— Тимәк, минеке, сөнки мин беренсе быныһын уйлап еттем.

— Logo, são minhas, porque pensei nisso primeiro.

— Һәм шул етерлекме?

— Basta isso?

— Һуң әлбиттә. Әгәр һин хужаһы булмаған алмаз тапһаң, — тимәк, ул һинеке. Әгәр һин хужаһы булмаған утрау тапһаң, ул һинеке. Әгәр ҙә, беренсе булып һинең башыңа берәй идея килһә, һин уға патент алаһың: ул һинеке. Мин йондоҙҙар менән биләйем, сөнки миңә тиклем улар менән биләүҙе берәү ҙә уйлап тапмаған.

— Sem dúvida. Quando achas um diamante que não é de ninguém, ele é teu. Quando achas uma ilha que não é de ninguém, ela é tua. Quando tens uma ideia antes dos outros, tu a registras: ela é tua. Portanto, eu possuo as estrelas, pois ninguém antes de mim teve a ideia de as possuir.

— Быныһы дөрөҫ, — тине Бәләкәй шаһзат. — Тик һин улар менән ни эшләйһең?

— Isso é verdade — disse o pequeno príncipe. E que fazes tu com elas?

— Эш итәм, — тине эшҡыуар. — Һанайым да ҡабат һанарға керешәм. Был бик ауыр. Тик мин етди кеше.

— Eu as administro. Eu as conto e reconto — disse o empresário. É complicado. Mas eu sou um homem sério!

Әммә Бәләкәй шаһзатҡа был әҙ ине.

O principezinho ainda não estava satisfeito.

— Әгәр миндә ебәк яулыҡ бар икән, мин уны муйынымды уратып бәйләп, үҙем менән алып китә алам, — тине ул. — Әгәр сәскәм бар икән, мин уны өҙөп үҙем менән алып китә алам. Ә һин бит йондоҙҙарҙы ала алмайһың!

— Eu, se possuo um lenço de seda, posso amarrá-lo em volta do pescoço e levá-lo comigo. Se possuo uma flor, posso colhê-la e levá-la comigo. Mas tu não podes levar as estrelas.

— Юҡ, тик мин уларҙы банкҡа һала алам.

— Não. Mas eu posso colocá-las no banco.

— Нисек ул?

— Que quer dizer isto?

— Ә бына нисек: нисә йондоҙом бар икәнен ҡағыҙға яҙам. Шунан ҡағыҙҙы әрйәгә һалып асҡыс менән бикләп ҡуям.

— Isso quer dizer que eu escrevo num pedaço de papel o número que possuo. Depois tranco o papel numa gaveta.

— Шул ғынамы?

— Só isso?

— Шул етерлек.

— Isso basta…

«Ирмәк! — тип уйланы Бәләкәй шаһзат. — Һәм шиғри ла. Әммә бик үк етди түгел».

“É divertido”, pensou o principezinho. “É bastante poético. Mas sem muita utilidade.”

Нимә етди, ә нимә етди түгел, — быныһын Бәләкәй шаһзат үҙенсә аңлай ине, бөтөнләй өлкәндәр кеүек түгел.

O pequeno príncipe tinha, sobre as coisas sérias, ideias muito diferentes do que pensavam as pessoas grandes.

— Минең сәскәм бар, — тине ул, — һәм мин иртә һайын уға һыу ҡоям. Минең өс янартауым бар, мин аҙна һайын уларҙы таҙартып торам. Өсөһөн дә таҙартам, һүнгәнен дә. Әҙме ни сығып ҡуйыр. Минең янартауҙарыма, һәм сәскәмә мин улар менән биләгәндән файҙа бар. Ә йондоҙҙарға һинән бер файҙаң юҡ…

— Eu — disse ele ainda — possuo uma flor que rego todos os dias. Possuo três vulcões que revolvo toda semana. Porque revolvo também o que está extinto. A gente nunca sabe! É útil para os meus vulcões, é útil para a minha flor que eu os possua. Mas tu não és útil às estrelas…

Эшҡыуар ауыҙын асып ебәрҙе лә, тик ни әйтергә тапманы, һәм Бәләкәй шаһзат артабан юлланды.

