Але Маленькi прынц не адказаў на маё пытанне.

Ale neodpovedal na moju otázku. Povedal mi iba:

— Вада бывае неабходная i сэрцу… — проста сказаў ён.

— Voda môže byť dobrá aj pre srdce…

Я не зразумеў яго адказу, але прамаўчаў… Я добра ведаў, што не варта яго распытваць.

Nepochopil som jeho odpoveď, ale mlčal som… Dobre som vedel, že sa ho nesmiem pýtať.

Ён стамiўся i сеў на пясок. Я прымасцiўся побач. Праз якую хвiлiну маўчання ён вымавiў:

Bol unavený. Sadol si. Ja som si sadol vedľa neho. A po chvíli ticha ešte povedal:

— Зоркi вельмi прыгожыя таму, што недзе там ёсць кветка, хоць яе i не вiдно…

— Hviezdy sú krásne vďaka ruži, ktorú nie je vidieť…

Я згадзiўся з iм i моўчкi глядзеў на залiтыя месячным святлом пясчаныя хвалi.

Odpovedal som „prirodzene“ a mlčky som sa vo svetle mesiaca zadíval na vlny piesku.

— Прыгожа ў пустынi, — дадаў ён.

— Púšť je krásna, — dodal.

Што праўда, то праўда. Я заўсёды любiў пустыню. Сядзеш на бархан. Нiчога не вiдно. Шчога не чутно. I толькi нешта зiхацiць у цiшы…

A bola to pravda. Vždy som mal rád púšť. Človek si sadne na pieskový presyp. Nič nevidí. Nič nepočuje. A predsa čosi v tichu žiari…

— I надае хараство пустынi тое, — сказаў Маленькi прынц, — што дзесьцi ў ёй хаваюцца крынiцы…

— Púšť robí krásnou to, že niekde skrýva studňu… — povedal Malý princ.

I раптам я зразумеў гэтае варожкае ззянне пяску. У маленстве я жыў у вельмi старым доме. Расказвалi, што ў iм быў схаваны нейкi скарб. Вядома, нiхто так i не змог адшукаць таго скарбу, а можа яго нават i не шукалi. Але ён зачароўваў усю сялiбу. Глыбока ў сэрцы хаваў дом неспазнаную таямнiцу…

Bol som prekvapený, že som zrazu pochopil to tajomné žiarenie piesku. Keď som bol malým chlapcom, býval som v starobylom dome a podľa povesti mal v ňom byť zakopaný poklad. Prirodzene, nikdy ho nikto nevedel nájsť, ba ani ho možno nikto nehľadal. Ale pridával čaro celému domu. Môj dom skrýval vo svojom vnútri tajomstvo…

— Гэта праўда, — згадзiўся я. — Вазьмi ты дом, цi зоркi, цi пустынi, тое, што надае iм сапраўднае хараство, не ўбачыш вокам.

— Áno, — povedal som Malému princovi, — či už ide o dom, o hviezdy alebo o púšť, to, čo ich robí krásny mi, je neviditeľné!

— Я рады, што ты згодзен з маiм Лiсам, — адказаў Маленькi прынц.

— Som rád, — povedal, — že súhlasíš s mojou líškou. Pretože Malý princ zaspával, vzal som ho do náručia

Маленькi прынц задрамаў. Я ўзяў яго на рукi i пайшоў далей. Я быў усхваляваны. Мне здавалася, што я нясу далiкатны скарб. Здавалася нават, што на ўсёй Зямлi няма нiчога болей кволага.

a vydal som sa znova na cestu. Bol som dojatý. Zdalo sa mi, že nesiem krehký poklad. Ba dokonca sa mi zdalo, že na Zemi nie je nič krehkejšie.

