IV

IV

I had thus learned a second fact of great importance: this was that the planet the little prince came from was scarcely any larger than a house!

Шулай, мин тағы бер мөһим асыш яһаным: уның тыуған ҡауҡабы булаһа шул өй ҙурлығында ғына!

But that did not really surprise me much. I knew very well that in addition to the great planets — such as the Earth, Jupiter, Mars, Venus — to which we have given names, there are also hundreds of others, some of which are so small that one has a hard time seeing them through the telescope.

Хәйер, мине был артыҡ аптыратманы. Мин, Ер Шары, Юлбиҙәр, Марс, Зөһрә йондоҙо кеүек ҙур ҡауҡабтарҙан тыш, йөҙләгән башҡа ҡауҡабтар барлығын белә инем һәм улар араһында шул тиклем бәләкәйҙәре, хатта телескоп аша күреп булмағандары ла бар.

When an astronomer discovers one of these he does not give it a name, but only a number. He might call it, for example, “Asteroid 325”.

Астроном шундай ҡауҡабты асҡанда уға исем түгел, ә һан ғына бирә. Мәҫәлән: йондоҙлаҡ 3251.

I have serious reason to believe that the planet from which the little prince came is the asteroid known as B-612.

Минең, Бәләкәй шаһзат «йондоҙлаҡ В-612» тигән бәләкәй ҡауҡабтан осоп килгән тип, иҫәп тоторға етди нигеҙем бар.

This asteroid has only once been seen through the telescope. That was by a Turkish astronomer, in 1909.

Был йондоҙлаҡ бер тапҡыр ғына, 1909 йылда, төрөк астрономына телескоп аша күренеп ҡала.

On making his discovery, the astronomer had presented it to the International Astronomical Congress, in a great demonstration. But he was in Turkish costume, and so nobody would believe what he said. Grown-ups are like that…

Астроном үҙенең иҫ киткес асышы тураһында Халыҡ ара астрономик конгрессында еткерә. Ләкин уға берәү ҙә ышанмай, бары тик сөнки ул төрөксә кейенгәненә күрә. Өлкәндәр шундай халыҡ ул!

Fortunately, however, for the reputation of Asteroid B-612, a Turkish dictator made a law that his subjects, under pain of death, should change to European costume.

В-612 йондоҙлағының яҡшы аты бәхетенә, төрөк солтаны хакимаҫттарына үлем ҡурҡынысы янауында Европа күлдәктәрен кейергә ҡуша.

So in 1920 the astronomer gave his demonstration all over again, dressed with impressive style and elegance. And this time everybody accepted his report.

1920 йылда шул астроном ҡабаттан үҙенең асышы менән таныта. Шул саҡта ул моданың һуңғы талаптары буйынса кейенгән ине, — һәм уның менән барыһы ла килешә.

If I have told you these details about the asteroid, and made a note of its number for you, it is on account of the grown-ups and their ways.

Мин һеҙгә В-612 йондоҙлағы тураһында шулай ентекле итеп, хатта һанын әйтеп, өлкәндәр арҡаһында һөйләнем. Өлкәндәр бигерәк һандар яраталар.

When you tell them that you have made a new friend, they never ask you any questions about essential matters. They never say to you, “What does his voice sound like? What games does he love best? Does he collect butterflies?”

Уларға яңы дуҫың бар икәнен һөйләгәндә, улар бер ҡасан иң мөһиме тураһыда һорамайҙар. Бер ҡасан улар әйтмәйәсәктәр: «Ә уның тауышы ниндәй? Ниндәй уйындар уйнарға ярата? Күбәләктәрҙе тотамы юҡмы?»

Instead, they demand: “How old is he? How many brothers has he? How much does he weigh? How much money does his father make?” Only from these figures do they think they have learned anything about him.

Улар: «Уға нисә йәш? Уның нисә ағалары бар? Ул ниндәй ауырлыҡта? Атаһы күпме аҡса эшләй?», — тип һорайҙар. Һәм шунан һуң кешене белделәр тип хис итәләр.

If you were to say to the grown-ups: “I saw a beautiful house made of rosy brick, with geraniums in the windows and doves on the roof,” they would not be able to get any idea of that house at all. You would have to say to them: “I saw a house that cost $20,000.” Then they would exclaim: “Oh, what a pretty house that is!”

