— Jeśli rozkażę generałowi, aby jak motyl przeleciał z jednego kwiatka na drugi, albo rozkażę mu napisać tragedię, albo zmienić się w morskiego ptaka, a generał nie wykona otrzymanego rozkazu, kto z nas nie będzie miał racji: ja czy on?

“Bir generale kelebek gibi çiçekten çiçeğe uçmasını ya da bir trajedi yazmasını ya da martı olmasını buyursaydım, o general de aldığı buyruğu yerine getirmeseydi suç kimde olurdu? Onda mı, bende mi?”

— Jego Królewska Mość — odpowiedział stanowczo Mały Książę.

“Majestelerinde olurdu,” dedi Küçük Prens korkusuzca.

— Słusznie. Należy wymagać tego, co można otrzymać. Autorytet opiera się na rozsądku. Jeśli rozkażesz twemu ludowi rzucić się do morza, lud się zbuntuje. Ja mam prawo żądać posłuszeństwa, ponieważ moje rozkazy są rozsądne.

“Tamam. Herkesten verebileceği kadarını istemeliyiz. Otorite her şeyden önce sağduyuya dayanmalıdır. Sen kalkıp halkına, kendilerini denize atmalarını buyurursan ihtilal çıkar. Benim verdiğim buyruklar akla yatkın oldukları için yerine getirilmelerini istemek hakkımdır.”

— Więc jak jest z moim zachodem słońca? — przypomniał Mały Książę, który nigdy nie porzucał postawionego pytania.

Bir sorduğunu bir daha unutmayan Küçük Prens: “Peki, günbatımı ne olacak?” diye tekrarladı.

— Będziesz miał twój zachód słońca. Zarządzę go. Lecz zaczekam, w mądrości rządzenia, aż warunki będą przychylne.

“İstediğin günbatımına kavuşacaksın. Bu konuyla ilgileneceğim. Ama yönetme biliminin yasaları gereğince koşulların uygun düşeceği bir zamanı kollayacağım.”

— Kiedy to będzie? — informował się Mały Książę.

“O zaman ne zaman?”

— Hm, hm! — zamruczał Król, badając gruby kalendarz. — Hm, hm, to będzie około… około… to będzie dziś wieczorem o godzinie 19.40.I zobaczysz, jaki mam posłuch.

“Hımm!” dedi kral, büyük bir takvimi inceledikten sonra, “Hımm! Hımm! Dileğin bu akşam tam yedi kırkta yerine getirilecektir! Böylelikle otoritemin ne kadar kesin olduğunu da göreceksin.”

Mały Książę ziewnął. Żałował straconego zachodu słońca, a poza tym już się trochę nudził.

Küçük Prens esnedi. Kaçırdığı günbatımına yanıyordu. Üstelik biraz canı sıkılmaya başlamıştı. Krala:

— Nie mam tu nic do roboty. Odejdę.

“Artık burada yapacak şey kalmadı,” dedi. “Yola çıksam daha iyi.”

— Nie odchodź — odpowiedział Król, który był tak dumny z posiadania poddanego. — Nie odchodź, mianuję cię ministrem.

Kendine bir uyruk bulduğu için bayağı gururlanmış olan kral: “Gitme,” dedi. “Gitme. Seni bakan yaparım.”

— Ministrem czego?

“Ne bakanı?”

— Hm… sprawiedliwości!

“Şey… Adalet bakanı!”

— Ależ tu nie ma kogo sądzić!

“Ama burada yargılanacak kimse yok ki!”

— Nie wiadomo — rzekł Król. — Jeszcze nie zwiedziłem mego królestwa. Jestem bardzo stary, nie mam miejsca na karocę, a chodzenie mnie męczy.

“Ne biliyoruz? Daha bütün krallığımı dolaşmış değilim. Burada saltanat arabasına yer yok. Yaşlıyım, yürümek yoruyor beni.”

— Och! Ale ja już widziałem — powiedział Mały Książę, wychylając się, aby rzucić okiem na drugą stronę planety. — Tam także nie ma nikogo…

Gezegenin öbür köşesine bir daha göz atmak için başını çeviren Küçük Prens: “Ben her yeri gördüm,” dedi. “Kimsecikler yok.”

