— Que los volcanes estén o no en actividad es igual para nosotros. Lo interesante es la montaña que nunca cambia.

— Жанартаудың сөніп немесе жанып тұрғаны біз үшін бәрібір, — деді географ біз үшін негізгі нәрсе — таудың болғаны. Ол өзгермейді.

— Pero, ¿qué significa “efímera”? —repitió el principito que en su vida había renunciado a una pregunta una vez formulada.

— «Өткінші» деген нені білдіреді? — деп қата сұрады, сұрағына жауап алмай тынбайтын Кішкентай ханзада.

— Significa que está amenazado de próxima desaparición.

— Өткінші дегеніміз келешекте жоғалып кетуі мүмкін дегенді білдіреді.

— ¿Mi flor está amenazada de desaparecer próximamente?

— Менің гүлім жақын уақытта жоқ бола ма?

— Indudablemente.

— Әрине.

“Mi flor es efímera —se dijo el principito— y no tiene más que cuatro espinas para defenderse contra el mundo. ¡Y la he dejado allá sola en mi casa!”.

«Менің гүлім уақытша нәрсе екен ғой, — деп ойлады Кішкентай ханзада, — оның бүкіл әлемнен қаорғанар тек төрт тікенегің ғана бар! Ал мен оны жападан-жалғыз өзін тастап кетті!»

Por primera vez se arrepintió de haber dejado su planeta, pero bien pronto recobró su valor.

Бұл оның ең алғаш рет өкінішке бой алдырған кезі болатын. Бірақ ол қайта беки түсіп:

— ¿Qué me aconseja usted que visite ahora? —preguntó.

— Маған қайда сапар шегуге кеңес берер едіңіз? — деп сұрады ол.

— La Tierra —le contestó el geógrafo—. Tiene muy buena reputación…

— Жер планетасына баруды, — деп жауап берді географ. — Оның жақсы даңқы шыққан…

Y el principito partió pensando en su flor.

Сөйтіп, Кішкентай ханзада гүлі туралы ойларға шомған бойы жолға аттанып кетті.

XVI

XVI

El séptimo planeta fue, por consiguiente, la Tierra.

Сонымен, жетінші планета жер еді.

¡La Tierra no es un planeta cualquiera! Se cuentan en él ciento once reyes (sin olvidar, naturalmente, los reyes negros), siete mil geógrafos, novecientos mil hombres de negocios, siete millones y medio de borrachos, trescientos once millones de vanidosos, es decir, alrededor de dos mil millones de personas mayores.

Жер әншейін планета емес! Жер бетіндегі патшалардың саны жүз он бірге (әрине, негр патшаларды да ұмытпау керек), географтардың саны жеті мыңға, іскер адамдардың саны тоғыз жүз мыңға, маскүнемдердің саны жеті жарым миллионға, атаққұмарлардың саны үш жүз он бір миллионға, яғни ересек адамдардың жалпы саны екі миллирад шамасына жетеді.

Para darles una idea de las dimensiones de la Tierra yo les diría que antes de la invención de la electricidad había que mantener sobre el conjunto de los seis continentes un verdadero ejército de cuatrocientos sesenta y dos mil quinientos once faroleros.

Жердің көлемін сипаттау үшін мне сіздерге мынаны айтар едім: Электр жарығын ойлап таппастан бұрын, жалпы алты құрлықтың бетінде төтрт жүз алпыс екі мың бес жүз он бір шырақшыдан құралған нағыз әскер болған.

Vistos desde lejos, hacían un espléndido efecto. Los movimientos de este ejército estaban regulados como los de un ballet de ópera.

Алыстау қашықтықтан қарағанда бұл ғажап көрініс тудыратын. Бұл әскер қозғалысы опера театрындағы балет бишілерінің біркелкі қимылдарын еске түсіргендей еді.

Primero venía el turno de los faroleros de Nueva Zelandia y de Australia. Encendían sus faroles y se iban a dormir. Después tocaba el turno en la danza a los faroleros de China y Siberia, que a su vez se perdían entre bastidores.

Алғашқы болып Жаңа Зеландия мен Австралияның шырақшыларының өнер көрсететін кезегі. Сосны, олар шырақтарын жағып болысымен, ұйқыға бас қоятын. Содан кейінгі өз кезектерінде шырақшылар бейне Қытай мен Сібірдегілер қосылатын. Сосын олар да сахнадан кетіп, шымылдық тасасына тығылатын.

