「火山がきえてようと、目ざめてようと、わしらにとっては、おなじこと。」と、はかせはいった。「わしらにだいじなのは、山そのものだけじゃ。うごかんからな。」

— Жанартаудың сөніп немесе жанып тұрғаны біз үшін бәрібір, — деді географ біз үшін негізгі нәрсе — таудың болғаны. Ол өзгермейді.

「でも、その〈はかない〉ってなに？」また王子くんはいった。なにがあっても、いちどしつもんをはじめたら、ぜったいにやめない。

— «Өткінші» деген нені білдіреді? — деп қата сұрады, сұрағына жауап алмай тынбайтын Кішкентай ханзада.

「それは、〈すぐにきえるおそれがある〉ということじゃ。」

— Өткінші дегеніміз келешекте жоғалып кетуі мүмкін дегенді білдіреді.

「ぼくの花は、すぐにきえるおそれがあるの？」

— Менің гүлім жақын уақытта жоқ бола ма?

「むろんじゃ。」

— Әрине.

『ぼくの花は、はかない。』と王子くんはおもった。『それに、まわりからじぶんをまもるのは、よっつのトゲだけ！　それに、ぼくは、ぼくんちに、たったひとつおきざりにしてきたんだ！』

«Менің гүлім уақытша нәрсе екен ғой, — деп ойлады Кішкентай ханзада, — оның бүкіл әлемнен қаорғанар тек төрт тікенегің ғана бар! Ал мен оны жападан-жалғыз өзін тастап кетті!»

その子は、ふいに、やめておけばよかった、とおもった。でも、気をとりなおして、

Бұл оның ең алғаш рет өкінішке бой алдырған кезі болатын. Бірақ ол қайта беки түсіп:

「これから行くのに、おすすめの星はありませんか？」と、その子はたずねた。

— Маған қайда сапар шегуге кеңес берер едіңіз? — деп сұрады ол.

「ちきゅうという星じゃ。」と、はかせはこたえた。「いいところだときいておる……」

— Жер планетасына баруды, — деп жауап берді географ. — Оның жақсы даңқы шыққан…

そうして、王子くんは、そこをあとにした。じぶんの花のことを、おもいつつ。

Сөйтіп, Кішкентай ханзада гүлі туралы ойларға шомған бойы жолға аттанып кетті.

16

XVI

そんなわけで、ななつめの星は、ちきゅうだった。

Сонымен, жетінші планета жер еді.

このちきゅうというのは、どこにでもある星なんかじゃない！　かぞえてみると、王さまが（もちろん黒いかおの王さまも入れて）111にん、ちりのはかせが7000にん、しごとにんげんが90まんにん、のんだくれが750まんにん、みえっぱりが３おく1100まんにんで、あわせてだいたい20おくのおとなのひとがいる。

Жер әншейін планета емес! Жер бетіндегі патшалардың саны жүз он бірге (әрине, негр патшаларды да ұмытпау керек), географтардың саны жеті мыңға, іскер адамдардың саны тоғыз жүз мыңға, маскүнемдердің саны жеті жарым миллионға, атаққұмарлардың саны үш жүз он бір миллионға, яғни ересек адамдардың жалпы саны екі миллирад шамасына жетеді.

ちきゅうの大きさをわかりやすくする、こんな話がある。電気でんきがつかわれるまでは、むっつの大りくひっくるめて、なんと46まん2511にんもの、おおぜいのあかりつけがいなきゃならなかった。

Жердің көлемін сипаттау үшін мне сіздерге мынаны айтар едім: Электр жарығын ойлап таппастан бұрын, жалпы алты құрлықтың бетінде төтрт жүз алпыс екі мың бес жүз он бір шырақшыдан құралған нағыз әскер болған.

とおくからながめると、たいへん見ものだ。このおおぜいのうごきは、バレエのダンサーみたいに、きちっきちっとしていた。

Алыстау қашықтықтан қарағанда бұл ғажап көрініс тудыратын. Бұл әскер қозғалысы опера театрындағы балет бишілерінің біркелкі қимылдарын еске түсіргендей еді.

まずはニュージーランドとオーストラリアのあかりつけの出ばんが来る。そこでじぶんのランプをつけると、このひとたちはねむりにつく。するとつぎは中国とシベリアのばんが来て、このうごきにくわわって、おわると、うらにひっこむ。

Алғашқы болып Жаңа Зеландия мен Австралияның шырақшыларының өнер көрсететін кезегі. Сосны, олар шырақтарын жағып болысымен, ұйқыға бас қоятын. Содан кейінгі өз кезектерінде шырақшылар бейне Қытай мен Сібірдегілер қосылатын. Сосын олар да сахнадан кетіп, шымылдық тасасына тығылатын.