Әгәр өлкәндәргә: «Мин уның алһыу кирбестән һалынған матур йортон күрҙем, уның тәҙрәләрендә яран сәскәләре, ә ҡыйығында күгәрсендәр», — тиһәң, улар был йортто бер нисек тә күҙ алдына килтерә алмай. Уларға: «Мин һаҡы йөҙ мең франк булған йорт күрҙем», — тиһәң, улар «Ниндәй матурлыҡ!», — тип, һоҡланып та ебәрә.

Just so, you might say to them: “The proof that the little prince existed is that he was charming, that he laughed, and that he was looking for a sheep. If anybody wants a sheep, that is a proof that he exists.” And what good would it do to tell them that? They would shrug their shoulders, and treat you like a child.

Нәҡ шулай уҡ уларға: «Бына, Бәләкәй шаһзат ысынында көн иткәне тураһында, дәлилдәр: ул бигерәк, һуң бигерәк тә ирмәк ине, ул көлә ине, һәм бәрәсле булғыһы килә ине. Ә кем бәрәс эйәһе булғыһы килә, ул, һис шикһеҙ, йәшәй», — тиһәң, улар тик яуырындарын ҡыҫып һиңә бер ни аңламаған сабыйға ҡараған кеүек ҡараясаҡтар.

But if you said to them: “The planet he came from is Asteroid B-612,” then they would be convinced, and leave you in peace from their questions. They are like that. One must not hold it against them. Children should always show great forbearance toward grown-up people.

Ә әгәр ҙә: «Ул йондоҙлаҡ В-612 тигән ҡауҡабтан осоп килде», — тиһәң, был уларҙы ышандырасаҡ һәм улар һораныуҙары менән ҡаҡшатмаясаҡтар. Шундай халыҡ бына ул өлкәндәр. Уларға асыуланырға кәрәкмәй. Балалар өлкәндәргә ҡарата бик илтифатлы булырға тейеш.

But certainly, for us who understand life, figures are a matter of indifference. I should have liked to begin this story in the fashion of the fairy-tales. I should have like to say:

Тик беҙ, йәшәүҙең нимә икәнен аңлағандар, әлбиттә, һандарҙан көләбеҙ! Мин ҙур теләк менән был әҫәрҙе тылсымлы әкиәт кеүек башлар инем. Мин ошолай итеп башларға теләр инем:

“Once upon a time there was a little prince who lived on a planet that was scarcely any bigger than himself, and who had need of a sheep…” To those who understand life, that would have given a much greater air of truth to my story.

«Йәшәгән ти Бәләкәй шаһзат. Ул үҙенән аҙ ғына ҙурыраҡ булған ҡауҡабта йәшәгән, һәм уға дуҫ етмәй ине…». Ғүмерҙең нимә икәнен аңлаған кешеләр, былар барыһы ла саф хаҡиҡәт икәнлеген шунда уҡ күрерҙәр ине.

For I do not want any one to read my book carelessly. I have suffered too much grief in setting down these memories. Six years have already passed since my friend went away from me, with his sheep. If I try to describe him here, it is to make sure that I shall not forget him.

Сөнки мин китабымды мәрәкә өсөн генә уҡыуҙарын теләмәйем. Бәләкәй дуҫымды иҫемә алғанда, йөрәгем ауыртып ҡыҫыла, һәм миңә уның тураһында һөйләү еңел түгел. Ул үҙенең бәрәсе менән мине ташлап киткәненә алты йыл да үтеп китте. Һәм мин, уны онотмаҫ өсөн, уның тураһында һөйләргә маташам.

To forget a friend is sad. Not every one has had a friend. And if I forget him, I may become like the grown-ups who are no longer interested in anything but figures…

Дуҫтарҙы онотоу бик зарлы күренеш. Һәр кемдең дә дуҫы булмай. Һәм мин, һандан башҡа бер ни менән ҡыҙыҡмаған өлкәндәр кеүек булып китеүҙән ҡурҡам.

It is for that purpose, again, that I have bought a box of paints and some pencils. It is hard to take up drawing again at my age, when I have never made any pictures except those of the boa constrictor from the outside and the boa constrictor from the inside, since I was six.

