— Akkor az enyéim, mert nekem jutott eszembe először a birtoklásuk.

— Wobec tego są moje, ponieważ pierwszy o tym pomyślałem.

— És ennyi elég is?

— Czy to wystarcza?

— Természetesen. Ha gyémántot lelsz, amelyik senkié: akkor a tiéd. Ha szigetre bukkansz, amelyik senkié: akkor a tiéd. Ha kitalálsz valamit, ami még senki másnak nem jutott az eszébe: szabadalmaztatod, és a tiéd. Én pedig a csillagokat birtoklom, mert előttem soha senki nem gondolt rá, hogy birtokolja őket.

— Oczywiście. Jeśli znajdziesz diament, który jest niczyj, należy on do ciebie. Jeśli odkryjesz wyspę, która nie należy do nikogo, jest twoja. Jeśli zrobisz wynalazek i opatentujesz go, jest twój. Ja mam gwiazdy, ponieważ nikt przede mną nie pomyślał o tym, żeby je zagarnąć.

— Hát ez igaz — mondta a kis herceg. — És mit csinálsz velük?

— To prawda — rzekł Mały Książę. — A co robisz z nimi?

— Kezelem őket. Megszámolom, aztán újraszámolom — felelte az üzletember. — Nehéz dolog. De én komoly ember vagyok.

— Zarządzam. Liczę je i przeliczam — powiedział Bankier. — To bardzo trudne. Lecz jestem człowiekiem poważnym.

A kis herceg azonban még ezzel sem érte be.

Mały Książę nie był jeszcze zadowolony.

— Nekem, ha van egy selyemsálam, a nyakam köré tekerhetem, és magammal vihetem. Vagy ha van egy virágom, leszedhetem, és szintén magammal vihetem. De te nem szedheted le a csillagaidat!

— Jeśli mam szal, to mogę owinąć nim szyję i zabrać go ze sobą. Jeśli mam kwiat, mogę go zerwać i zabrać ze sobą. A ty nie możesz zrywać gwiazd.

— Azt nem. De bankba tehetem őket.

— Nie, lecz mogę je umieścić w banku.

— Az meg mit jelent?

— Co to znaczy?

— Azt jelenti, hogy fölírom egy darabka papirosra a csillagaim számát; aztán ezt a papírdarabkát bezárom egy fiókba.

— To znaczy, że ilość mych gwiazd zapisuję na kawałku papieru. Następnie zamykam ten papier na klucz w szufladzie.

— Ennyi az egész?

— I to wszystko?

— Mi kell több?

— To wystarczy.

„Érdekes — gondolta a kis herceg. — Sőt költői. Csak éppen komolynak nem valami komoly.”

„To zabawne — pomyślał Mały Książę. — To poetyczne. Ale to nie jest zbyt poważne.”

A kis hercegnek ugyanis egészen más fogalmai voltak a komoly dolgokról, mint a fölnőtteknek.

Mały Książę miał zupełnie inne pojęcie o rzeczach poważnych, niż mają dorośli.

— Nekem — mondta — van egy virágom, azt naponta megöntözöm. Van három vulkánom, azokat hetente kipucolom; mert azt is kipucolom, amelyik kialudt. Sosem lehet tudni. A vulkánjaimnak is meg a virágomnak is hasznukra válik, hogy birtoklom őket. Te azonban nem vagy hasznukra a csillagoknak.

— Ja — dorzucił jeszcze — posiadam kwiat, który podlewam codziennie. Posiadam trzy wulkany, które przeczyszczam co tydzień. Przeczyszczam także wulkan wygasły. Nigdy nic nie wiadomo. Jestem pożyteczny dla wulkanów, które posiadam, dla kwiatu, który jest mój. A jaką korzyść mają z ciebie gwiazdy?

Az üzletember eltátotta a száját, de felelni egy mukkot sem tudott, a kis herceg pedig szedte a sátorfáját, és ment tovább.

Bankier otworzył usta, lecz nie znalazł odpowiedzi, więc Mały Książę ruszył w dalszą drogę.

„Szó, ami szó: ezek a fölnőttek fölöttébb furcsák” — gondolta útközben.

„Dorośli są jednak nadzwyczajni” — powiedział sobie po prostu podczas dalszej podróży.

