— Патух вулкан цi дзейнiчае — гэта для нас, географаў, не мае анiякага значэння, — сказаў географ. — Для нас важна адно: сама гара. Яна заўсёды нязменная.

— Či sú sopky vyhasnuté alebo činné, to je nám zemepiscom jedno. Nám záleží na vrchu. Ten sa nemení.

— Але што такое — «эфемерны»? — паўтарыў Маленькi прынц, якi нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне.

— Ale čo znamená pominuteľné? — opakoval Malý princ, ktorý sa nikdy v živote nevzdal otázky, keď ju už raz položil.

— Гэта «тое, што можа знiкнуць у блiжэйшы час».

— To znamená čosi, čo je ohrozené blízkym zánikom.

— Мая кветка можа знiкнуць у блiжэйшы час?

— Moja kvetina je ohrozená blízkym zánikom?

— Безумоўна.

— Pravdaže.

«Мая кветка эфемерная, — падумаў Маленькi прынц, — i ў яе ўсяго чатыры калючкi, каб абаранiць сябе ў гэтым свеце! А я пакiнуў яе зусiм адну на планеце!»

„Moja kvetina je pominuteľná,“ vravel si Malý princ, „a má iba štyri tŕne, aby sa mohla brániť proti svetu. A ja som ju nechal doma celkom samu.“

Упершыню ён пашкадаваў, што пакiнуў сваю красуню. Але ён усё-такi ўзяў сябе ў рукi i спытаў:

Po prvý raz sa v ňom ozvala ľútosť. Ale znova si dodal odvahy.

— Што б вы параiлi мне наведаць?

— A čo mi radíte, čo by som si mal ísť pozrieť? — spýtal sa.

— Планету Зямля, — адказаў яму географ. — Пра яе ходзiць добрая слава…

— Planétu Zem, — odpovedal zemepisec. — Má dobrú povesť.

I Маленькi прынц рушыў у дарогу, але думкi яго былi пра самотную кветку…

A Malý princ odišiel, mysliac na svoju kvetinu.

РАЗДЗЕЛ ХVI

XVI

Такiм чынам, сёмай планетай была Зямля.

Siedma planéta bola teda zem.

Зямля не простая планета! Тут налiчваецца сто адзiнаццаць каралёў (i негрыцянскiх, вядома), сем тысяч географаў, дзевяцьсот тысяч дзялкоў, сем з палавiнай мiльёнаў п’янiц, трыста адзiнаццаць мiльёнаў славалюбаў, — усяго каля двух мiльярдаў дарослых.

Zem nie je hocijaká planéta. Je na nej stojedenásť kráľov (nezabúdajúc, prirodzene, na černošských kráľov), sedemtisíc zemepiscov, deväťstotisíc biznismenov, sedem a pol milióna pijanov, tristojedenásť miliónov márnivcov, to znamená asi dve miliardy dospelých.

Каб вы маглi ўявiць памеры Зямлi, дастаткова сказаць, што да адкрыцця электрычнасцi тут трэба было трымаць на ўсiх шасцi кантынентах цэлую армiю лiхтаршчыкаў з чатырохсот шасцiдзесяцi дзвюх тысяч пяцiсот адзiнаццацi чалавек.

Aby ste mali správnu predstavu o veľkosti Zeme, poviem vám, že pred vynájdením elektriny bolo treba na všetkých šiestich kontinentoch vydržiavať ozajstnú armádu štyristošesťdesiatdvatisíc päťstojedenásť obsluhovačov pouličných lámp.

Калi паглядзець збоку, гэта было незабыўнае вiдовiшча. Рухi гэтай армii падпарадкоўвалiся дакладнаму рытму, зусiм як у балеце.

Pri pohľade z väčšej výšky to pôsobilo nádherným dojmom. Pohyby tejto armády boli riadené ako pohyby baletu v opere.

Спачатку выступалi лiхтаршчыкi Новай Зеландыi i Аўстралii. Яны запальвалi свае лiхтары i iшлi спаць. Потым наступала чарга лiхтаршчыкаў Кiтая i Сiбiры. Яны выконвалi свой танец i таксама непрыкметна знiкалi за кулiсамi.