それからロシアとインドのあかりつけのばんになる。つぎはアフリカとヨーロッパ。それから南アメリカ、それから北アメリカ。

Ендігі кезек Ресей мен Үндістан шырақшыларына келетін. Сосын Африка мен Еуропа елдерінікі. Сосын Оңтүстік Американың кезегі. Содан соң Солтүстік Америка сахнаға шығады.

しかも、このひとたちは、じぶんの出るじゅんを、ぜったいまちがえない。

Олар сахнаға шығар мезгілінен ешқашан жаңылған емес. Бұл — керемет еді.

でも、北きょくにひとつだけ、南きょくにもひとつだけ、あかりがあるんだけど、そこのふたりのあかりつけは、のんべんだらりとしたまいにちをおくっていた。だって、１年に２回はたらくだけでいいんだから。

Тек Солтүстік полюстегі жалғыз шамның шырақшысы мен оның әріптесі — Оңтүстік полюстегі жалғыз шырақшы ғана жұмыссыз, тауқыметсіз өмір сүретін: Олар жылына екі рет қана жұмыс істейтін.

17

XVII

うまくいおうとして、ちょっとウソをついてしまうってことがある。あかりつけのことも、ぜんぶありのままってわけじゃないんだ。そのせいで、なにも知らないひとに、ぼくらの星のことをへんにおしえてしまったかもしれない。ちきゅうのほんのちょっとしか、にんげんのものじゃない。

Білшгіш болып көрінгің келгенде өтірікті аздап араластырып жіберетін кездер болады. Мен сіздерге шырақшылар жайында әңгімелеп, отырып шындықты аздап бұрмалағаным рас. Біздің планетаны мүлде білмейтін адамдарға жалған түсінік беріп қоюым ықтимал. Адамдар жер үстінде көп орын алмайды.

ちきゅうにすんでる20おくのひとに、まっすぐ立ってもらって、集会しゅうかいみたいによりあつまってもらったら、わけもなく、たて30キロよこ30キロのひろばにおさまってしまう。太平洋たいへんようでいちばんちっちゃい島にだって、入ってしまうかずだ。

Егер екі миллиард жер тұрғындары иықтасып, жиналыста тұрғандай тік тұрған болса, ұзындығы жиырыма мың, ені де жиырма мың шаршы миль алаңға сыйып кетер еді. Бүкіл адамзатты Тынық мұхиттың кішкене бір аралына үйіп төге салуға болар еді.

でも、おとなのひとにこんなことをいっても、やっぱりしんじない。いろんなところが、じぶんたちのものだっておもいたいんだ。じぶんたちはバオバブくらいでっかいものなんだって、かんがえてる。だから、そのひとたちに、「かぞえてみてよ」って、いってごらん。すうじが大すきだから、きっとうれしがる。でも、みんなはそんなつまらないことで、じかんをつぶさないように。くだらない。みんな、ぼくをしんじて。

Әрине, үлкендер сізге иланбайды. Олар жерде қомақты орын аламыз деп ойлайды. Олар баобабтар сықылды өздерін маңызды санайды. Сіз оларға есептеуді ұсыныңыз. Ересек адамдар санағанды эанындай жақсы көреді. Мұндай кеңес жандарына жағады. Бас қатырып, іш пыстыратын осы іске алтын уақытыңызды ысырап қылмаңыз. Еш пайдасы жоқ. Маған сенсеңіз болғаны.

王子くんはちきゅうについたんだけど、そのとき、ひとのすがたがどこにもなくて、びっくりした。それでもう、星をまちがえたのかなって、あせってきた。すると、すなのなかで、月の色した輪っかが、もぞもぞうごいた。

Сонымен, Кішкентай ханзада жерге келіп түскелі, көзіне тірі жан ілінбегеніне таң қалды. Ол планетаны шатастырып алдым ба деп қобалжи бастаған кезінде айдың сәулесі түсіп тұрған сақина іспетті дөңгелек нәрсе құм үстінде жыбыр ете қалды.

「こんばんは。」と王子くんがとりあえずいってみると、

— Қайырлы таң! — дей салды Кішкентай ханзада.

「こんばんは。」とヘビがいった。

— Қайырлы таң! — деді жылан.

「ぼく、どの星におっこちたの？」と王子くんがきくと、

— Мен қай планетаға тап болдым? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

「ちきゅうの、アフリカ。」とヘビがこたえた。

— Жер планетасына, бұл — Африка, — деп эауап берді жылан.

