi.

Olyasmit feleltem, hogy „persze, persze”, aztán szótlanul bámultam a holdfényben a homok redőit.

— Прыгожа ў пустынi, — дадаў ён.

— A sivatag is szép — tette hozzá.

Што праўда, то праўда. Я заўсёды любiў пустыню. Сядзеш на бархан. Нiчога не вiдно. Шчога не чутно. I толькi нешта зiхацiць у цiшы…

Igaza volt. Mindig szerettem a sivatagot. Az ember leül egy homokdombra. Nem lát semmit. Nem hall semmit. Valami mégis csöndesen sugárzik…

— I надае хараство пустынi тое, — сказаў Маленькi прынц, — што дзесьцi ў ёй хаваюцца крынiцы…

— Az teszi széppé a sivatagot — mondta a kis herceg —, hogy valahol egy kutat rejt…

I раптам я зразумеў гэтае варожкае ззянне пяску. У маленстве я жыў у вельмi старым доме. Расказвалi, што ў iм быў схаваны нейкi скарб. Вядома, нiхто так i не змог адшукаць таго скарбу, а можа яго нават i не шукалi. Але ён зачароўваў усю сялiбу. Глыбока ў сэрцы хаваў дом неспазнаную таямнiцу…

Meglepődtem, mert egyszerre megértettem a homoknak ezt a titokzatos sugárzását. Gyerekkoromban egy régi házban laktam; a legenda szerint valahol kincs volt elásva benne. Igaz, soha senki nem jött a nyomára; meglehet, nem is kereste soha senki. Mégis elvarázsolta az egész házat. Titkot rejtett valahol a szíve mélyén…

— Гэта праўда, — згадзiўся я. — Вазьмi ты дом, цi зоркi, цi пустынi, тое, што надае iм сапраўднае хараство, не ўбачыш вокам.

— Igen — mondtam a kis hercegnek —, akár egy házról van szó, akár a csillagokról, akár a sivatagról: ami széppé teszi őket, az láthatatlan.

— Я рады, што ты згодзен з маiм Лiсам, — адказаў Маленькi прынц.

— Örülök neki, hogy egy véleményen vagy a rókámmal — mondta a kis herceg.

Маленькi прынц задрамаў. Я ўзяў яго на рукi i пайшоў далей. Я быў усхваляваны. Мне здавалася, што я нясу далiкатны скарб. Здавалася нават, што на ўсёй Зямлi няма нiчога болей кволага.

És mert elaludt, a karomba vettem, és úgy folytattam utamat. Meghatottságot éreztem: mintha törékeny kincset vittem volna. Sőt, mintha törékenyebb dolog egyáltalán nem is lett volna a Földön.

Нас амывала месячнае святло, i я глядзеў на бледны лоб маленькага прынца, на яго заплюшчаныя вочы, на пасмачкi валасоў, якiя паварушваў лёгкi ветрык, i я думаў: тое, што я зараз бачу, толькi абалонка. Сама галоўнае — тое, чаго не ўбачыш вачыма…

Néztem a holdvilágban ezt a sápadt homlokot, ezt a csukott szempárt, ezeket a szélben meg-megrezdülő aranyfürtöket, és azt gondoltam magamban: „Amit látok, az csak a kéreg. Ami a legfontosabb, az láthatatlan…”

На яго вуснах мiльгнула ледзь прыкметная ўсмешка, i мне зноў падумалася: «Што мацней за ўсё хвалюе мяне ў гэтым сонным прынцы, дык гэта яго вернасць кветцы, гэта вобраз ружы, якi, як агеньчык каганца, свецiцца ў iм, нават калi ён спiць…» I ён здаўся мне яшчэ болей кволым. Трэба вельмi старанна ахоўваць каганцы: дзьмухнi вецер — i яны могуць патухнуць…

S mivel nyitott ajkai körül valami mosolyféle derengett, még ezt is gondoltam: „Ebben az alvó kis hercegben a legjobban a virágjához való hűsége hat meg: egy rózsa képe, mely akkor is úgy ragyog benne, mint egy lámpa lángja, amikor alszik…” És ettől még törékenyebbnek tűnt a szememben. A lámpákra nagyon kell vigyázni: elég egy hirtelen kis szél, hogy kioltsa őket…

Так я iшоў ды iшоў, пакуль на досвiтку не наткнуўся на калодзеж.

Mentem, mentem, és hajnalban rábukkantam a kútra.