Нас амывала месячнае святло, i я глядзеў на бледны лоб маленькага прынца, на яго заплюшчаныя вочы, на пасмачкi валасоў, якiя паварушваў лёгкi ветрык, i я думаў: тое, што я зараз бачу, толькi абалонка. Сама галоўнае — тое, чаго не ўбачыш вачыма…

V mesačnom svetle som hľadel na to bledé čelo, na tie zatvorené oči, na tie kučery čo sa chveli vo vetre, a vravel som si: „To, čo tu vidím, je iba škrupina. To najdôležitejšie je neviditeľné…“

На яго вуснах мiльгнула ледзь прыкметная ўсмешка, i мне зноў падумалася: «Што мацней за ўсё хвалюе мяне ў гэтым сонным прынцы, дык гэта яго вернасць кветцы, гэта вобраз ружы, якi, як агеньчык каганца, свецiцца ў iм, нават калi ён спiць…» I ён здаўся мне яшчэ болей кволым. Трэба вельмi старанна ахоўваць каганцы: дзьмухнi вецер — i яны могуць патухнуць…

A pretože jeho pootvorené ústa sa nesmelo pokúšali usmiať, vravel som si ešte: „Na tomto spiacom Malom princovi ma tak veľmi dojíma jeho oddanosť jednej kvetine, jeho obraz ruže, ktorý v ňom žiari ako plamienok lampy, aj keď spí…“ A tušil som, že je ešte krehkejší. Lampy musíme dobre chrániť: jeden náraz vetra ich môže zahasiť…

Так я iшоў ды iшоў, пакуль на досвiтку не наткнуўся на калодзеж.

A ako som tak kráčal, objavil som na úsvite studňu.

РАЗДЗЕЛ ХХV

XXV

— Людзi ўплiшчваюцца ў хуткiя цягнiкi, але яны i самi не разумеюць, чаго шукаюць, — сказаў Маленькi прынц. — I апаноўвае людзей трывога, i пачынаюць яны кiдацца то ў адзiн, то ў другi бок…

— Ľudia sa napchajú do rýchlikov, — povedal Malý princ, — ale potom už nevedia, za čím idú. Tak sa v nich natriasajú a vozia sa stále dookola…

Маленькi прынц памаўчаў, потым дадаў:

A dodal:

— I ўсё дарэмна…

— Nestojí to za to…

Калодзеж, да якога мы дайшлi, не быў падобны на сахарскiя калодзежы. Сахарскiя калодзежы — гэта звычайныя ямкi, выкапаныя ў пяску. Гэты ж нагадваў сама сапраўдны вясковы калодзеж. Але нiдзе паблiзу не было нiводнай вёсачкi, i я падумаў, што трызню.

Studňa, ku ktorej sme sa dostali, nevyzerala ako saharské studne. Saharské studne sú iba jamy vyhĺbené v piesku. Táto sa podobala na dedinskú studňu. Ale nebola tam nijaká dedina a ja som si pomyslel, že sa mi to sníva.

— Як дзiўна, — сказаў я Маленькаму прынцу, — тут усё прыгатавана: i калаўрот, i вядро, i вяроўка…

— To je čudné, — povedal som Malému princovi, — všet — ko je prichystané: hriadeľ, vedro i povraz…

Ён засмяяўся, узяў вяроўку, пачаў раскручваць калаўрот. I калаўрот зарыпеў, нiбы стары флюгер, якi доўга ржавеў у бязветры.

Zasmial sa, chytil povraz, rozkrútil hriadeľ. A hriadeľ škrípal, ako škrípe starý veterníček, keď vietor dlho spal.

— Чуеш? — сказаў Маленькi прынц. — Мы разбудзiлi калодзеж, i ён заспяваў…

— Počuješ, — povedal Malý princ, — zobúdzame túto studňu a ona spieva…

Я не хацеў, каб ён высiльваўся:

Nechcel som, aby sa namáhal.

— Дай сюды, я сам. Гэта зацяжка для цябе.

— Nechaj, ja to urobím, — povedal som mu, — pre teba je to priťažké.

