Lecz po namyśle dorzucił:

Biraz düşündükten sonra ekledi:

— Co znaczy „oswojony”?

“Evcil ne demek?”

— Nie jesteś tutejszy — powiedział lis. — Czego szukasz?

“Buralı değilsin besbelli. Ne arıyorsun burada?”

— Szukam ludzi — odpowiedział Mały Książę. — Co znaczy „oswojony”?

“İnsanları arıyorum. Evcil ne demek?”

— Ludzie mają strzelby i polują — powiedział lis. — To bardzo kłopotliwe. Hodują także kury, i to jest interesujące. Poszukujesz kur?

“İnsanlar,” dedi tilki, “insanların tüfekleri vardır. Ava çıkarlar. Hepimizin rahatını kaçırırlar. Bir de kümeslerde tavuk beslerler. Başka dertleri yoktur. Yoksa piliç mi arıyorsun?”

— Nie — odrzekł Mały Książę. — Szukam przyjaciół. Co znaczy „oswoić”?

“Hayır, dost arıyorum. Evcil ne demek?”

— Jest to pojęcie zupełnie zapomniane — powiedział lis. — „Oswoić” znaczy „stworzyć więzy”.

“Artık kimselerin umursamadığı bir geleneğin gereği. Bağlar kurmak demektir.”

— Stworzyć więzy?

“Bağlar kurmak mı?”

— Oczywiście — powiedział lis. — Teraz jesteś dla mnie tylko małym chłopcem, podobnym do stu tysięcy małych chłopców. Nie potrzebuję ciebie. I ty mnie nie potrzebujesz. Jestem dla ciebie tylko lisem, podobnym do stu tysięcy innych lisów. Lecz jeżeli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem potrzebować. Będziesz dla mnie jedyny na świecie. I ja będę dla ciebie jedyny na świecie.

“Evet. Sözgelimi sen benim için şimdi yüz binlerce oğlan çocuğundan birisin. Ne senin bana bir gereksinmen var ne de benim sana. Ben de senin için yüz binlerce tilkiden biriyim. Ama beni evcilleştirirsen birbirimize gereksinme duyarız. Sen benim için dünyada bir tane olursun, ben de senin için.”

— Zaczynam rozumieć — powiedział Mały Książę. — Jest jedna róża… zdaje mi się, że ona mnie oswoiła…

“Biraz biraz anlıyorum,” dedi Küçük Prens, “bir çiçek var… Galiba beni evcilleştirdi.”

— To możliwe — odrzekł lis. — Na Ziemi zdarzają się różne rzeczy…

“Olabilir,” dedi tilki, “dünyada neler olmuyor ki?”

— Och, to nie zdarzyło się na Ziemi — powiedział Mały Książę.

“Ama bu dediğim Dünya’da olmadı!”

Lis zaciekawił się:

Tilki şaşırmış, meraklanmıştı:

— Na innej planecie?

“Yoksa başka bir gezegende mi?”

— Tak.

“Evet.”

— A czy na tej planecie są myśliwi?

“O gezegende avcı var mıdır?”

— Nie.

“Yok.”

— To wspaniałe! A kury?

“Bak bu çok ilginç. Peki, ya piliç?”

— Nie.

“Yok.”

— Nie ma rzeczy doskonałych — westchnął lis.

“Hiçbir şey tam istendiği gibi olmuyor,” dedi tilki içini çekerek:

I zaraz powrócił do swej myśli:

Ama hemen konuya döndü:

— Życie jest jednostajne. Ja poluję na kury, ludzie polują na mnie. Wszystkie kury są do siebie podobne i wszyscy ludzie są do siebie podobni. To mnie trochę nudzi. Lecz jeślibyś mnie oswoił, moje życie nabrałoby blasku. Z daleka będę rozpoznawał twoje kroki — tak różne od innych. Na dźwięk cudzych kroków chowam się pod ziemię. Twoje kroki wywabią mnie z jamy jak dźwięki muzyki.

“Hayatımda hiç değişiklik yoktur. Ben piliçleri avlarım, insanlar beni avlar. Bütün piliçler birbirine benzer, bütün insanlar da. Doğrusu epey sıkıcı. Ama beni bir evcilleştirsen hayatım günlük güneşlik oluverir. Öteki ayak seslerinden apayrı bir ayak sesi tanırım. O sesler korkuyla kovuğuma kaçırtır beni, seninkiyse tatlı bir ezgi gibi yeraltından çağıracaktır.