Һәм шуға ла күрә мин буяуҙар әрйәһе менән төҫлө ҡәләмдәр һатып алдым. Бик еңелдән түгел ул — минең йәштә ҡабат рәсемгә керешеү, бигерәк тә бар ғүмеремдә эсле-тышлы быуар йыланды ғына төшөргәс, уныһын да алты йәшемдә!

I shall certainly try to make my portraits as true to life as possible. But I am not at all sure of success. One drawing goes along all right, and another has no resemblance to its subject.

Әлбиттә, мин оҡшашлыҡты мөмкин тиклем яҡшыраҡ кәүҙәләндерергә тырышырмын. Ләкин мин булдыра алыуыма тулыһынса ышанып етмәйем. Бер рәсем уңышлы сыға, ә икенсеһе тамсы ла оҡшамаған.

I make some errors, too, in the little prince’s height: in one place he is too tall and in another too short. And I feel some doubts about the color of his costume. So I fumble along as best I can, now good, now bad, and I hope generally fair-to-middling.

Бына буйы менән дә: бер һүрәттемдә шаһзат бигерәк ҙур килеп сыҡҡан, икенсеһендә — бигерәк бәләкәй. Кейеме лә ниндәй төҫтә булғанын насар хәтерләйем. Мин тоҫмалап, ярым яҙыҡлап, былай йә тегеләй төшөрөп ҡарайым.

In certain more important details I shall make mistakes, also. But that is something that will not be my fault. My friend never explained anything to me. He thought, perhaps, that I was like himself. But I, alas, do not know how to see sheep through the walls of boxes. Perhaps I am a little like the grown-ups. I have had to grow old.

Өҫтәүенә, ниндәйҙер мөһим өлөштәрендә яңлышыуым ихтимал. Һеҙ инде яуапҡа тарттырмағыҙ. Минең дуҫым миңә бер саҡ бер ни аңлатманы. Бәлки ул, мин уның үҙе кеүек, тип уйлағандыр. Тик мин, үкенескә ҡаршы, әрйә көбө аша һарыҡ бәрәстәрен күрә белмәйем. Бәлки мин әҙерәк өлкәндәргә оҡшағанмын. Мин ҡартайам, ахыры.

V

V

As each day passed I would learn, in our talk, something about the little prince’s planet, his departure from it, his journey. The information would come very slowly, as it might chance to fall from his thoughts. It was in this way that I heard, on the third day, about the catastrophe of the baobabs.

Көн һайын мин уның ҡауҡабы тураһында, нисек ул уны ҡалдырып китеүе, һәм сәфәре тураһында яңы бер ни белеп барҙым. Былар хаҡында ул һүҙ уңайы сыҡҡанда әҙләп һөйләй ине. Шулай, өсөнсө көнөнә баобабтар менән бәйле фажиғәһен белеп ҡалдым.

This time, once more, I had the sheep to thank for it. For the little prince asked me abruptly — as if seized by a grave doubt.

Быныһы ла бәрәс арҡаһында сыҡты. Бәләкәй шаһзатты ҡапыл ауыр шикләнеүҙәр солғап алды, буғай, һәм ул:

“It is true, isn’t it, that sheep eat little bushes?”

— Әйт әле, бәрәстәрҙең ҡыуаҡтарҙы ашауҙары ысын бит? — тип һораны.

“Yes, that is true.”

— Эйе, ысын.

“Ah! I am glad!”

— Бына шәп!

I did not understand why it was so important that sheep should eat little bushes. But the little prince added:

Һарыҡ бәрәстәренең ҡыуаҡтарҙы ашағаны ни өсөн шул тиклем мөһим икәнен мин аңламаным. Ләкин Бәләкәй шаһзат өҫтәп ҡуйҙы:

“Then it follows that they also eat baobabs?”

— Тимәк, улар баобабтарҙы ла ашайҙар?

I pointed out to the little prince that baobabs were not little bushes, but, on the contrary, trees as big as castles; and that even if he took a whole herd of elephants away with him, the herd would not eat up one single baobab.

Мин, баобабтар — ҡыуаҡ түгел, ә сиркәү манараһындай бейек, ҙур ағастар тип ҡаршы төштөм, һәм әгәр ҙә ул бер өйөр филдәр килтерһә лә, улар бер баобабты ла ашай алмайҙар тинем.