— Wobec tego będziesz sam siebie sądzić. To najtrudniejsze. Znacznie trudniej jest sądzić siebie niż bliźniego. Jeśli potrafisz dobrze siebie osądzić, będziesz naprawdę mądry.

“O zaman sen de kendini yargılarsın. En gücü de budur zaten. Kendini yargılamak başkalarını yargılamaktan çok daha güçtür. Kendini yargılamayı başarabilirsen gerçek bir bilgesin demektir.”

— Ja — powiedział Mały Książę — mogę się sądzić byle gdzie. Nie ma potrzeby, abym mieszkał tutaj.

“Ben kendimi nerede olsa yargılarım. Bunun için buraya yerleşmem gerekmez.”

— Hm, hm. Zdaje mi się, że gdzieś na mojej planecie jest stary szczur. Słyszę go nocą. Będziesz mógł od czasu do czasu sądzić tego starego szczura. Będziesz go mógł skazywać na śmierć. W ten sposób życie jego będzie zależne od twojej sprawiedliwości. Lecz za każdym razem ułaskawisz go, aby go oszczędzić. Bowiem jest tylko jeden.

“Hımm!” dedi kral, “gezegenimin sınırları içinde yaşlı bir farenin yaşadığını gösterir bir sürü kanıt var elimde. Geceleri sesini duyuyorum. Onu yargılarsın. Ara sıra ölüm cezası verirsin ona. Senin adaletinin pençesinde kalır. Ama tutumlu davranmalı, her seferinde onu bağışlamalısın. Çünkü yargılanacak bir o fare var elimizde.”

— Nie lubię skazywać na śmierć — odpowiedział Mały Książę — i już odchodzę.

“Ben ölüm cezası vermekten hoşlanmam. En iyisi kalkıp gitmeli.”

— Nie — rzekł Król.

“Olmaz,” dedi kral.

Mały Książę, który skończył już przygotowania do podróży, nie chciał martwić starego monarchy.

Yol hazırlığını tamamlayan Küçük Prens yaşlı kralı incitmek istemiyordu.

— Jeżeli Wasza Królewska Mość chce, aby rozkazy były wykonywane natychmiast, proszę mi dać rozsądny rozkaz. Niech mi na przykład Wasza Królewska Mość rozkaże odejść stąd przed upływem jednej minuty. Zdaje mi się, że okoliczności są sprzyjające…

“Majesteleri buyruklarına elifi elifine uyulmasını istiyorlarsa akla yatkın bir buyruk versinler. Sözgelimi, bir dakika içinde buradan gitmemi buyursunlar. Sanırım koşullar uygundur.”

Ponieważ Król nie odpowiedział, Mały Książę po chwili wahania wyruszył w drogę, wzdychając z ulgą.

Kral karşılık vermeyince Küçük Prens önce durakladı bir, sonra bir solukta yola düzüldü. Kral ise ardından:

— Mianuję cię moim ambasadorem! — wykrzyknął jeszcze Król.

“Seni elçi yapıyorum,” diye haykırdı.

Był bardzo pewny siebie.

Dediği dedik biri olduğu belliydi.

„Dorośli są bardzo dziwni! — mówił sobie Mały Książę.

“Büyükler çok garip oluyor,” diye düşündü Küçük Prens. Yolculuğu boyunca hep bunu düşündü.

ROZDZIAŁ 11

XI

Drugą planetę zamieszkiwał Próżny.

İkinci gezegende kendini beğenmişin biri vardı.

— Ach! Ach! Oto odwiedziny wielbiciela! — krzyknął, gdy tylko zauważył Małego Księcia.

Küçük Prens’i uzaktan görür görmez haykırdı: “İşte hayranlarımdan biri!”

Albowiem według próżnych każdy spotkany człowiek jest ich wielbicielem.

Kendini beğenmişlerin gözünde herkes bir hayrandır.

— Dzień dobry — powiedział Mały Książę. — Pan ma zabawny kapelusz.

