Włosko-baszkirska dwujęzyczna książka
Il piccolo principe adesso era bianco di collera.
Бәләкәй шаһзат асыуынан хатта төҫөн юғалтты.
«Da migliaia di anni i fiori fabbricano le spine. Da migliaia di anni le pecore mangiano tuttavia i fiori. «E non è una cosa seria cercare di capire perché i fiori si danno tanto da fare per fabbricarsi delle spine che non servono a niente? Non è importante la guerra fra le pecore e i fiori? Non è più serio e più importante delle addizioni di un grosso signore rosso?
— Миллион йылдар буйы сәскәлҙең энәләре үҫә. Һәм миллион йылдар буйы бәрәстәр сәскәлрҙе ашайҙар бит инде. Һуң ни өсөн сәскәләр бар көстәрен һалып, бер файҙаһы булмаған энәләр үҫтерергә тырышҡандарын аңлау етди эш түгелме инде? Мөһим түгелме ни бәрәстәр һәм сәскәләр бер береһе менән көрәшә икәнлеге? Һуң әллә быныһы теге ҡыҙыл йөҙлө әфәнденең хисаптарынан да мөһим һәм етди түгелме икән?
E se io conosco un fiore unico al mondo, che non esiste da nessuna parte, altro che nel mio pianeta, e che una piccola pecora può distruggere di colpo, così un mattino, senza rendersi conto di quello che fa, non è importante questo!»
Ә әгәр ҙә мин донъяла берҙән бер сәскә беләм икән, ул минең ҡауҡабта ғына үҫә, һәм уның кеүек гөл башҡа бер ерҙә лә юҡ, һәм бәләкәй бәрәс шуны бер матур иртә менән ашап, ни ҡылғанын да белмәй ҡалһа, ә? Һинеңсә бының барыһы мөһим түгелме?
Arrossi, poi riprese:
Ул ныҡ ҡына ҡыҙҙарҙы. Һуңынан дауам итте:
«Se qualcuno ama un fiore, di cui esiste un solo esemplare in milioni e milioni di stelle, questo basta a farlo felice quando Io guarda.
«E lui si dice: “Il mio fiore è là in qualche luogo.”
«Ma se la pecora mangia il fiore, è come se per lui tutto a un tratto, tutte le stelle si spegnessero! E non è importante questo!»
— Әгәр ҙә сәскәне яратаһың икән — берҙән бер, башҡа миллион йондоҙҙарҙың береһендә лә булмаған сәскәне, быныһы етәрлек: күккә ҡарайһың да, үҙеңде бәхетле итеп тойаһың. Үҙеңә: «Ҡайҙалыр шунда минең гөлөм йәшәй…» — тип әйтәһең. Ә әгәр ҙә уны бәрәс ашап ҡуйһа, ул бар йондоҙҙар бер ыңғайы һүнеүенә тиң! Һәм быныһы, һинеңсә, мөһим түгел!
Non poté proseguire. Scoppiò bruscamente in singhiozzi. Era caduta la notte. Avevo abbandonato i miei utensili. Me ne infischiavo del mio martello, del mio bullone, della sete e della morte. Su di una stella, un pianeta, il mio, la Terra, c’era un piccolo principe da consolare! Lo presi in braccio. Lo cullai. Gli dicevo:
Ул башҡа һөйләшә алмай ине. Ҡапыл ярһып илап ебәрҙе. Ҡараңғы төштө. Мин эшемде ташланым. Миңә бәләле болт менән сүкеш, сарсау һәм үлем мәғәнәһеҙ булып күренделәр. Йондоҙҙа, ҡауҡабта — минең, Ер Шары тип аталған, ҡауҡабымда — Бәләкәй шаһзат илай ине, һәм миңә уны йыуатырға кәрәк ине. Мин уны ҡулыма алып бәүелтә башланым. Мин уға:
«Il fiore che tu ami non è in pericolo… Disegnerò una museruola per la tua pecora… e una corazza per il tuo fiore… Io…».
«Һин яратҡан гөлгә бер ни янамай… Мин бәрәсеңә морондоҡ төшөрөп бирәм… Сәскәң өсөн ҡояҡ һүрәтләрмен… Мин…»
Non sapevo bene che cosa dirgli. Mi sentivo molto maldestro. Non sapevo come toccarlo, come raggiungerlo… Il paese delle lacrime è così misterioso.