The idea of the herd of elephants made the little prince laugh.

Филдәр тураһында ишеткәс, Бәләкәй шаһзат көлөп ебәрҙе:

“We would have to put them one on top of the other,” he said.

— Уларҙы бер береһенең өҫтөнә ҡуйырға тура килер ине…

But he made a wise comment:

Ә һуңынан аҡыллылыҡ менән:

“Before they grow so big, the baobabs start out by being little.”

— Баобабтар тәүҙә, үҫеп етмәҫтән алда, бөтөнләй бәләкәй булалар — тине.

“That is strictly correct,” I said. “But why do you want the sheep to eat the little baobabs?”

— Уныһы шулай. Тик ниңә һинең бәрәсеңә бәләкәй баобабтарҙы ашарға?

He answered me at once, “Oh, come, come!”, as if he were speaking of something that was self-evident.

— Һуң нисек инде! — ҡысҡырып ебәрҙе ул, әйтерһең дә һүҙ иң ябай, башланғыс белемдәр тураһында бара ине.

And I was obliged to make a great mental effort to solve this problem, without any assistance.

Һәм миңә, эш ниҙә икәнен аңлар өсөн, баш ватырға тура килде.

Indeed, as I learned, there were on the planet where the little prince lived — as on all planets — good plants and bad plants. In consequence, there were good seeds from good plants, and bad seeds from bad plants.

Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабында, башҡа ҡауҡабтарҙа кеүек үк, файҙалы һәм зыянлы үләндәр үҫә. Тимәк унда, яҡшы, файҙалы үҫемлектәрҙең яҡшы орлоҡтары ла, насар, сүп үләндәренең зыянлы орлоҡтары ла бар.

But seeds are invisible. They sleep deep in the heart of the earth’s darkness, until some one among them is seized with the desire to awaken. Then this little seed will stretch itself and begin — timidly at first — to push a charming little sprig inoffensively upward toward the sun.

Тик бит орлоҡтар күҙгә күренмәле. Улар ер аҫтында тәрәндә йоҡлайҙар, береһенең уянғыһы килгәнсегә тиклем. Ә шунан ул үҫенте ебәрә; ул яҙыла һәм ҡояшҡа үрелә, тәүҙә шундай мөләйем, зыянһыҙ була.

If it is only a sprout of radish or the sprig of a rose-bush, one would let it grow wherever it might wish. But when it is a bad plant, one must destroy it as soon as possible, the very first instant that one recognizes it.

Әгәр ҙә ул киләсәк редис йә роза ҡыуағы икән, әйҙә инде үҫһен. Ә бына берәй насар үлән үҫеп килә икән, уны танығас та тамыры менән йолҡорға кәрәк.

Now there were some terrible seeds on the planet that was the home of the little prince; and these were the seeds of the baobab. The soil of that planet was infested with them.

Һәм бына Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабында бик насар, үтә зыянлы орлоҡтар бар… баобаб орлоҡтары. Ҡауҡабтың бөтә тупрағы улар менән ағыуланып бөткән.

A baobab is something you will never, never be able to get rid of if you attend to it too late. It spreads over the entire planet. It bores clear through it with its roots. And if the planet is too small, and the baobabs are too many, they split it in pieces…

Ә әгәр ҙә баобабты ваҡытында танымаһаң, аҙаҡ унан ҡотолоп булмаясаҡ. Ул ҡауҡабты баҫып аласаҡ. Тамырҙары менән уны тишеп үтәсәк. Ә әгәр ҡауҡаб бигерәк бәләкәй, ә баобабтар күп булһа, улар уны ваҡ киҫәктәргә йыртасаҡтар.

“It is a question of discipline,” the little prince said to me later on. “When you’ve finished your own toilet in the morning, then it is time to attend to the toilet of your planet, just so, with the greatest care. You must see to it that you pull up regularly all the baobabs, at the very first moment when they can be distinguished from the rosebushes which they resemble so closely in their earliest youth. It is very tedious work,” the little prince added, “but very easy.”