Luego seguían los faroleros de Rusia y la India, después los de África y Europa y finalmente, los de América del Sur y América del Norte.

Ендігі кезек Ресей мен Үндістан шырақшыларына келетін. Сосын Африка мен Еуропа елдерінікі. Сосын Оңтүстік Американың кезегі. Содан соң Солтүстік Америка сахнаға шығады.

Nunca se equivocaban en su orden de entrada en escena. Era grandioso.

Олар сахнаға шығар мезгілінен ешқашан жаңылған емес. Бұл — керемет еді.

Solamente el farolero del único farol del polo norte y su colega del único farol del polo sur, llevaban una vida de ociosidad y descanso. No trabajaban más que dos veces al año.

Тек Солтүстік полюстегі жалғыз шамның шырақшысы мен оның әріптесі — Оңтүстік полюстегі жалғыз шырақшы ғана жұмыссыз, тауқыметсіз өмір сүретін: Олар жылына екі рет қана жұмыс істейтін.

XVII

XVII

Cuando se quiere ser ingenioso, sucede que se miente un poco. No he sido muy honesto al hablar de los faroleros y corro el riesgo de dar una falsa idea de nuestro planeta a los que no lo conocen. Los hombres ocupan muy poco lugar sobre la Tierra.

Білшгіш болып көрінгің келгенде өтірікті аздап араластырып жіберетін кездер болады. Мен сіздерге шырақшылар жайында әңгімелеп, отырып шындықты аздап бұрмалағаным рас. Біздің планетаны мүлде білмейтін адамдарға жалған түсінік беріп қоюым ықтимал. Адамдар жер үстінде көп орын алмайды.

Si los dos mil millones de habitantes que la pueblan se pusieran de pie y un poco apretados, como en un mitin, cabrían fácilmente en una plaza de veinte millas de largo por veinte de ancho. La humanidad podría amontonarse sobre el más pequeño islote del Pacífico.

Егер екі миллиард жер тұрғындары иықтасып, жиналыста тұрғандай тік тұрған болса, ұзындығы жиырыма мың, ені де жиырма мың шаршы миль алаңға сыйып кетер еді. Бүкіл адамзатты Тынық мұхиттың кішкене бір аралына үйіп төге салуға болар еді.

Las personas mayores no les creerán, seguramente, pues siempre se imaginan que ocupan mucho sitio. Se creen importantes como los baobabs. Les dirán, pues, que hagan el cálculo; eso les gustará ya que adoran las cifras. Pero no es necesario que pierdan el tiempo inútilmente, puesto que tienen confianza en mí.

Әрине, үлкендер сізге иланбайды. Олар жерде қомақты орын аламыз деп ойлайды. Олар баобабтар сықылды өздерін маңызды санайды. Сіз оларға есептеуді ұсыныңыз. Ересек адамдар санағанды эанындай жақсы көреді. Мұндай кеңес жандарына жағады. Бас қатырып, іш пыстыратын осы іске алтын уақытыңызды ысырап қылмаңыз. Еш пайдасы жоқ. Маған сенсеңіз болғаны.

El principito, una vez que llegó a la Tierra, quedó sorprendido de no ver a nadie. Tenía miedo de haberse equivocado de planeta, cuando un anillo de color de luna se revolvió en la arena.

Сонымен, Кішкентай ханзада жерге келіп түскелі, көзіне тірі жан ілінбегеніне таң қалды. Ол планетаны шатастырып алдым ба деп қобалжи бастаған кезінде айдың сәулесі түсіп тұрған сақина іспетті дөңгелек нәрсе құм үстінде жыбыр ете қалды.

— ¡Buenas noches! —dijo el principito.

— Қайырлы таң! — дей салды Кішкентай ханзада.

— ¡Buenas noches! —dijo la serpiente.

— Қайырлы таң! — деді жылан.

— ¿Sobre qué planeta he caído? —preguntó el principito.

— Мен қай планетаға тап болдым? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

— Sobre la Tierra, en África —respondió la serpiente.

— Жер планетасына, бұл — Африка, — деп эауап берді жылан.