РАЗДЗЕЛ ХХV

XXV

— Людзi ўплiшчваюцца ў хуткiя цягнiкi, але яны i самi не разумеюць, чаго шукаюць, — сказаў Маленькi прынц. — I апаноўвае людзей трывога, i пачынаюць яны кiдацца то ў адзiн, то ў другi бок…

— Az emberek — mondta a kis herceg — gyorsvonatokon zötykölődnek, de már nem tudják, mit keresnek. Erre elkezdenek ágálni, és csak forognak körbe-körbe…

Маленькi прынц памаўчаў, потым дадаў:

Aztán még hozzátette:

— I ўсё дарэмна…

— Nem éri meg…

Калодзеж, да якога мы дайшлi, не быў падобны на сахарскiя калодзежы. Сахарскiя калодзежы — гэта звычайныя ямкi, выкапаныя ў пяску. Гэты ж нагадваў сама сапраўдны вясковы калодзеж. Але нiдзе паблiзу не было нiводнай вёсачкi, i я падумаў, што трызню.

A kút, amit találtunk, nem hasonlított a szaharai kutakhoz. A szaharai kutak egyszerűen homokba ásott lyukak. Ez meg olyan volt, mint egy falusi kút. Holott falunak nyoma sem volt, úgyhogy azt hittem, káprázik a szemem.

— Як дзiўна, — сказаў я Маленькаму прынцу, — тут усё прыгатавана: i калаўрот, i вядро, i вяроўка…

— Nem furcsa? — mondta a kis herceg. — Minden készen van: csiga, vödör, kötél…

Ён засмяяўся, узяў вяроўку, пачаў раскручваць калаўрот. I калаўрот зарыпеў, нiбы стары флюгер, якi доўга ржавеў у бязветры.

Nevetett, megfogta a kötelet, megmozgatta a csigát. A csiga nyikorgott, mint egy öreg szélkakas, ha hosszú szünet után fölébred a szél.

— Чуеш? — сказаў Маленькi прынц. — Мы разбудзiлi калодзеж, i ён заспяваў…

— Hallod? — mondta a kis herceg. — Fölébresztjük a kutat, ő meg énekel…

Я не хацеў, каб ён высiльваўся:

Nem akartam, hogy megerőltesse magát.

— Дай сюды, я сам. Гэта зацяжка для цябе.

— Hagyd, majd én — mondtam. — Neked ez túl nehéz.

Я павольна падцягнуў поўнае вядро да краю калодзежа. Трывала паставiў яго на зрубе. У вушах усё яшчэ звiнела песня калаўрота, на яшчэ не супакоенай вадзе трымцела сонца.

Lassan fölvontam a vödröt a káváig. Ráállítottam a kávára, jó szilárdan. Fülemben még tartott a csiga éneke; a vödörben még remegett a víz, és benne, láttam, ott remegett a nap.

— Мне хочацца глынуць гэтай вады, — сказаў Маленькi прынц, — дай папiць…

— Éppen erre a vízre szomjazom — mondta a kis herceg. — Adj innom…

I я зразумеў, чаго ён шукаў!

Egyszerre megértettem, hogy mit keresett!

Я паднёс вядро да яго вуснаў. Ён заплюшчыў вочы i пачаў пiць. Было так хораша, нiбы ў свята. Гэтая вада была не проста спажыўны прадукт, гэта было нешта куды большае. Яна нарадзiлася з хадзьбы пад зоркамi, з песнi калаўрота, з намаганняў маiх рук. Яна была прыемнай сэрцу, нiбы падарунак.

Ajkához emelte a vödröt. Hunyt szemmel ivott. Olyan volt ez, mint egy ünnep. Ez a víz más volt, több volt puszta italnál. A csillagok alatti vándorlásból született, a csiga énekéből, a karom megfeszített erejéből. Olyan jólesett a szívnek, mint egy ajándék.

Нiбы навагоднi падарунак, якi я атрымлiваў у маленстве пад зiхаценне елкi, пад арганную музыку паўночнай iмшы, пад пяшчоту ўсмешак.

Mikor gyerek voltam, így aranyozta be a karácsonyi ajándékot a karácsonyfa fénye, az éjféli mise zenéje meg a mosolyok varázsa.

— На тваёй планеце, — сказаў Маленькi прынц, — людзi вырошчваюць пяць тысяч ружаў у адным толькi садзе… I не знаходзяць таго, чаго шукаюць…

— Nálatok — mondta a kis herceg — az emberek egyetlen kertben ötezer rózsát nevelnek. Mégse találják meg, amit keresnek.