“Günaydın,” dedi Küçük Prens, “o nasıl şapka başınızdaki?”

— Po to, aby się kłaniać — odpowiedział Próżny. — Aby się kłaniać, gdy mnie oklaskują. Niestety nikt tędy nie przejeżdża.

“Selam şapkası. Bana alkış tutanları bununla selamlarım. Ne yazık ki buralara uğrayan yok.”

— Ach tak? — powiedział Mały Książę, nic nie rozumiejąc.

“Yaa?” dedi Küçük Prens, anlayamamıştı.

— Uderzaj dłonią w dłoń — poradził Próżny.

“Ellerini çırparsan görürsün.”

Mały Książę uderzył dłonią w dłoń. Próżny ukłonił się skromnie, uchylając kapelusza.

Küçük Prens ellerini çırptı. Bunun üstüne, kendini beğenmiş, alçakgönüllü bir tavırla şapkasını çıkararak selam verdi.

„To jest jednak bardziej zajmujące niż odwiedziny u Króla” — powiedział sobie Mały Książę. I znów zaczął klaskać. Próżny znów kłaniał się, uchylając kapelusza.

“Burası kralın gezegeninden daha eğlendirici,” diye düşündü Küçük Prens. Ellerini yeniden çırptı. Beriki yeniden şapkasını çıkararak selam verdi.

Po pięciu minutach zabawy Mały Książę zmęczył się jednostajnością gry.

Alkışlama ve selamlama işlemi beş dakika sürdü; Küçük Prens bu törenin tekdüzeliğinden sıkılmıştı;

— A co trzeba zrobić — spytał — aby kapelusz spadł?

sordu: “Peki, şapkayı eğmek için ne yapılacak?”

Lecz próżny nie usłyszał. Próżni słyszą tylko pochwały.

Kendini beğenmiş duymadı bile. Çünkü kendini beğenmişler yalnız övgüleri dinler.

— Czy ty mnie naprawdę bardzo uwielbiasz? — spytał Małego Księcia.

“Sen gerçekten bana hayran mısın, değil misin?”

— Co to znaczy uwielbiać?

“Hayran olmak ne demek?”

— Uwielbiać to znaczy uznać mnie za człowieka najpiękniejszego, najlepiej ubranego, najbogatszego i najmądrzejszego na planecie.

“Hayran olmak, benim bu gezegenin en yakışıklı, en iyi giyinen, en zengin ve en zeki adamı olduğuma inanmak demektir.”

— Ależ poza tobą nikogo na planecie nie ma!

“Ama bu gezegende senden başka kimse yok ki.”

— Zrób mi tę przyjemność: uwielbiaj mnie mimo wszystko.

“Canım hatırım için hayran oluver gitsin.”

— Uwielbiam cię — powiedział Mały Książę, lekko wzruszając ramionami — ale co ci to daje?

Küçük Prens omuzlarını hafifçe silkerek: “Peki, hayranım,” dedi. “Ama bunca üstelemenin nedenini anlayamadım.”

I ruszył w dalszą drogę.

Sonra yola koyuldu.

„Dorośli są zdecydowanie śmieszni” — powiedział sobie podczas podróży.

“Büyükler gerçekten çok tuhaf oluyor,” diye düşündü yol boyunca.

ROZDZIAŁ 12

XII

Następną planetę zajmował Pijak. Te odwiedziny trwały bardzo krótko, pogrążyły jednak Małego Księcia w głębokim smutku.

Vardığı gezegende bir sarhoş oturuyordu. Orada az kaldı ama büyük bir kedere kapıldı.

— Co ty tu robisz? — spytał Pijaka, którego zastał siedzącego w milczeniu przed baterią butelek pełnych i bateria butelek pustych.

Dizi dizi boş ve dolu şişeler arasında ses etmeden duran sarhoşa sordu: “Ne yapıyorsun?”

— Piję — odpowiedział ponuro Pijak.

“İçiyorum,” diye karşılık verdi sarhoş. Sesi hüzünlüydü.

— Dlaczego pijesz? — spytał Mały Książę.