O empresário abriu a boca, mas não encontrou nenhuma resposta, e o principezinho se foi…

«Юҡ, өлкәндәр ысынында ла, иҫ киткес халыҡ», — әйтә ине ул үҙенә ябайлыҡ менән, юлын дауам итә.

“As pessoas grandes são mesmo extraordinárias”, repetia para si durante a viagem.

XIV

CAPÍTULO XIV

Бишенсе ҡауҡаб бигерәк ҡыҙыҡлы ине. Ул барыһынан дә бәләкәй булып сыҡты. Унда ни бары яҡтыртҡыс менән уны яғыусы урынлаша ала ине.

O quinto planeta era muito curioso. Era o menor de todos. Tinha o espaço suficiente para um lampião e para um acendedor de lampiões…

Йорто ла, йәшәүселәре лә булмаған, күктә юғалған, остоҡ ҡына ҡауҡабта ни өсөн яҡтыртҡыс һәм яҡтыртыусы кәрәк икәнен Бәләкәй шаһзат бер нисек тә аңлай алмай ине. Тик шулай ҙа уйланды:

O pequeno príncipe não conseguia entender para que serviriam, no céu, num planeta sem casa e sem gente, um lampião e um acendedor de lampiões. No entanto, disse consigo mesmo:

«Бәлки, был кеше мәғәнәһеҙҙер. Тик ул батша, шөһрәт һөйөүсе, эшҡыуар һәм эскесе кеүек мәғәнәһеҙ түгел. Уның эшендә шулай булһа ла рәт бар. Ул үҙенең яҡтыртҡысын яҡһа — әйтерһең йәнә бер йондоҙ тыуа, йә сәскә. Ә яҡтыртҡысты һүндергәндә инде — йондоҙ, йә сәскә йоҡлап киткән кеүек. Бик яҡшы шөғөл. Был ысынында ла файҙалы, сөнки матур».

“Talvez esse homem seja mesmo um tolo. No entanto, é menos tolo que o rei, que o vaidoso, que o empresário, que o beberrão. Seu trabalho ao menos tem um sentido. Quando acende o lampião, é como se fizesse nascer mais uma estrela, ou uma flor. Quando o apaga, porém, faz adormecer a estrela ou a flor. É um belo trabalho. E, sendo belo, tem sua utilidade.”

Һәм, был ҡауҡаб менән тәңгәлләшкәс, ул хөрмәт менән яҡтыртыусыға башын эйҙе.

Quando alcançou o planeta, saudou educadamente o acendedor:

— Хәйерле көн, — тине ул. — Һин хәҙер ниңә яҡтыртғысты һүндерҙең?

— Bom dia. Por que acabas de apagar teu lampião?

— Килешеү шундай, — яуапланы яҡтыртыусы. — Хәйерле көн.

— É o regulamento — respondeu o acendedor. — Bom dia.

— Ә ниндәй килешеү ул?

— Qual é o regulamento?

— Яҡтыртҡысты һүндерергә. Хәйереле кис.

— É apagar meu lampião. Boa noite.

Һәм ул ҡабат яҡтыртты.

E tornou a acender.

— Ниңә инде һин уны ҡабат тоҡандырҙың?

— Mas por que acabas de acendê-lo de novo?

— Килешеү шундай, — ҡабатланы яҡтыртыусы.

— É o regulamento — respondeu o acendedor.

— Аңламайым, — танытты Бәләкәй шаһзат.

— Eu não compreendo — disse o príncipe.

— Аңларлыҡ бер ни юҡ, — тине яҡтыртыусы, — килешеү килешеү инде ул. Хәйерле көн.

— Não é para compreender — disse o acendedor. — Regulamento é regulamento. Bom dia.

Һәм яҡтыртҡсты һүндерҙе.d

E apagou o lampião.