XIV

ROZDZIAŁ 14

Az ötödik bolygó nagyon érdekes bolygó volt. Ez volt valamennyi közt a legkisebb. Éppen csak akkorka, hogy egy lámpa meg egy lámpagyújtogató elfért rajta.

Piąta planeta była bardzo interesująca. Była najmniejsza ze wszystkich. Była tak mała, że zaledwie starczyło na niej miejsca na lampę uliczną i Latarnika.

A kis herceg el sem tudta képzelni, mi értelme lehet valahol az égbolton egy bolygón — amelyiken se ház nincs, se emberek nem laknak — egy lámpának meg egy lámpagyújtogatónak. Mégis azt gondolta magában:

Mały Książę nie umiał sobie wytłumaczyć, do czego może służyć uliczna latarnia i Latarnik gdzieś we wszechświecie, na małej planetce pozbawionej domów i ludności. Jednak powiedział sobie:

„Lehet, hogy ez az ember itt: merő képtelenség. Mégis kevésbé képtelen, mint a király, a hiú, az üzletember meg az iszákos. Az ő munkájának legalább van valami értelme. Ha meggyújtja a lámpáját, mintha egy csillagot segítene világra vagy egy virágot. Ha eloltja a lámpáját: elaltatja vele a virágot vagy a csillagot. Szép foglalkozás. És mert szép, valóban hasznos is.”

„Możliwe, iż ten człowiek jest niedorzeczny. Ale on jest mniej niedorzeczny niż Król, Próżny, Bankier i Pijak. Jego praca jest przynajmniej pożyteczna. Gdy zapala lampę, to tak jakby stwarzał jeszcze jedną nową gwiazdę lub kwiat. Gdy gasi lampę, to tak jakby usypiał gwiazdę lub kwiat. To bardzo ładne zajęcie. To rzeczywiście jest pożyteczne, ponieważ jest ładne.”

Amikor a bolygó közelébe ért, tisztelettel köszöntötte a lámpagyújtogatót:

Natychmiast po wylądowaniu Mały Książę ukłonił się z szacunkiem Latarnikowi.

— Jó napot kívánok! Miért oltottad el a lámpádat?

— Dzień dobry. Dlaczego przed chwilą zgasiłeś swą lampę?

— Mert ez a parancs — felelte a lámpagyújtogató. — Jó napot!

— Taki rozkaz — odpowiedział Latarnik. — Dzień dobry.

— Mi a parancs?

— Cóż to znaczy rozkaz?

— Hogy oltsam el a lámpámat. Jó estét!

— Rozkaz gaszenia lampy. Dobry wieczór.

Azzal meggyújtotta a lámpát.

Zapalił lampę.

— De hát akkor miért gyújtottad meg újra?

— Dlaczego zapaliłeś?

— Mert ez a parancs — felelte a lámpagyújtogató.

— Taki jest rozkaz — odpowiedział Latarnik.

— Nem értem — jegyezte meg a kis herceg.

— Nie rozumiem — rzekł Mały Książę.

— Nincs is mit érteni rajta — mondta a lámpagyújtogató. — A parancs: parancs. Jó napot!

— Nic tu nie ma do rozumienia. Rozkaz jest rozkazem. Dzień dobry.

És eloltotta a lámpát.

Zgasił lampę.

Aztán egy piros kockás zsebkendővel törölgetni kezdte a homlokát.

Następnie otarł sobie czoło chustką w czerwoną kratę.

— Szörnyű mesterség ez! Valaha régen nagyon értelmes volt. Este meggyújtottam, reggel eloltottam a lámpát. Aztán reggeltől estig pihenhettem, és estétől reggelig alhattam.

— Mam straszną pracę. Kiedyś miała ona sens. Gasiłem latarnię rano, a zapalałem wieczorem. W dzień mogłem odpoczywać, a w nocy spałem…

— Azóta megváltozott a parancs?

— A czy teraz zmienił się rozkaz?

— A parancs nem változott — mondta a lámpagyújtogató. — Éppen ez a baj! A bolygó évről évre gyorsabban forgott, a parancs viszont maradt a régi.

— Rozkaz się nie zmienił. Na tym polega tragizm sytuacji. Z roku na rok planeta obraca się szybciej, a rozkaz się nie zmienia.

— És? — kérdezte a kis herceg.

— Więc? — spytał Mały Książę.

— És most, hogy percenként fordul egyet a tengelye körül, nincs egy másodpercnyi nyugalmam! Percenként oltok meg gyújtok.