Najprv prišli na rad zažíhači pouličných lámp na Novom Zélande a v Austrálii. Potom, keď pozažíhali svoje lampy, išli spať. Vtedy nastúpili do tohto tanca lampári v Číne a na Sibíri. Potom aj oni obratne zmizli za kulisami.

Пасля прыходзiла чарга лiхтаршчыкаў Расii i Iндыi. Пасля — лiхтаршчыкаў Афрыкi i Эўропы. Пасля Паўднёвай Амерыкi. А там — Паўночнай Амерыкi.

Tu prišli na rad ruskí a indickí lampári. Potom africkí a európski. Nato juhoamerickí. Trošku neskôr severoamerickí.

I нiколi яны не блыталi парадку выхаду на сцэну. Гэта было проста грандыёзна.

A nikdy si nepomýlili poradie, podľa ktorého mali nastúpiť na scénu. Bolo to veľkolepé.

I толькi лiхтаршчык адзiнага лiхтара на Паўночным полюсе i яго калега на Паўднёвым полюсе вялi жыццё ў гультайстве i бесклапотнасцi: iм даводзiлася запальваць свае лiхтары ўсяго двойчы ў год.

Iba obsluhovač jedinej pouličnej lampy na severnom póle a jeho druh, obsluhovač jedinej pouličnej lampy na južnom póle, viedli záhaľčivý a bezstarostný život: pracovali dva razy do roka.

РАЗДЗЕЛ ХVII

XVII

Калi чалавек сiлiцца паказаць сваю дасцiпнасць, ён мiжволi трошкi прыхлусiць. Гэтак сталася i са мной, калi я казаў вам пра лiхтаршчыкаў. Баюся, што ў тых, хто не ведае нашай планеты, створыцца няправiльнае ўяўленне пра яе. Людзi займаюць вельмi мала месца на зямлi.

Keď chce byť človek vtipný, stáva sa mu, že trošku klame. Nebol som veľmi čestný, keď som vám rozprával o lampároch. Riskujem, že vyvolám falošnú predstavu o našej planéte u všetkých, čo ju nepoznajú. Ľudia zaberajú na Zemi veľmi málo miesta.

Калi б два мiльярды жыхароў, якiя насяляюць зямлю, шчыльна, як на мiтынгу, пасталi адзiн каля аднаго, яны б свабодна ўмясцiлiся на прасторнай плошчы ў дваццаць мiль даўжынёй i дваццаць шырынёй. Усё чалавецтва можна было б размясцiць на сама маленькiм астраўку Цiхага акiяна.

Keby tie dve miliardy obyvateľov, ktorí zaľudňujú Zem, stáli trochu natlačení ako na tábore ľudu, ľahko by sa vošli na námestie dvadsať míľ dlhé a dvadsať míľ široké. Ľudstvo by sa mohlo vtlačiť na najmenší ostrovček Tichého oceána.

Дарослыя, канечне, не павераць у гэта. Яны думаюць, што займаюць вельмi шмат месца. Яны здаюцца самi сабе велiчнымi, як баабабы. А вы парайце iм зрабiць дакладны разлiк. Гэта прыйдзецца iм даспадобы, яны ж без памяцi ад лiчбаў. А вы лепей не марнуйце часу на гэтую нудную работу. Яна нi да чаго. Вы i без таго мне верыце.

Dospelí vám určite nebudú veriť. Predstavujú si, že zaberajú veľa miesta. Pripadajú si obrovskí ako baobaby. Poraďte im teda, aby si to vypočítali. Zbožňujú číslice: bude sa im to páčiť. Ale vy nestrácajte čas takouto nudnou prácou. Je to zbytočné. Veď mi dôverujete.

Маленькi прынц, трапiўшы на Зямлю, быў дужа здзiўлены, што нiкога не ўбачыў. Ён ужо засумняваўся, цi не памылiўся часам планетай, як тут у пяску заварушылася нейкае колца колеру месячнага святла.

Len čo Malý princ pristál na Zemi, bol veľmi prekvapený, že nikoho nevidí. Už sa obával, že si zmýlil planétu, keď sa vtom v piesku pohol akýsi prstenec farby mesiaca.

— Добры вечар, — на ўсякi выпадак прывiтаўся Маленькi прынц.

— Dobrú noc, — povedal Malý princ pre každý prípad.

— Вечар добры, — адказала змяя.

