— Значит, мои, потому что я первый до этого додумался.

— მაშასადამე ისინი მე მეკითვნიან, რადგან პირველად მე მოვიფიქრე მათი მფლობელობა.

— И этого довольно?

— და ეს საკმარისია?

— Ну конечно. Если ты найдёшь алмаз, у которого нет хозяина, — значит, он твой. Если ты найдёшь остров, у которого нет хозяина, он твой. Если тебе первому придёт в голову какая-нибудь идея, ты берёшь на неё патент: она твоя. Я владею звёздами, потому что до меня никто не догадался ими завладеть.

— რა თქმა უნდა, თუ შენ ალმასს იპოვი, რომელიც არავის არ ეკუთვნის, იგი შენია. თუ შენ აღმოაჩენ კუნძულს, რომელიც არავის არ ეკუთვნის, იგი შენია. თუ შენ სხვაზე ადრე მოიფიქრე რაიმე, შენ შეგიძლია პატენტი მოითხოვო, იგი შენი კუთვნილებაა. მე ვარსკვლავების მფლობელი ვარ, რადგან ჩემამდე არავის უფიქრია, დაპატრონებოდა მათ.

— Вот это верно, — сказал Маленький принц. — И что же ты с ними делаешь?

— ეს მართალია, — თქვა პატარა უფლისწულმა. — მერე რად გინდა ისინი?

— Распоряжаюсь ими, — ответил делец. — Считаю их и пересчитываю. Это очень трудно. Но я человек серьёзный.

— ისინი ჩემს განკარგულებაში არიან, — მიუგო საქმოსანმა. — მე მათ ვითვლი და შემდეგ ისევ თავიდან ვითვლი. ეს ძალიან ძნელი საქმეა, მაგრამ მე საქმის კაცი ვარ!

Однако Маленькому принцу этого было мало.

პატარა უფლისწული მაინც ვერ დააკმაყოფილა პასუხმა.

— Если у меня есть шёлковый платок, я могу повязать его вокруг шеи и унести с собой, — сказал он. — Если у меня есть цветок, я могу его сорвать и унести с собой. А ты ведь не можешь забрать звёзды!

— მე თუ აბრეშუმის ყელსახვევი მაქვს, შემიძლია ყელზე შემოვიხვიო და თან ვატარო, — თქვა მან. — მე თუ ყვავილი მაქვს, შემიძლია მოვწტვიტო და ისიც თან ვატარო. მაგრამ შენ ხომ არ შეგიძლია მოწყვიტო ვარსკვლავი!

— Нет, но я могу положить их в банк.

— არა, მაგრამ მე შემიძლია ბანკში შევინახო იგი.

— Как это?

— რას ნიშნავს ეს?

— А так: пишу на бумажке, сколько у меня звёзд. Потом кладу эту бумажку в ящик и запираю его на ключ.

— ეს იმას ნიშნავს, რომ პატარა ქაღალდზე ვწერ ჩემი ვარსკვლავების რიცხვს, შემდეგ ამ ქაღალდს უჯრაში ვდებ და გასაღებით ვკეტავ.

— И всё?

— მეტი არაფერი?

— Этого довольно.

— ეს სავსებით საკმარისია.

«Забавно! — подумал Маленький принц. — И даже поэтично. Но не так уж это серьёзно».

„კარგი გასართობია! — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა, — და საკმაოდ პოეტურიც, მაგრამ არც თუ ისე სერიოზული“.

Что серьёзно, а что не серьёзно, — это Маленький принц понимал по-своему, совсем не так, как взрослые.

სერიოზულობაზე მას თავისი საკუთარი შეხედულება ჰქონდა, რომელიც ძალიან განსხვავდებოდა დიდების შეხედულებისაგან.