Уның ни һөйләгәнен мин насар аңлай инем. Мин үҙемде ипһеҙ һәм килбәтһеҙ тип хис иттем. Уға, мине ишетһен өсөн, нисек өндөшергә икәнен, уның, минән алыҫлашып барған, күңелен нисек ҡыуып етергә икәнен, бин белмәй инем… Һуң күҙ йәштәре донъяһы шул тиклем серле һәм билгеһеҙ бит ул.
VIII
VIII
Imparai ben presto a conoscere meglio questo fiore. C’erano sempre stati sul pianeta del piccolo principe dei fiori molto semplici, ornati di una sola raggiera di petali, che non tenevano posto e non disturbavano nessuno. Apparivano un mattino nell’erba e si spegnevano la sera.
Тиҙҙән мин был сәскәне яҡшыраҡ белдем. Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабында гел ябай ғына сәскәләр үҫә ине — уларҙың таждары ла әҙ ине һәм улар бик әҙ урын алып бер кемде лә борсомай ине. Улар иртәнсәк үлән араһында асылып, кискә шиңәләр ине.
Ma questo era spuntato un giorno, da un seme venuto chissà da dove, e il piccolo principe aveva sorvegliato da vicino questo ramoscello che non assomigliava a nessun altro ramoscello. Poteva essere una nuova specie di baobab.
Ә быныһы, ҡайҙандыр осоп килеп, орлоҡтан үҫеп сыҡҡан, һәм Бәләкәй шаһзат, башҡа бер үҫенте менән һабаҡтарға оҡшамаған ваҡ шытымға, күҙен айырмай ҡараған. Ә әгәр ҙә был баобабтарҙың бер яңы төрө булып ҡуйһа?
Ma l’arbusto cessò presto di crescere e cominciò a preparare un fiore. Il piccolo principe, che assisteva alla formazione di un bocciolo enorme, sentiva che ne sarebbe uscita un’apparizione miracolosa, ma il fiore non smetteva più di prepararsi ad essere bello, al riparo della sua camera verde.
Ләкин ҡыуаҡ өҫкә үҫеңенән тиҙ генә туҡтаны һәм уның башында сәскә бөрөһө барлыҡҡа килде. Бәләкәй шаһзат бындай ҙур бөрөләрҙе күргәне юҡ ине әле, һәм мөғжизә күрәсәген һиҙемләне. Ә билдәһеҙ ҡунаҡ, әле үҙенең йәшел бүлмәһендә йәшенеп эй әҙерләнә, эй ҡупшылана ине.
Sceglieva con cura i suoi colori, si vestiva lentamente, aggiustava i suoi petali ad uno ad uno. Non voleva uscire sgualcito come un papavero. Non voleva apparire che nel pieno splendore della sua bellezza. Eh, sì, c’era una gran civetteria in tutto questo!
Ул хәстәр менән буяуҙар һайлай ине. Ул ашыҡмай, бер бер артлы таж япраҡтарын кейеп ҡарап, биҙәнә ине. Ул ниндәйҙер мәк кеүек ялбыр килеш донъяға килергә теләмәй ине. Ул матурлығының бар сағыулығы менән күренергә теләй ине. Эйе, был хәтәр ҡыйпанлаҡ ине!
La sua misteriosa toeletta era durata giorni e giorni. E poi, ecco che un mattino, proprio all’ora del levar del sole, si era mostrato.
Серле әҙерләнеүҙәр көндән көн дауам итте. Һәм, ниһайәт, бер иртә менән, ҡояш саҡ ҡалҡҡан мәлдә, таждар асылды.
E lui, che aveva lavorato con tanta precisione, disse sbadigliando:
Һәм, ошо мәлгә әҙерләнеп күп көс һалған һылыуҡай, иҫәнләй биреп әйтте:
«Ah! mi sveglio ora. Ti chiedo scusa… sono ancora tutto spettinato…»
— Ах, мин көскә уяндым… Ғәфү… Мин әле бигерәк йолҡош…
Il piccolo principe allora non poté frenare la sua ammirazione:
Бәләкәй шаһзат һоҡланыуын тота алмай ине:
«Come sei bello!»
— Һеҙ шундай матур!
«Vero», rispose dolcemente il fiore, «e sono nato insieme al sole…»
— Эйе, ысынмы? — шым яуап ҡайтарҙы. — Һәм иғтибар итегеҙ, мин ҡояш менән тыуҙым.