Я павольна падцягнуў поўнае вядро да краю калодзежа. Трывала паставiў яго на зрубе. У вушах усё яшчэ звiнела песня калаўрота, на яшчэ не супакоенай вадзе трымцела сонца.

Pomaly som vyťahoval vedro až na okraj studne. Pekne rovno som ho ta postavil. V ušiach mi stále znel spev hriadeľa; a vo vode, čo sa ešte vlnila, som videl chvejúce sa slnko.

— Мне хочацца глынуць гэтай вады, — сказаў Маленькi прынц, — дай папiць…

— Žíznim po tejto vode, — povedal Malý princ, — daj sa mi napiť…

I я зразумеў, чаго ён шукаў!

A ja som pochopil, čo hľadal!

Я паднёс вядро да яго вуснаў. Ён заплюшчыў вочы i пачаў пiць. Было так хораша, нiбы ў свята. Гэтая вада была не проста спажыўны прадукт, гэта было нешта куды большае. Яна нарадзiлася з хадзьбы пад зоркамi, з песнi калаўрота, з намаганняў маiх рук. Яна была прыемнай сэрцу, нiбы падарунак.

Zodvihol som vedro až k jeho perám. Pil so zatvorenými očami. Bolo to pôvabné ako nejaká slávnosť. Táto voda bola naozaj čosi iné ako obyčajná živina. Zrodila sa z chôdze pod hviezdami, zo spevu hriadeľa, z námahy mojich rúk. Bola srdcu taká milá ako nejaký dar.

Нiбы навагоднi падарунак, якi я атрымлiваў у маленстве пад зiхаценне елкi, пад арганную музыку паўночнай iмшы, пад пяшчоту ўсмешак.

Keď som bol malým chlapcom, svetlo vianočného stromčeka, hudba na polnočnej omši a nežnosť úsmevov mi takto obostreli najväčším leskom vianočný darček, čo som dostal.

— На тваёй планеце, — сказаў Маленькi прынц, — людзi вырошчваюць пяць тысяч ружаў у адным толькi садзе… I не знаходзяць таго, чаго шукаюць…

— Ľudia u vás pestujú päťtisíc ruží v jedinej záhrade… a nenachádzajú v nej to, čo hľadajú… — povedal Malý princ.

— Не знаходзяць… — згадзiўся я.

— Nenachádzajú to, — odpovedal som.

— А тое, што яны шукаюць, можна знансцi ў адной толькi ружы, — альбо ў глытку вады…

— A predsa to, čo hľadajú, by sa mohlo nájsť v jedinej ruži alebo v troške vody…

— Безумоўна, — згадзiўся я.

— Pravdaže, — odpovedal som.

А Маленькi прынц дадаў:

A Malý princ dodal:

— Вочы сляпыя. Шукаць трэба сэрцам.

— Ale oči sú slepé. Treba hľadať srdcom.

Я напiўся. Мне лёгка дыхалася. Пясок на дасвеццi адлiваў мёдам. I гэты мядовы колер таксама напаўняў мяне шчасцем. Чаго б мне было гараваць?

Napil som sa. Dobre sa mi dýchalo. Piesok má na svitaní farbu medu. Tešil som sa aj z tej medovej farby. Prečo som len pocítil úzkosť…

— Ты павiнен стрымаць сваё абяцанне, — мякка нагадаў Маленькi прынц, якi зноў усеўся поруч са мной.

Zasmial sa, chytil povraz, rozkrútil hriadeľ.
— Musíš dodržať svoj sľub, — povedal mi tichučko Malý princ, ktorý už zase sedel pri mne.

— Якое абяцанне?

— Aký sľub?

— Памятаеш… напыснiчак майму баранчыку… Я ж у адказе за сваю кветку!

— Vieš… ten náhubok pre moju ovečku… som zodpovedný za tú ružu!