— У меня есть цветок, — сказал он, — и я каждое утро его поливаю. У меня есть три вулкана, я каждую неделю их прочищаю. Все три прочищаю, и потухший тоже. Мало ли что может случиться. И моим вулканам, и моему цветку полезно, что я ими владею. А звёздам от тебя нет никакой пользы…

— ჩემს პლანეტაზე, — თქვა მან, — არის ერთი ყვავილი, რომელსაც ყოველ დილას ვრწყავ, და სამი ვულკანი, რომლებსაც კვირაში ერთხელ ვასფთავებ. მათ შორის ჩამქრალ ვულკანსაც. ვინ იცის, რა მოხდება. ჩემი მფლობელობა სასარგებლოა ვულკანებისთვისაც და ყვავილისთვისაც. მაგრამ შენ არაფერს არ რგებ ვარსკვლავებს…

Деловой человек открыл было рот, но так и не нашёлся что ответить, и Маленький принц отправился дальше.

საქმოსანმე პირი გააღო, მაგრამ ვერაფრის თქმა ვერ მოახერდა და პატარა უფლისწული გაეცალა მას.

«Нет, взрослые и правда поразительный народ», — простодушно говорил он себе, продолжая путь.

„დიდები ნამდვილად საოცარი ხალხია“, — გაიფიქრა მან და განაგრძო გზა.

ГЛАВА XIV

თავი XIV

Пятая планета была очень занятная. Она оказалась меньше всех. На ней только и помещалось что фонарь да фонарщик.

მეხუთე პლანეტა ძალიან საინტერესო პლანეტა იყო, მაგრამ იგი ყველაზე პატარა აღმოჩნდა. პლანეტაზე ისე ცოტა ადგილი იყო, რომ მხოლოდ ერთი ფარანი და მეფარნე ეტეოდა.

Маленький принц никак не мог понять, для чего на крохотной, затерявшейся в небе планетке, где нет ни домов, ни жителей, нужны фонарь и фонарщик. Но он подумал:

პატარა უფლისწული ვერ მიმხვდარიყო, რა საჭირო იყო ფარანი და მეფარნე სადღაც ცაში მიკარგულ პატარა უკაცრიელ პლანეტაზე, სადაც სახლიც კი არ იდგა.

«Может быть, этот человек и нелеп. Но он не так нелеп, как король, честолюбец, делец и пьяница. В его работе всё-таки есть смысл. Когда он зажигает свой фонарь — как будто рождается ещё одна звезда или цветок. А когда он гасит фонарь — как будто звезда или цветок засыпают. Прекрасное занятие. Это по-настоящему полезно, потому что красиво».

„იქნებ ამ კაცის ცხოვრება უაზროა, მაგრამ არც ისე უაზრო, როგორც მეფის, პატივმოყვარისა და საქმოსანისა, — გაიფიქრა მან. — მის სამუშაოს რაღაც აზრი მაინც აქვს. როცა იგი ფარანს აანთებს, თითქოს ერთი ახალი ვარსკვლავი ან ყვავილი ჩნდება ქვეყნად. ხოლო როდესაც ფარანს აქრობს, თითქოს აძინებს ვარსკვლავს ან ყვავილს. მშვენიერი საქმეა და ნამდვილად სასარგებლოც, რადგან ლამაზია“.

И, поравнявшись с этой планеткой, он почтительно поклонился фонарщику.

და მიუახლოვდა თუ არა პლანეტას, პატივისცემით მიესალმა მეფარნეს.

— Добрый день, — сказал он. — Почему ты сейчас погасил фонарь?

— გამარჯობა! რატომ ჩააქრე ფარანი?

— Такой уговор, — ответил фонарщик. — Добрый день.

— ასეა დაწესებული, — მოუგო მეფარნემ, — დილა მშვიდობისა.

— А что это за уговор?

— რა არის დაწესებული?

— Гасить фонарь. Добрый вечер.

— ის, რომ ფარანი ჩავაქრო. საღამო მშვიდობისა.

И он снова засветил фонарь.

და მან ხელხლა აანთო ფარანი.

— Зачем же ты опять его зажёг?

— ხელმეორედ რატომ აანთე?

— Такой уговор, — повторил фонарщик.

— ასეა დაწესებული, — გაიმეორა მეფარნემ.

— Не понимаю, — признался Маленький принц.

— ვერაფერი გავიგე, — თქვა პატარა უფლისწულმა.

— И понимать нечего, — сказал фонарщик, — уговор есть уговор. Добрый день.