— Не знаходзяць… — згадзiўся я.

— Nem találják meg — mondtam.

— А тое, што яны шукаюць, можна знансцi ў адной толькi ружы, — альбо ў глытку вады…

— Pedig egyetlen rózsában vagy egy korty vízben megtalálhatnák…

— Безумоўна, — згадзiўся я.

— Minden bizonnyal — feleltem.

А Маленькi прынц дадаў:

— Вочы сляпыя. Шукаць трэба сэрцам.

— Csakhogy a szem vak — tette hozzá a kis herceg. — A szívünkkel kell keresni.

Я напiўся. Мне лёгка дыхалася. Пясок на дасвеццi адлiваў мёдам. I гэты мядовы колер таксама напаўняў мяне шчасцем. Чаго б мне было гараваць?

Én is ittam. Megkönnyebbültem tőle. Mikor a nap fölkel, mézszíne van a homoknak. Most ennek a mézszínnek is örültem. Miért is ért utol aztán a szenvedés…

— Ты павiнен стрымаць сваё абяцанне, — мякка нагадаў Маленькi прынц, якi зноў усеўся поруч са мной.

— Meg kell tartanod, amit ígértél — mondta szelíden a kis herceg, és már újra ott ült mellettem.

— Якое абяцанне?

— Mit ígértem?

— Памятаеш… напыснiчак майму баранчыку… Я ж у адказе за сваю кветку!

— Tudod… szájkosarat a bárányomnak… hiszen felelős vagyok a virágomért!

Я дастаў з кiшэнi накiды малюнкаў. Маленькi прынц глянуў на iх i засмяяўся:

Előszedtem a zsebemből a rajzaimat. A kis herceg rájuk pillantott, és elnevette magát.

— Твае баабабы трошкi падобныя на капусту…

— Ó, a majomkenyérfáid! — mondta. — Mint a káposztafejek…

— Ну вось!.. А я так ганарыўся сваiмi баабабамi!

— Ugyan! Pedig olyan büszke voltam a majomkenyérfáimra!

— А якiя вушы ў тваёй лiсiцы… Як рогi… Ды якiя доўгiя!..

— A rókád meg… a fülei… inkább mintha szarvak volnának… meg aztán túl nagyok is!

I ён зноў засмяяўся.

És megint nevetett.

— Ты несправядлiвы, малыш, я ж не ўмею маляваць, хiба толькi ўдаваў звонку ды знутры.

— Igazságtalan vagy, barátocskám; megmondtam, hogy nem tudok egyebet rajzolni, mint nyitott meg csukott óriáskígyót.

— Нiчога. I так добра будзе, — супакоiў ён мяне, — дзецi зразумеюць.

— Semmi hiba — mondta. — A gyerekek megértik.

Я ўзяў аловак i намаляваў напыснiчак. Сэрца маё сцiснулася, калi я аддаваў малюнак Маленькаму прынцу:

Rajzoltam hát egy szájkosarat. És elszorult a szívem, ahogy átnyújtottam neki.

— Ты нешта ўтойваеш ад мяне…

— Neked valami titkos terved van…

Але ён адказаў:

Nem felelt. Azt mondta:

— Ведаеш… заўтра будзе якраз гадавiна, як я трапiў да вас на Зямлю…

— Tudod… holnap lesz egy éve, hogy a Földre estem…

Ён змоўк. Потым дадаў:

Majd némi szünet után:

— Я прызямлiўся побач, зусiм недалёка адгэтуль…

— Egészen közel ide…

I пачырванеў.

Elpirult.

I зноў, я сам не разумеў чаму, але мяне агарнула дзiўная туга.

S engem, magam sem tudom, miért, elfogott valami sötét szomorúság.

I ўсё ж я спытаў:
— Значыць, ты зусiм невыпадкова прагульваўся тут у дзень нашага знаёмства, тыдзень назад, такi адзiнокi, тут, за тысячу мiль ад людскога селiшча! Ты вяртаўся на тое месца, дзе прызямлiўся?

Egyszerre fölötlött bennem egy kérdés:
— Akkor hát egy hete reggel, amikor megismertelek, nem csak úgy véletlenül kószáltál itt, egyszál-egyedül, ezer mérföldnyire minden lakott helytől? Oda akartál visszamenni, ahová leestél?

Маленькi прынц зноў пачырванеў.

A kis herceg újra elpirult.

