“Bir generale kelebek gibi çiçekten çiçeğe uçmasını ya da bir trajedi yazmasını ya da martı olmasını buyursaydım, o general de aldığı buyruğu yerine getirmeseydi suç kimde olurdu? Onda mı, bende mi?”

— მე რომ გენერალს ვუბრძანო, ყვავილიდან ყვავილზე პეპელასავით იფრინე, ტრაგედია დაწერე, ან თოლიად იქეცი-მეთქი, და მან ბრძანება ვერ შეასრულოს, ვინ იქნება დამნაშავე, ის თუ მე?

“Majestelerinde olurdu,” dedi Küçük Prens korkusuzca.

— თქვენ, — მტკიცედ მიუგო პატარა უფლისწულმა.

“Tamam. Herkesten verebileceği kadarını istemeliyiz. Otorite her şeyden önce sağduyuya dayanmalıdır. Sen kalkıp halkına, kendilerini denize atmalarını buyurursan ihtilal çıkar. Benim verdiğim buyruklar akla yatkın oldukları için yerine getirilmelerini istemek hakkımdır.”

— სრული სიმართლეა, — დაუდასტურა მეფემ. — ყოველ ადამიანს ის უნდა მოსთხოვო, რისი გაკეთებაც ძალუძს. ძალაუფლება უპირველეს ყოვლისა, გონიერებას უნდა ემყარებოდეს. თუ ხალხს ზღვაში გადავარდნას უბრძანებ, რევოლუციას მოგიწყობს. მე უფლება მაქვს მორჩილება მოვითხოვო, რადგან ჩემი ბრძანებები გონივრულია.

Bir sorduğunu bir daha unutmayan Küçük Prens: “Peki, günbatımı ne olacak?” diye tekrarladı.

— კი მაგრამ მზის ჩასვლა? — მოაგონა პატარა უფლისწულმა, რომელიც რაკი ერთხელ შეგეკითხებოდათ რაიმეს, არ დაგეხსნებოდათ, სანამ პასუხს არ მიიღებდა.

“İstediğin günbatımına kavuşacaksın. Bu konuyla ilgileneceğim. Ama yönetme biliminin yasaları gereğince koşulların uygun düşeceği bir zamanı kollayacağım.”

— მზის ჩასვლასაც იხილავ: ვუბრძანებ, რომ ჩაესვენოს, მაგრამ ხელმწიფობის სიბრძნის თანახმად, ხელსაყრელ პირობებს დაველოდები.

“O zaman ne zaman?”

— როდის დადგება ეს პირობები?

“Hımm!” dedi kral, büyük bir takvimi inceledikten sonra, “Hımm! Hımm! Dileğin bu akşam tam yedi kırkta yerine getirilecektir! Böylelikle otoritemin ne kadar kesin olduğunu da göreceksin.”

— ჰმ, ჰმ, — წაიბურტყუნა მეფემ და სქელ კალენდარს დაუწყო ფურცვლა. ეს იქნება… ჰმ… დღეს ეს იქნება შვიდ საათზე და ორმოც წუთზე. მაშინ დარწმუნდები, როგორ სრულდება ჩემი ბრძანება.

Küçük Prens esnedi. Kaçırdığı günbatımına yanıyordu. Üstelik biraz canı sıkılmaya başlamıştı. Krala:

პატარა უფლისწულმა დაამთქნარა. დასანანი იყო, რომ აქ მზის ჩასვლას მაშინ ვერ ნახავდი, როცა მოისურვებდი. და, გარდა ამისა, აქ ცოტათი მოსწყინდა კიდეც.

“Artık burada yapacak şey kalmadı,” dedi. “Yola çıksam daha iyi.”

— მე აქ საქმე აღარა მაქვს, — უთხრა მან მეფეს. — ისევე უნდა გავუდგე გზას.

Kendine bir uyruk bulduğu için bayağı gururlanmış olan kral: “Gitme,” dedi. “Gitme. Seni bakan yaparım.”

— ნუ წახვალ, — მიუგო მეფემ. იგი ხომ ამაყობდა, რომ ერთი ქვეშევრდომის მბრძანებელი გახდა. — დარჩი და მინისტრად დაგნიშნავ.