— აქ გაუგებარი არაფერია, — უპასუხა მეფარნემ, — წესი წესია. დილა მშვიდობისა.

И погасил фонарь.

და ისევ ჩააქრო ფარანი.

Потом красным клетчатым платком утёр пот со лба и сказал:

შემდეგ წითელუჯრედებიანი ხესახოცით შუბლიდან ოფლი მოიწმინდა და თქვა:

— Тяжкое у меня ремесло. Когда-то это имело смысл. Я гасил фонарь по утрам, а вечером опять зажигал. У меня оставался день, чтобы отдохнуть, и ночь, что бы выспаться…

— ძნელი ხელობა მაქვს. ოდესღაც ამ სამუშაოს აზრი ჰქონდა. დილით ჩავაქრობდი ხოლმე ფარანს, საღამოს კი ისევ ავანთებდი. დანარჩენ დროს ვისვენებდი, ღამით კი მეძინა…

— А потом уговор переменился?

— მას შემდეგ წესი შეიცვალა?

— Уговор не менялся, — сказал фонарщик. — В том-то и беда! Моя планета год от году вращается всё быстрее, а уговор остаётся прежний.

— არა, წესი არ შეცვლილა და უბედურებაც ეს არის! საქმე ისაა, რომ რად დრო გადის, პლანეტა უფრო და უფრო სწრაფად ტრიალებს, წესი კი უცვლელი რჩება!

— И как же теперь? — спросил Маленький принц.

— მერე? — შეეკითხა პატარა უფლისწული.

— Да вот так. Планета делает полный оборот за одну минуту, и у меня нет ни секунды передышки. Каждую минуту я гашу фонарь и опять его зажигаю.

— მერე და პლანეტის სრულ შემობრუნებას ახლა მხოლოდ ერთი წუთი სჭირდება და ერთი წუთითაც ვეღარ ვისვენებ. ყოველ წუთს ვანთებ და ვაქრობ ფარანს.

— Вот забавно! Значит, у тебя день длится всего одну минуту!

— საოცარია! მაშ შენთან დღე მხოლოდ ერთი წუთი გრძელდება!

— Ничего тут нет забавного, — возразил фонарщик. — Мы с тобой разговариваем уже целый месяц.

— საოცარი არაფერია, — მიუგო მეფარნემ, ჩვენ უკვე მთელი თვეა ვსაუბრობთ.

— Целый месяц?!

— მთელი თვე?

— Ну да. Тридцать минут. Тридцать дней. Добрый вечер!

— დიახ. ოცდაათი წუთი. ოცდაათი დღე. საღამო მშვიდობისა.

И он опять засветил фонарь.

და კვლავ აანთო ფარანი.

Маленький принц смотрел на фонарщика, и ему всё больше нравился этот человек, который был так верен своему слову.

პატარა უფლისწული შეჰყურებდა მეფარნეს და უფრო და უფრო მოსწონდა ეს კაცი, რომელიც ასე ერთგულად ასრულებდა თავის მოვალეობას.

Маленький принц вспомнил, как он когда-то переставлял стул с места на место, чтобы лишний раз поглядеть на закат солнца. И ему захотелось помочь другу.

უცებ მოაგონდა, როგორ გადადგამდა ხოლმე თავის პლანეტაზე სკამს, რომ უფრო დიდხანს ეცქირა მზის ჩასვლისთვის, და მეგობრის დამხარება განიზრახა.

— Послушай, — сказал он фонарщику, — я знаю средство: ты можешь отдыхать, когда только захочешь…

— მე ერთ ხერხს გასწავლი და, როცა მოისურვებ, შეგიძლია დაისვენო… — უთხრა მას პატარა უფლისწულმა.

— Мне всё время хочется отдыхать, — сказал фонарщик.

— მე ეგ მუდამ მსურს, — თქვა მეფარნემ.

Ведь можно быть верным слову и всё-таки ленивым.

რადგან შეიძლება კაცი საქმის ერთგულიც იყოს და თან ზარმაციც.

— Твоя планетка такая крохотная, — продолжал Маленький принц, — ты можешь обойти её в три шага. И просто нужно идти с такой скоростью, чтобы всё время оставаться на солнце. Когда захочется отдохнуть, ты просто всё иди, иди… И день будет тянуться столько времени, сколько ты пожелаешь.