Spójrz! Widzisz tam łany zboża? Nie jem chleba. Dla mnie zboże jest nieużyteczne. Łany zboża nic mi nie mówią. To smutne! Lecz ty masz złociste włosy. Jeśli mnie oswoisz, to będzie cudownie. Zboże, które jest złociste, będzie mi przypominało ciebie. I będę kochać szum wiatru w zbożu…

Bak, öteki buğday tarlalarını görüyor musun? Ben ekmek yemem. Buğdayın önemi yok benim için. Buğday tarlaları bana bir şey demiyor. Bu çok acı ama senin saçın altın renginde. Beni evcilleştirsen ne iyi olurdu, bir düşün! Altın rengindeki başaklar seni anımsatacak artık. Başaklardaki rüzgârı dinlemeye can atacağım.”

Lis zamilkł i długo przypatrywał się Małemu Księciu.

Tilki sustu ve uzun bir süre Küçük Prens’i süzdü:

— Proszę cię… oswój mnie — powiedział.

“Ne olursun evcilleştir beni,” dedi.

— Bardzo chętnie — odpowiedział Mały Książę — lecz nie mam dużo czasu. Muszę znaleźć przyjaciół i nauczyć się wielu rzeczy.

“Çok isterdim ama vaktim az. Dostlar edinmeli, yeni şeyler tanımalıyım.”

— Poznaje się tylko to, co się oswoi — powiedział lis. — Ludzie mają zbyt mało czasu, aby cokolwiek poznać. Kupują w sklepach rzeczy gotowe. A ponieważ nie ma magazynów z przyjaciółmi, więc ludzie nie mają przyjaciół. Jeśli chcesz mieć przyjaciela, oswój mnie!

“Yalnız evcilleştirdiğin şeyleri tanıyabilirsin,” dedi tilki, “insanların tanımaya ayıracak zamanları yok artık. Aldıklarını hazır alıyorlar dükkânlardan. Ama dost satan dükkânlar olmadığı için dostsuz kalıyorlar. Dost istiyorsan beni evcilleştir işte…”

— A jak się to robi? — spytał Mały Książę.

“Evcilleştirmek için ne yapmalıyım?”

— Trzeba być bardzo cierpliwym. Na początku siądziesz w pewnej odległości ode mnie, ot tak, na trawie. Będę spoglądać na ciebie kątem oka, a ty nic nie powiesz. Mowa jest źródłem nieporozumień. Lecz każdego dnia będziesz mógł siadać trochę bliżej…

“Çok sabırlı olmalısın. Önce benden biraz ötede çimenlerin arasında oturacaksın. Şöyle. Ben seni göz ucuyla süzeceğim, sen ağzını açmayacaksın. Çünkü sözcükler, yanlış anlama kaynağıdır. Her gün biraz daha yakınımda oturursun…”

Następnego dnia Mały Książę przyszedł na oznaczone miejsce.

Ertesi gün Küçük Prens yine geldi.

— Lepiej jest przychodzić o tej samej godzinie. Gdy będziesz miał przyjść na przykład o czwartej po południu, już od trzeciej zacznę odczuwać radość. Im bardziej czas będzie posuwać się naprzód, tym będę szczęśliwszy. O czwartej będę podniecony i zaniepokojony: poznam cenę szczęścia! A jeśli przyjdziesz nieoczekiwanie, nie będę mógł się przygotowywać… Potrzebny jest obrządek.

“Hep aynı saatte gelsen daha iyi olur,” dedi tilki, “sözgelimi öğleden sonra saat dörtte gelecek olsan ben saat üçte mutlu olmaya başlarım. Her geçen dakika mutluluğum artar. Saat dört dedi mi meraktan yerimde duramaz olurum. Mutluluğumun armağanını veririm sana. Ama gelişigüzel gelirsen içimi sana hangi saatte hazırlayacağımı bilemem. Ayinsiz olmuyor.”

— Co znaczy „obrządek”? — spytał Mały Książę.

“Ayin nedir?”

— To także coś całkiem zapomnianego — odpowiedział lis. — Dzięki obrządkowi pewien dzień odróżnia się od innych, pewna godzina od innych godzin. Moi myśliwi, na przykład, mają swój rytuał. W czwartek tańczą z wioskowymi dziewczętami. Stąd czwartek jest cudownym dniem! Podchodzę aż pod winnice. Gdyby myśliwi nie mieli tego zwyczaju w oznaczonym czasie, wszystkie dni byłyby do siebie podobne, a ja nie miałbym wakacji.