“Ne bakanı?”

— რის მინისტრად?

“Şey… Adalet bakanı!”

— მე შენ დაგნიშნავ… იუსტიციის მინისტრად!

“Ama burada yargılanacak kimse yok ki!”

— მაგრამ აქ რომ არავინაა გასასამართლებელი?

“Ne biliyoruz? Daha bütün krallığımı dolaşmış değilim. Burada saltanat arabasına yer yok. Yaşlıyım, yürümek yoruyor beni.”

— ვინ იცის, — მიუგო მეფემ. — მე ჯერ კიდევ არ შემომივლია ჩემი სამეფო. ძალიან მოვხუცდი. ეტლისათვის ადგილი არა მაქვს, ფეხით სიარული კი მიჭირს.

Gezegenin öbür köşesine bir daha göz atmak için başını çeviren Küçük Prens: “Ben her yeri gördüm,” dedi. “Kimsecikler yok.”

პატარა უფლისწული წინ გადაიხარა და ისევ მოავლო პლანეტის მეორე მხარეს თვალი.
— მე უკვე დავათვალიერე მთელი პლანეტა! — წამოიძახა მან. — კაცის ჭაჭანება არსადაა…

“O zaman sen de kendini yargılarsın. En gücü de budur zaten. Kendini yargılamak başkalarını yargılamaktan çok daha güçtür. Kendini yargılamayı başarabilirsen gerçek bir bilgesin demektir.”

— მაშინ საკუთარი თავი გაასამართლე, — უთხრა მეფემ. — ეს ყველაზე ძნელი საქმეა. საკუთარი თავისგასამართლება უფრო ძნელია, ვიდრე სხვებისა. თუ შეძლებ, სწორი მსჯავრი დასდო შენს თავს, ნამდვილი ბრძენი იქნები.

“Ben kendimi nerede olsa yargılarım. Bunun için buraya yerleşmem gerekmez.”

— საკუთარ თავს მე ყველგან გავასამართლებ, — მიუგო პატარა უფლისწულმა, — ამისთვის აქ დარჩენა არ არის საჭირო.

“Hımm!” dedi kral, “gezegenimin sınırları içinde yaşlı bir farenin yaşadığını gösterir bir sürü kanıt var elimde. Geceleri sesini duyuyorum. Onu yargılarsın. Ara sıra ölüm cezası verirsin ona. Senin adaletinin pençesinde kalır. Ama tutumlu davranmalı, her seferinde onu bağışlamalısın. Çünkü yargılanacak bir o fare var elimizde.”

— ჰმ, ჰმ… — წარმოთქვა მეფემ — მგონი ჩემს პლანეტაზე, სადღაც ერთი ბებერი ვირთხა ცხოვრობს. ღამღამობით მესმის ხოლმე მისი ფხაკუნი. შეგიძლია ის გაასამართლო. დროდადრო სიკვდილს მიუსჯი. მისი სიცოცხლე შენს მართმსაჯულებაზე იქნება დამოკიდებული. მერე კი ყოველთვის შეიწყნარებ. ვირთხას უნდა გაუფრთხილდეთ, რადგან მის გარდა არავინა გვყავს.

“Ben ölüm cezası vermekten hoşlanmam. En iyisi kalkıp gitmeli.”

— არ მიყვარს სასიკვდილო განაჩენის გამოტანა, — თქვა პატარა უფლისწულმა, — მიჯობს, გზას გავუდგე.

“Olmaz,” dedi kral.

— ნუ წახვალ, — უთხრა მეფემ.

Yol hazırlığını tamamlayan Küçük Prens yaşlı kralı incitmek istemiyordu.

პატარა უფლისწული უკვე მზად იყო წასასვლელად, მაგრამ არ უნდოდა ეწყენინებინა მეფისათვის.

“Majesteleri buyruklarına elifi elifine uyulmasını istiyorlarsa akla yatkın bir buyruk versinler. Sözgelimi, bir dakika içinde buradan gitmemi buyursunlar. Sanırım koşullar uygundur.”