— Więc dzisiaj, gdy planeta robi obrót w ciągu minuty, nie mam chwili odpoczynku. W ciągu każdej minuty muszę zapalić latarnię i zgasić ją!

— Mulatságos! — mondta a kis herceg. — Egy nap egy percig tart nálad.

— U ciebie dzień trwa jedną minutę! Jakie to zabawne!

— Egyáltalán nem mulatságos — mondta a lámpagyújtogató. — Tudod, mióta beszélgetünk itt egymással? Egy hónapja!

— To wcale nie jest zabawne — powiedział Latarnik. — Już minął miesiąc, odkąd rozmawiamy.

— Egy hónapja?

— Miesiąc?

— Úgy bizony. Harminc perce. Az harminc nap! Jó estét!

— Tak. Trzydzieści minut — trzydzieści dni. Dobranoc.

És meggyújtotta megint a lámpáját.

Zapalił lampę.

A kis herceg meg csak nézte, és megszerette ezt a lámpagyújtogatót, aki olyan híven ragaszkodik a parancshoz.

Mały Książę przyjrzał się Latarnikowi i poczuł sympatię dla tego człowieka, który tak wiernie wypełniał rozkaz.

Eszébe jutott, hogyan kereste annak idején a napnyugtákat, hogyan húzta odébb a székét. Szeretett volna segíteni a barátján.

Przypomniał sobie zachody słońca na własnej planecie, kiedy podziwiał je wciąż na nowo, przesuwając tylko krzesełko. Chciał pomóc swemu przyjacielowi.

— Figyelj csak ide… Tudok egy módot rá, hogy pihenhess, amikor csak akarsz.

— Czy wiesz… Znam sposób, dzięki któremu mógłbyś w dowolnej chwili odpocząć.

— Vagyis mindig — jegyezte meg a lámpagyújtogató.

— Zawsze chciałby odpoczywać — odrzekł Latarnik.

Mert lehet valaki egyszerre hűséges is meg lusta is.

Bowiem można być jednocześnie obowiązkowym i leniwym.

— A te bolygód — folytatta a kis herceg — olyan kicsi, hogy három lépéssel körüljárhatod. Ahhoz, hogy állandóan a napvilágon maradj, egyebet sem kell tenned, mint elég lassan járnod. Így aztán, ha pihenni akarsz, elkezdesz járni… és a nappal addig fog tartani, ameddig kívánod.

— Twoja planeta jest tak mała, ze trzema krokami możesz ją okrążyć. Wystarczy, abyś szedł powoli i stale był w świetle słońca. Gdy zechcesz odpocząć, będziesz szedł przed siebie i dzień będzie trwać tak długo, jak długo zechcesz.

— Ezzel nem sokra megyek — felelte a lámpagyújtogató. — Világéletemben egyet szerettem: aludni.

— Niewiele mi to da — powiedział Latarnik — najbardziej lubię spać.

— Öreg hiba — mondta a kis herceg.

— Szkoda — powiedział Mały Książę.

— Öreg hiba — mondta a lámpagyújtogató. — Jó napot!

— Szkoda — powiedział Latarnik. — Dzień dobry.

És eloltotta a lámpáját.

I zgasił lampę.

„Ezt — gondolta a kis herceg, ahogy továbbment —, ezt a többiek mind megvetnék: a király is, a hiú is, az iszákos is, az üzletember is. Pedig szerintem ő az egyetlen, aki nem nevetséges. Talán mert mással törődik, nem saját magával.”

Podczas dalszej podróży Mały Książę powiedział sobie:
„Tym człowiekiem pogardzaliby wszyscy, i Król, i Próżny, i Pijak, i Bankier. Mimo to on jeden nie wydaje mi się śmieszny. A to prawdopodobnie dlatego, że nie zajmuje się tylko sobą.”

És sajnálkozva sóhajtott egyet.

Westchnął z żalu i mówił sobie jeszcze:

„Ő az egyetlen — folytatta gondolatait —, akivel meg tudnék barátkozni. Csakhogy igazán túl kicsi a bolygója. Nem férnek el rajta ketten…”

„Tylko ten człowiek mógłby być moim przyjacielem. Lecz jego planeta jest rzeczywiście za mała. Nie ma miejsca dla dwóch…”

Magának sem merte bevallani, hogy legkivált a napi ezernégyszáznegyven napnyugtájáért sajnálja ezt az áldott bolygót.