Il piccolo principe indovinò che non era molto modesto, ma era così commovente!
Иҫ китерлек ҡунаҡ тыйнаҡлыҡ етмәүҙән ыҙаламағанына Бәләкәй шаһзат, әлбиттә, төшөндө, әммә ул шул тиклем матур ине, хатта тын ҡыҫыла ине!
«Credo che sia l’ora del caffè e latte», aveva soggiunto, «vorresti pensare a me…»
Ә тиҙҙән ул:
— Иртәнге аш ваҡыты етте кеүек. Изгелегегеҙҙе күрһәтеп минең турала хәстәрләгеҙсе…
E il piccolo principe, tutto confuso, andò a cercare un innaffiatoio di acqua fresca e servi al fiore la sua colazione.
Бәләкәй шаһзат ныҡ ҡаушап китте, һыу һипкес табып, сәскәне шишмә һыуы менән ҡойондорҙо.
Così l’aveva ben presto tormentato con la sua vanità un poco ombrosa. Per esempio, un giorno, parlando delle sue quattro spine, gli aveva detto:
Тиҙҙән һылыуҡайҙың ғорур һәм үсексән икенлеге асыҡланды, һәм Бәләкәй шаһзат уның менән бигерәк йонсоп бөттө. Уның дүрт сәнскәге бар ине, һәм бер мәл ул:
«Possono venire le tigri, con i loro artigli!»
— Юлбарыҫтар килһен, мин уларҙың тырнаҡтарынан ҡурҡмайым! — тине.
«Non ci sono tigri sul mio pianeta», aveva obiettato il piccolo principe, «e poi le tigri non mangiano l’erba».
— Минең ҡауҡабта юлбарыҫтар булмай, — тип ҡаршы килде Бәләкәй шаһзат. — Ә һуңынан, юлбарыҫтар үлән ашамай.
«Io non sono un’erba», aveva dolcemente risposto il fiore.
— Мин үлән түгел, — тип асыуын белдерҙе сәскә.
«Scusami…»
— Ғәфү итегеҙ…
«Non ho paura delle tigri, ma ho orrore delle correnti d’aria… Non avresti per caso un paravento?»
— Юҡ, юлбарыҫтар миңә ҡурҡыныс түгел, әммә мин үтә елдән бик ныҡ ҡурҡам. Һеҙҙең пәрҙәгеҙ юҡмы?
«Orrore delle correnti d’aria?
«È un po’ grave per una pianta», aveva osservato il piccolo principe. «È molto complicato questo fiore…»
«Үҫмлек, ә үтә елдән ҡурҡа… бик сәйер… — тип уйланы Бәләкәй шаһзат. — Ҡайһылай һолҡо ҡатмарлы был сәскәнең».
«Alla sera mi metterai al riparo sotto a una campana di vetro. Fa molto freddo qui da te… Non è una sistemazione che mi soddisfi. Da dove vengo io…»
— Кис еткәс мине ҡалпаҡ менән ҡаплағыҙ. Һеҙҙә бында бигерәк һыуыҡ. Үтә йәмһеҙ ҡауҡаб. Ә бына мин килгән яҡтарҙа…
Ma si era interrotto. Era venuto sotto forma di seme. Non poteva conoscere nulla degli altri mondi. Umiliato di essersi lasciato sorprendere a dire una bugia così ingenua, aveva tossito due o tre volte, per mettere il piccolo principe dalla parte del torto…
Ул әйтеп бөтөрмәне. Уны бит бында ул бойҙай сағында ғына ниҙер елеп алып килгән ине. Ул башҡа донъялар тураһында бер ни белә алмай ине. Алдауың еңелдән фаш ителгәндә, алдау ахмаҡлыҡ! Һылыуҡай оялып китте, һуңынан, Бәләкәй шаһзат уның алдында ни тиклем ғәйепле икәнен һиҙһен өсөн, бер-ике йүткереп алды:
«E questo paravento?…»
— Пәрҙә ҡайҙа һуң?
«Andavo a cercarlo, ma tu mi parlavi!»
— Артынан барам ти инем дә, тик һеҙҙе тыңлап бөтмәй алмай инем!
Allora aveva forzato la sua tosse per fargli venire dei rimorsi.
Шул мәл ул нығыраҡ йүткереп ебәрҙе: шулай ҙа намыҫы ыҙалаһын әле бының!