“O da artık kimsenin umursamadığı bir gelenek. Bir günü öbür günlerden, bir saati öbür saatlerden ayırır. Sözgelimi peşimdeki avcıların bir ayinleri var. Her perşembe köylü kızlarla dans ederler. Bu yüzden perşembe benim için eşsiz bir gündür! O gün bağlara kadar uzanırım. Avcılar belirsiz günlerde dans etselerdi, bütün günler birbirine benzeyecek, ben de hiç keyif çatamayacaktım.”

W ten sposób Mały Książę oswoił lisa. A gdy godzina rozstania była bliska, lis powiedział:

Küçük Prens tilkiyi evcilleştirdi. Ayrılık saati yaklaşınca tilki:

— Ach, będę płakać!

“Ah,” dedi “gözyaşlarımı tutamayacağım.”

— To twoja wina — odpowiedział Mały Książę — nie życzyłem ci nic złego. Sam chciałeś, abym cię oswoił…

“Suç sende,” dedi Küçük Prens. “Sana kötülük etmeyi düşünmemiştim, kendin istedin evcilleşmeyi.”

— Oczywiście — odparł lis.

“Orası öyle.”

— Ale będziesz płakać?

“Şimdi de gözyaşlarını tutamıyorsun.”

— Oczywiście.

“Orası öyle.”

— A więc nic nie zyskałeś na oswojeniu?

“Öyleyse bundan bir kazancın olmadı!”

— Zyskałem coś ze względu na kolor zboża — powiedział lis.

“Oldu, oldu,” dedi tilki, “başak tarlaları meselesi…”

A później dorzucił:

Sonra ekledi:

— Idź jeszcze raz zobaczyć róże. Zrozumiesz wtedy, że twoja róża jest jedyna na świecie. Gdy przyjdziesz pożegnać się ze mną, zrobię ci prezent z pewnej tajemnicy.

“Git, bir daha bak güllere. Seninkinin eşsiz olduğunu anlayacaksın. Sonra gel, helalleşelim; sana bir sır vereceğim.”

Mały Książę poszedł zobaczyć się z różami.

Küçük Prens, güllere bir daha bakmaya gitti:

— Nie jesteście podobne do mojej róży, nie macie jeszcze żadnej wartości — powiedział różom. Nikt was nie oswoił i wy nie oswoiłyście nikogo. Jesteście takie, jakim był dawniej lis. Był zwykłym lisem, podobnym do stu tysięcy innych lisów. Lecz zrobiłem go swoim przyjacielem i teraz jest dla mnie jedyny na świecie.

“Siz benim gülüme hiç mi hiç benzemiyorsunuz. Şimdilik değersizsiniz. Ne sizi evcilleştiren olmuş ne de siz kimseyi evcilleştirmişsiniz. Tilkim eskiden nasıldı, öylesiniz. O da önceleri tilkilerden bir tilkiydi ama ben onu dost edindim, şimdi dünyada bir tane.”

Róże bardzo się zawstydziły.

Güller güç duruma düşmüşlerdi.

— Jesteście piękne, lecz próżne — powiedział im jeszcze. — Nie można dla was poświęcić życia. Oczywiście moja róża wydawałaby się zwykłemu przechodniowi podobna do was. Lecz dla mnie ona jedna ma większe znaczenie niż wy wszystkie razem, ponieważ ją właśnie podlewałem. Ponieważ ją przykrywałem kloszem. Ponieważ ją właśnie osłaniałem. Ponieważ właśnie dla jej bezpieczeństwa zabijałem gąsienice (z wyjątkiem dwóch czy trzech, z których chciałem mieć motyle). Ponieważ słuchałem jej skarg, jej wychwalań się, a czasem jej milczenia. Ponieważ… jest moją różą.

“Güzelsiniz ama boşsunuz,” diye ekledi. “Kimse sizin için canını vermez. Buradan geçen herhangi bir yolcu benim gülümün size benzediğini sansa bile o tek başına topunuzdan önemlidir. Çünkü üstünü fanusla örttüğüm odur, rüzgârdan koruduğum odur, kelebek olsunlar diye bıraktığımız birkaç tanenin dışında bütün tırtılları uğrunda öldürdüğüm odur. Yakınmasına, böbürlenmesine hatta susmasına kulak verdiğim odur. Çünkü benim gülümdür o.”

Powrócił do lisa.

Sonra tilkiyle buluşmaya gitti:

— Żegnaj — powiedział.

“Hoşça kal,” dedi.

— Żegnaj — odpowiedział lis. — A oto mój sekret. Jest bardzo prosty: dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu.

“Hoşça git,” dedi tilki. “Vereceğim sır çok basit: İnsan ancak yüreğiyle baktığı zaman doğruyu görebilir. Gerçeğin mayası gözle görülmez.”

— Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu — powtórzył Mały Książę, aby zapamiętać.

Küçük Prens unutmamak için tekrarladı:
“Gerçeğin mayası gözle görülmez.”

— Twoja róża ma dla ciebie tak wielkie znaczenie, ponieważ poświęciłeś jej wiele czasu.

“Gülünü bunca önemli kılan, uğrunda harcadığın zamandır.”

— Ponieważ poświęciłem jej wiele czasu… — powtórzył Mały Książę, aby zapamiętać.

Küçük Prens unutmamak için tekrarladı:
“Uğrunda harcadığım zamandır.”

— Ludzie zapomnieli o tej prawdzie — rzekł lis. — Lecz tobie nie wolno zapomnieć. Stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś. Jesteś odpowiedzialny za twoją różę.

“İnsanlar bu gerçeği unuttular, sen unutmamalısın. Evcilleştirdiğin şeyden her zaman sen sorumlusun. Gülünden sen sorumlusun…”

— Jestem odpowiedzialny za moją różę… — powtórzył Mały Książę, aby zapamiętać.

Küçük Prens unutmamak için tekrarladı:
“Gülümden ben sorumluyum…”

ROZDZIAŁ 22

XXII

— Dzień dobry — powiedział Mały Książę.

“Günaydın,” dedi Küçük Prens.

— Dzień dobry — powiedział Zwrotniczy.

“Günaydın,” dedi demiryolu makasçısı.

— Co ty tu robisz? — spytał Mały Książę.

“Ne yapıyorsun burada?”

— Sortuję podróżnych na paczki po tysiąc sztuk — odpowiedział Zwrotniczy. — Wysyłam w lewo i w prawo pociągi, które ich unoszą.

“Yolcuları bölük bölük ayırıyorum. Onları taşıyan trenleri bazen sağa yolluyorum, bazen sola.”

Oświetlony pociąg pospieszny, hucząc jak grzmot, zatrząsł domkiem Zwrotniczego.

Birden göz kamaştıran ışıklarıyla bir tren fırtına gibi geçerek makasçının kulübesini sarstı.

— Bardzo się spieszą — powiedział Mały Książę. — Czego oni szukają?

“Acele ediyorlar,” dedi Küçük Prens, “neden acaba?”

— Nawet człowiek prowadzący parowóz tego nie wie — odparł Zwrotniczy.

“Makiniste sorsan o da bilmez.”

I znowu zagrzmiał oświetlony ekspres, pędzący w przeciwnym kierunku.

O sırada ters yönden göz alıcı ışıklarla ikinci bir tren fırtına gibi geçti.

— Już wracają? — spytał Mały Książę.

“Ne çabuk döndüler?”

— To nie ci sami — odpowiedział Zwrotniczy. — To wymiana.

“Bunlar onlar değil,” dedi makasçı, “bu karşıdan gelen tren.”

— Czy było im źle tam, gdzie byli przedtem?

“Bulundukları yerden memnun kalmamışlar herhalde.”

— Zawsze się wydaje, że w innym miejscu będzie lepiej — powiedział Zwrotniczy.

“Kimse yerinden memnun değildir,” dedi makasçı.

Znowu rozległ się grzmot trzeciego oświetlonego ekspresu.

Bir üçüncü trenin göz alıcı ışıklar içinde fırtına gibi geçişini duydular.

— Czy oni ścigają poprzednich podróżnych? — zapytał Mały Książę.

“Bunlar da birinci trendeki yolcuların peşinde mi?”

— Nie, nikogo nie ścigają — odparł Zwrotniczy. — Śpią w wagonach lub ziewają. Jedynie dzieci przyciskają noski do okien.

“Kimsenin peşinde değiller. Ya uyuyorlar ya da esniyorlardır şimdi… Yalnız çocuklar burunlarını cama yapıştırmışlardır.”

— Jedynie dzieci wiedzą, czego szukają — rzekł Mały Książę. — Poświęcają czas lalce z gałganków, która nabiera dla nich wielkiego znaczenia, i płaczą, gdy się im ją odbierze.

“Zaten yalnız çocuklar ne aradıklarını bilirler,” dedi Küçük Prens. “Bezden bir bebeğe bütün zamanlarını verirler, varsa yoksa o bebektir; ellerinden alınsa ağlarlar.”

— Szczęśliwe — powiedział Zwrotniczy.

“Ne mutlu onlara,” dedi makasçı.

ROZDZIAŁ 23

XXIII

— Dzień dobry — rzekł Mały Książę.

“Günaydın,” dedi Küçük Prens.

— Dzień dobry — odparł Kupiec.