“Niçin içiyorsun?”

— Aby zapomnieć — odpowiedział Pijak.

“Unutmak için.”

— O czym zapomnieć? — zaniepokoił się Mały Książę, który już zaczął mu współczuć.

Onun durumuna üzülmeye başlayan Küçük Prens: “Neyi unutmak için?” diye sordu.

— Aby zapomnieć, że się wstydzę — stwierdził Pijak, schylając głowę.

Sarhoş başını önüne eğerek içini döktü: “Utancımı unutmak için.”

— Czego się wstydzisz? — dopytywał się Mały Książę, chcąc mu pomóc.

“Neden utanıyorsun?” Küçük Prens ona yardım etmek istiyordu.

— Wstydzę się, że piję — zakończył Pijak rozmowę i pogrążył się w milczeniu.

Ama sarhoş kesin bir sessizliğe gömülerek konuyu kapadı: “İçmekten utanıyorum.”

Mały Książę zakłopotany ruszył dalej.

Küçük Prens iyice şaşırmıştı, oradan uzaklaştı.

„Dorośli są naprawdę bardzo, bardzo śmieszni” — mówił sobie po drodze.

“Büyükler gerçekten çok, çok tuhaf oluyor,” diye düşündü yol boyunca.

ROZDZIAŁ 13

XIII

Czwarta planeta należała do Bankiera, który w chwili przybycia Małego Księcia tak był zajęty, że nawet nie podniósł głowy.

Dördüncü gezegenin sahibi bir işadamıydı.Başı öyle kalabalıktı ki bu adamın, Küçük Prens gelince aldırmadı bile.

— Dzień dobry — powiedział Mały Książę. — Pański papieros zgasł.

“Günaydın,” dedi bizimki, “bakın sigaranız sönmüş.”

— Trzy plus dwa równa się pięć. Pięć plus siedem — dwanaście. Dwanaście i trzy — piętnaście. Dzień dobry. Piętnaście i siedem — dwadzieścia dwa. Dwadzieścia dwa i sześć — dwadzieścia osiem. Nie mam czasu zapalić. Dwadzieścia sześć i pięć — trzydzieści jeden. Och! To razem daje pięćset jeden milionów sześćset dwadzieścia dwa tysiące siedemset trzydzieści jeden.

“Üç, iki daha beş. Beş, yedi daha on iki. On iki, üç daha on beş. Günaydın. On beş, yedi daha yirmi iki. Yirmi iki, altı daha yirmi sekiz. Kibrit çakacak vaktim yok. Yirmi altı, beş daha otuz bir. Öff! Yani beş yüz bir milyon altı yüz yirmi iki bin yedi yüz otuz bir ediyor.”

— Pięćset jeden milionów czego?

“Beş yüz milyon ne?”

— Co? Jeszcze tu jesteś? Pięćset jeden milionów… Sam już nie wiem, czego… Tak ciężko pracowałem! Jestem człowiekiem poważnym, tak nie robię niedorzeczności, nie bawię się głupstwami. Dwa i pięć…

“Ha? Sen daha gitmedin mi? Beş yüz bir milyon… Kesme; işim başımdan aşkın; ciddi bir adamım ben, öyle saçma sapan şeylerle uğraşamam. İki, beş daha yedi…”

— Pięćset jeden milionów czego? — powtórzył Mały Książę, który nigdy nie porzucał raz postawionego pytania.

Bir soru sordu mu karşılığını alıncaya kadar susmayan Küçük Prens tekrarladı: “Beş yüz bir milyon ne?”

Bankier podniósł głowę.

İşadamı başını kaldırdı.

Przez pięćdziesiąt cztery lata, odkąd mieszkam na tej planecie, trzy razy zakłócono mi spokój. Pierwszy raz, przed dwudziestu dwoma laty, zjawił się nie wiadomo skąd chrabąszcz. Tak strasznie hałasował, że zrobiłem cztery błędy w dodawaniu.