პატარა უფლისწულმა განაგრძო:
— შენი პლანეტა იმდენად პატარაა, რომ შეგიძლია სამი ნაბიჯით შემოუარო. ოღონდ ისე უნდა იარო, რომ მზე მუდამ დაგყურებდეს. დასვენება რომ მოგინდება, იარე… და დღეც იმდენ ხანს გაგრძელდება, რამდენსაც მოისურვებ.

— Ну, от этого мне мало толку, — сказал фонарщик. — Больше всего на свете я люблю спать.

— ეგ მე ბევრს ვერაფერს მიშველის, — თქვა მეფარნემ — მე ხომ ძილი ყველაფერს მირჩევნია.

— Тогда плохо твоё дело, — посочувствовал Маленький принц.

— მაშ ცუდად ყოფილა შენი საქმე, — თანაგრძნობით უთხრა მას პატარა უფლისწულმა.

— Плохо моё дело, — подтвердил фонарщик. — Добрый день.

— დიახ, ცუდადაა, — დაუდასტურა მეფარნემ. — დილა მშვიდობისა.

И погасил фонарь.

და ჩააქრო თავისი ფარანი.

«Вот человек, — сказал себе Маленький принц, продолжая путь, — вот человек, которого все стали бы презирать — и король, и честолюбец, и пьяница, и делец. А между тем из них всех он один, по-моему, не смешон. Может быть, потому, что он думает не только о себе».

„ამ კაცს, — ფირქობდა გზაში პატარა უფლისწული, — ალბათ მეფეც აბუჩად აიგდებდა, პატივმოყვარეც, ლოთიც და საქმოსანიც. ჩემი აზრით კი, მათ შორის მხოლოდ ეგ არ არის სასაცილო, ალბათ მარტო თავის თავზე რომ არ ზრუნავს, ამიტომ“.

Маленький принц вздохнул.

პატარა უფლისწულმა ღრმად ამოიოხრა:

«Вот бы с кем подружиться, — подумал он ещё. — Но его планетка уж очень крохотная. Там нет места для двоих…»

„აი, ერთადერთი კაცი, რომელსაც მე დავუმეგობრდებოდი, — გაიფიქრა მან. — მაგრამ მისი პლანეტა მართლაც ძალიან პატარაა ორი კაცისათვის…“

Он не смел себе признаться в том, что больше всего жалеет об этой чудесной планетке ещё по одной причине: за двадцать четыре часа на ней можно любоваться закатом тысячу четыреста сорок раз!

პატარა უფლისწულს თავისი თავისთვისაც ვერ გაემხილა, რომ ამ პლანეტასთან გამოთხოვებამ იმიტომაც დასწყვიტა გული, რომ დღე-ღამეში აქ ათას ოთხას ორმოცჯერ შეეძლო ენახა მზის ჩასვლა.

ГЛАВА XV

თავი XV

Шестая планета была в десять раз больше предыдущей. На ней жил старик, который писал толстенные книги.

მეექვსე პლანეტა წინანდელთან შედარებით ათჯერ უფრო დიდი იყო, ამ პლანეტაზე ერთი მოხუცი კაცი ცხოვრობდა, რომელიც ვეება წიგნებს წერდა.

— Смотрите-ка! Вот прибыл путешественник! — воскликнул он, заметив Маленького принца.

— აი მოგზაურიც! — წამოიძახა მან, როგორც კი პატარა უფლისწულს მოჰკრა თვალი.

Маленький принц сел на стол, чтобы отдышаться. Он уже столько странствовал!

პატარა უფლისწული მაგიდაზე ჩამოჯდა, რომ სული მოეთქვა. მან ხომ ამდენი იმოგზაურა!

— Откуда ты? — спросил его старик.

— სადაური ხარ? — ჰკითხა მოხუცმა.

— Что это за огромная книга? — спросил Маленький принц. — Что вы здесь делаете?

— რა წერია ამ დიდ წიგნებში? — კითხვითვე უპასუხა პატარა უფლისწულმა. — რას აკეთებთ?