Così il piccolo principe, nonostante tutta la buona volontà del suo amore, aveva cominciato a dubitare di lui. Aveva preso sul serio delle parole senza importanza che l’avevano reso infelice.
Бәләкәй шаһзат был гүзәл сәскәне яратып уға хеҙмәт күрһәтергә шат булһа ла, уның күңелендә тиҙҙән шикләнеүҙәр уянды. Буш һүҙҙәрҙе ул йөрәгенә яҡын алып үҙен бик бәхетһеҙ хис итә башланы.
«Avrei dovuto non ascoltarlo», mi confidò un giorno, «non bisogna mai ascoltare i fiori. Basta guardarli e respirarli. Il mio, profumava il mio pianeta, ma non sapevo rallegrarmene. Quella storia degli artigli, che mi aveva tanto raggelato, avrebbe dovuto intenerirmi».
— Юҡҡа мин уны тыңлағанмын, — ышаныс менән әйтте ул миңә бер мәл. — Һис ҡасан гөлдәр ни тигәнен тыңларға кәрәкмәй. Уларға тик ҡарау һәм хуш еҫтәрен һулау кәрәк. Минең сәскәм ҡауҡабымды үҙенең тәмле еҫе менән туйындырҙы, ә мин уға ҡыуана белмәнем. Был юлбарыҫтар һәм тырнаҡтар тураһында һөйләшеүҙәр… Улар мине тәьҫирләндерергә тейеш ине, ә мин асыуландым…
E mi confidò ancora:
Өҫтәүенә ул асып әйтте:
«Non ho saputo capire niente allora! Avrei dovuto giudicarlo dagli atti, non dalle parole. Mi profumava e mi illuminava. Non avrei mai dovuto venirmene via! Avrei dovuto indovinare la sua tenerezza dietro le piccole astuzie. I fiori sono così contraddittori! Ma ero troppo giovane per saperlo amare».
— Мин ул саҡта бер ни аңламай инем! Һүҙҙәренә түгел, ә эшенә ҡарап һығымта яһарға ине. Ул миңә үҙенең хуш еҫен бүләк итте, минең тормошдо нурландыртты. Мин ҡасырға тейеш түгел инем. Был меҫкен хәйләләр һәм һылтауҙар артында мин нескәлекте танырға тейеш инем. Сәскәләр шул тиклем эҙмә-эҙлекһеҙҙәр! Тик мин бик йәш инем, мин әле ярата белмәй инем.
IX
IX
Io credo che egli approfittò, per venirsene via, di una migrazione di uccelli selvatici. Il mattino della partenza mise bene in ordine il suo pianeta. Spazzò accuratamente il camino dei suoi vulcani in attività. Possedeva due vulcani in attività. Ed era molto comodo per far scaldare la colazione del mattino.
Минең аңлауымса ул күсмә ҡоштар менән сәфәрҙәргә сығырға булған. Һуңғы иртәһендә ул ҡауҡабын ғәҙҙәти булмаған тырышлыҡ менән йыйыштырған. Хәстәрлек менән ғәмәлдәге янартауҙарҙы таҙартҡан. Уның ике янартауы булған. Уларҙа иртәнге ашты йылытыуы бик уңайлы.
E possedeva anche un vulcano spento. Ma, come lui diceva, «non si sa mai» e così spazzò anche il camino del vulcano spento. Se i camini sono ben puliti, bruciano piano piano, regolarmente, senza eruzioni. Le eruzioni vulcaniche sono come gli scoppi nei caminetti.
Уларҙан тыш, уның бер һүнгән янартауы бар ине. Әммә, ни булырын кем белә тип уныһын да таҙалап ҡуйған. Янартауҙарҙы ваҡытлы таҙартҡанда улар, бер ниндәй урғылыуҙарһыҙ, тигеҙ һәм тыныс яналар. Янартау урғылыуы — мейес мөрйәһенең ҡоромо яныуына тиң.
È evidente che sulla nostra terra noi siamo troppo piccoli per poter spazzare il camino dei nostri vulcani ed è per questo che ci danno tanti guai.
Әлбиттә беҙ, ерҙә йәшәүсе кешеләр, бигерәк бәләкәйбеҙ һәм үҙебеҙең янартауҙарҙы таҙарта алмайбыҙ. Шуға ла улар беҙгә күп кенә уңайһыҙлыҡтар килтерә.