“Elli dört yıldır bu gezegende oturuyorum, yalnız üç kez işime ara vermek zorunda kaldım. Yirmi iki yıl önce ne idüğü belirsiz biri gelmişti buraya, kopardığı yaygara bana tam dört tane toplama yanlışına patladı.

Drugi raz, jedenaście lat temu, miałem atak reumatyzmu. Nie uprawiałem gimnastyki. Nie mam czasu na włóczęgę. Jestem człowiekiem poważnym. Tak. Trzeci raz… to w tej chwili. Powiedziałem więc: pięćset jeden milionów…

On bir yıl önce romatizmalarım tutmuştu, bir de o zaman çalışmaya ara verdim. Yeterince hareket etmiyorum. Gezinecek vaktim yok. Ciddi bir adamım ben. Üçüncü kez de… Sen geldin işte? Ne diyordum, beş yüz bir milyon…”

— Milionów czego?

“Milyon ne?”

Bankier zrozumiał, że niełatwo będzie pozbyć się gościa.

Kurtuluş yolu olmadığını anlayan işadamı:

— Milionów tych małych rzeczy, które się widzi na niebie.

“Ara sıra gökte gördüğümüz küçücük şeylerden beş yüz bir milyon tane.”

— Muszek?

“Sinek mi?”

— Ależ nie, małych, błyszczących rzeczy.

“Yok canım. Şu parlayan küçük şeyler var ya.”

— Pszczółek?

“Arı mı?

— Ależ nie. Małych złotych błyskotek, o których marzą leniuchy. Lecz ja jestem człowiekiem poważnym. Tak. Nie mam czasu na marzenia.

“Yok canım. Tembellere türlü düşler kurduran şu küçücük sarı şeyler. Ama ben ciddi bir adamım. Öyle düş filan kuracak vaktim yok.”

— Aha… Gwiazd?

“Ha, yıldızları diyorsun.”

— Tak jest. Gwiazd.

“Evet, evet. Yıldızlar.”

— I cóż ty robisz z pięciuset milionami gwiazd?

“Peki, beş yüz milyon yıldızı ne yapacaksın?

— Pięćset jeden milionów sześćset dwadzieścia dwa tysiące siedemset trzydzieści jeden… jestem poważny, jestem dokładny.

“Beş yüz bir milyon altı yüz yirmi iki bin yedi yüz otuz bir. Ciddi bir adamım ben. Hesabım şaşmaz.”

— I cóż ty robisz z tymi gwiazdami?

“Ne yapıyorsun bu yıldızları?

— Co ja z nimi robię?

“Ne mi yapıyorum?”

— Tak.

“Evet?”

— Nic. Posiadam je.

“Hiç, sahibim onlara.”

— Posiadasz gwiazdy?

“Yıldızların sahibi sensin demek?”

— Tak.

“Evet.”

— Już widziałem Króla, który…

“Ama ben bir kral görmüştüm, o…”

— Królowie nie posiadają. Oni panują. To zupełnie co innego.

“Krallar sahip olmazlar, yönetirler. Ayrı ayrı şeyler bunlar.”

— A co ci daje posiadanie gwiazd?

“Yıldızların senin olması neye yarıyor?”

— Bogactwo.

“Zengin olmama yarıyor.”

— A cóż ci z tego, ze jesteś bogaty?

“Zengin olman neye yarıyor?”

— Mogę kupować inne gwiazdy, o ile ktoś je znajdzie.

“Yeni yıldızlar bulununca onları satın almama yarıyor.”

„Ten człowiek — powiedział sobie Mały Książę — rozumuje jak mój Pijak.”

Sözün burasında Küçük Prens, “Bunun kafası da tıpkı benim sarhoşunki gibi çalışıyor,” diye düşündü.

Pomimo tego pytał dalej:

Yine de yeni sorular sormaktan geri kalmadı:

— W jaki sposób można posiadać gwiazdy?

“Yıldızlara nasıl sahip olunabilir?”

— A czyje one są? — odburknął Bankier.

İşadamı iyiden iyiye alınmıştı. “Yıldızlar kimin?”

— Nie wiem. Niczyje.

“Ne bileyim ben? Hiç kimsenin.”