Я дастаў з кiшэнi накiды малюнкаў. Маленькi прынц глянуў на iх i засмяяўся:

Vytiahol som z vrecka svoje maliarske pokusy. Malý princ ich zazrel, zasmial sa a povedal:

— Твае баабабы трошкi падобныя на капусту…

— Tie tvoje baobaby sa trochu podobajú hlávkam kapusty…

— Ну вось!.. А я так ганарыўся сваiмi баабабамi!

—Och! A ja som bol na baobaby taký pyšný!

— А якiя вушы ў тваёй лiсiцы… Як рогi… Ды якiя доўгiя!..

— Tá tvoja líška… jej uši… tie sa trošku podobajú rohom… a sú priveľmi dlhé!

I ён зноў засмяяўся.

A znova sa zasmial.

— Ты несправядлiвы, малыш, я ж не ўмею маляваць, хiба толькi ўдаваў звонку ды знутры.

— Si nespravodlivý, chlapček môj, ja som nevedel kresliť nič iné, iba zatvorené a otvorené veľhady.

— Нiчога. I так добра будзе, — супакоiў ён мяне, — дзецi зразумеюць.

— Och, bude to dobré, — povedal, — deti vedia ľahko pochopiť.

Я ўзяў аловак i намаляваў напыснiчак. Сэрца маё сцiснулася, калi я аддаваў малюнак Маленькаму прынцу:

Nakreslil som mu teda náhubok. A srdce sa mi zvieralo, keď som mu ho podával.

— Ты нешта ўтойваеш ад мяне…

— Ty máš nejaké plány, o ktorých ja neviem…

Але ён адказаў:

Ale neodpovedal mi na to.

— Ведаеш… заўтра будзе якраз гадавiна, як я трапiў да вас на Зямлю…

Vravel:
— Vieš, môj pád na Zem… zajtra bude jeho výročie.

Ён змоўк. Потым дадаў:

Chvíľu mlčal, potom ešte dodal:

— Я прызямлiўся побач, зусiм недалёка адгэтуль…

— Spadol som celkom blízko odtiaľto…

I пачырванеў.

A začervenal sa.

I зноў, я сам не разумеў чаму, але мяне агарнула дзiўная туга.

A hoci som nechápal prečo, opäť som pocítil čudný žiaľ.

I ўсё ж я спытаў:
— Значыць, ты зусiм невыпадкова прагульваўся тут у дзень нашага знаёмства, тыдзень назад, такi адзiнокi, тут, за тысячу мiль ад людскога селiшча! Ты вяртаўся на тое месца, дзе прызямлiўся?

Predsa mi prišlo na um spýtať sa ho:
— Teda to nebola náhoda, že si sa v to ráno, keď som ťa pred ôsmimi dňami spoznal, prechádzal len tak sám, na tisíc míľ od všetkých obývaných krajov? Vracal si sa na miesto, kam si spadol?

Маленькi прынц зноў пачырванеў.

Malý princ sa znova začervenal.

[Bilinguator: А я дадаў нерашуча:]

A ja som váhavo dodal:

— Мабыць таму, што спаўняецца год?.. — нерашуча працягваў я.

— Možno pre to výročie… ?

Маленькi прынц зноў пачырванеў. Ён нiколi не адказваў на пытаннi, але калi ён чырванеў, гэта значыла «так», цi ж няпраўда?

Malý princ sa opäť začervenal. Nikdy neodpovedal na otázky, no ak sa niekto červená, znamená to „áno“, nemám pravdu?

— Ах, — вырвалася ў мяне, — баюся, што…

— Ach, — povedal som mu, — bojím sa…

Але ён не даў мне дагаварыць:

Ale on mi povedal:

— Пара табе ўжо ўзяцца за работу. Iдзi да сваёй машыны. Я буду чакаць цябе тут. Вяртайся ўвечары.