— Шундай ҡаты ҡәғиҙә бар, — тине миңә һуңыраҡ Бәләкәй шаһзат. — Иртәнсәк тороп, йыуынғас, үҙеңде тәртипкә килтергәс — шунда уҡ ҡауҡабыңды тәртипкә килтер. Көн һайын баобабтарҙы, роза ҡыуаҡтарынан айырырлыҡ булғас та, утап ташлау мотлаҡ: йәш үҫентеләре бер иш тиһәң дә ярай. Был бик күңелһеҙ эш, әммә бер ҙә ауыр түгел.

And one day he said to me: “You ought to make a beautiful drawing, so that the children where you live can see exactly how all this is.

Беҙҙә лә балалар быны яҡшы аңлаһын тип, бер мәл ул миңә һүрәт төшөрөргә тырышып ҡарарға кәңәш итте.

That would be very useful to them if they were to travel some day. Sometimes,” he added, “there is no harm in putting off a piece of work until another day. But when it is a matter of baobabs, that always means a catastrophe. I knew a planet that was inhabited by a lazy man. He neglected three little bushes…”

— Әгәр уларға бер мәл сәйәхәт итергә тура килһә, — тине ул, — был белем килешәсәк. Башҡа төрлө эш әҙерәк көтһә лә ярай, ҡурҡынысы юҡ. Ә бына баобабтарға иреклек бирһәң, бәләнән ҡотолоп ҡалып булмаҫ. Мин бер ҡауҡабты белә инем, унда ялҡау йәшәй ине. Ваҡытында өс ҡыуаҡты утамағайны…

So, as the little prince described it to me, I have made a drawing of that planet. I do not much like to take the tone of a moralist. But the danger of the baobabs is so little understood, and such considerable risks would be run by anyone who might get lost on an asteroid, that for once I am breaking through my reserve.

Бәләкәй шаһзат миңә ентекле итеп барыһын тасуирланы һәм мин шул ҡауҡабты төшөрҙөм. Мин кешеләргә нәсихәт уҡырға һис тә яратмайым. Әммә ләкин, баобабтар ниндәй ҡурҡыныс янауын, әҙ кем белә, ә йондоҙлаҡҡа эләккән һәр кем юғары хәүефтәргә дусар була — бына ниңә мин был юлы ғәҙәти тотанаҡлылығыма үҙгәртергә булдым.

“Children,” I say plainly, “watch out for the baobabs!” My friends, like myself, have been skirting this danger for a long time, without ever knowing it; and so it is for them that I have worked so hard over this drawing. The lesson which I pass on by this means is worth all the trouble it has cost me.

«Балалар! — тим мин. — Баобабтарҙан һаҡ булығыҙ!» Мин дуҫтарымды, күптән инде һағалап торған, улар уйламаған , хатта мин дә алдан белмәгән, ҡурҡыныслыҡтарҙан киҫәтергә теләйем. Бына нимәгә мин был һүрәт өҫтөндә тырыштым, һәм миңә түккән көстәремде йәл түгел.

Perhaps you will ask me, “Why are there no other drawing in this book as magnificent and impressive as this drawing of the baobabs?” The reply is simple. I have tried. But with the others I have not been successful. When I made the drawing of the baobabs I was carried beyond myself by the inspiring force of urgent necessity.

Бәлки, һеҙ һорарһығыҙ: ә ниңә был китапта, бының, баобабтар менән, кеүек бүтән тәьҫирле һүрәт юҡ? Яуабы бигерәк ябай: мин тырыштым, ләкин бер ни килтереп сығара алманым. Ә баобабтаҙы төшөргән саҡта, мин бының мөһимлеге һәм кисектергеһеҙ булыуы менән илһамландым.

VI

VI

Oh, little prince! Bit by bit I came to understand the secrets of your sad little life… For a long time you had found your only entertainment in the quiet pleasure of looking at the sunset. I learned that new detail on the morning of the fourth day, when you said to me:

О, Бәләкәй шаһзат! Шулай уҡ әҙләп мин һинең тормошоң моңһоу һәм бер төрлө булған икәнен аңланым. Оҙаҡ ҡына һинең бер сафаүәтең бар ине: һин ҡояш байыуы менән һоҡлана инең. Быны мин дүртенсе көндөң иртәһенә аңланым, һин әйткән инең:

“I am very fond of sunsets. Come, let us go look at a sunset now.”