— Dobrú noc, — odpovedal had.

— На якую планету я трапiў?

V piesku sa pohol akýsi prstenec..
— Na ktorú planétu som spadol? — spýtal sa Malý princ.

— На Зямлю, — адказала змяя. — У Афрыку.

— Na Zem, do Afriky, — odpovedal had.

— А!.. А што, на Зямлi няма людзей?

— Ach!… Na Zemi teda nikto nie je?

— Тут пустыня. А ў пустынi нiхто не жыве. Зямля вялiкая, — растлумачыла змяя.

— Tu je púšť. Na púšťach nikto nie je. Zem je veľká, — povedal had.

Маленькi прынц сеў на камень i ўзняў вочы да неба.

Malý princ si sadol na kameň a zahľadel sa na oblohu.

— Хацеў бы я ведаць, — вымавiў ён, для чаго свецяць зоркi? Цi не для таго, каб рана цi позна кожны мог адшукаць сваю зорку? Глянь, вунь мая планета якраз над вамi… Але як далёка да яе!

— Rád by som vedel, — ozval sa, — či hviezdy nežiaria pre to, aby si každý mohol jedného dňa vyhľadať tú svoju. Pozri sa na moju planétu. Je práve nad nami… Ale ako je ďaleko!

— Прыгожая, — ухвалiла змяя. — А што ты будзеш рабiць тут, на Зямлi?

— Je krásna, — povedal had. — Prečo si sem prišiel?

— Я пасварыўся са сваёй кветкай, — прызнаўся Маленькi прынц.

— Mám starosti s jednou kvetinou.

— А, вось яно што…

— Ach! — vzdychol had.

I яны змоўклi.

A zmĺkli.

— А дзе ж людзi? — зноў загаварыў нарэшце Маленькi прынц. — Нейк самотна ў гэтай пустынi…

— Kde sú ľudia? — ozval sa napokon Malý princ. — Človek sa na púšti cíti trochu osamelý…

— I мiж людзей таксама самотна, — заўважыла змяя.

— Človek je osamelý aj medzi ľuďmi, — povedal had.

Маленькi прынц дапытлiва паглядзеў на яе.

Malý princ sa naňho nadlho zahľadel.

— Дзiўная ты iстота, — нарэшце прамовiў ён, — тонкая, як палец.

— Ty si čudné zviera, — povedal mu nakoniec, — tenké ako prst…

— Затое магутней пальца караля, — сказала змяя.

— Ale som mocnejší ako prst hocijakého kráľa, — odpo— vedal had.

Маленькi прынц усмiхнуўся:

Malý princ sa usmial:

— Якая ж ты магутная… У цябе нават ног няма… Ты нават падарожнiчаць не можаш…

— Nie si veľmi mocný… nemáš ani nožičky… ani cestovať nemôžeš…

— Я магу даставiць цябе далей, чым якi карабель, — сказала змяя.

— Môžem ťa uniesť ďalej ako loď, — povedal had.

Яна, як залаты бранзалет, абвiлася вакол шчыкалаткi Маленькага прынца.

Okrútil sa Malému princovi okolo členka ako zlatý náramok.

— Кожнага, каго я крану, я вяртаю зямлi, з якой ён выйшаў, — дадала яна. Але ты чысты i прыляцеў з зоркi…

— Keď sa niekoho dotknem, vrátim ho zemi, z ktorej vyšiel, — dodal ešte. — Ale ty si čistý a prichádzaš z hviezdy…

Маленькi прынц прамаўчаў.

Malý princ neodpovedal.

— Мне шкада цябе, ты такi бездапаможны на гэтай камянiстай Зямлi. Я змагу дапамагчы табе, калi ты моцна знудзiшся па сваёй планеце. Я магу…

— Je mi ťa ľúto, si taký slabý na tejto Zemi zo žuly. Môžem ti jedného dňa pomôcť, ak sa ti bude priveľmi čnieť za tvojou planétou. Ja môžem…

— Я цудоўна зразумеў цябе, — сказаў Маленькi прынц. — Але чаму ты ўвесь час гаворыш загадкамi?

— Och! Veľmi dobre som ti rozumel, — povedal Malý princ. — Ale prečo hovoríš ustavične v hádankách?