— ¡Ah! ¿Y no hay nadie sobre la Tierra?

— Ә, солай ма! Сонда жер үстінде адам тұрғаны ма?

— Esto es el desierto. En los desiertos no hay nadie. La Tierra es muy grande —dijo la serpiente.

— Бұл шөл дала. Шөл далада тірі пенлде болмайды. Жер дегеніңіз үлкен, — деді жылан.

El principito se sentó en una piedra y elevó los ojos al cielo.

Кішкентай ханзада тастың үстіне отырды да, аспанға көз тікті:

— Yo me pregunto —dijo— si las estrellas están encendidas para que cada cual pueda un día encontrar la suya. Mira mi planeta; está precisamente encima de nosotros… Pero… ¡qué lejos está!

— Мені ойға шомдыратын нәрсе, — деді ол, — жұлдыздар, әр адам ерте ме, кеш пе, өз жұлдызын адаспай тауып алу үшін, жарқырап тұра ма екен. Менің жұлдызым дәл төбемізде тұр… Сонымен қатар ол қаншама алыс қашықтықта десеңізші!

— Es muy bella —dijo la serpiente—. ¿Y qué vienes tú a hacer aquí?

— Әдемі екен, — деді жылан. — Сен мұнда не бітіріп жүрсің?

— Tengo problemas con una flor —dijo el principito.

— Мен бір гүлмен араздасыпры қалып едім, — деді Кішкентай ханзада.

— ¡Ah!

— Ә, солай ма?! — деді жылан.

Y se callaron.

Олар үндемей қалысты.

— ¿Dónde están los hombres? —prosiguió por fin el principito. Se está un poco solo en el desierto…

— Адамдар қайда? — деді ақырында Кішкентай ханзада. — Жапан түзде жалғызсырап қалдық қой…

— También se está solo donde los hombres —afirmó la serpiente.

— Адамдар арасында да жалғызсырауға болады, — деді жылан.

El principito la miró largo rato y le dijo:

Кішкентай ханзада оған ұзақ қарап тұрып:

— Eres un bicho raro, delgado como un dedo…

— Сен өзің бір қызық мақұлық екенсің, — деді ол ақырында. — Саусақтай жіп-жіңішкесің…

— Pero soy más poderoso que el dedo de un rey —le interrumpió la serpiente.

— Алайда мен патшаның сауасығнан да құдіретім күштірек.

El principito sonrió:

Кішкентай ханзада жымиып қана:

— No me pareces muy poderoso… ni siquiera tienes patas… ni tan siquiera puedes viajar…

— Сен соншалықты құдіретті де емессің… сенде тіпті сирақ та жоқ… саяхат жасай да алмайсың.

— Puedo llevarte más lejos que un navío —dijo la serpiente.

— Мен сені кемеден бетер алысқа алып кете аламын, — деді жылан.

Se enroscó alrededor del tobillo del principito como un brazalete de oro.

Ол Кішкентай ханзаданың тілерсегіне алтын білезіктей оратылды:

— Al que yo toco, le hago volver a la tierra de donde salió. Pero tú eres puro y vienes de una estrella…

— Мен тиіскен адам өзі шыққан қара жеріне аттанады, — деді ол тағы да. — Бірақ та сенің жаның пәк екен, әрі сен көктегі жұлдыздан түсіпсің…

El principito no respondió.

Кішкентай ханзада еш жауап қатпады.

— Me das lástima, tan débil sobre esta tierra de granito. Si algún día echas mucho de menos tu planeta, puedo ayudarte. Puedo…

— Мен сені аяп тұрмын, сен осынау тастай қатты Жерде әлсіз көрінесің. Сен планетаңды қатты сағынған кезіңде менің саған көмегім тиер. Мен…

— ¡Oh! —dijo el principito—. Te he comprendido. Pero ¿por qué hablas con enigmas?

— Жарайды, мен өте жақсы түсіндім, — деді Кішкентай ханзада. — Бірақ сен неге ылғи жұмбақтай сөйлейсің?

— Yo los resuelvo todos —dijo la serpiente.

— Бар жұмбақтың шешуін таба аламын, — деді жылан.

Y se callaron.

Сөйтіп екеуі де үндемей қалды.

XVIII

XVIII

El principito atravesó el desierto en el que sólo encontró una flor de tres pétalos, una flor de nada.