— Я географ, — ответил старик.

— მე გეოგრაფი ვარ, — მიუგო მოხუცმა.

— А что такое географ?

— რა არის გეოგრაფი?

— Это учёный, который знает, где находятся моря, реки, города, горы и пустыни.

— გეოგრაფი სწავლულია, რომელმაც იცის, სად მდებარეობს ესა თუ ის ზღვა, მდინარე, ქალაქი, მთა და უდაბნო.

— Как интересно! — сказал Маленький принц. — Вот это — настоящее дело!

— ძალიან საინტერესოა! — თქვა პატარა უფლისწულმა. — როგორც იქნა, დავინახე ადამიანი, რომელსაც ნამდვილი საქმე აქვს.

И он окинул взглядом планету географа. Никогда ещё он не видал такой величественной планеты!

და მან თავლი მოავლო გეოგრაფის პლანეტას. ასეთი დიდებული პლანეტა ჯერ არ ენახა.

— Ваша планета очень красивая, — сказал он. — А океаны у вас есть?

— რა ლამაზია! ოკეანეები თუ არის თქვენს პლანეტაზე?

— Этого я не знаю, — сказал географ.

— ვერ გეტყვი, — თქვა გეოგრაფმა.

— О-о-о… — разочарованно протянул Маленький принц. — А горы есть?

— ა! — პატარა უფლისწული არ მოელოდა ასეთ პასუხს! — არც მთები?

— Не знаю, — повторил географ.

— ვერც მაგაზე გიპასუხებ.

— А города, реки, пустыни?

— ქალაქები, მდინარეები ან უდაბნოები?

— И этого я тоже не знаю.

— ვერც მაგაზე გეტყვი რამეს. რაც არ ვიცი, არ ვიცი, — მიუგო გეოგრაფმა.

— Но ведь вы географ!

— მაგრამ თქვენ ხომ გეოგრაფი ხართ?

— Вот именно, — сказал старик. — Я географ, а не путешественник. Мне ужасно не хватает путешественников. Ведь не географы ведут счёт городам, рекам, горам, морям, океанам и пустыням.

— დიახ. — მიუგო გეოგრაფმა — გეოგრაფი, და არა მოგზაური. მე ერთი მოგზაურიც არ მყავს ჩემს პლანეტაზე. გეოგრაფის საქმე არ არის ქალაქების, მდინარეების, მთების, ზღვების, ოკეანეებისა და უდაბნოების დათვალიერება.

Географ — слишком важное лицо, ему некогда разгуливать. Он не выходит из своего кабинета. Но он принимает у себя путешественников и записывает их рассказы. И если кто-нибудь из них расскажет что-нибудь интересное, географ наводит справки и проверяет, порядочный ли человек этот путешественник.

გეოგრაფი ვერ იხეტიალებს. იგი თავის საწერ მაგიდასთან უნდა იჯდეს. სამაგიეროდ, იგი მოგზაურებს იღებს, შეკითხვებს აძლევს მათ და იწერს თითოეულის ნაამბობს, თუ რომელიმე მათგანის ნაამბობი დააინტერესებს, ამოწმებს, — წესიერი კაცია თუ არა მოგზაური.

— А зачем?

— რატომ?

— Да ведь если путешественник станет врать, в учебниках географии всё перепутается. И если он выпивает лишнее — тоже беда.

— იმიტომ, რომ თუ მოგზაურმა ტყუილი თქვა, გეოგრაფიის წიგნში ყველაფერი აირევა. ასევე უნდა შემოწმდეს იმ მოგზაურის ნაამბობიც, რომელიც ღვინოს ეტანება.

— А почему?

— რატომ? — იკითხა პატარა უფლისწულმა.

— Потому, что у пьяниц двоится в глазах. И там, где на самом деле одна гора, географ отметит две.

— იმიტომ, რომ მთვრალ კაცს ყველაფერი ორად ეჩვენება. და გეოგრაფი, რომელიც მას დაუჯერებს, ერთი მთის მაგიერ ორს ჩაწერს.

— Я знал одного человека… Из него вышел бы плохой путешественник, — заметил Маленький принц.