Һуңынан шаҡмаҡ һүрәтле ҡыҙыл яулыҡ менән маңлайынан тирен һөрттө лә:

Em seguida enxugou a testa num lenço xadrez vermelho.

— Ауыр минең һөнәрем. Ҡасандыр мәғәнәһе бар ине. Мин яҡтыртҡсты иртә менән һүндереп, ә кис ҡабат яға инем. Миңә ял итергә көнөм, һәм йоҡо туйҙырырға төнөм ҡала ине… — тине.

— Eu executo uma tarefa terrível. No passado, era mais sensato. Apagava de manhã e acendia à noite. Tinha o resto do dia para descansar e toda a noite para dormir…

— Ә аҙаҡтан килешеү үҙгәрҙеме?

— E depois mudou o regulamento?

— Килешеү үҙгәрмәне, — тине яҡтыртыусы. — Бәләһе тап шунда бит! Минең ҡауҡабым йылдан йыл тиҙерәк әйләнә, ә килешеү элекке ҡалды.

— O regulamento não mudou — disse o acendedor. — Aí é que está o problema! O planeta a cada ano gira mais depressa, e o regulamento não muda!

— Һәм нисек инде хәҙер? — тип һораны Бәләкәй шаһзат.

— E então? — perguntou o principezinho.

— Бына нисек. Ҡауҡаб тулы әйләнеүен бер дәҡиғәттә үтә, һәм минең тын алыштырырға икенде лә юҡ. Һәр дәҡиғәт һайын мин яҡтыртҡсты һүндереп кире яғам.

— Agora, que ele dá uma volta por minuto, não tenho mais um segundo de repouso. Acendo e apago uma vez por minuto!

— Бына ҡыҙыҡ! Тимәк, һинең көнөң бары тик бер дәҡиғәт бара!

— Ah! Que engraçado! Os dias aqui duram um minuto!

— Бер ҡыҙығы юҡ бында, — ҡаршы килде яҡтыртыусы. — Беҙ һинең менән бер ай һөйләшеп торабыҙ.

— Não é nada engraçado — disse o acendedor. — Já faz um mês que estamos conversando.

— Бер ай?!

— Um mês?

— Һуң, эйе. Утыҙ дәҡиғәт. Утыҙ көн. Хәйерле кис!

— Sim. Trinta minutos. Trinta dias. Boa noite.

Һәм ул ҡабат яҡтыртҡсты ҡабыҙҙы.

E acendeu o lampião.

Бәләкәй шаһзат яҡтыртыусыға ҡарап торҙо, үҙ һүҙенә шул тиклем тоғро булған был кеше уға нығыраҡ оҡшай килде.

O pequeno príncipe respeitou-o, e gostou daquele acendedor tão fiel ao regulamento.

Бәләкәй шаһзат ҡасандыр ҡояштың байығанын артыҡ мәртәбә күҙәтер өсөн ултырғысын урындан урынға күсереп йөрөгәнен иҫкә төшөрҙө. Һәм уның дуҫына ярҙам иткеһе килде.

Lembrou-se das vezes em que ele mesmo provocara o pôr do sol, apenas recuando sua cadeira. Quis ajudar seu amigo.

— Тыңла әле, — тине ул яҡтыртыусыға, — мин бер ысул беләм: һин ҡасан теләһәң ял итә алаһың…

— Sabes? Conheço uma maneira de descansares quando quiseres…

— Мин гел ял иткем килә, — тине яҡтыртыусы.

— Eu sempre quero descansar — disse o acendedor.

Һуң бит һүҙеңә тоғро ҡалып та ялҡау булырға мөмкин.

Pois a gente pode ser, ao mesmo tempo, fiel e preguiçoso.

— Һинең ҡауҡабың шул тиклем бәләкәй, — дауам итте Бәләкәй шаһзат, — һин уны өс аҙымда үтеп сыға алаһың. Һәм һәр ваҡыт ҡояшта ҡалыр өсөн ни бары бер тиҙлек менән генә атларға кәрәк. Ял итергә теләгәндә һин тик атла, атла… Һәм көн һин теләгән ваҡытҡа һуҙыласаҡ.