— Я рашаю ўсе загадкi, — сказала змяя.

— Ja ich všetky rozlúštim, — povedal had.

I яны змоўклi.

A zmĺkli.

РАЗДЗЕЛ ХVIII

XVIII

Маленькi прынц прайшоў усю пустыню i не сустрэў нiводнай жывой душы. За ўвесь час яму трапiлася толькi адна-адзiная кветка, кволенькая, непрыкметная кветачка ў тры пялёсткi.

Malý princ šiel cez púšť a nikoho nestretol, zazrel iba jednu kvetinu. Bola to kvetina s tromi korunnými lupienkami, také nič.

— Добры дзень, — павiтаўся Маленькi прынц.

— Dobrý deň, — povedal Malý princ.

— Дзень добры, — адказала кветка.

— Dobrý deň, — odpovedala kvetina.

— А дзе людзi? — ветлiва спытаў Маленькi прынц.

— Kde sú ľudia? — spýtal sa zdvorilo Malý princ.

Кветка аднойчы бачыла, як мiма iшоў караван.

Kvetina videla jedného dňa prechádzať okolo karavánu.

— Людзi? Ды iх, па-мойму, усяго шасцёра цi сямёра. Я бачыла iх некалькi гадоў назад. Але хто iх ведае, дзе iх шукаць. Iх носiць ветрам. У iх няма каранёў, гэта надае iм безлiч турбот.

— Ľudia? Myslím, že ich je šesť alebo sedem. Sú to už roky, čo som ich zazrela. Ale nikdy sa nevie, kde ich stretneme. Vietor ich unáša. Nemajú korene, to im veľmi prekáža.

— Бывай, — развiтаўся Маленькi прынц.

— Zbohom, — povedal Malý princ.

— Бывай, — адказала кветка.

— Zbohom, — odpovedala kvetina.

РАЗДЗЕЛ ХIХ

XIX

Маленькi прынц падняўся на нейкую высокую гару. Адзiныя горы, якiя ён ведаў у сваiм жыццi, былi тры вулканы, якiя былi яму па калена. Патухлы вулкан служыў яму табурэтам. «З такой высачэзнай гары, — падумаў ён, — я адразу ўбачу i ўсю планету i ўсiх людзей…» Але наўкол перад яго вачыма тырчалi адны вострыя вяршынi скал.

Malý princ vystúpil na vysoký vrch. Jediné vrchy, čo kedy poznal, boli tri sopky, ktoré mu siahali po kolená. A vyhasnutú sopku používal ako sedačku. „Z takého vysokého vrchu, ako je tento,“ povedal si potom, „uvidím celú planétu a všetkých ľudí…“ Ale zazrel iba ostré vrcholky skál.

— Добры дзень, — павiтаўся ён на ўсякi выпадак.

— Dobrý deň, — zvolal pre každý prípad.

— Добры дзень… дзень… дзень… — адгукнулася рэха.

— Dobrý deň… dobrý deň… dobrý deň… — odpovedala ozvena.

— Хто вы? — спытаў Маленькi прынц.

— Kto ste? — spýtal sa Malý princ.

— Хто вы… хто вы… хто вы… — адгукнулася рэха.

— Kto ste… kto ste… kto ste… — odpovedala ozvena.

— Будзьце маiмi сябрамi, я зусiм адзiн, — сказаў ён.

— Buďte mojimi priateľmi, som sám, — povedal.

— Адзiн… адзiн… адзiн… — адгукнулася рэха.

— Som sám… som sám… som sám… — odpovedala ozvena.

«Якая дзiўная планета! — падумаў Маленькi прынц. — Сухая-сухая, i ўся ў ражнах, i салёная нейкая.

„Aká čudná planéta!“ pomyslel si . „Je celá vyprahnutá a celá zašpicatená a celá slaná.

А людзям бракуе ўяўлення. Яны толькi паўтараюць тое, што iм кажуць… Дома ў мяне была кветка: тая заўсёды загаворвала першая…»

A ľudia nemajú predstavivosť. Opakujú, čo sa im povie… U mňa doma som mal kvetinu: ona hovorila vždy prvá…

РАЗДЗЕЛ ХХ

XX

Доўга блукаў Маленькi прынц па пясках, снягах ды скалах i натрапiў нарэшце на нейкую дарогу. А ўсе дарогi вядуць да людзей.