「えっ、まさか、ちきゅうにはひとがいないの？」

— Ә, солай ма! Сонда жер үстінде адам тұрғаны ма?

「ここは、さばく。さばくに、ひとはいない。ちきゅうは、ひろい。」とヘビはいった。

— Бұл шөл дала. Шөл далада тірі пенлде болмайды. Жер дегеніңіз үлкен, — деді жылан.

王子くんは石ころにすわって、目を空のほうへやった。

Кішкентай ханзада тастың үстіне отырды да, аспанға көз тікті:

「星がきらきらしてるのは、みんなが、ふとしたときに、じぶんの星を見つけられるようにするためなのかな。ほら、ぼくの星！　まうえにあるやつ……でも、ほんとにとおいなあ！」

— Мені ойға шомдыратын нәрсе, — деді ол, — жұлдыздар, әр адам ерте ме, кеш пе, өз жұлдызын адаспай тауып алу үшін, жарқырап тұра ма екен. Менің жұлдызым дәл төбемізде тұр… Сонымен қатар ол қаншама алыс қашықтықта десеңізші!

「きれいだ。」とヘビはいう。「ここへ、なにしに？」

— Әдемі екен, — деді жылан. — Сен мұнда не бітіріп жүрсің?

「花とうまくいってなくて。」と王子くんはいった。

— Мен бір гүлмен араздасыпры қалып едім, — деді Кішкентай ханзада.

「ふうん。」とヘビはいった。

— Ә, солай ма?! — деді жылан.

それで、ふたりはだんまり。

Олар үндемей қалысты.

「ひとはどこにいるの？」と、しばらくしてから王子くんがきいた。「さばくだと、ちょっとひとりぼっちだし。」

— Адамдар қайда? — деді ақырында Кішкентай ханзада. — Жапан түзде жалғызсырап қалдық қой…

「ひとのなかでも、ひとりぼっちだ。」とヘビはいった。

— Адамдар арасында да жалғызсырауға болады, — деді жылан.

王子くんは、ヘビをじっと見つめた。

Кішкентай ханзада оған ұзақ қарап тұрып:

「きみって、へんないきものだね。」と、しばらくしてから王子くんがいった。「ゆびみたいに、ほっそりしてる……」

— Сен өзің бір қызық мақұлық екенсің, — деді ол ақырында. — Саусақтай жіп-жіңішкесің…

「でもおれは、王さまのゆびより、つよい。」とヘビはいった。

— Алайда мен патшаның сауасығнан да құдіретім күштірек.

王子くんはにっこりした。

Кішкентай ханзада жымиып қана:

「きみ、そんなにつよくないよ……手も足もなくて……たびだって、できないよ……」

— Сен соншалықты құдіретті де емессің… сенде тіпті сирақ та жоқ… саяхат жасай да алмайсың.

「おれは船よりも、ずっととおくへ、きみをつれてゆける。」とヘビはいった。

— Мен сені кемеден бетер алысқа алып кете аламын, — деді жылан.

ヘビは王子くんのくるぶしに、ぐるりとまきついた。金のうでわみたいに。

Ол Кішкентай ханзаданың тілерсегіне алтын білезіктей оратылды:

「おれがついたものは、もといた土にかえる。」と、ことばをつづける。「でも、きみはけがれていない。それに、きみは星から来た……」

— Мен тиіскен адам өзі шыққан қара жеріне аттанады, — деді ол тағы да. — Бірақ та сенің жаның пәк екен, әрі сен көктегі жұлдыздан түсіпсің…

王子くんは、なにもへんじをしなかった。

Кішкентай ханзада еш жауап қатпады.

「きみを見てると、かわいそうになる。このかたい岩でできたちきゅうの上で、力もないきみ。おれなら、たすけになれる。じぶんの星がなつかしくなったら、いつでも。あと……」

— Мен сені аяп тұрмын, сен осынау тастай қатты Жерде әлсіз көрінесің. Сен планетаңды қатты сағынған кезіңде менің саған көмегім тиер. Мен…

「もう！　わかったよ。」と王子くんはいった。「でも、なんでずっと、それとなくいうわけ？」

— Жарайды, мен өте жақсы түсіндім, — деді Кішкентай ханзада. — Бірақ сен неге ылғи жұмбақтай сөйлейсің?

「おれそのものが、それのこたえだ。」とヘビはいった。

— Бар жұмбақтың шешуін таба аламын, — деді жылан.

それで、ふたりはだんまり。

Сөйтіп екеуі де үндемей қалды.