Il piccolo principe strappò anche con una certa malinconia gli ultimi germogli dei baobab. Credeva di non ritornare più. Ma tutti quei lavori consueti gli sembravano, quel mattino, estremamente dolci.
Бәләкәй шаһзаттың баобабтарҙың һуңғы шытымдарын да йолҡоп алыуын һағышһыҙ тимәҫһең. Ул һис ҡасан ҡайтмаҫ тип уйлаған. Был иртәлә күнгән эше уға айырыуса рәхәтлек килтерә ине.
E quando innaffiò per l’ultima volta il suo fiore, e si preparò a metterlo al riparo sotto la campana di vetro, scopri che aveva una gran voglia di piangere.
Ә һуңғы тапҡыр мөғжизәле сәскәһенә һыу һибеп уны ҡалпаҡ менән ҡапларға йыйынғанында уның хатта илағыһы килә ине.
«Addio», disse al fiore.
— Хушығыҙ, — тине ул.
Ma il fiore non rispose.
Һылыуҡай яуап бирмәне.
«Addio», ripeté.
— Хушығыҙ, — тип ҡабатланы Бәләкәй шаһзат.
Il fiore tossi. Ma non era perché fosse raffreddato.
Ул йүткереп ебәрҙе. Тик һалҡындан түгел.
«Sono stato uno sciocco», disse finalmente, «scusami, e cerca di essere felice».
— Мин ахмаҡ инем, — тине ул ниһәйәт. — Ғәфү ит мине. Һәм бәхетле булырға тырыш.
Fu sorpreso dalla mancanza di rimproveri. Ne rimase sconcertato, con la campana di vetro per aria. Non capiva quella calma dolcezza.
Һәм һис бер шелтәле һүҙһеҙ. Бәләкәй шаһзат бик аптыраған ине. Ул, ҡулында ҡалпаҡ тотҡан килеш, ҡаушау һәм аптырау хистәрендә шаҡ ҡатып ҡалды. Ҡайҙан һуң бил шым нескәлек?
«Ma sì, ti voglio bene», disse il fiore, «e tu non l’hai saputo per colpa mia. Questo non ha importanza, ma sei stato sciocco quanto me. Cerca di essere felice. Lascia questa campana di vetro, non la voglio più».
— Эйе, эйе, мин яратам һине, — ишетте ул. — Һин быны белмәүҙә минең ғәйебем. Был мөһим дә түгел инде. Тик һин минең кеүек үк ахмаҡ инең. Бәхетле булырға тырыш… Ҡалдыр ҡалпығыңды, миңә уның башҡа кәрәге юҡ.
«Ma il vento…»
— Һуң бит ел…
«Non sono così raffreddato. L’aria fresca della notte mi farà bene. Sono un fiore».
— Миңә ул тиклем һыуыҡ теймәне… Төнгө сафлыҡ миңә файҙаға булыр. Мин бит сәскә.
«Ma le bestie…»
— Ә йәнлектәр, бөжәктәр…
«Devo pur sopportare qualche bruco se voglio conoscere le farfalle, sembra che siano così belle. Se no chi verrà a farmi visita? Tu sarai lontano e delle grosse bestie non ho paura. Ho i miei artigli».
— Күбәләктәр менән танышыр өсөн ике-өс ҡаршылауыҡты ғына түҙергә тейешмен бит инде. Улар һоҡланғыс булырға тейештәрҙер ул. Ә шунһыҙ кем миңә килеп йөрөр? Һин бит алыҫта буласаҡһың. Ә ҙур хайуандарҙан мин ҡурҡмайым. Минең дә тырнаҡтарым бар.
E mostrava ingenuamente le sue quattro spine. Poi continuò:
Һәм ул эскерһеҙ итеп үҙенең дүрт сәнсәген күрһәтте. Шунан:
«Non indugiare così, è irritante. Hai deciso di partire e allora vattene».
— Һуҙма инде, түҙерлек түгел! Китергә булғанһың икән — кит, — тип өҫтәне.
Perché non voleva che io lo vedessi piangere. Era un fiore così orgoglioso…
Ул үҙенең илағанын Бәләкәй шаһзатҡа күрһәтмәҫкә теләй ине. Был бик ғорур гөл ине…
X
X
Il piccolo principe si trovava nella regione degli asteroidi 325, 326, 327, 328, 329 e 330. Cominciò a visitarli per cercare un’occupazione e per istruirsi.