Ale stalo sa, že Malý princ po dlhej chôdzi po piesku, po skalách a po snehu našiel konečne cestu. A všetky cesty vedú k ľuďom.

— Добры дзень, — сказаў ён.

— Dobrý deň, — povedal.

Перад iм рассцiлаўся сад, у якiм квiтнела мноства ружаў.

Bola to záhrada plná rozkvitnutých ruží.

— Добры дзень, — азвалiся ружы.

— Dobrý deň, — odpovedali ruže.

Маленькi прынц не мог паверыць сваiм вачам. Усе яны былi так падобны да яго кветкi!

Malý princ sa na ne zahľadel. Všetky sa podobali jeho kvetine.

— Хто вы? — уражаны, спытаў ён.

— Kto ste? — spýtal sa ich celý ohromený.

— Мы ружы, — адказалi ружы.

— My sme ruže, — odpovedali ruže.

— Вось як… — прамовiў Маленькi прынц.

— Ach! — vzdychol Malý princ…

I ён адчуў сябе вельмi-вельмi няшчасным. Яго красуня казала, што яна адзiная такая ў сусвеце. I вось — калi ласка! У адным толькi садзе iх цэлых пяць тысяч, як на падбор.

A cítil sa veľmi nešťastný. Jeho kvetina mu vravela, že je jediná svojho druhu vo vesmíre. A tu ich bolo päťtisíc, všetky rovnaké, v jedinej záhrade!

«Яна вельмi раззлавалася б, калi б убачыла iх, — падумаў ён. — Яна страшэнна закашляла б i прыкiнулася, што канае, толькi б не паказацца смешнай. I я быў бы вымушаны рабiць выгляд, што ратую яе, бо iначай яна сапраўды памерла б, каб толькi прынiзiць мяне…»

Veľmi by ju to urazilo,“ povedal si, „keby to videla… Strašne by kašlala a predstierala by, že umiera, len aby nebola smiešna. A ja by som sa musel tváriť, že ju ošetrujem, lebo inak by si naozaj spôsobila smrť, len aby aj mňa ponížila.“

А потым ён падумаў: «А я ж яшчэ думаў, што валодаю адзiнай у свеце кветкай, а цяпер аказалася, што гэта звычайная ружа. Усяго i было ў мяне звычайная ружа ды тры вулканы вышынёй мне па калена, адзiн з якiх, мабыць, назаўсёды патух… Якi ж я пасля ўсяго гэтага прынц?..»

Potom si ešte povedal: „Myslel som, že som bohatý, že mám jedinečnú kvetinu, a mám len obyčajnú ružu. Ona a moje tri sopky, čo mi siahajú po kolená, a jedna je možno navždy vyhasnutá, nerobia veru zo mňa veľmi významného princa…“

I ён уткнуўся тварам у траву i заплакаў.

A ľahol si do trávy a plakal.

РАЗДЗЕЛ ХХI

XXI

У гэты момант i з’явiўся Лiс.

Vtom sa zjavila líška.

— Добры дзень, — сказаў ён.

— Dobrý deň, — povedala líška.

— Добры дзень, — ветлiва азваўся Маленькi прынц, абярнуўся на голас, але нiкога не ўбачыў.

— Dobrý deň, — zdvorilo odpovedal Malý princ, obrátil sa, ale nič nevidel.

— Я тут, — данёсся голас. — Пад яблыняй…

— Som tu, — ozval sa ten hlas, — pod jabloňou…

— Хто ты? — спытаў Маленькi прынц. — Якi ты прыгожы!

— Kto si? — spýtal sa Malý princ. — Si veľmi pekná…

— Я — Лiс, — сказаў Лiс.

— Ja som líška, — povedala líška.

— Пагуляй са мной, — папрасiў Маленькi прынц. — Мне так сумотна.

— Poď sa so mnou hrať, — navrhol jej Malý princ. — Som taký smutný…

— Не магу я гуляць з табою, — сказаў Лiс. — Я не прыручаны.

— Nemôžem sa s tebou hrať, — povedala líška. — Nie som skrotená.

— Ах, прабач, — сумеўся Маленькi прынц.

— Ach, prepáč! — povedal Malý princ.