“Günaydın,” dedi satıcı.

Kupiec ten sprzedawał udoskonalone pigułki zaspokajające pragnienie. Połknięcie jednej na tydzień wystarcza, aby nie chciało się pić.

Susuzluk giderici haplar satan bir adamdı bu. Haftada bir hap içtiniz mi artık içecek bir şey aramıyordunuz.

— Po co to sprzedajesz? — spytał Mały Książę.

“Bunları neden satıyorsun?” diye sordu Küçük Prens.

— To wielka oszczędność czasu — odpowiedział Kupiec. — Zostało to obliczone przez specjalistów. Tygodniowo oszczędza się pięćdziesiąt trzy minuty.

“Zamanın boş yere harcanmasını önlemek için. Uzmanların hesabına göre bu haplar alınınca haftada elli üç dakika kazanılıyor.”

— A co się robi z pięćdziesięcioma trzema minutami?

“Peki, bu elli üç dakikada ne yapacağız?”

— To, co się chce…

“Canın ne isterse.”

„Gdybym miał pięćdziesiąt trzy minuty czasu — powiedział sobie Mały Książę — poszedłbym powolutku w kierunku studni…”

“Keyfimce harcayacak elli üç dakikam olsaydı ağır ağır bir çeşmeye doğru yürürdüm,” dedi Küçük Prens.

ROZDZIAŁ 24

XXIV

Było to ósmego dnia na pustyni, licząc od zepsucia się motoru. Wysłuchałem opowiadania o Kupcu, pijąc ostatnie krople zapasu wody.

Uçağımın çölde bozuluşundan sekiz gün sonraydı, yedek içme suyumun son damlasını içerken satıcının öyküsünü anlatmıştı bana.

— Twoje wspomnienia są bardzo ładne — powiedziałem Małemu Księciu — lecz nie naprawiłem jeszcze samolotu, nie mam nic do picia… I ja także byłbym szczęśliwy bardzo, gdybym mógł powoli udać się w kierunku studni.

“Anıların çok güzel,” dedim Küçük Prens’e, “ama ben daha uçağımı onaramadım. İçecek suyum da kalmadı. Ben de bir çeşmeye doğru ağır ağır yürüyebilseydim mutlu olurdum!”

— Mój przyjaciel lis powiedział…

“Dostum tilki,” diye söze başladı.

— Mój maleńki, nie chodzi już o lisa…

“Sevgili küçüğüm, tilkinin bu konuyla ne ilgisi var?”

— Dlaczego?

“Neden olmasın?”

— Ponieważ umrzemy z pragnienia…

“Ama susuzluktan öleceğim nerdeyse.”

Nie zrozumiał mej myśli i powiedział:

Mantığımı kavrayamamıştı.

— Nawet w obliczu śmierci przyjemna jest świadomość posiadania przyjaciela. Bardzo się cieszę, że miałem przyjaciela-lisa.

“İnsan susuzluktan ölecek olsa bile bir dostu olması içini serinletiyor. Sözgelimi ben, bir tilki dostum var diye çok sevinçliyim…”

„Nie docenia niebezpieczeństwa — pomyślałem. — Nigdy nie odczuwa głodu ani pragnienia. Wystarcza mu trochę słońca.”

“İçinde bulunduğum tehlikeyi yeterince anlayamıyor,” dedim kendi kendime, “açlık, susuzluk görmemiş. Birazcık güneş yetiyor ona.”

Popatrzył na mnie i odpowiedział na moją myśl.

Bana baktı bir süre, düşüncelerimi okudu:

— Mnie także chce się pić… Poszukajmy studni…

“Ben de susadım. Bir kuyu arasak…”

Zrobiłem gest zniechęcenia: szukanie studni na olbrzymiej pustyni jest absurdem.

Bitkince elimi salladım. Uçsuz bucaksız çölde şansa güvenerek bir kuyu aramak serüven olurdu. Yine de yürüdük.

Mimo to udaliśmy się w drogę. Gdyśmy tak szli godzinami, milcząc, noc zapadła i gwiazdy zabłysły. Widziałem je jakby we śnie — miałem gorączkę z pragnienia. Słowa Małego Księcia tańczyły mi w pamięci.

Biz saatlerce konuşmadan yürüyeduralım, karanlık çökmüş, yıldızlar parıldamaya başlamıştı. Susuzluktan yanıyordum, düşteymiş gibi görüyordum yıldızları. Küçük Prens’in sözleri belleğimde dönüp duruyordu.

— Więc ty także odczuwasz pragnienie? — spytałem go.

“Demek sen de susadın,” dedim.