18

XVIII

王子くんは、さばくをわたったけど、たった１りんの花に出くわしただけだった。花びらがみっつだけの花で、なんのとりえもない花……

Кішкентай ханзада шөл даланы көлденеңінен кесіп өтті. Жолында тек бір шоқ гүлден басқа ештеңе кездестірмеді. Үш тал қауызы ғана бар жоқтан жоғары бір гүл ғана…

「こんにちは。」と王子くんがいうと、

— Қайырлы күн! — деді оған Кішкентай ханзада.

「こんにちは。」と花がいった。

— Қайырлы күн! — деді гүл.

「ひとはどこにいますか？」と、王子くんはていねいにたずねた。

— Адамдарды қай жақтан табуға болады? — деп ізетпен сұрады Кішкентай ханзада.

花は、いつだか、ぎょうれつがとおるのを見たことがあった。

Бір күні керуеннің көшіп бара жатқанын көрген гүл:

「ひと？　いるとおもう。６にんか７にん。なん年かまえに見かけたから。でも、どこであえるか、ぜんぜんわかんない。風まかせだもん。あのひとたち、根っこがないの。それってずいぶんふべんね。」

— Адамдар ма? Менің ойымша, жер бетінде алты, әйтпесе жетіге жуық адам болуы керек. Оларды осыдан бірнеше жылдар бұрын байқап қалғанмын. Бірақ адамдарды қайдан табуға болатынын кім білсін. Оларды жел айдап жүреді. Олардың тамырлары болмаған соң қиын ғой.

「さようなら。」と王子くんがいうと、

— Қош бол, — деді Кішкентай ханзада.

「さようなら。」と花がいった。

— Қош бол, — деді гүл.

19

XIX

王子くんは、たかい山にのぼった。それまでその子の知っていた山といえば、たけがひざまでしかない火山がみっつだけ。しかも、きえた火山はこしかけにつかっていたくらいだ。だから、その子はこんなふうにかんがえた。『こんなにたかい山からなら、ひと目で、この星ぜんたいと、ひとみんなを見とおせるはず……』でも、見えたのは、するどくとがった岩山ばかりだった。

Кішкентай ханзада асқар тауды асып өтті. Оның өмірінде бар көрген таулары тізесіне жететін үш жанартауы ғана еді. Ал сөніп қалған жанартауды орындық ретінде қолданатын. «Мұншама биік таудың басынан бүкіл планетаны шолып шығып, оның үстіндегі бүкіл адамдарды көремін…». Бірақ оның көзіне ұштары біздей әбден егелген құздардан басқа ештеңе түспеді.

「こんにちは。」と、その子がとりあえずいってみると、

— Сәлемет пе! — деді ол не де болса.

「こんにちは……こんにちは……こんにちは……」と、やまびこがへんじをする。

— Сәлемет пе… сәлемет… сәлемет…, — деп қайталады жаңғырық.

「なんて名まえ？」と王子くんがいうと、

— Сіз кімсіз? — деді Кішкентай ханзада.

「なんて名まえ……なんて名まえ……なんて名まえ……」と、やまびこがへんじをする。

— Сіз кімсіз… сіз кімсіз… сіз кімсіз…, — деп жауап қатты жаңғырық.

「友だちになってよ、ひとりぼっちなんだ。」と、その子がいうと、

— Маған дос болыңыздар! Мен жалғызбын, — деді ол.

「ひとりぼっち……ひとりぼっち……ひとりぼっち……」と、やまびこがへんじをする。

— Мен жалғызбын… мен жалғызбын… мен жалғызбын…, — деп қайталады жаңғырық.

『もう、へんな星！』と、その子はそのときおもった。『ここ、かさかさしてるし、とげとげしてるし、ひりひりする。

«Қандай қызық планета еді! — деп ойлады ол сонда. — Өзі бір кеуіп қалған, үп-үшкір және тұздай ащы екен.

ひとって、おもいえがく力がないんじゃないの。だれかのいったことをくりかえす……ぼくんちにある花は、いっつもむこうからしゃべりかけてくるのに……』

Ал адамдары босла тапқырлық дегеннен жұрдай, айтқаныңды ғана қайталайды екен… Менің планетамдағы гүлім үнемі бірінші болып сөйлейтін…»

20

XX

さて、王子くんが、さばくを、岩山を、雪の上をこえて、ながながとあゆんでいくと、ようやく１本の道に行きついた。そして道をゆけば、すんなりひとのいるところへたどりつく。

Кішкентай ханзада құмды басып, құз-жартастарды асып, қарды кешіп ұзақ жүргеннен кейін ақыры жолға тап болды. Ал жолдардың бәрі адамдардың ортасына алып келеді ғой.