325-се, 326-сы, 327-се, 328-се, 329-сы һәм 330-сы һанлы йондоҙлаҡтар Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабына иң яҡындары ине. Шуға күрә ул тәү сиратта шуларҙы күрергә булды: ниндәйҙер шөғөл табырға, һәм дә нимәгәлер өйрәнергә кәрәк ине бит.
Il primo asteroide era abitato da un re. Il re, vestito di porpora e d’ermellino, sedeva su un trono molto semplice e nello stesso tempo maestoso.
Беренсе йондоҙлаҡта батша йәшәй ине. Пурпурға һәм аҫ тиреһенә бөркәнгән ул, бик ябай һәм шулай ҙа мөһабәт, тәхеттә ултыра ине.
«Ah! ecco un suddito», esclamò il re appena vide il piccolo principe.
— Ә, бына хакимаҫт! — тип ҡысҡырып ебәрҙе батша Бәләкәй шаһзатты күргәс.
E il piccolo principe si domandò: «Come può riconoscermi se non mi ha mai visto?»
«Ул мине нисек таныған икән? — тип уйланы Бәләкәй шаһзат. — Ул бит мине беренсегә күрә!»
Non sapeva che per i re il mondo è molto semplificato. Tutti gli uomini sono dei sudditi.
Ул батшаларҙың был донъяға ҡараштары ябай икәнен белмәй ине — улар өсөн бар кешеләр ҙә хакимаҫттар.
«Avvicinati che ti veda meglio», gli disse il re che era molto fiero di essere finalmente re per qualcuno.
— Яҡынла әле, һине ҡарап алғым килә, — тине ул, кемгәлер батша була алғанына ныҡ ғорурланып.
Il piccolo principe cercò con gli occhi dove potersi sedere, ma il pianeta era tutto occupato dal magnifico manto di ermellino. Dovette rimanere in piedi, ma era tanto stanco che sbadigliò.
Бәләкәй шаһзат ултырыр урын эҙләп тирә яҡҡа ҡараны, тик аҫ тиреһенән булған мәнтлә бар ҡауҡабты ҡаплаған ине. Баҫып торорға тура килде, ә ул шул тиклем арыған ине… һәм ҡапыл иҫәнәп ебәрҙе.
«È contro all’etichetta sbadigliare alla presenza di un re», gli disse il monarca, «te lo proibisco».
— Этикет монарх алдында иҫнәүҙе рөхсәт итмәй, — тине батша. — Мин һиңә иҫнәргә тыям.
«Non posso farne a meno», rispose tutto confuso il piccolo principe. «Ho fatto un lungo viaggio e non ho dormito…»
— Мин аңғармаҫтан, — тип яуап бирҙе Бәләкәй шаһзат бик ҡаушап ҡына. — Мин оҙаҡ юлда булдым һәм бөтөнләй ҙә йоҡламаным…
«Allora», gli disse il re, «ti ordino di sbadigliare. Sono anni che non vedo qualcuno che sbadiglia, e gli sbadigli sono una curiosità per me. Avanti! Sbadiglia ancora. È un ordine».
— Улайһа, мин һиңә иҫнәргә бойорам, — тине батша. — Күп йылдар мин кемдеңдер булһа ла иҫнәгәнен күргәнем булманы. Миңә был хатта ҡыҙыҡ. Шулай итеп, иҫнә! Минең бойороғом шул.
«Mi avete intimidito… non posso più», disse il piccolo principe arrossendo.
— Мин шөрләйем… Мин башҡа иҫнәй алмайым… — тигән һүҙен әйтеп Бәләкәй шаһзат оялыуынан ҡыҙарып та китте.
«Hum! hum!» rispose il re. «Allora io… io ti ordino di sbadigliare un po’ e un po’…»
— Һм, һм… Улайһа… Улайһа минең һиңә бойороғом йә иҫнәргә, йә…
Borbottò qualche cosa e sembrò seccato.
Батша буталып китеп, әҙерәк асыуланған да кеүек булды.
Perché il re teneva assolutamente a che la sua autorità fosse rispettata. Non tollerava la disubbidienza. Era un monarca assoluto. Ma siccome era molto buono, dava degli ordini ragionevoli.
Батша өсөн бит иң мөһиме — башҡаларҙың уға ҡаршылыҡһыҙ бойһоноуы. Баш эймәүсәнлекте ул түҙмәҫ ине. Был сикләнмәгән монарх ине. Тик ул бик изге ине, шуға ла аңлайышлы бойороҡтар бирә ине.
