— ჩამქრალია ვუკანი, თუ მოქმედი, ამას ჩვენთვის არავითარი მნიშნველობა არა აქვს, — თქვა გეოგრაფმა. — ჩვენთვის მთავარია მთა. იგი არ იცვლება.

— Жанартаудың сөніп немесе жанып тұрғаны біз үшін бәрібір, — деді географ біз үшін негізгі нәрсе — таудың болғаны. Ол өзгермейді.

— კი მაგრამ, რა არის „ეფემერული“? — ისევ გაუმეორა პატარა უფლისწულმა, რადგან ვერ მოისვენებდა, სანამ კითხვაზე პასუხს არ მიიღებდა.

— «Өткінші» деген нені білдіреді? — деп қата сұрады, сұрағына жауап алмай тынбайтын Кішкентай ханзада.

— ეფემერული არის ის, რასაც დიდი ხნის სიცოცხლე არ უწერია.

— Өткінші дегеніміз келешекте жоғалып кетуі мүмкін дегенді білдіреді.

— მაშ, ჩემს ყვავილს დიდი ხნის სიცოცხლე არ უწერია?

— Менің гүлім жақын уақытта жоқ бола ма?

— რა თქმა უნდა.

— Әрине.

„ჩემი ყვავილი ეფემერულია, — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა. — მას მხოლოდ ოთხი ეკალი აქვს თავის დასაცავად. მე კი მარტოდმარტო მივატოვე იგი ჩემს პლანეტაზე“.

«Менің гүлім уақытша нәрсе екен ғой, — деп ойлады Кішкентай ханзада, — оның бүкіл әлемнен қаорғанар тек төрт тікенегің ғана бар! Ал мен оны жападан-жалғыз өзін тастап кетті!»

და მან პირველად ინანა, რომ მიატოვა ყვავილი. მაგრამ მერე ისევ მოიკრიბა მხნეობა.

Бұл оның ең алғаш рет өкінішке бой алдырған кезі болатын. Бірақ ол қайта беки түсіп:

— რომელი ქვეყნის ნახვას მირჩევდით? — ჰკითხა მან გეოგრაფს.

— Маған қайда сапар шегуге кеңес берер едіңіз? — деп сұрады ол.

— დედამიწის, — მიუგო გეოგრაფმა. — მას კარგი რეპუტაცია აქვს…

— Жер планетасына баруды, — деп жауап берді географ. — Оның жақсы даңқы шыққан…

და პატარა უფლისწული გაუდგა გზას, მაგრამ ფიქრებით თავის ყვავილთან იყო.

Сөйтіп, Кішкентай ханзада гүлі туралы ойларға шомған бойы жолға аттанып кетті.

თავი XVI

XVI

მეშვიდე პლანეტა, რომელსაც იგი ეწვია, დედამიწა იყო.

Сонымен, жетінші планета жер еді.

დედამიწა უბრალო პლანეტა არ გეგონოთ! ამ პლანეტაზე ასთერთმეტი მეფეა (მათ შორის, რა თქმა უნდა, ზანგი მეფეებიც), შვიდი ათასი გეოგრაფი, ცხრაასი ათასი საქმოსანი, შვიდი მილიონ ხუთასი ათასი ლოთი და სამასთერთმეტი მილიონი პატივმოყვარე — ესე იგი, სულ დაახლოებით ორ მილიარდამდე ადამიანი.

Жер әншейін планета емес! Жер бетіндегі патшалардың саны жүз он бірге (әрине, негр патшаларды да ұмытпау керек), географтардың саны жеті мыңға, іскер адамдардың саны тоғыз жүз мыңға, маскүнемдердің саны жеті жарым миллионға, атаққұмарлардың саны үш жүз он бір миллионға, яғни ересек адамдардың жалпы саны екі миллирад шамасына жетеді.