Mały Książę nie chciał się przyznać, że tym, co najbardziej pociągało go w tej błogosławionej planecie, było przede wszystkim tysiąc czterysta czterdzieści zachodów słońca w ciągu dwudziestu czterech godzin.

XV

ROZDZIAŁ 15

A hatodik bolygó tízszerte nagyobb volt. Egy öregúr lakott rajta, és óriási könyveket írt.

Szósta planeta była dziesięć razy większa. Mieszkał na niej Starszy Pan, który pisał olbrzymie księgi.

— Hohó! Itt egy kutató! — kiáltott föl, amikor megpillantotta a kis herceget.

— Proszę! Oto badacz! — wykrzyknął, ujrzawszy Małego Księcia.

A kis herceg leült az íróasztal szélére. Egy kicsit lihegett. Annyit utazott már!

Mały Książę usiadł za stołem, lekko dysząc. Bardzo długo już podróżował.

— Honnét jössz? — kérdezte tőle az öregúr.

— Skąd przybywasz? — zagadnął go Starszy Pan.

— Mi ez a nagy könyv? — kérdezte a kis herceg. — Mit csinál itt uraságod?

— Co to za gruba księga? — spytał Mały Książę. — Co pan tu robi?

— Geográfus vagyok — felelte az öregúr.

— Jestem geografem — odpowiedział Starszy Pan.

— Mi az, hogy geográfus?

— Co to znaczy geograf?

— Tudós, aki tudja, hol vannak a tengerek, folyamok, városok, hegyek és sivatagok.

Jest to uczony, który wie, gdzie znajdują się morza, rzeki, miasta, góry i pustynie.

— Ó, ez nagyon érdekes — mondta a kis herceg. — Végre egy igazi mesterség!

— To bardzo ciekawe — powiedział Mały Książę. — Nareszcie odkryłem pożyteczne zajęcie!

Körülpillantott a geográfus bolygóján. Ilyen fölséges bolygót még sosem látott.

I rozejrzał się po planecie geografa. Nigdy jeszcze nie widział tak wspaniałej planety.

— Hát ez nagyon szép — mondta. — Óceánok is vannak rajta?

— Pańska planeta jest bardzo ładna. Czy są na niej oceany?

— Azt én nem tudhatom — felelte a geográfus.

— Nie mogę tego wiedzieć — odpowiedział geograf.

— Ó! — mondta a kis herceg csalódottan. — És hegységek?

— Ach… — Mały Książę był rozczarowany. — A góry?

— Azt én nem tudhatom — ismételte a geográfus.

— Nie mogę tego wiedzieć — powiedział geograf.

— És városok és folyamok és sivatagok?

— A miasta, rzeki, pustynie?

— Azt szintén nem tudhatom — felelte a geográfus.

— Tego też nie mogę wiedzieć — odparł geograf.

— De ha egyszer geográfus!

— Ależ pan jest geografem?!

— Az igaz — felelte a földrajztudós —, viszont nem vagyok kutató. Kutatóim, sajnos, egyáltalán nincsenek. Hogy jönne egy földrajztudós ahhoz, hogy elinduljon, és számba vegye a városokat és folyamokat, hegységeket és tengereket, óceánokat és sivatagokat?

— To prawda — rzekł geograf — lecz nie jestem badaczem. Bardzo brak mi badaczy. Zadanie geografa nie polega na liczeniu miast, rzek, gór, oceanów i pustyń.

A geográfus sokkal fontosabb ember annál, semhogy ide-oda kószáljon a világban. Ül a dolgozószobájában, és fogadja a kutatókat. Kikérdezi őket, és lejegyzi emlékeiket. Aztán ha valamelyiknek az emlékeit érdekesnek találja, vizsgálatot indíttat az illető kutató erkölcsi megbízhatóságát illetőleg.

Geograf jest zbyt ważną osobistością, aby mógł pozwolić sobie na łazikowanie. On nie opuszcza swego biura, lecz przyjmuje badaczy, wypytuje i notuje ich spostrzeżenia. A gdy uwagi któregoś uzna za interesujące, wtedy każe robić wywiad o moralności danego badacza.

— Hát azt meg miért?

— Po co?

— Azért, mert ha egy kutató hazudnék, annak végzetes következményei lennének a földrajzkönyvekben. Valamint annak is, ha egy kutató többet innék a kelleténél.