«Se ordinassi», diceva abitualmente, «se ordinassi a un generale di trasformarsi in un uccello marino, e se il generale non ubbidisse, non sarebbe colpa del generale. Sarebbe colpa mia».
«Әгәр мин үҙ генералыма аҡсарлаҡҡа әүерелергә бойорһам, — әйтер булған ул, — һәм ул бойороҡто үтәмәһә, был уның ғәйебе түгел, ә минеке буласаҡ».
«Posso sedermi?» s’informò timidamente il piccolo principe.
— Мин улытрһам буламы? — ҡыйыуһыҙ һораны Бәләкәй шаһзат.
«Ti ordino di sederti», gli rispose il re che ritirò maestosamente una falda del suo mantello di ermellino.
— Бойорам: ултыр! — яуапланы батша һәм бөйөклөк менән аҫ тиреһенән булған япмаһының салғауын йыйып алды.
Il piccolo principe era molto stupito. Il pianeta era piccolissimo e allora su che cosa il re poteva regnare?
Тик Бәләкәй шаһзат аптырашта ҡалды. Ҡауҡаб шул тиклем бәләкәй. Нимә менән идара итә икән был батша?
«Sire», gli disse, «scusatemi se vi interrogo…»
— Ғали йәнәптәре, — тип башланы ул, — мин һеҙҙән һорай аламмы…
«Ti ordino di interrogarmi», si affrettò a rispondere il re.
— Бойорам: һора! — ашығып әйтте батша.
«Sire, su che cosa regnate?»
— Ғали йәнәптәре… һеҙ нимә менән идара итәһегеҙ?
«Su tutto», rispose il re con grande semplicità.
— Бар нәмә менән дә, — ябай яуап бирҙе батша.
«Su tutto?»
— Бар нәмә менән дә?
Il re con un gesto discreto indicò il suo pianeta, gli altri pianeti, e le stelle.
Батша ҡулын йөрөтөп тыйнаҡ ҡына үҙ ҡауҡабына, һуңынан башҡа ҡауҡабтарға һәм йондоҙҙарға күрһәтте.
«Su tutto questo?» domandò il piccolo principe.
— Һәм һеҙ барыһына ла баш булаһығыҙ? — тип ҡабаттан һораны Бәләкәй шаһзат.
«Su tutto questo…» rispose il re.
— Эйе, — яуапланы батша.
Perché non era solamente un monarca assoluto, ma era un monarca universale.
Ул ысынында ла тулы хакимиәтле батша булғас, бер ниндәй ҡырҙарҙы һәм сиктәрҙе белмәй ине.
«E le stelle vi ubbidiscono?»
— Һәм йондоҙҙар һеҙгә бойһонамы? — тип һораны Бәләкәй шаһзат.
«Certamente», gli disse il re. «Mi ubbidiscono immediatamente. Non tollero l’indisciplina».
— Һуң әлбиттә, — яуапланы батша. — Йондоҙҙар шунда уҡ бойһона. Тыңламаусанлыҡты мин түҙмәйем.
Un tale potere meravigliò il piccolo principe. Se l’avesse avuto lui, avrebbe potuto assistere non a quarantatre, ma a settantadue, o anche a cento, a duecento tramonti nella stessa giornata, senza dover spostare mai la sua sedia!
Бәләкәй шаһзат хайран ҡалған ине. Бына уға шундай ҡеүәт көс булһа! Ул ҡояш байыуы менән көнөнә ҡырҡ дүрт тапҡыр түгел, ә етмеш ике тапҡыр һоҡланыр ине, ә бәлки йөҙ, йә ике йөҙ тапҡыр, һәм уға ултырғысын да урындан урынға күсереп йөрөргә кәрәкмәҫ ине!
E sentendosi un po’ triste al pensiero del suo piccolo pianeta abbandonato, si azzardò a sollecitare una grazia dal re:
Бында ул ҡабат, үҙенең ҡалдырып киткән ҡауҡабын иҫкә алып, моңһоуланып китте, һәм ҡыйыулығын йыйып батшаға үтенде:
«Vorrei tanto vedere un tramonto… Fatemi questo piacere… Ordinate al sole di tramontare…»
— Мин ҡояш байығанын күрергә теләр инем… Зинһар, рәхимлек күрһәтеп, ҡояшҡа батырға бойороғоҙ…
Reklama