Кішкентай ханзада шөл даланы көлденеңінен кесіп өтті. Жолында тек бір шоқ гүлден басқа ештеңе кездестірмеді. Үш тал қауызы ғана бар жоқтан жоғары бір гүл ғана…

— ¡Buenos días! —dijo el principito.

— Қайырлы күн! — деді оған Кішкентай ханзада.

— ¡Buenos días! —dijo la flor.

— Қайырлы күн! — деді гүл.

— ¿Dónde están los hombres? —preguntó cortésmente el principito.

— Адамдарды қай жақтан табуға болады? — деп ізетпен сұрады Кішкентай ханзада.

La flor, un día, había visto pasar una caravana.

Бір күні керуеннің көшіп бара жатқанын көрген гүл:

— ¿Los hombres? No existen más que seis o siete, me parece. Los he visto hace ya años y nunca se sabe dónde encontrarlos. El viento los pasea. Les faltan las raíces. Esto les molesta.

— Адамдар ма? Менің ойымша, жер бетінде алты, әйтпесе жетіге жуық адам болуы керек. Оларды осыдан бірнеше жылдар бұрын байқап қалғанмын. Бірақ адамдарды қайдан табуға болатынын кім білсін. Оларды жел айдап жүреді. Олардың тамырлары болмаған соң қиын ғой.

— Adiós —dijo el principito.

— Қош бол, — деді Кішкентай ханзада.

— Adiós —dijo la flor.

— Қош бол, — деді гүл.

XIX

XIX

El principito escaló hasta la cima de una alta montaña. Las únicas montañas que él había conocido eran los tres volcanes que le llegaban a la rodilla. El volcán extinguido lo utilizaba como taburete. “Desde una montaña tan alta como ésta, se había dicho, podré ver todo el planeta y a todos los hombres…” Pero no alcanzó a ver más que algunas puntas de rocas.

Кішкентай ханзада асқар тауды асып өтті. Оның өмірінде бар көрген таулары тізесіне жететін үш жанартауы ғана еді. Ал сөніп қалған жанартауды орындық ретінде қолданатын. «Мұншама биік таудың басынан бүкіл планетаны шолып шығып, оның үстіндегі бүкіл адамдарды көремін…». Бірақ оның көзіне ұштары біздей әбден егелген құздардан басқа ештеңе түспеді.

— ¡Buenos días! —exclamó el principito al acaso.

— Сәлемет пе! — деді ол не де болса.

— ¡Buenos días! ¡Buenos días! ¡Buenos días! —respondió el eco.

— Сәлемет пе… сәлемет… сәлемет…, — деп қайталады жаңғырық.

— ¿Quién eres tú? —preguntó el principito.

— Сіз кімсіз? — деді Кішкентай ханзада.

— ¿Quién eres tú?… ¿Quién eres tú?… ¿Quién eres tú?… —contestó el eco.

— Сіз кімсіз… сіз кімсіз… сіз кімсіз…, — деп жауап қатты жаңғырық.

— Sed mis amigos, estoy solo —dijo el principito.

— Маған дос болыңыздар! Мен жалғызбын, — деді ол.

— Estoy solo… estoy solo… estoy solo… —repitió el eco.

— Мен жалғызбын… мен жалғызбын… мен жалғызбын…, — деп қайталады жаңғырық.

“¡Qué planeta más raro! —pensó entonces el principito—, es seco, puntiagudo y salado.

«Қандай қызық планета еді! — деп ойлады ол сонда. — Өзі бір кеуіп қалған, үп-үшкір және тұздай ащы екен.

Y los hombres carecen de imaginación; no hacen más que repetir lo que se les dice… En mi tierra tenía una flor: hablaba siempre la primera… ”

Ал адамдары босла тапқырлық дегеннен жұрдай, айтқаныңды ғана қайталайды екен… Менің планетамдағы гүлім үнемі бірінші болып сөйлейтін…»

XX

XX

Pero sucedió que el principito, habiendo atravesado arenas, rocas y nieves, descubrió finalmente un camino. Y los caminos llevan siempre a la morada de los hombres.

Кішкентай ханзада құмды басып, құз-жартастарды асып, қарды кешіп ұзақ жүргеннен кейін ақыры жолға тап болды. Ал жолдардың бәрі адамдардың ортасына алып келеді ғой.