დედამიწის სიდიდე რომ უფრო კარგად წარმოიდგინოთ, საკმარისია იცოდეთ, რომ სანამ ელექტრონს აღმოაჩენდნენ, ექვსივე კონტინენტზე მეფარნეთა მთელი არმია ჰყავდათ, რომელიც ოთხას სამოცდაორი ათას ხუთას თერთმეტი კაცისაგან შედგებოდა.

Жердің көлемін сипаттау үшін мне сіздерге мынаны айтар едім: Электр жарығын ойлап таппастан бұрын, жалпы алты құрлықтың бетінде төтрт жүз алпыс екі мың бес жүз он бір шырақшыдан құралған нағыз әскер болған.

შორიდან ეს დიდებული სანახაობა იყო. ამ არმიის მოძრაობა საბალეტო დასივით იყო აწყობილი.

Алыстау қашықтықтан қарағанда бұл ғажап көрініс тудыратын. Бұл әскер қозғалысы опера театрындағы балет бишілерінің біркелкі қимылдарын еске түсіргендей еді.

პირველად სცენაზე ახალი ზელანდიისა და ავსტრალიის მეფარნეები გამოდიოდნენ, აანთებდნენ თავიანთ ფარნებს და დასაძინებლად მიდიოდნენ. შემდეგ რიგ-რიგობით გამოდიოდნენ ჩინეთისა და ციმბირის მეფარნეები. ჩამოუვლიდნენ წრეს და კულისებში გაიკრიფებოდნენ.

Алғашқы болып Жаңа Зеландия мен Австралияның шырақшыларының өнер көрсететін кезегі. Сосны, олар шырақтарын жағып болысымен, ұйқыға бас қоятын. Содан кейінгі өз кезектерінде шырақшылар бейне Қытай мен Сібірдегілер қосылатын. Сосын олар да сахнадан кетіп, шымылдық тасасына тығылатын.

მათ შემდეგ დგებოდა რუსეთის და ინდოეთის მეფარნეთა რიგი. ამათ მოჰყვებოდნენ აფრიკისა და ევროპის, შემდეგ სამხრეთ ამერიკის, მერე კი ჩრდილოეთ ამერიკის მეფარნეები.

Ендігі кезек Ресей мен Үндістан шырақшыларына келетін. Сосын Африка мен Еуропа елдерінікі. Сосын Оңтүстік Американың кезегі. Содан соң Солтүстік Америка сахнаға шығады.

და არცერთს არ ეშლებოდა სცენაზე გამოსვლის რიგი. მართლაც რომ დიდებული სანახაობა იყო!

Олар сахнаға шығар мезгілінен ешқашан жаңылған емес. Бұл — керемет еді.

მხოლოდ ორი მათგანი იყო არხეინად — ის, რომელსაც ჩრდილოეთ პოლუსის ერთადერთი ფარანი უნდა აენთო, და მისი სამხრეთპოლუსელი თანამოძმე. მათ მხოლოდ ორჯერ უნდა შეესრულებინათ წელიწადში თავისი მოვალოება.

Тек Солтүстік полюстегі жалғыз шамның шырақшысы мен оның әріптесі — Оңтүстік полюстегі жалғыз шырақшы ғана жұмыссыз, тауқыметсіз өмір сүретін: Олар жылына екі рет қана жұмыс істейтін.

თავი XVII

XVII

როცა მოსწრებული სიტყვა გინდა თქვა, ზოგჯერ უნებურად ტყუილიც უნდა მოიშველიო. აი ახლაც, მეფარნეებზე რომ გაიმბობდით, ცოტათი გადავაჭარბე კიდეც და ვინც საკმაოდ არ იცნობს ჩვენს პლანეტას, შეიძლება მცდარი წარმოდგენაც კი შეექმნას მასზე. ადამიანებს არც ისე დიდი ადგილი უჭირავთ დედამიწაზე.

Білшгіш болып көрінгің келгенде өтірікті аздап араластырып жіберетін кездер болады. Мен сіздерге шырақшылар жайында әңгімелеп, отырып шындықты аздап бұрмалағаным рас. Біздің планетаны мүлде білмейтін адамдарға жалған түсінік беріп қоюым ықтимал. Адамдар жер үстінде көп орын алмайды.