[Bilinguator: А я дадаў нерашуча:]

Én pedig habozva hozzátettem:

— Мабыць таму, што спаўняецца год?.. — нерашуча працягваў я.

— Csak nem az évforduló miatt?

Маленькi прынц зноў пачырванеў. Ён нiколi не адказваў на пытаннi, але калi ён чырванеў, гэта значыла «так», цi ж няпраўда?

A kis herceg még jobban elpirult. Felelni nem felelt a kérdéseimre; de ha valaki elpirul, az ugye azt jelenti, hogy „igen”.

— Ах, — вырвалася ў мяне, — баюся, што…

— Ó — mondtam neki —, attól félek…

Але ён не даў мне дагаварыць:

Azt felelte:

— Пара табе ўжо ўзяцца за работу. Iдзi да сваёй машыны. Я буду чакаць цябе тут. Вяртайся ўвечары.

— Neked most dolgoznod kell. Vissza kell menned a gépedhez. Itt várlak majd, gyere vissza holnap este…

Я вагаўся. Мне ўзгадаўся Лiс. Нялёгка стрымаць слёзы, калi дазволiш, каб цябе прыручылi…

Én azonban nyugtalan maradtam. Eszembe jutott a róka. Aki hagyja, hogy megszelídítsék, az a sírás kockázatát is vállalja vele…

РАЗДЗЕЛ ХХVI

XXVI

Непадалёку ад калодзежа грувасцiлiся руiны старажытнай каменнай сцяны. На другi вечар я вяртаўся сюды ад самалёта i яшчэ здалёк заўважыў Маленькага прынца, якi сядзеў на сцяне i матляў нагамi. Да мяне данёсся яго голас:

A kút mellett romladozó kőfal húzódott. Mikor másnap este, munkám után visszajöttem, már messziről észrevettem a kis herceget: lábát lógatva fönt ült a fal tetején. És hallottam, hogy beszél valakivel.

— Хiба ты не памятаеш? — казаў ён. — Але не тут!

— Hát nem emlékszel rá? — mondta. — Nem egészen itt volt!

Нехта, безумоўна, падтрымаў гамонку, бо Маленькi прынц запярэчыў:

Erre egy másik hang felelhetett neki valamit, mert ő megint erősködni kezdett:

— Ну так, так! Гэта было роўна год назад, дзень у дзень, толькi ў iншым месцы…

— Igen, igen! A napja ma van, de a helye nem egészen ez…

Я наблiжаўся да сцяны. Як i раней, нiкога не бачыў i не чуў. Аднак Маленькi прынц зноў запярэчыў:

Mentem tovább a fal felé. Kívüle még mindig nem láttam, nem hallottam senkit. Ő azonban tovább vitatkozott:

— Ну безумоўна. Ты знойдзеш мяне па слядах на пяску. Чакай. Сёння ўночы я прыйду туды.

— …Úgy bizony. Nézd csak meg, hol kezdődik a nyomom a homokban. És csak várj rám. Ma éjszaka ott leszek.

Я быў за дваццаць метраў ад развалiн i па-ранейшаму нiкога не бачыў.

Már csak húszméternyire voltam a faltól, de még most sem láttam semmit.

Маленькi прынц памаўчаў, потым спытаў:

A kis herceg egy darabig hallgatott, aztán azt kérdezte:

— А ў цябе добрая атрута? Ты ўпэўнены, што я не буду доўга пакутаваць?

— Jó mérged van? Biztos vagy benne, hogy nem fogok sokáig szenvedni?

Я спынiўся як укопаны, сэрца маё сцiснулася, але я ўсё роўна нiчога не разумеў.

Megtorpantam, elszorult a szívem, de még mindig nem értettem a dolgot.

— А цяпер iдзi, — сказаў ён. — Я хачу злезцi!

— Most pedig menj el — mondta a kis herceg. — Le akarok jönni innét!

Я апусцiў вочы долу i — аж адскочыў! Там, каля сцяны, выцягнуўшы да Маленькага прынца агiдную пляскатую галаву, пакалыхвалася ядавiтая змяя такiя змеi ў трыццаць секунд здольны адправiць чалавека на той свет.

Erre magam is a fal tövébe néztem, hirtelen hőköléssel. Mert egy kígyó ágaskodott ott a kis herceg felé, egyike azoknak a sárga kígyóknak, amelyek harminc másodperc alatt végeznek az emberrel.