— Мин шул тиклем ҡояш байыуын яратам. Киттек, ҡояш байығанын ҡарап киләйек.

“But we must wait,” I said.

— Тик, көтөргә тура киләсәк.

“Wait? For what?”

— Нимә көтөргә?

“For the sunset. We must wait until it is time.”

— Ҡояш батҡанын.

At first you seemed to be very much surprised. And then you laughed to yourself. You said to me:

Һин тәүҙә аптыраның да, ә һуңынан үҙеңдән көлөп ебәрҙең:

“I am always thinking that I am at home!”

— Мин үҙемде һаман үҙ өйөмдә итеп хис итәм.

Just so. Everybody knows that when it is noon in the United States the sun is setting over France. If you could fly to France in one minute, you could go straight into the sunset, right from noon.

Һуң ысынлап та. Америкала төш мәле булғанда Францияла көн байый икәнен барыһы ла белә. Ә бына бер дәҡиғәт эсендә Францияға елдерелгәндә, ҡояш байышына һоҡланып алырға булыр ине.

Unfortunately, France is too far away for that. But on your tiny planet, my little prince, all you need do is move your chair a few steps. You can see the day end and the twilight falling whenever you like…

Ҡыҙғанысҡа ҡаршы Францияға тиклем бик тә бик йыраҡ. Ә һиңә, үҙеңдең ҡауҡабыңда, ултырғысты бер нисә аҙымға күсереп ултыртырға етә ине. Һәм һин ҡабаттан ҡабат шәфәҡле күккә ҡарай инең, теләгең генә булһын…

“One day,” you said to me, “I saw the sunset forty-four times!”

— Бер мәл мин бер көн эсендә ҡояш батҡанын ҡырҡ дүрт тапҡыр күрҙем!

And a little later you added:

Һәм әҙерәк көткәс өҫтәне:

“You know — one loves the sunset, when one is so sad…”

— Беләһеңме… бик күңелһеҙ булып киткәндә, ҡояш байығанын күҙәтеү бик шәп…

“Were you so sad, then?” I asked, “on the day of the forty-four sunsets?”

— Тимәк, һин байышты ҡырҡ дүрт тапҡыр күргән көндә, һиңә бик күңелһеҙ ине?

But the little prince made no reply.

Ләкин Бәләкәй шаһзат яуап бирмәне.

VII

VII

On the fifth day — again, as always, it was thanks to the sheep — the secret of the little prince’s life was revealed to me. Abruptly, without anything to lead up to it, and as if the question had been born of long and silent meditation on his problem, he demanded:

Бишенсе көнөнә, тағын бәрәс ярҙамында, мин Бәләкәй шаһзаттың серен белдем. Ул көтмәгәндә, инешһеҙ, оҙайлы шым уйланыуҙарҙан һуң бындай һығымтаға килгән кеүек итеп, һораны:

“A sheep — if it eats little bushes, does it eat flowers, too?”

— Әгәр бәрәс ҡыуаҡ ашай икән, ул сәскәләрҙе лә ашаймы?

“A sheep,” I answered, “eats anything it finds in its reach.”

— Ул нимә эләгә, шуны ашай.

“Even flowers that have thorns?”

— Энәләре булған сәскәләрҙе лә ме?

“Yes, even flowers that have thorns.”

— Эйе, энәләре булғандарын да.

“Then the thorns — what use are they?”

— Улайһа энәләр ни өсөн?

I did not know. At that moment I was very busy trying to unscrew a bolt that had got stuck in my engine. I was very much worried, for it was becoming clear to me that the breakdown of my plane was extremely serious. And I had so little drinking-water left that I had to fear for the worst.

Мин быныһын белмәй инем. Мин эш менән бик мәшғүл инем: моторҙа бер болт тотҡарланған ине һәм мин уны бороп сығарырға тырыша инем. Минең кәйефем юҡ ине, хәл хөртәйә барҙы, һыу бөттө тиерлек ине, һәм мин был сараһыҙҙан ултытрыуым насар тамамланыр тип ҡурҡа башланым.

“The thorns — what use are they?”

— Энәләр ни өсөн кәрәк?