დედამიწის ორი მილიარდი მკვიდრი რომ ერთად შეგროვილიყო, ისე როგორც ეს მიტინგებზე ხდება ხოლმე, თავისუფლად დაეტეოდა მოედანზე, რომელსაც ოცი მილის სიგრძე-სიგანე ექნებოდა. ამრიგად შესაძლებელი გახდებოდა მთელი კაცობრიობა წყნარი ოკეანის ერთ ყველაზე პატარა კუნძულზე მოგვეთავსებინა.

Егер екі миллиард жер тұрғындары иықтасып, жиналыста тұрғандай тік тұрған болса, ұзындығы жиырыма мың, ені де жиырма мың шаршы миль алаңға сыйып кетер еді. Бүкіл адамзатты Тынық мұхиттың кішкене бір аралына үйіп төге салуға болар еді.

დიდები ამას, რა თქმა უნდა, არ დაგვიჯერებენ. მათ ჰგონიათ, რომ ძალიან დიდი ადგილი უჭირავთ დედამიწაზე. მათ თავიანთი თავი ბაობაბებივით ბუმბერაზი ჰგონიათ. კარგი იქნებოდა, თუ ურჩევდით, ზუსტად გამოენგარიშებინათ ყველაფერი. ეს რჩევა ეამებოდათ კიდეც. მათ ხომ ძალიან უყვართ ციფრები. თქვენ კი ამაოდ ნუ დაკარგავთ დროს. თქვენ ანგარიში არ გჭირდებათ, ისედაც გჯერათ ჩემი.

Әрине, үлкендер сізге иланбайды. Олар жерде қомақты орын аламыз деп ойлайды. Олар баобабтар сықылды өздерін маңызды санайды. Сіз оларға есептеуді ұсыныңыз. Ересек адамдар санағанды эанындай жақсы көреді. Мұндай кеңес жандарына жағады. Бас қатырып, іш пыстыратын осы іске алтын уақытыңызды ысырап қылмаңыз. Еш пайдасы жоқ. Маған сенсеңіз болғаны.

დედამიწაზე რომ დადგა ფეხი, პატარა უფლისწულს ძალიან გაუკვირდა, რომ ვერავინ დაინახა. ვაითუ, სხვა პლანეტაზე მოვხვდი, გაუელვა ფიქრმა, მაგრამ ამ დროს სილაში რაღაც დაგორგლილი შეირხა, რომელსაც მთვარის სხივის ფერი დაჰკრავდა.

Сонымен, Кішкентай ханзада жерге келіп түскелі, көзіне тірі жан ілінбегеніне таң қалды. Ол планетаны шатастырып алдым ба деп қобалжи бастаған кезінде айдың сәулесі түсіп тұрған сақина іспетті дөңгелек нәрсе құм үстінде жыбыр ете қалды.

— საღამო მშვიდობისა, — გაეხმიანა მას პატარა უფლისწული ყოველი შემთხვევისთვის.

— Қайырлы таң! — дей салды Кішкентай ханзада.

— საღამო მშვიდობისა, — მიუგო გველმა.

— Қайырлы таң! — деді жылан.

— რომელ პლანეტაზე ჩამოვედი? — იკითხა პატარა უფლისწულმა.

— Мен қай планетаға тап болдым? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

— დედამიწაზე, — მიუგო გველმა. — აფრიკაში.

— Жер планетасына, бұл — Африка, — деп эауап берді жылан.

— ა!.. დედამიწაზე ადამიანი არ ცხოვრობს?

— Ә, солай ма! Сонда жер үстінде адам тұрғаны ма?

— ეს უდაბნოა. უდაბნოში კი არავინ ცხოვრობს. დედამიწა დიდია, — უთხრა გველმა.

— Бұл шөл дала. Шөл далада тірі пенлде болмайды. Жер дегеніңіз үлкен, — деді жылан.

პატარა უფლისწული ქვაზე ჩამოჯდა და ზეცას მიაპყრო თვალი.