Я лiхаманкава сунуў руку ў кiшэню па рэвальвер i кiнуўся да яе, але на мой шум змяя мякка, нiбы памiраючы струмень вады, асунулася ў пясок i не надта паспешлiва, з лёгкiм металёвым шорхатам слiзганула пад каменне.

Kezemet a zsebembe mélyesztettem, hogy előrántsam a revolveremet, és futni kezdtem feléjük; lépteim zajára azonban a kígyó puhán visszaernyedt a homokba, olyasformán, mint egy szökőkút elhaló sugara, és sietség nélkül, fémes kis nesszel eltűnt a kövek közt.

Я падбег да сцяны i падхапiў на рукi бледнага як палатно Маленькага прынца.

Épp jókor értem a falhoz, hogy a butácska hercegecskét fölfogjam a karomban. Sápadt volt, mint a hó.

— Гэта яшчэ што прыйшло табе ў галаву?! Ты гутарыш са змяёй?!

— Hát ez meg mi volt? Most már kígyókkal társalkodol?

Я разматаў яго вышываны золатам шалiк. Змачыў скронi вадой, даў папiць. Але я не мог болей нiчога выпытваць у яго. Ён сур’ёзна паглядзеў на мяне i абвiў маю шыю рукамi. Сэрца яго калацiлася, нiбы ў прыстрэленай птушкi.

Kibontottam aranyszínű sálját, amit örökké a nyaka köré tekerve hordott. Megnedvesítettem a halántékát, és itattam vele pár kortyot. De kérdezni már nem mertem tőle semmit. Komolyan nézett rám, karját a nyakamba fonta. Éreztem a szívét: úgy vert, mint egy meglőtt madáré.

— Я рады, што ты знайшоў непаладку ў сваёй машыне, — сказаў ён. — Цяпер ты зможаш вярнуцца на радзiму…

— Örülök neki, hogy sikerült megjavítanod a gépedet. Most aztán hazatérhetsz…

— Адкуль табе гэта вядома?!.

— Honnan tudod?

Я ж якраз iшоў паведамiць яму, што зусiм неспадзявана я адрамантаваў самалёт!..

Éppen azt akartam elújságolni neki, hogy minden várakozás ellenére mégiscsak zöld ágra vergődtem a munkámmal.

Маленькi прынц нiчога не адказаў на маё пытанне, але дадаў:

Nem felelt a kérdésemre. Aztán azt mondta:

— Сёння я таксама вярнуся дадому…

— Én is hazamegyek ma… —

Потым, задуменна:

És szomorkásan hozzátette:

— Гэта значна далей… i значна цяжэй…

— De az sokkal messzebb van… és sokkal nehezebb…

Усё было неяк незразумела-дзiўна. Я сцiскаў яго ў абдымках, нiбы малое дзiця, але мне здавалася, што ён выслiзгвае з маiх рук, правальваецца ў бездань, а я не магу яго ўтрымаць…

Éreztem, hogy valami rendkívüli dolog történik. Úgy szorítottam a karomba, mint egy gyereket; közben mégis olyan volt, mintha függőlegesen elfolynék valami szakadékba, és én mit sem tehetek, hogy visszatartsam…

Ён задуменна глядзеў некуды далёка-далёка.

Tekintete komoly volt, és valahol a messzeségben járt.

— У мяне застаецца твой баранчык. I напыснiчак…

— Mim van? A bárányod. Meg a bárány ládája. Meg a szájkosár…

I ён сумна ўсмiхнуўся.

Szomorúan elmosolyodott.

Я доўга маўчаў. Ён нiбы зноў ажываў: я адчуваў, як ён паволi саграваўся.

Vártam, hosszan, sokáig. Éreztem, hogy lassacskán átmelegszik.

— Хлапчанятка маё, як ты спалохаўся…

— Kedves kis barátom, te féltél…

Вядома, ён спалохаўся! Але ён мякка засмяяўся:

Igen, félt, de még mennyire félt! Hanem azért szelíden fölnevetett.

— Сёння ўночы мне будзе яшчэ страшней…

— Este sokkal jobban fogok félni…

Я зноў пахаладзеў ад прадчування нейкай непапраўнай бяды. Няўжо, няўжо я нiколi не пачую больш, як ён смяецца?.. Гэты смех для мяне — нiбы крынiца ў пустынi.

Megint belém hasított a jóvátehetetlenség fagyasztó érzése. És tűrhetetlennek éreztem már a puszta gondolatát is, hogy nem hallom többet a nevetését. Hiszen olyan volt számomra, mint forrás a sivatagban.