The little prince never let go of a question, once he had asked it. As for me, I was upset over that bolt. And I answered with the first thing that came into my head:

Берәй һорау биреп, Бәләкәй шаһзат һис ҡасан, яуап алмайынса, дүнмәй ине. Күндәмһеҙ болт мине сабырлыҡтан сығарып килгәс, мин нисек етте шулай яуап бирҙем:

“The thorns are of no use at all. Flowers have thorns just for spite!”

— Энәләр бер ни өсөн дә кәрәкмәй, сәскәләр уларҙы яуызлыҡтан сығаралар.

“Oh!”

— Шулай икән!

There was a moment of complete silence. Then the little prince flashed back at me, with a kind of resentfulness:

Тынлыҡ урынлашты. Һуңынан ул уҫал итеп тигәндәй:

“I don’t believe you! Flowers are weak creatures. They are naïve. They reassure themselves as best they can. They believe that their thorns are terrible weapons…”

— Ышанмайым мин һиңә! Сәскәләр көсһөҙ. Һәм ябай күңеллеләр. Һәм улар үҙҙәренә батырлыҡ күндерергә теләйҙәр. Улар, энәләре булһа, уларҙы барыһы ла ҡурҡа тип уйлайҙар…

I did not answer. At that instant I was saying to myself: “If this bolt still won’t turn, I am going to knock it out with the hammer.” Again the little prince disturbed my thoughts:

Мин яуап ҡайтарманым. Мин шул ваҡытта үҙемә: «Әгәр ҙә был болт хәҙер ҙә ыңғайламаһа, мин уға сүкеш менән һуғып селпәрәмә килтерәм», — ти инем. Бәләкәй шаһзат ҡабат минең уйҙарымды бүлдереҙе:

“And you actually believe that the flowers — ”

— Ә һин нисек уйлайһың, сәскәләр…

“Oh, no!” I cried. “No, no, no! I don’t believe anything. I answered you with the first thing that came into my head. Don’t you see — I am very busy with matters of consequence!”

— Һуң юҡ бит! Мин бер ни уйламайым! Мин башҡа ни беренсе килде, шуны әйттем. Күрәһең бит, мин етди эш менән булышам.

He stared at me, thunderstruck.

Ул таң ҡалып миңә ҡараны:

“Matters of consequence!”

— Етди эш менән?!

He looked at me there, with my hammer in my hand, my fingers black with engine-grease, bending down over an object which seemed to him extremely ugly…

Ул һаман миңә ҡарай ине: мотор майына буйалып бөткән, шүкеш тотҡан мин, уға аңлайышһыҙ, әшәке булып күренгән әйбер өҫтөндә эйелгән инем.

“You talk just like the grown-ups!”

— Һин өлкәндәр кеүек һөйләйһең! — тине ул.

That made me a little ashamed. But he went on, relentlessly:

Миңә оят булып китте. Ә ул аяуһыҙлыҡ менән өҫтәне:

“You mix everything up together… You confuse everything…”

— Барыһын бутайһың… Бер нәмә аңламайһың!

He was really very angry. He tossed his golden curls in the breeze.

Эйе, ул шаяртыуһыҙ асыуланған ине. Ул башын һелкетте һәм ел уның алтын сәстәрен туҙҙыртты.

“I know a planet where there is a certain red-faced gentleman. He has never smelled a flower. He has never looked at a star. He has never loved any one. He has never done anything in his life but add up figures. And all day he says over and over, just like you: ‘I am busy with matters of consequence!’ And that makes him swell up with pride. But he is not a man — he is a mushroom!”

— Мин бер ҡауҡабты беләм, унда шундай ҡып-ҡыҙыл битле әфәнде йәшәй. Үҙ ғүмерендә берҙе лә сәскә еҫкәгәне юҡ ине. Бер тапҡыр ҙа йондаҙға ҡарамаған. Бер ҡасан бер кемде һөймәгән. Һәм бер ҡасан бер ни эшләмәгән. Ул бары тик һан ҡушыу менән мәшғүл. Һәм таңдан кискә тиклем бер үк һүҙҙәрҙе тылҡый: «Мин етди кеше! Мин етди кеше!» — тап һинең кеүек. Һәм ғорурлығынан ҡабара ине. Ә ысынында ул кеше түгел. Ул бәшмәк.

“A what?”

— Нимә?

“A mushroom!”

— Бәшмәк!