— Ponieważ kłamiący badacz wywołałby katastrofy w księgach geografii. A także badacz, który zbyt dużo pije.

— Miért? — érdeklődött tovább a kis herceg.

— A dlaczego? — pytał Mały Książę.

— Mert aki részeg, az duplán lát. Így a földrajztudós két hegyet tüntetne föl ott, ahol a valóságban csak egy van.

— Ponieważ pijany widzi podwójnie, więc geograf zanotowałby dwie góry w miejscu, gdzie jest tylko jedna.

— Ismerek valakit — mondta a kis herceg —, akiből nagyon rossz kutató lenne.

— Znam kogoś — rzekł Mały Książę — kto byłby bardzo złym badaczem.

— Lehet. Nos, ha a kutató erkölcsisége kifogástalannak bizonyul, következik fölfedezésének a megvizsgálása.

— To bardzo możliwe. Kiedy więc moralność badacza wydaje się zadowalająca, sprawdza się prawdziwość jego odkrycia.

— Elmennek megnézni?

— Sprawdza się na miejscu?

— Nem, nem. Az túl bonyodalmas lenne. Hanem fölszólítják a kutatót, hogy szolgáltasson bizonyítékokat. Ha például egy nagy hegy fölfedezéséről van szó, megkívánják tőle, hogy mutatóba szép, nagy köveket hozzon belőle.

— Nie. To zbyt skomplikowane. Żąda się od badacza dowodów. Gdy na przykład chodzi o odkrycie wielkiej góry, żąda się, a by dostarczył wielkich kamieni.

Hirtelen izgalom vett erőt a geográfuson.

Nagle geograf ożywił się:

— De te, te nagyon messziről jöttél! Te kutató vagy! Írd le nekem a bolygódat!

— Ależ ty przybywasz z daleka! Jesteś badaczem! Opisz mi twoją planetę!

Azzal fölütötte lajstromkönyvét, és hegyezni kezdte a ceruzáját. A kutatók elbeszéléseit ugyanis először ceruzával jegyzik le. Megvárják, míg bizonyítékokat szolgáltat, és csak akkor következik a tintával való lejegyzés.

Geograf otworzył księgę i zaostrzył ołówek. Raport badacza zapisuje się najpierw ołówkiem, a po dostarczeniu dowodów prawdziwości odkrycia — przepisuje się piórem.

— Nos? — kérdezte a tudós.

— Więc? — zapytał geograf.

— Ó! — mondta a kis herceg. — Az én bolygóm egészen apró, nincs rajta semmi különös. Van három vulkánom; kettő működik, egy kialudt. Bár sosem lehet tudni.

— Och, u mnie wcale nie jest ciekawie — odpowiedział Mały Książę. — Planeta jest bardzo mała. Mam trzy wulkany. Dwa czynne i jeden wygasły. Ale nigdy nic nie wiadomo.

— Sosem lehet tudni — mondta a geográfus.

— Nigdy nic nie wiadomo — powtórzył geograf.

— Egy virágom is van.

— Mam też kwiat.

— A virágokat nem jegyezzük föl — mondta a geográfus.

— Kwiaty nas nie interesują.

— Miért nem? Hiszen az a legszebb rajta!

— A dlaczego? To najładniejsze z istniejących rzeczy!

— Mert a virágok múlékonyak.

— Ponieważ kwiaty są efemeryczne.

— Mit jelent az, hogy „múlékony”?

— Co znaczy „efemeryczne”?

— A földrajzkönyvek — mondta a földrajztudós — a világ legértékesebb könyvei. Nem avulnak el soha. Fölöttébb ritkán fordul elő, hogy egy hegy megváltoztassa a helyét. Fölöttébb ritka dolog az is, hogy egy óceánnak kiapadjon a vize. Mi csak örök dolgokat írunk le.

— Księgi geografii są księgami najbardziej cennymi ze wszystkich ksiąg. Nigdy nie tracą aktualności. Bardzo rzadko zdarza się, aby góra zmieniła miejsce. Bardzo rzadko zdarza się, aby ocean wysechł. My opisujemy rzeczy wieczne.

— De a kialudt vulkán egyszer csak működni kezdhet — szólt közbe a kis herceg. — Mit jelent az, hogy „múlékony”?

— Lecz wygasły wulkan może się obudzić — przerwał Mały Książę. — Co to znaczy „efemeryczny”?