Кішкентай ханзада тастың үстіне отырды да, аспанға көз тікті:

— ნეტავ რატომ კიაფობენ ვარსკვლავები, — ჩაილაპარაკა მან. — ალბათ იმიტომ, რომ ადრე თუ გვიან, ყველამ უნდა იპოვოს თავისი ვარსკვლავი. შეხედე, აი ჩემი პლანეტა — იგი სწორედ ჩვენს ზემოთაა, მაგრამ რა შორსაა აქედან!

— Мені ойға шомдыратын нәрсе, — деді ол, — жұлдыздар, әр адам ерте ме, кеш пе, өз жұлдызын адаспай тауып алу үшін, жарқырап тұра ма екен. Менің жұлдызым дәл төбемізде тұр… Сонымен қатар ол қаншама алыс қашықтықта десеңізші!

— ლამაზი პლანეტაა, — თქვა გველმა. — რამ მოგიყვანა აქ?

— Әдемі екен, — деді жылан. — Сен мұнда не бітіріп жүрсің?

— ყვავილს დავემდურე.

— Мен бір гүлмен араздасыпры қалып едім, — деді Кішкентай ханзада.

— ა!..

— Ә, солай ма?! — деді жылан.

და ორივენი დადუმდნენ.

Олар үндемей қалысты.

— ადამიანები სად არიან? — ისევ იკითხა პატარა უფლისწულმა. — უდაბნოში ცოტა არ იყოს, მარტოობაა…

— Адамдар қайда? — деді ақырында Кішкентай ханзада. — Жапан түзде жалғызсырап қалдық қой…

— ადამიანთა შორისაც მარტოობაა, — მიუგო გველმა.

— Адамдар арасында да жалғызсырауға болады, — деді жылан.

პატარა უფლისწული ყურადღებით დააქცერდა გველს.

Кішкентай ханзада оған ұзақ қарап тұрып:

— უცნაური არსება ხარ, — უთხრა მან ბოლოს, — თითივით წვრილი.

— Сен өзің бір қызық мақұлық екенсің, — деді ол ақырында. — Саусақтай жіп-жіңішкесің…

— სამაგიეროდ მე მეფის თითებზე მეტი ძალა მაქვს, — მიუგო გველმა.

— Алайда мен патшаның сауасығнан да құдіретім күштірек.

პატარა უფლისწულს გაეღიმა.

Кішкентай ханзада жымиып қана:

— არც ისე ღონიერი ჩანხარ… ფეხებიც კი არა გაქვს… მოგზაურობასაც კი ვერ შეძლებდი…

— Сен соншалықты құдіретті де емессің… сенде тіпті сирақ та жоқ… саяхат жасай да алмайсың.

— მე შემიძლია ყოველ ხომალდზე უფრო შორს წაგიყვანო, — უთხრა გველმა.

— Мен сені кемеден бетер алысқа алып кете аламын, — деді жылан.

და ოქროს სამაჯურივით შემოეჭდო კოჭზე.

Ол Кішкентай ханзаданың тілерсегіне алтын білезіктей оратылды:

— ყველა სულდგმულს, რომელსაც კი შევეხები, მიწას ვუბრუნებ, რადგან ყველა მიწის შვილია, — თქვა მან. — მაგრამ შენ წმინდა ხარ და ვარსკვლავიდან მოფრენილი…

— Мен тиіскен адам өзі шыққан қара жеріне аттанады, — деді ол тағы да. — Бірақ та сенің жаның пәк екен, әрі сен көктегі жұлдыздан түсіпсің…

პატარა უფლისწულმა არაფერი უპასუხა.

Кішкентай ханзада еш жауап қатпады.

— მებრალები, — განაგრძნო გველმა. — მეტისმეტად უმწეო ხარ ამ დედამიწაზე, რომელიც გრანიტისაგან არის შექმნილი. როცა ძალიან ინანებ, რომ მიატოვე შენი პლანეტა, მე შემიძლია დაგეხმარო. მე შემიძლია…

— Мен сені аяп тұрмын, сен осынау тастай қатты Жерде әлсіз көрінесің. Сен планетаңды қатты сағынған кезіңде менің саған көмегім тиер. Мен…

— ო! მივხვდი, რისი თქმაც გსურს, — უთხრა პატარა უფლისწულმა. — მაგრამ მუდამ იგავებით რატომ ლაპარაკობ?