— თუ თქვენს უდიდებულესობას ნებავს, რომ მისი ბრძანება უსიტყვოდ სრულდებოდეს, — თქვა მან, — გონივრული ბრძანება უნდა გასცეს. მაგალითად, თქვენ შეგეძლოთ გებრძანებინათ ჩემთვის, დაუყოვნებლივ გავდგომოდი გზას. მგონია, ახლა ამისთვის ძალიან ხელსაყრელი პირობებია…

Kral karşılık vermeyince Küçük Prens önce durakladı bir, sonra bir solukta yola düzüldü. Kral ise ardından:

მეფემ არაფერი უპასუხა. პატარა უფლისწულმა ერთ ხანს უცადა. მერე კი ამოიოხრა და გაუდგა გზას.

“Seni elçi yapıyorum,” diye haykırdı.

— ჩემს ელჩად გნიშნავ!

Dediği dedik biri olduğu belliydi.

სწრაფად მიაძახა მას მეფემ მბრძანებლის მედიდური იერით.

“Büyükler çok garip oluyor,” diye düşündü Küçük Prens. Yolculuğu boyunca hep bunu düşündü.

„უცაური ხალხია დიდები“, — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა და განაგრძო გზა.

XI

თავი XI

İkinci gezegende kendini beğenmişin biri vardı.

მეორე პლანეტაზე ერთი პატივმოყვარე კაცი ცხოვრობდა.

Küçük Prens’i uzaktan görür görmez haykırdı: “İşte hayranlarımdan biri!”

— აი ჩემი თაყვანისმცემელიც! — წამოიძახა მან, როგორც კი თვალი მოჰკრა პატარა უფლისწულს.

Kendini beğenmişlerin gözünde herkes bir hayrandır.

პატივმოყვარე კაცის თვალში ხომ ყველა ადამიანი მისი თაყვანისმცემელია.

“Günaydın,” dedi Küçük Prens, “o nasıl şapka başınızdaki?”

— გამარჯობა, — მიესალმა მას პატარა უფლისწული, — რა სასაცილო ქუდი გახურავთ!

“Selam şapkası. Bana alkış tutanları bununla selamlarım. Ne yazık ki buralara uğrayan yok.”

— ამ ქუდით მე სალამს ვიძლევი, — მიუგო პატივმოყვარემ. — როცა აღფრთოვანებით მესალმებიან, ქუდს ვიხდი ხოლმე, მაგრამ, სამწუხაროდ, აქ არავინ მოდის.

“Yaa?” dedi Küçük Prens, anlayamamıştı.

— მართლა? — შეეკითხა პატარა უფლისწული, თუმცა ვერაფერს მიხვდა.

“Ellerini çırparsan görürsün.”

— აბა ტაში შემოჰკარი, — უთხრა პატივმოყვარემ.

Küçük Prens ellerini çırptı. Bunun üstüne, kendini beğenmiş, alçakgönüllü bir tavırla şapkasını çıkararak selam verdi.

პატარა უფლისწულმა ტაში შემოჰკრა. პატივმოყვარემ ქუდი მოიხადა და მოწიწებით დაუკრა თავი.

“Burası kralın gezegeninden daha eğlendirici,” diye düşündü Küçük Prens. Ellerini yeniden çırptı. Beriki yeniden şapkasını çıkararak selam verdi.

„აქ უფრო გაერთობა კაცი, ვიდრე მეფესთან“, — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა და ისევ შემოჰკრა ტაში. პატივმოყვარემ კვლავ მოიხადა ქუდი და დაუკრა თავი.

Alkışlama ve selamlama işlemi beş dakika sürdü; Küçük Prens bu törenin tekdüzeliğinden sıkılmıştı;

ასე გაგრძელდა ხუთი წუთი. ბოლოს პატარა უფლისწული დაიღალა ამ ერთფეროვანი თამაშით.

sordu: “Peki, şapkayı eğmek için ne yapılacak?”

— რა უნდა ქნას კაცმა, რომ ეს ქუდი დაგივარდეს? — შეეკითხა პატარა უფლისწული.