— მე ერთ კაცს ვიცნობ, — თქვა პატარა უფლისწულმა, — იგი ალბათ ძალიან ცუდი მოგზაური იქნებოდა.

— Очень возможно. Так вот, если окажется, что путешественник — человек порядочный, тогда проверяют его открытие.

— შეიძლება. ამრიგად, თუ მოგზაური წესიერი კაცი ჩანს, მის აღმოჩენას ამოწმებენ.

— Как проверяют? Идут и смотрят?

— მიდიან და ნახულობენ?

— Ну нет. Это слишком сложно. Просто требуют, чтобы путешественник представил доказательства. Например, если он открыл большую гору, пускай принесёт с неё большие камни.

— არა, ეს ძალიან გაართულებდა საქმეს. უბრალოდ, მოგზაურს დამამტკიცებელ საბუთებს თხოვენ. მაგალითად, თუ მან დიდი მთა აღმოაჩინა, ამის დასამტკიცებლად იმ მთიდან ქვები უნდა მოიტანოს.

Географ вдруг пришёл в волнение:

გეოგრაფი უცებ გამოცოცხლდა.

— Но ты ведь и сам путешественник! Ты явился издалека! Расскажи мне о своей планете!

— შენც ხომ შორეული ქვეყნიდან ჩამოხვედი! მაშასადამე, შენც მოგზაური ხარ! ამიწერე შენი პლანეტა!

И он раскрыл толстенную книгу и очинил карандаш. Рассказы путешественников сначала записывают карандашом. И только после того как путешественник представит доказательства, можно записать его рассказ чернилами.

გეოგრაფმა თავისი დავთარი გადაშალა და ფანქრის წვერი წაუმახა. მოგზაურის ნაამბობს ჯერ ფანქრით იწერენ ხოლმე, მერე კი როცა მოგზაური სათანადო დამამტკიცებელ საბუთებს წარმოადგენს, მელნით გადაიწერენ.

— Слушаю тебя, — сказал географ.

— აბა, გისმენ, — თქვა გეოგრაფმა.

— Ну, у меня там не так уж интересно, — промолвил Маленький принц. — У меня всё очень маленькое. Есть три вулкана. Два действуют, а один давно потух. Но мало ли что может случиться…

— ჩემი პლანეტა არც ისე საინტერესოა, — თქვა პატარა უფლისწულმა. — იგი სულ პატარაა. იქ სამი ვულკანია, ორი მოქმედი, ერთი კი ჩამქრალი. თუმცა ვინ იცის…

— Да, всё может случиться, — подтвердил географ.

— დიახ, ვინ იცის, რა მოხდება, — კვერი დაუკრა გეოგრაფმა.

— Потом у меня есть цветок.

— ერთი ყვავილიცა მაქვს.

— Цветы мы не отмечаем, — сказал географ.

— ჩვენ ყვავილებს არ აღვნიშნავთ, — თქვა გეოგრაფმა.

— Почему?! Это ведь самое красивое!

— რატომ? იგი ყველაზე ლამაზია ჩემს პლანეტაზე.

— Потому, что цветы эфемерны.

— იმიტომ, რომ ყვავილი ეფემერულია.

— Как это — эфемерны?

— რა არის „ეფემერული“?

— Книги по географии — самые драгоценные книги на свете, — объяснил географ. — Они никогда не устаревают. Ведь это очень редкий случай, чтобы гора сдвинулась с места. Или чтобы океан пересох. Мы пишем о вещах вечных и неизменных.

— გეოგრაფის წიგნები ყველაზე ძვირფასი წიგნებია და არასოდეს ძველდება. მთა ძალიან იშვიათად იცვლის ადგილს და ოკეანეც ძალიან იშვიათად შრება. ჩვენ მხოლოდ მარადიულ საგნებზე ვწერთ.

— Но потухший вулкан может проснуться, — прервал Маленький принц. — А что такое «эфемерный»?

— მაგრამ ჩამქრალმა ვულკანმა ერთ მშვენიერ დღეს შეიძლება გაიღვიძოს, — შეაწყვეტინა პატარა უფლისწულმა. — რა არის „ეფემერული“?