E o principezinho prosseguiu:
— Teu planeta é tão pequeno, que podes, com três passos, contorná-lo. Basta andares bem lentamente, bem lentamente, de modo a ficares sempre ao sol. Quando quiseres descansar, tu caminharás… e o dia durará o tempo que quiseres.

— Бынан миңә файҙа әҙ, — тине яҡтыртыусы. — Донъяла иң яратҡаным — йоҡлау.

— Isso não adianta muito — disse o acendedor. — O que eu gosto mais na vida é dormir.

— Улайһа хәлең насар һинең, — тип тойоношто Бәләкәй шаһзат.

— Então não há solução — disse o príncipe.

— Хәлем насар минең, — тип раҫланы яҡтыртыусы. — Хәйерле көн.

— Não há solução — disse o acendedor. — Bom dia.

Һәм яҡтыртҡысты һүндерҙе.

E apagou o lampião.

«Бына кеше, — тине үҙ үҙенә Бәләкәй шаһзат, юлын дауам итеп, — бына кеше; уға барыһы ла - батша ла, шөһрәт һөйөүсе лә, эскесе лә, эшҡыуар ҙа нәфрәт менән ҡарар ине. Ә шулай ҙа улар араһында ул ғына, минеңсә, көлкөлө түгел. Бәлки үҙе тураһында ғына уйламағанғалыр».

“Esse aí”, pensou o principezinho, ao prosseguir a viagem para mais longe, “esse aí seria desprezado por todos os outros, o rei, o vaidoso, o beberrão, o empresário. No entanto, é o único que não me parece ridículo. Talvez porque é o único que se ocupa de outra coisa que não seja ele próprio.”

Бәләкәй шаһзат тәрән тын алды.

Suspirou lentamente e completou:

«Бына кем менән дуҫлашырға ине лә, — тип тә уйлап ҡуйҙы. — Тик уның ҡауҡабы шул тиклем бәләкәй. Унда икәү өсөн урын юҡ…»

“Era o único com quem eu poderia ter feito amizade. Mas seu planeta é mesmo pequeno demais. Não há lugar para dois.”

Был бәләкәй ҡауҡабҡа ҡарата иң ҙур үкенесенең тағы ла бер сәбәбе булыуын танырға баҙнат итмәй ине: егерме дүрт сәғәт эсендә бында ҡояш байыуы менән мең дүрт йөҙ ҡырҡ тапҡыр һоҡланыу мөмкин ине!

O que o pequeno príncipe não ousava admitir é que lamentava partir daquele planeta abençoado com mil quatrocentos e quarenta pores do sol em vinte e quatro horas!

XV

CAPÍTULO XV

Алтынсы ҡауҡаб алдағыһынан ун тапҡырға ҙурыраҡ ине. Унда ҡалын-ҡалын китаптар яҙған ҡарт йәшәй ине.

O sexto planeta era dez vezes maior. Era habitado por um velho que escrevia em livros enormes.

— Ҡарағыҙ әле! Бына сәйәхәтсе килде! — тип ҡысыҡырып ебәрҙе ул, Бәләкәй шаһзатты күреп.

— Ora vejam! Eis um explorador! — exclamou ele, logo que avistou o pequeno príncipe.

Бәләкәй шаһзат, тын йүнәлтергә өҫтәлгә менеп ултрыҙы. Ул шул тиклем илдәр гиҙҙе бит инде!

O principezinho sentou-se à mesa, meio ofegante. Já viajara tanto!

— Һин ҡайҙан? — тип һораны унан ҡарт.

— De onde vens? — perguntou-lhe o velho.

— Был ниндәй ҙур китап ул? — һорауланы Бәләкәй шаһзат. — Һеҙ бында ни эшләйһегеҙ?

— Que livro é esse? — indagou-lhe o pequeno príncipe. — Que faz o senhor aqui?

— Мин географ, — яуап ҡайтарҙы ҡарт.