Kendini beğenmiş duymadı bile. Çünkü kendini beğenmişler yalnız övgüleri dinler.

მაგრამ პატივმოყვარეს არ გაუგონია მისი ნათქვამი: პატივმოყვარეებს ქების გარდა არაფერი ესმით.

“Sen gerçekten bana hayran mısın, değil misin?”

— ხომ ნამდვილად მცემ თაყვანს? — შეეკითხა იგი პატარა უფლისწულს.

“Hayran olmak ne demek?”

— რა არის თაყვანისცემა?

“Hayran olmak, benim bu gezegenin en yakışıklı, en iyi giyinen, en zengin ve en zeki adamı olduğuma inanmak demektir.”

— თაყვანისცემა იმის აღიარებას ნიშნავს, რომ ამ პლანეტაზე მე ყველაზე ლამაზი, ყველაზე მოხდენილი, ყველაზე მდიდარი და ყველაზე ჭკვიანი კაცი ვარ.

“Ama bu gezegende senden başka kimse yok ki.”

— მაგრამ შენ ხომ მარტო ხარ ამ პლანეტაზე.

“Canım hatırım için hayran oluver gitsin.”

— მაამე და მეცი თაყვანი.

Küçük Prens omuzlarını hafifçe silkerek: “Peki, hayranım,” dedi. “Ama bunca üstelemenin nedenini anlayamadım.”

— თაყვანს გცემ, — უთხრა პატარა უფლისწულმა და ოდნავ აიჩეჩა მხრები, — მაგრამ რად გინდა ეს თაყვანისცემა?

Sonra yola koyuldu.

და იგი სწრაფად გაეცალა იქაურობას.

“Büyükler gerçekten çok tuhaf oluyor,” diye düşündü yol boyunca.

„დიდები მართლაც უცნაური ხალხია“, — გაიფიქრა მან და განაგრძო გზა.

XII

თავი XII

Vardığı gezegende bir sarhoş oturuyordu. Orada az kaldı ama büyük bir kedere kapıldı.

მომდევნო პლანეტაზე ლოთი ცხოვრობდა. პატარა უფლისწულმა სულ ცოტა ხანი დაჰყო მასთან, მაგრამ ამ პლანეტაზე ნანახმა საგონებელში ჩააგდო,

Dizi dizi boş ve dolu şişeler arasında ses etmeden duran sarhoşa sordu: “Ne yapıyorsun?”

— რას აკეთებ აქ? — ჰკითხა მან ლოთს, რომელიც მდუმარედ იჯდა და წინ აურაცხელი ცარიელი და სავსე ბოთლი ელაგა.

“İçiyorum,” diye karşılık verdi sarhoş. Sesi hüzünlüydü.

— ვსვამ, — პირქუშად მიუგო ლოთმა.

“Niçin içiyorsun?”

— რატომ სვამ?

“Unutmak için.”

— რომ დავივიწყო.

Onun durumuna üzülmeye başlayan Küçük Prens: “Neyi unutmak için?” diye sordu.

— რა უნდა დაივიწყო? — ისევ შეეკითხა პატარა უფლისწული, რომელსაც უკვე ებრალობოდა იგი.

Sarhoş başını önüne eğerek içini döktü: “Utancımı unutmak için.”

— დავივიწყო, რომ მრცხვენია, — გაანდო ლოთმა და თავი ჩაქინდრა.

“Neden utanıyorsun?” Küçük Prens ona yardım etmek istiyordu.

— რისი გრცხვენია? — შეეკითხა პატარა უფლისწული და ძალიან მოუნდა რომ დახმარებოდა მას.

Ama sarhoş kesin bir sessizliğe gömülerek konuyu kapadı: “İçmekten utanıyorum.”

— მრცხვენია, რომ ვსვამ!.. — დაასრულა საუბარი ლოთმა და დადუმდა.

Küçük Prens iyice şaşırmıştı, oradan uzaklaştı.

პატარა უფლისწული დაიბნა.

“Büyükler gerçekten çok, çok tuhaf oluyor,” diye düşündü yol boyunca.