— Жарайды, мен өте жақсы түсіндім, — деді Кішкентай ханзада. — Бірақ сен неге ылғи жұмбақтай сөйлейсің?

— მე ყველა იგავის ამხსნელი ვარ, — თქვა გველმა.

— Бар жұмбақтың шешуін таба аламын, — деді жылан.

და ორივენი დადუმდნენ.

Сөйтіп екеуі де үндемей қалды.

თავი XVIII

XVIII

პატარა უფლისწულმა მთელი უდაბნო გადასერა და მხოლოდ ერთადერთ ყვავილს წააწყდა, სამფურცელა, პატარა ყვავილს.

Кішкентай ханзада шөл даланы көлденеңінен кесіп өтті. Жолында тек бір шоқ гүлден басқа ештеңе кездестірмеді. Үш тал қауызы ғана бар жоқтан жоғары бір гүл ғана…

— გამარჯობა, — უთხრა პატარა უფლისწულმა.

— Қайырлы күн! — деді оған Кішкентай ханзада.

— გაგიმარჯოს, — მიუგო ყვავილმა.

— Қайырлы күн! — деді гүл.

— ადამიანები სად არიან? — თავაზიანად შეეკითხა პატარა უფლისწული.

— Адамдарды қай жақтан табуға болады? — деп ізетпен сұрады Кішкентай ханзада.

ყვავილს მხოლოდ ერთხელ ენახა ქარავანი, რომელმაც შორიახლოს ჩაუარა.

Бір күні керуеннің көшіп бара жатқанын көрген гүл:

— ადამიანები? ვფიქრობ, ექვსი თუ შვიდი ადამიანი არსებობს მხოლოდ. მე ისინი ამ რამდენიმე წლის წინათ დავინახე. მაგრამ არავინ იცის მათი ასავალ-დასავალი. ალბათ ქარი თუ ერეკება სადმე. მათ ხომ ფესვები არა აქვთ. უფესვოდ კი ძალიან ძნელია ცხოვრება.

— Адамдар ма? Менің ойымша, жер бетінде алты, әйтпесе жетіге жуық адам болуы керек. Оларды осыдан бірнеше жылдар бұрын байқап қалғанмын. Бірақ адамдарды қайдан табуға болатынын кім білсін. Оларды жел айдап жүреді. Олардың тамырлары болмаған соң қиын ғой.

— მშვიდობით, — უთხრა პატარა უფლისწულმა.

— Қош бол, — деді Кішкентай ханзада.

— მშვიდობით, — მიუგო ყვავილმა.

— Қош бол, — деді гүл.

თავი XIX

XIX

შემდეგ პატარა უფლისწული ერთ მაღალ მთაზე ავიდა. მანამდე მას არასოდეს ენახა მთები, თავისი სამი ვულკანის გარდა, რომლებიც მხოლოდ მუხლამდე წვდებოდა. ჩამქრალ ვულკანს კი სკამად ხმარობდა ხოლმე. „ასეთი მაღალი მთიდან, — გაიფიქრა მან, — თვალის ერთი გადავლებით დავინახავ მთელ პლანეტას და ყველა ადამიანს…“ მაგრამ წაწვეტილი კლდეების გარდა ვერაფერი დაინახა.

Кішкентай ханзада асқар тауды асып өтті. Оның өмірінде бар көрген таулары тізесіне жететін үш жанартауы ғана еді. Ал сөніп қалған жанартауды орындық ретінде қолданатын. «Мұншама биік таудың басынан бүкіл планетаны шолып шығып, оның үстіндегі бүкіл адамдарды көремін…». Бірақ оның көзіне ұштары біздей әбден егелген құздардан басқа ештеңе түспеді.