— Teraz musíš pracovať. Musíš sa vrátiť k svojmu stroju. Budem ťa tu čakať. Vráť sa zajtra večer…

Я вагаўся. Мне ўзгадаўся Лiс. Нялёгка стрымаць слёзы, калi дазволiш, каб цябе прыручылi…

No ja som sa neuspokojil. Spomenul som si na líšku. Človek sa vystavuje nebezpečenstvu, že bude trošku plakať, keď sa nechal skrotiť…

РАЗДЗЕЛ ХХVI

XXVI

Непадалёку ад калодзежа грувасцiлiся руiны старажытнай каменнай сцяны. На другi вечар я вяртаўся сюды ад самалёта i яшчэ здалёк заўважыў Маленькага прынца, якi сядзеў на сцяне i матляў нагамi. Да мяне данёсся яго голас:

Neďaleko studne bola zrúcanina starého kamenného múru. Keď som sa sem na druhý deň večer vracal od svojej práce, zazrel som zďaleka svojho Malého princa, ako sedí so spustenými nohami hore na múre. A počul som, že hovorí.

— Хiба ты не памятаеш? — казаў ён. — Але не тут!

— Tak ty sa na to nepamätáš? — vravel. — To nebolo presne tu!

Нехта, безумоўна, падтрымаў гамонку, бо Маленькi прынц запярэчыў:

Nejaký hlas mu bezpochyby niečo povedal, lebo Malý princ odpovedal:

— Ну так, так! Гэта было роўна год назад, дзень у дзень, толькi ў iншым месцы…

— Áno! Je to naozaj ten deň, ale nie na tomto mieste…

Я наблiжаўся да сцяны. Як i раней, нiкога не бачыў i не чуў. Аднак Маленькi прынц зноў запярэчыў:

Kráčal som ďalej k múru. Ešte vždy som nikoho nevidel, ani nepočul. A predsa Malý princ opäť komusi odpovedal:

— Ну безумоўна. Ты знойдзеш мяне па слядах на пяску. Чакай. Сёння ўночы я прыйду туды.

— Pravdaže. Uvidíš, kde sa začína moja stopa v piesku. Teda tam na mňa čakaj. Budem tam dnes v noci.

Я быў за дваццаць метраў ад развалiн i па-ранейшаму нiкога не бачыў.

Bol som asi dvadsať metrov od múru a ešte vždy som nič nevidel.

Маленькi прынц памаўчаў, потым спытаў:

Malý princ chvíľu mlčal, potom povedal:

— А ў цябе добрая атрута? Ты ўпэўнены, што я не буду доўга пакутаваць?

— Máš dobrý jed? Si pevne presvedčený, že ma nenecháš dlho trpieť?

Я спынiўся як укопаны, сэрца маё сцiснулася, але я ўсё роўна нiчога не разумеў.

Zastal som, srdce sa mi zovrelo, ale ešte som to nechápal.

— А цяпер iдзi, — сказаў ён. — Я хачу злезцi!

— Teraz choď preč! — povedal. — Chcem zostúpiť.

Я апусцiў вочы долу i — аж адскочыў! Там, каля сцяны, выцягнуўшы да Маленькага прынца агiдную пляскатую галаву, пакалыхвалася ядавiтая змяя такiя змеi ў трыццаць секунд здольны адправiць чалавека на той свет.

Tak som aj ja pozrel dolu k päte múru, a odskočil som! K Malému princovi sa vzpínal jeden z tých žltých hadov, ktoré vás za tridsať sekúnd zavraždia.

Я лiхаманкава сунуў руку ў кiшэню па рэвальвер i кiнуўся да яе, але на мой шум змяя мякка, нiбы памiраючы струмень вады, асунулася ў пясок i не надта паспешлiва, з лёгкiм металёвым шорхатам слiзганула пад каменне.

Rozbehol som sa, hmatajúc po vrecku, aby som odtiaľ vytiahol revolver, ale na lomoz, čo som narobil, had sa tichučko spustil do piesku ako vodomet, keď opadáva, a nenáhlivo, s ľahkým kovovým šuchotom vkĺzol medzi kamene.