— Sou geógrafo, respondeu o velho.

— Ә нимә ул географ?

— Que é um geógrafo? — perguntou o principezinho.

— Ул диңгеҙҙәр, йылғалар, ҡалалар, тауҙар һәм сүллектәр ҡайҙа икәнен белгән ғалим.

— É um especialista que sabe onde se encontram os mares, os rios, as cidades, as montanhas, os desertos.

— Ҡайһылай ҡыҙыҡ! — тине Бәләкәй шаһзат. — Быныһы — ысын эш!

— Isso é bem interessante — disse o pequeno príncipe. — Eis, afinal, uma verdadeira profissão!

Ул ҡарашы менән географтың ҡауҡабын йүгертеп сыҡты. Бер ҡасан да был тиклем мөһабәт ҡауҡабты күргәне юҡ ине!

E lançou um olhar, ao seu redor, no planeta do geógrafo. Nunca havia visto planeta tão grandioso.

— Һеҙҙең ҡауҡабығыҙ бик матур, — тине ул. — Ә дарьялар һеҙҙә бармы?

— O seu planeta é muito bonito. Há oceanos nele?

— Быныһын мин белмәйем, — тине географ.

— Não sei te dizer — disse o geógrafo.

— О-о-о… — төңөлөп һуҙҙы Бәләкәй шаһзат. — Ә тауҙар бармы?

— Ah! (O principezinho estava decepcionado.) E montanhas?

— Белмәйем, — ҡабатланы географ.

— Não sei te dizer — disse o geógrafo.

— Ә ҡалалар, йылғалар, сүллектәр?

— E cidades, e rios, e desertos?

— Быныһын да мин белмәйем.

— Também não sei te dizer — disse o geógrafo pela terceira vez.

— Һуң һеҙ бит географ!

— Mas o senhor é geógrafo!

— Тап шулай, — тине ҡарт. — Мин географ, ә сәйәхәтсе түгел. Миңә сәйәхәтселәр бик тә етмәй. Сөнки ҡалаларға, йылғаларға, тауҙарға, диңгеҙҙәргә, дарьяларға һәм сүллектәргә геграфтар иҫәп алып бармай.

— É verdade — disse o geógrafo; mas não sou explorador. Faltam-me exploradores. Não é o geógrafo quem vai contar as cidades, os rios, as montanhas, os mares, os oceanos, os desertos.

Географ бигерәк мөһим кеше, һәм гиҙеп йөрөргә уның ваҡыты юҡ. Ул үҙенең эш бүлмәһенән сыҡмай. Әммә сәйәхәтселәрҙе үҙендә ҡабул итә һәм һөйләгәндәрен яҙып ала. Әгәр улар ҡыҙыҡлы бер ни һөйләһә, географ белешмәләр төшөрөп сәйәхәтсенең әҙәпле кешеме икәнлеген тикшерә.

O geógrafo é muito importante para ficar passeando. Nunca abandona sua escrivaninha. Mas recebe os exploradores, interroga-os e anota as seus relatos de viagem. E quando algum lhe parece interessante, o geógrafo faz um inquérito sobre a moral do explorador.

— Ә нимәгә?

— Por quê?

— Һуң бит әгәр ҙә сәйәхәтсе алдай башлаһа, география китаптарында бар нәмә буталасаҡ. Һәм ул артыҡ эсә икән — уныһы ла бәлә.

— Porque um explorador que mentisse produziria catástrofes nos livros de geografia. Assim como um explorador que bebesse demais.

— Ә ниңә?

— Por quê? — perguntou o pequeno príncipe.

— Сөнки эскеселәрҙең күҙенә ҡуш булып күренә. Һәм, ысынында бер тау булған урында, географ икәүҙе билдәләйәсәк.

— Porque os bêbados veem em dobro. Então o geógrafo anotaria duas montanhas onde, na verdade, só há uma.

— Мин бер кешене белә инем… Унан насар сәйәхтсе сығыр ине, — билдәләне Бәләкәй шаһзат.