„დიდები მართლა უცნაური ხალხია“, — გაიფიქრა მან და განაგრძო გზა.

XIII

თავი XIII

Dördüncü gezegenin sahibi bir işadamıydı.Başı öyle kalabalıktı ki bu adamın, Küçük Prens gelince aldırmadı bile.

მეოთხე პლანეტა საქმოსანს ეკუთვნოდა. იგი ისე იყო ჩაფლული საქმეში, რომ არც კი აუღია თავი პატარა უფლისწულის გამოჩენაზე.

“Günaydın,” dedi bizimki, “bakın sigaranız sönmüş.”

— გამარჯობა, — მიესალმა მას პატარა უფლისწული. — სიგარეტი ჩაგქრობიათ.

“Üç, iki daha beş. Beş, yedi daha on iki. On iki, üç daha on beş. Günaydın. On beş, yedi daha yirmi iki. Yirmi iki, altı daha yirmi sekiz. Kibrit çakacak vaktim yok. Yirmi altı, beş daha otuz bir. Öff! Yani beş yüz bir milyon altı yüz yirmi iki bin yedi yüz otuz bir ediyor.”

— სამს მივუმატოთ ორი, იქნება ხუთი. ხუთი და შვიდი — თორმეტი. თორმეტი და სამი — თხუთმეტი. გაგიმარჯოს. თხუთმეტი და შვიდი — ოცდაორი. ოცდაორი და ექვსი — ოცდარვა. იმის დროც არა მაქვს, რომ სიგარეტს მოვუკიდო. ოდსაექვსი და ხუთი — ოცდათერთმეტი. უჰ… სულ იქნება ხუთას ერთი მილიონ ექვსას ოცდაორი ათას შვიდას ოცდათერთმეტი.

“Beş yüz milyon ne?”

— რა ხუთასი მილიონი?.. — შეეკითხა პატარა უფლისწული.

“Ha? Sen daha gitmedin mi? Beş yüz bir milyon… Kesme; işim başımdan aşkın; ciddi bir adamım ben, öyle saçma sapan şeylerle uğraşamam. İki, beş daha yedi…”

— აა, შენ ისევ აქა ხარ? ხუთასი მილიონი… არც კი ვიცი, რა… იმდენი საქმე მაქვს. მე სერიოზული კაცი ვარ, სალაყბოდ არა მცალია! ორს მივუმატოთ ხუთი, იქნება შვიდი…

Bir soru sordu mu karşılığını alıncaya kadar susmayan Küçük Prens tekrarladı: “Beş yüz bir milyon ne?”

— რა ხუთასი მილიონი? — გაუმეორა პატარა უფლისწულმა. იგი ხომ ვერ დამშვიდდებოდა, სამან პასუხს არ მიიღებდა.

İşadamı başını kaldırdı.

საქმოსანმა თავი ასწია.

“Elli dört yıldır bu gezegende oturuyorum, yalnız üç kez işime ara vermek zorunda kaldım. Yirmi iki yıl önce ne idüğü belirsiz biri gelmişti buraya, kopardığı yaygara bana tam dört tane toplama yanlışına patladı.

— ორმოცდათოთხმეტი წელია, რაც ამ პლანეტაზე მცხოვრობ და ამ ხნის განმავლობაში მხოლოდ სამჯერ შემიშალეს ხელი. პირველად, ამ ოცდაორი წლის წინათ, ღმერთმა იცის საიდან გაჩნდა მაისის ხოჭო და ისეთი საშინელი ბზუილი ატეხა, რომ ოთხი შეცდომა მომივიდა ანგარიშში.

On bir yıl önce romatizmalarım tutmuştu, bir de o zaman çalışmaya ara verdim. Yeterince hareket etmiyorum. Gezinecek vaktim yok. Ciddi bir adamım ben. Üçüncü kez de… Sen geldin işte? Ne diyordum, beş yüz bir milyon…”

მეორედ — ეს იყო თორმეტი წლის წინათ, ნეკრესის ქარმა დამრია ხელი. ალბათ იმიტომ, რომ არ ვვარჯიშობ. საყიალოდ არა მცალია. მე საქმის კაცი ვარ. მესამედ კი აი!.. ჰო, სად შევჩერდი? ხუთას ერთი მილიონ…

“Milyon ne?”