— გამარჯობა, — წარმოთქვა მან ყოველი შემთხვევისთვის.

— Сәлемет пе! — деді ол не де болса.

— გამარჯობა… გამარჯობა… გამარჯობა… — გამოეხმაურა ექო.

— Сәлемет пе… сәлемет… сәлемет…, — деп қайталады жаңғырық.

— ვინა ხართ? — იკითხა პატარა უფლისწულმა.

— Сіз кімсіз? — деді Кішкентай ханзада.

— ვინა ხართ?.. ვინა ხართ?.. ვინა ხართ?.. — გაიმეორა ექომ.

— Сіз кімсіз… сіз кімсіз… сіз кімсіз…, — деп жауап қатты жаңғырық.

— მიმეგობრეთ, მარტო ვარ ქვეყნად! — თქვა პატარა უფლისწულმა.

— Маған дос болыңыздар! Мен жалғызбын, — деді ол.

— მარტო ვარ ქვეყნად… მარტო ვარ ქვეყნად… მარტო ვარ ქვეყნად… — კვლავ გაიმეორა ექომ.

— Мен жалғызбын… мен жалғызбын… мен жалғызбын…, — деп қайталады жаңғырық.

„რა უცნაური პლანეტაა! — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა. — მთლად გამოფიტული წვეტიანი კლდეებით დაფარული და დაშაშრული.

«Қандай қызық планета еді! — деп ойлады ол сонда. — Өзі бір кеуіп қалған, үп-үшкір және тұздай ащы екен.

მის ბინადართ არაფრის მოფიქრების უნარი არ შესწევთ და მხოლოდ იმას იმეორებენ, რასაც ვინმე ეტყვით… ჩემი ყვავილი კი მუდამ თვითონ წამოიწყებდა საუბარს…“

Ал адамдары босла тапқырлық дегеннен жұрдай, айтқаныңды ғана қайталайды екен… Менің планетамдағы гүлім үнемі бірінші болып сөйлейтін…»

თავი XX

XX

ბოლოს ქვიშრობზე, კლდე-ღრესა და თოვლში დიდი ხნის ხეტიალის შემდეგ პატარა უფლისწული გზას წააწყდა. გზა კი მუდამ ადამიანის სადგომისაკენ მიემართება.

Кішкентай ханзада құмды басып, құз-жартастарды асып, қарды кешіп ұзақ жүргеннен кейін ақыры жолға тап болды. Ал жолдардың бәрі адамдардың ортасына алып келеді ғой.

— გამარჯობა, — თქვა პატარა უფლისწულმა.

— Қайырлы күн! — деді ол.

იგი ვარდებით მოფენილ ბაღს მისდგომოდა.

Бір раушан гүлдер жайқалып тұрған бақ еді.

— გაგიმარჯოს, — მიუგეს ვარდებმა.

— Қайырлы күн! — десті раушан гүлдері.

პატარა უფლისწული დააცქერდა მათ და შენიშნა, რომ ყველა ყვავილი მის ყვავილს ჰგავდა.

Кішкентай ханзада оларға анықтап қарады. Бұлардың бәрі оның гүлінен аумайды екен.

— ვინა ხართ? — შეეკითხა მათ გაოგნებული პატარა უფლისწული.

— Сендер кімсіңдер? — деп сұрады ол қайран қала.

— ჩვენ ვარდები ვართ, — მიუგეს ვარდებმა.

— Біз раушан гүлдеріміз.

— საკვირველია… — აღმოხდა პატარა უფლისწულს.

— Ә, солай ма?! — деді Кішкентай ханзада…

და საშინელი სევდა შემოაწვა გულზე. მისი ყვავილი სულ იმას ეუბნებოდა, ჩემი მსგავსი არსად მოიძებნება მთელ ქვეყანაზეო. აქ კი, მხოლოდ ერთ ბაღში, ხუთი ათასი მსგავსი ყვავილი ხარობდა!