— Conheço alguém — disse o principezinho — que seria um mau explorador.

— Бик тә мөмкин. Һәм бына, әгәр ҙә сәйәхәтсе әҙәпле кеше булып сыҡһа, уның асышын тикшерәләр.

— É possível. Pois bem, quando a moral do explorador parece boa, faz-se uma investigação sobre a sua descoberta.

— Нисек тикшерәләр? Баралар ҙа ҡарайҙармы?

— Vai-se vê-la?

— Юҡ инде. Был бик ҡатмарлы. Сәйәхәтсенән дәлилдәр биреүен талап итәләр. Мәҫәлән, ҙур тауҙы асҡан икән, шул тауҙан эре таштар алып килһен.

— Não. Seria muito complicado. Mas exige-se do explorador que ele forneça provas. Tratando-se, por exemplo, da descoberta de uma grande montanha, é essencial que ele traga grandes pedras.

Географ ҡапыл тулҡынланыуға килеп:

O geógrafo, de repente, se entusiasmou:

— Һин бит үҙең дә сәйәхәтсе! Һин алыҫтан килгәнһең! Үҙеңдең ҡауҡабың тураһында миңә һөйлә әле!

— Mas tu… tu vens de longe. Certamente és explorador! Portanto, vais descrever-me o teu planeta!

Һәм ул ҡалын китабын асып ҡәләмен осланы. Сәйәхтселәр хикәйәләрен тәүҙә ҡәләм менән яҙып алалар. Һәм һуңынан, сәйәхәтсе дәлилдәрен тапшырғас ҡына, уның һөйләгәнен ҡара менән яҙырға була.

E o geógrafo, tendo aberto o seu caderno, apontou o lápis. Anotam-se primeiro a lápis as narrações dos exploradores. Espera-se, para anotar a caneta, que o explorador tenha trazido as provas.

— Тыңлайым һине, — тине географ.

— Então? — interrogou o geógrafo.

— Миндә унда әллә ни ҡыҙыҡ түгел, — әйтеп бирҙе Бәләкәй шаһзат. — Миндә барыһы ла бик бәләкәй. Өс янартауым бар. Икәүһе тере, ә береһе күптән һүнгән. Тик аҙмы ни булып ҡуйыуы ихтимал…

— Oh! Onde eu moro — disse o pequeno príncipe — não é interessante: é muito pequeno. Eu tenho três vulcões. Dois em atividade e um extinto. Mas a gente nunca sabe…

— Эйе, барыһы ла ихтимал, — иҫбатланы географ.

— A gente nunca sabe — repetiu o geógrafo.

— Шунан сәскәм бар.

— Tenho também uma flor.

— Сәскәләрҙе беҙ билдәләмәйбеҙ, — тине географ.

— Nós não anotamos as flores — disse o geógrafo.

— Ниңә?! Был бит иң матуры!

— Por que não? É o mais bonito!

— Сөнки сәскәләр ваҡытлыса ғына.

— Porque as flores são efêmeras.

— Нисек ул — ваҡытлыса?

— Que quer dizer “efêmera”?

— География китаптары — донъяла иң ҡиммәтле китаптар, — аңлатты географ. — Улар бер ҡасан да иҫкермәй. Тауҙың урынынан ҡуҙғыуы бит бик һирәк осраҡ. Йә дарьяның ҡороуы. Беҙ мәңге һәм үҙгәрмәүсән әйберҙәр тураһында яҙабыҙ.

— Os livros de geografia — disse o geógrafo — são os mais exatos. Nunca ficam ultrapassados. É muito raro que uma montanha mude de lugar. É muito raro um oceano secar. Nós escrevemos coisas eternas.

— Һуң бит һүнгән янартауҙың уяныуы мөмкин, — бүлдерҙе Бәләкәй шаһзат. — Ә нимә ул «ваҡытлыса»?

— Mas os vulcões extintos podem voltar à atividade — interrompeu o pequeno príncipe. — Que quer dizer “efêmera”?