— რა იქნება ხუთასი მილიონი?

Kurtuluş yolu olmadığını anlayan işadamı:

საქმოსანი მიხვდა, რომ ასე ადვილად ვერ დაიხსნიდა თავს.

“Ara sıra gökte gördüğümüz küçücük şeylerden beş yüz bir milyon tane.”

— ხუთასი მილიონი აი ის პატარა რაღაცეები, ხანდახან რომ მოჩანან ცაზე.

“Sinek mi?”

— ბუზები?

“Yok canım. Şu parlayan küçük şeyler var ya.”

— არა, პაწაწინები, რომ ციმციმებენ…

“Arı mı?

— ფუტკრები?

“Yok canım. Tembellere türlü düşler kurduran şu küçücük sarı şeyler. Ama ben ciddi bir adamım. Öyle düş filan kuracak vaktim yok.”

— არა, არა, სულ პაწაწკინტელები რომ არიან, ოქროსფერები, უქნარებს რომ ამაო ოცნებებს აღუძრავენ ხოლმე. მაგრამ მე ოცნებისთვსი არა მცალია, მე საქმის კაცი ვარ.

“Ha, yıldızları diyorsun.”

— აა, ვარსკვლავები?

“Evet, evet. Yıldızlar.”

— ჰო, ჰო, ვარსკვლავები.

“Peki, beş yüz milyon yıldızı ne yapacaksın?

— მერე რად გინდა ხუთასი მილიონი ვარსკვლავი?

“Beş yüz bir milyon altı yüz yirmi iki bin yedi yüz otuz bir. Ciddi bir adamım ben. Hesabım şaşmaz.”

— ხუთას ერთი მილიონ ექვსას ოცდაორი ათას შვიდას ოცდათერთმეტი. მე საქმის კაცი ვარ და სიზუსტე მიყვარს.

“Ne yapıyorsun bu yıldızları?

— კი მაგრამ რად გინდა ამდენი ვარსკვლავი?

“Ne mi yapıyorum?”

— რად?

“Evet?”

— ჰო.

“Hiç, sahibim onlara.”

— აღარაფრად. მე მათი მფლობელი ვარ.

“Yıldızların sahibi sensin demek?”

— ვარსკვლავების მფლობელი?

“Evet.”

— დიახ.

“Ama ben bir kral görmüştüm, o…”

— მაგრამ უკვე ვნახე ერთი მეფე, რომელიც…

“Krallar sahip olmazlar, yönetirler. Ayrı ayrı şeyler bunlar.”

— მეფეები არაფერს არ ფლობენ. ისინი მხოლოდ — „მეფობენ“. ეს სრულიად სხვადასხვა რამაა.

“Yıldızların senin olması neye yarıyor?”

— მერე რად გინდა ვარსკვლავები?

“Zengin olmama yarıyor.”

— მათ სიმდიდრე მოაქვთ ჩემთვის.

“Zengin olman neye yarıyor?”

— სიმდიდრე რაღად გინდა?

“Yeni yıldızlar bulununca onları satın almama yarıyor.”

— სხვა ვარსკვლავების საყიდლად, თუ ისინი ვინმემ აღმოაჩინა.

Sözün burasında Küçük Prens, “Bunun kafası da tıpkı benim sarhoşunki gibi çalışıyor,” diye düşündü.

„ესეც თითქმის ისე მსჯელობს, როგორც ის ლოთი“, — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა და ისევ შეეკითხა:

Yine de yeni sorular sormaktan geri kalmadı:

“Yıldızlara nasıl sahip olunabilir?”

— როგორ შეიძლება გახდეს კაცი ვარსკვლავების მფლობელი?

İşadamı iyiden iyiye alınmıştı. “Yıldızlar kimin?”

— ვის ეკუთვნიან ვარსკვლავები? — წამოიღრინა უცბად საქმოსანმა.

“Ne bileyim ben? Hiç kimsenin.”

— არ ვიცი. არავის.