Сөйтті де, ол өзін өте бақытсыз сезініп кетті. Оның гүлі бүкіл әлемде мен сияқты жоқ деуші еді. Ал мінеки, бір бақтың ішінде сол сияқтылардың бес мың шақтысы өсіп тұр.

„მას რომ ეს ვარდები დაენახა ძალიან განაწყენდებოდა… — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა. — საშინელ ხველას ატეხდა, ოღონდ კი სასაცილო არ გამხდარიყო, და მომაკვდავად მომაჩვენებდა თავს… მე კი იძულებული ვიქნებოდი ისე დამეჭირა თავი, თითქოს სიკვდილისაგან ვიხსენი, თორემ ჯიბრით მართლაც მოკვდებოდა, რომ მე შევერცხვინე…“ — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა.

«Мұны көретін болса, — деп ойлады ол, — гүлімнің әбден көңілі күйзеліп қалатын еді… ол күлкіге қалмас үшін қатты-қатты жөтеліп қойып, өмірі үзіліп бара жатқандай кеіпке түсетін еді. Ал мен болсам, оны емдегенсуіме тура келер еді, әйтпесе мені де кінәлі сезіндіру үшін шынымен үзіліп кетіп жүрсе…»

„მე მეგონა, რომ უმდიდრესი ადამიანი ვიყავი, რაკი ისეთი ყვავილი მქონდა, რომლის მაგვარი მეორე არ მოიძებნება ქვეყნად. მაგრამ თურმე ჩვეულებრივი ვარდის პატრონი ვყოფილვარ. ჩვეულებრივი ვარდის და სამი ვულკანისა, რომლებიც მხოლოდ მუხლამდე მწვდებიან და რომელთაგან ერთი იქნებ სამუდამოდაა ჩამქრალი… ამ სამფლობელოს პატრონს დიდი უფლისწული არ მეთქმის…“

Сосын ол тағы да ішінен былай деп ойлады: «Әлемде жоқ гүл менде ғана бар деп өзімді бай сезініп жүрсем, оным қарапайым раушан гүл ғана болып шықты. Осы гүл мен менің тіземнен ғана келетін үш жанартауым, оның біреуі ендігі сөнген де болар, менен даңқты ханзада жасамас…»

იგი მოლზე დაემხო და ატირდა.

Ол шөптің үстіне жата кетіп, жылап жіберді.

თავი XXI

XXI

ამ დროს მელია გამოჩნდა.

Сол арада түлкі пайда болды.

— გამარჯობა, — მიესალმა მელია პატარა უფლისწულს.

— Сәлеметсің бе! — деді түлкі.

— გაგიმარჯოს, — თავაზიანად მიუგო პატარა უფლისწულმა და ირგვლივ მიმოიხედა, მაგრამ ვერავინ დაინახა.

— Сәлеметсің бе! — деп әдеппен жауап қатты Кішкентай ханзада. Жан-жағына қара еді, ешкім көзіне ілінбеді.

— მე აქა ვარ, — გაისმა ხმა, — ვაშლის ხის ძირას.

— Мен мұндамын! — деген дауыс алма ағашының астынан шықты.

— ვინა ხარ? — შეეკითხა პატარა უფლისწული, — სანდომიანი იერი გაქვს…

— Сен кімсің? — деді Кішкентай ханзада. Қандай сұлу едің!

— მე მელია ვარ, — მიუგო მელიამ.

— Мен түлкі боламын, — деді түлкі.

— მოდი მეთამაშე, — შესთავაზე პატარა უფლისწულმა, — ძალიან უბედური ვარ.

— Кел екеуміз ойнайық, — деп оған ұсыныс жасады Кішкентай ханзада. Мен әбден көңілсіз тұр едім.

— შენთან თამაში არ შემიძლია, — მიუგო მელიამ, — მე მოუშინაურებელი მელია ვარ.

— Мен сенімен ойнай алмаймын, — деді түлкі. — Қолға үйретілген түлкі емеспін.

— მომიტევე, — უთხრა პატარა უფლისწულმა.

— Ә, кешір онда, — деді Кішкентай ханзада.