「こんにちは。」と、その子はいった。

— Қайырлы күн! — деді ол.

そこは、バラの花がさきそろう庭にわだった。

Бір раушан гүлдер жайқалып тұрған бақ еді.

「こんにちは。」と、バラがいっせいにこたえた。

— Қайырлы күн! — десті раушан гүлдері.

王子くんは、たくさんのバラをながめた。みんな、その子の花にそっくりだった。

Кішкентай ханзада оларға анықтап қарады. Бұлардың бәрі оның гүлінен аумайды екен.

「きみたち、なんて名まえ？」と、王子くんはぽかんとしながら、きいた。

— Сендер кімсіңдер? — деп сұрады ол қайран қала.

「わたしたち、バラっていうの。」と、バラがいっせいにこたえた。

— Біз раушан гүлдеріміз.

「えっ！」って、王子くんはいって……

— Ә, солай ма?! — деді Кішкентай ханзада…

そのあと、じぶんがみじめにおもえてきた。その子の花は、うちゅうにじぶんとおなじ花なんてないって、その子にしゃべっていた。それがどうだろう、このひとつの庭だけでも、にたようなものがぜんぶで、5000ある！

Сөйтті де, ол өзін өте бақытсыз сезініп кетті. Оның гүлі бүкіл әлемде мен сияқты жоқ деуші еді. Ал мінеки, бір бақтың ішінде сол сияқтылардың бес мың шақтысы өсіп тұр.

その子はおもった。『あの子、こんなのを見たら、すねちゃうだろうな……きっと、とんでもないほど、えへんえへんってやって、かれたふりして、バカにされないようにするだろうし、そうしたら、ぼくは、手あてをするふりをしなくちゃいけなくなる。だって、しなけりゃあの子、ぼくへのあてつけで、ほんとにじぶんをからしちゃうよ……』

«Мұны көретін болса, — деп ойлады ол, — гүлімнің әбден көңілі күйзеліп қалатын еді… ол күлкіге қалмас үшін қатты-қатты жөтеліп қойып, өмірі үзіліп бара жатқандай кеіпке түсетін еді. Ал мен болсам, оны емдегенсуіме тура келер еді, әйтпесе мені де кінәлі сезіндіру үшін шынымен үзіліп кетіп жүрсе…»

それからこうもかんがえた。『ひとつしかない花があるから、じぶんはぜいたくなんだとおもってた。でも、ほんとにあったのは、ありきたりのバラ。それと、ひざたけの火山みっつで、そのうちひとつは、たぶん、ずっときえたまま。これじゃあ、りっぱでえらいあるじにはなれない……』

Сосын ол тағы да ішінен былай деп ойлады: «Әлемде жоқ гүл менде ғана бар деп өзімді бай сезініп жүрсем, оным қарапайым раушан гүл ғана болып шықты. Осы гүл мен менің тіземнен ғана келетін үш жанартауым, оның біреуі ендігі сөнген де болар, менен даңқты ханзада жасамас…»

そうして、草むらにつっぷして、なみだをながした。

Ол шөптің үстіне жата кетіп, жылап жіберді.

21

XXI

キツネが出てきたのは、そのときだった。

Сол арада түлкі пайда болды.

「こんにちは。」とキツネがいった。

— Сәлеметсің бе! — деді түлкі.

「こんにちは。」と王子くんはていねいにへんじをして、ふりかえったけど、なんにもいなかった。

— Сәлеметсің бе! — деп әдеппен жауап қатты Кішкентай ханзада. Жан-жағына қара еді, ешкім көзіне ілінбеді.

「ここだよ。」と、こえがきこえる。「リンゴの木の下……」

— Мен мұндамын! — деген дауыс алма ағашының астынан шықты.

「きみ、だれ？」と王子くんはいった。「とってもかわいいね……」

— Сен кімсің? — деді Кішкентай ханзада. Қандай сұлу едің!

「おいら、キツネ。」とキツネはこたえた。

— Мен түлкі боламын, — деді түлкі.

「こっちにきて、いっしょにあそぼうよ。」と王子くんがさそった。「ぼく、ひどくせつないんだ……」

— Кел екеуміз ойнайық, — деп оған ұсыныс жасады Кішкентай ханзада. Мен әбден көңілсіз тұр едім.

「いっしょにはあそべない。」とキツネはいった。「おいら、きみになつけられてないもん。」

— Мен сенімен ойнай алмаймын, — деді түлкі. — Қолға үйретілген түлкі емеспін.

「あ！　ごめん。」と王子くんはいった。

— Ә, кешір онда, — деді Кішкентай ханзада.