Я падбег да сцяны i падхапiў на рукi бледнага як палатно Маленькага прынца.

Dorazil som k múru práve včas, aby som zachytil do náručia svojho chlapčeka-princa, bledého ako sneh.

— Гэта яшчэ што прыйшло табе ў галаву?! Ты гутарыш са змяёй?!

— To je pekný poriadok! Ty sa teraz dávaš do reči s hadmi!

Я разматаў яго вышываны золатам шалiк. Змачыў скронi вадой, даў папiць. Але я не мог болей нiчога выпытваць у яго. Ён сур’ёзна паглядзеў на мяне i абвiў маю шыю рукамi. Сэрца яго калацiлася, нiбы ў прыстрэленай птушкi.

Rozviazal som mu zlatožltú šatku, čo ustavične nosil na krku. Navlhčil som mu na sluchy a dal som sa mu napiť. Ale teraz som sa ho už neodvážil na nič pýtať. Vážne na mňa hľadel a objal ma okolo krku. Cítil som, že srdce mu bije ako umierajúcemu, postrelenému vtáčikovi. Povedal mi:

— Я рады, што ты знайшоў непаладку ў сваёй машыне, — сказаў ён. — Цяпер ты зможаш вярнуцца на радзiму…

— Som rád, že si prišiel na to, čo tvojmu stroju chýba. Budeš sa môcť vrátiť domov…

— Адкуль табе гэта вядома?!.

— Ako to vieš?

Я ж якраз iшоў паведамiць яму, што зусiм неспадзявана я адрамантаваў самалёт!..

Práve som mu prišiel oznámiť, že napriek všetkému očakávaniu sa mi práca podarila!

Маленькi прынц нiчога не адказаў на маё пытанне, але дадаў:

Na moju otázku neodpovedal, ale pokračoval:

— Сёння я таксама вярнуся дадому…

— Aj ja sa dnes vrátim domov…

Потым, задуменна:

Potom smutne doložil:

— Гэта значна далей… i значна цяжэй…

— Je to oveľa ďalej… je to oveľa ťažšie…

Усё было неяк незразумела-дзiўна. Я сцiскаў яго ў абдымках, нiбы малое дзiця, але мне здавалася, што ён выслiзгвае з маiх рук, правальваецца ў бездань, а я не магу яго ўтрымаць…

Dobre som vycítil, že sa odohráva čosi neobyčajné. Zovrel som ho do náručia ako malé dieťa, a predsa sa mi zdalo, že sa kíže strmhlav do priepasti, a ja nemôžem nič urobiť, aby som ho zadržal…

Ён задуменна глядзеў некуды далёка-далёка.

Hľadel vážne kamsi do diaľky.

— У мяне застаецца твой баранчык. I напыснiчак…

— Mám tvoju ovečku. A mám debničku pre ovečku. A mám náhubok…

I ён сумна ўсмiхнуўся.

A smutne sa usmial.

Я доўга маўчаў. Ён нiбы зноў ажываў: я адчуваў, як ён паволi саграваўся.

Dlho som čakal. Cítil som, že pomaly prichádza k sebe.

— Хлапчанятка маё, як ты спалохаўся…

— Chlapček môj, ty si sa bál…

Вядома, ён спалохаўся! Але ён мякка засмяяўся:

Bál sa, pravdaže! Ale tichučko sa zasmial:

— Сёння ўночы мне будзе яшчэ страшней…

— Dnes v noci sa budem báť ešte oveľa väčšmi…

Я зноў пахаладзеў ад прадчування нейкай непапраўнай бяды. Няўжо, няўжо я нiколi не пачую больш, як ён смяецца?.. Гэты смех для мяне — нiбы крынiца ў пустынi.

Opäť som zmeravel, keď som si uvedomil, že sa robí čosi nenapraviteľné. A pochopil som, že by som nezniesol myšlienku nepočuť nikdy viac ten smiech. Bol pre mňa ako studnička v púšti.