— ¡Buenos días! —dijo.

— Қайырлы күн! — деді ол.

Era un jardín cuajado de rosas.

Бір раушан гүлдер жайқалып тұрған бақ еді.

— ¡Buenos días! —dijeran las rosas.

— Қайырлы күн! — десті раушан гүлдері.

El principito las miró. ¡Todas se parecían tanto a su flor!

Кішкентай ханзада оларға анықтап қарады. Бұлардың бәрі оның гүлінен аумайды екен.

— ¿Quiénes son ustedes? —les preguntó estupefacto.

— Сендер кімсіңдер? — деп сұрады ол қайран қала.

— Somos las rosas —respondieron éstas.

— Біз раушан гүлдеріміз.

— ¡Ah! —exclamó el principito.

— Ә, солай ма?! — деді Кішкентай ханзада…

Y se sintió muy desgraciado. Su flor le había dicho que era la única de su especie en todo el universo. ¡Y ahora tenía ante sus ojos más de cinco mil todas semejantes, en un solo jardín!

Сөйтті де, ол өзін өте бақытсыз сезініп кетті. Оның гүлі бүкіл әлемде мен сияқты жоқ деуші еді. Ал мінеки, бір бақтың ішінде сол сияқтылардың бес мың шақтысы өсіп тұр.

“Si ella viese todo esto, se decía el principito, se sentiría vejada, tosería muchísimo y simularía morir para escapar al ridículo. Y yo tendría que fingirle cuidados, pues sería capaz de dejarse morir verdaderamente para humillarme a mí también… ”

«Мұны көретін болса, — деп ойлады ол, — гүлімнің әбден көңілі күйзеліп қалатын еді… ол күлкіге қалмас үшін қатты-қатты жөтеліп қойып, өмірі үзіліп бара жатқандай кеіпке түсетін еді. Ал мен болсам, оны емдегенсуіме тура келер еді, әйтпесе мені де кінәлі сезіндіру үшін шынымен үзіліп кетіп жүрсе…»

Y luego continuó diciéndose: “Me creía rico con una flor única y resulta que no tengo más que una rosa ordinaria. Eso y mis tres volcanes que apenas me llegan a la rodilla y uno de los cuales acaso esté extinguido para siempre. Realmente no soy un gran príncipe… ”

Сосын ол тағы да ішінен былай деп ойлады: «Әлемде жоқ гүл менде ғана бар деп өзімді бай сезініп жүрсем, оным қарапайым раушан гүл ғана болып шықты. Осы гүл мен менің тіземнен ғана келетін үш жанартауым, оның біреуі ендігі сөнген де болар, менен даңқты ханзада жасамас…»

Y echándose sobre la hierba, el principito lloró.

Ол шөптің үстіне жата кетіп, жылап жіберді.

XXI

XXI

Entonces apareció el zorro:

Сол арада түлкі пайда болды.

— ¡Buenos días! —dijo el zorro.

— Сәлеметсің бе! — деді түлкі.

— ¡Buenos días! —respondió cortésmente el principito que se volvió pero no vio nada.

— Сәлеметсің бе! — деп әдеппен жауап қатты Кішкентай ханзада. Жан-жағына қара еді, ешкім көзіне ілінбеді.

— Estoy aquí, bajo el manzano —dijo la voz.

— Мен мұндамын! — деген дауыс алма ағашының астынан шықты.

— ¿Quién eres tú? —preguntó el principito—. ¡Qué bonito eres!

— Сен кімсің? — деді Кішкентай ханзада. Қандай сұлу едің!

— Soy un zorro —dijo el zorro.

— Мен түлкі боламын, — деді түлкі.

— Ven a jugar conmigo —le propuso el principito—, ¡estoy tan triste!

— Кел екеуміз ойнайық, — деп оған ұсыныс жасады Кішкентай ханзада. Мен әбден көңілсіз тұр едім.

— No puedo jugar contigo —dijo el zorro—, no estoy domesticado.

— Мен сенімен ойнай алмаймын, — деді түлкі. — Қолға үйретілген түлкі емеспін.

— ¡Ah, perdón! —dijo el principito.

— Ә, кешір онда, — деді Кішкентай ханзада.