— Mažyli, aš dar noriu pasiklausyti, kaip tu juokiesi…

— Балақай, мен сенің күлкіңді естігім келім тұр…

Bet jis pasakė:

Бірақ ол маған:

— Šiąnakt sukaks metai. Mano žvaigždė patekės tiesiai virš tos vietos, kur aš nukritau praėjusiais metais…

— Бүгін түнде бір жыл толады. Менің жұлдызым өзім құлап түскен жердің дәл төбесінде тұрады…

— Klausyk, mažyli, juk viskas — ir gyvatė, ir susitikimas, ir žvaigždė — tik blogas sapnas?..

— Балақай, жылан да, түндегі жолығу, жұлдыз да жай бір қорқынышты түс болар…

Jis neatsakė į mano klausimą.

Ол сөзіме жауап берместен, маған былай деді:

— Svarbiausio mes nematome…

— Ең маңызды нәрсе көзге көрінбейді…

— Taip, žinau…

— Әлбетте…

— Kaip su gėle. Jeigu tu myli gėlę, kuri auga kurioje nors žvaigždėje, tada gera naktį žiūrėti į dangų. Tada visos žvaigždės lyg pražydusios.

— Бұл гүлді көру сияқты. Егер сен бір жұлдыздың үстінде өсіп тұрған гүлді жақсы көрсең, түнде аспанға қарасаң болғаны, барлық жұлдыз гүлдеп шыға келеді.

— Taip, žinau…

— Солай ғой…

— Kaip ir su vandeniu. Tas vanduo, kurio davei atsigerti, buvo tarsi muzika — dėl to skridinio ir virvės… prisimeni… jis buvo atgaiva.

— Су жайында да солай. Сен құдықтан арқанмен тартып алып шығып, маған ішуге берген су ән әуені секілді еді ғой, есіңде ме… ол зәм-зәм суы болатын.

— Taip, žinau…

— Әрине…

— Naktį tu pažvelgsi į žvaigždes. Ten, kur aš gyvenu, visa taip maža, ir aš negaliu tau jos parodyti. Bet tai net geriau. Mano žvaigždė tau bus tik viena iš žvaigždžių. Todėl tau patiks žiūrėti į visas žvaigždes… Visos jos taps tavo draugėmis. Be to, aš turiu tau dovaną…

— Сен түнде жұлдыздарды тамашалайтын боласың. Менің жұлдызым тым кішкене болғандықтан, оның қайда орналасқанын көрсете алмаймын. Мүмкін сол дұрыс шығар. Менің жұлдызым сен үшін көп жұлдызды бірі ғана болып қалады. Сонда сен барлық жұлдызды тамашалауды жақсы көріп кетесің… Олардың бәрі сенің достарыңа айналды. Ал содан соң мен саған сыйлық тарту етпекшімін…

Jis ir vėl nusijuokė.

Сөйтіп ол тағы да күліп жіберді.

— Ak, mažyli, mažyli, kaip man patinka, kai tu juokiesi!

— Пах, балақай, балақай, сенің күлкіңді қандай жақсы көретінімді білесің ғой!

— Tai ir bus mano dovana… tai bus kaip su vandeniu…

— Дәл осы менің тартуым болады… су жайындағы әңгіме тәрізді…

— Ką tu nori pasakyti?

— Мұнымен не айтпақшысың?

— Žvaigždės žmonėms reiškia skirtingus dalykus. Vieniems — keliautojams — žvaigždės rodo kelią. Kitiems jos tėra mažos švieselės. Dar kitiems — mokslininkams — penas apmąstymams. Mano verslininkui jos buvo auksas. Tačiau šiems žmonėms žvaigždės nebylios. O tavo žvaigždės bus ypatingos…

— Адамдар үшін жұлдыздар әр түрлі. Саяхатшылар үшін жұлдыздар жол көрсетеді. Басқалар үшін олар тек кішкене жарық шоқтары ғана. Ал ғалымдар үшін олар тек шешімі жоқ мәселе. Менің іскер пайдакүнемім үшін олар алтын еді. Бірақ сол жұлдыздардың бәрі де үнсіз қалатын. Ал сенің ешкімде болып көрмеген жұлдызың болады…

— Ką tu nori pasakyti?

— Қалайша?

— Kai naktį žvelgsi į dangų, vien dėl to, kad aš gyvensiu vienoje iš jų ir juoksiuosi vienoje iš jų, tau atrodys, tarsi juokiasi visos žvaigždės. Tik tu vienas turėsi žvaigždes, kurios moka juoktis!

— Мен көп жұлдыздың бірінде мекен ететін болғандығымнан, сол бір жұлдыз үстінде күліп жүргендіктен, түнде аспанға көз тіккен кезіңде барлық жұлдыздар сен үшін күліп тұрғандай болады. Сенде күле білетін жұлдыздар болады.

Ir jis dar kartą nusijuokė.

Ол тағы да күледі.

— Ir kai tu nusiraminsi (juk žmogus galų gale visada nusiramina), džiaugsies, kad kadaise buvai sutikęs mane. Tu visada būsi mano draugas. Ir norėsi juoktis su manimi. Kartais atversi langą — šiaip sau, dėl malonumo…

— Ал сен жұбаныш тапқан кезіңде (адамдар жұбаныш таппай қойамайды), менімен таныс болғаныңа риза боласың. Сен мен үшін өмір бойына дос болып қаласың. Сенің маған қосылып бірге күлгің келетін болады. Кей кезде сен терезеңді айқара ашып тастасаң, жаның жай табатын болады…

Ir tavo draugai nustebs pamatę, kad tu juokiesi žiūrėdamas į dangų. Tada jiems pasakysi: „Taip, taip, aš visada juokiuosi žiūrėdamas į žvaigždes!“ Ir jie pamanys, kad tu išsikraustei iš proto. Štai kokį bjaurų pokštą būsiu tau iškrėtęs…

Сенің аспанға қарап күлгеніңе жолдастарың таң қалатын болады. Сонда сен оларға: «Иә, жұлдыздар үнемі менің күлкімді келтіреді!» деп айтатын боласың. Олар сені ақылынан алжасқан деп ойлауы мүмкін. Сөйтіп мен саған жолдастарыңның алдында ыңғайсыз жағдай туғызамын…

Ir jis vėl nusijuokė.

Ол тағы да күлді.

— Tarsi vietoj žvaigždžių tau būčiau padovanojęs daugybę mažų besijuokiančių skambalėlių…

— Жұлдыздардың орнына сыңғырлап күле беретін бір топ кішкене қоңыраулар бергендей боламын…

Ir vėl nusijuokė. Paskui surimtėjo:

Ол тағы да күлді. Сосын қайтадан салмақты қалыпқа түсіп:

— Žinai… šiąnakt… tu neateik.

— Білесің бе… бүгін түнде… бармай-ақ қой.

— Aš tavęs nepaliksiu.

— Мен сені қалдырып кете алмаймын.

— Tau pasirodys, kad man skauda… gal net atrodys, kad aš mirštu. Taip jau yra. Todėl nereikia į tai žiūrėti. Neverta…

— Менің түрім азаптанып жатқан, тіпті өліп кеткен сияқты болып көрінді. Солай болуы тиіс. Мұны көруге келмей-ақ қой, қажеті жоқ.

— Aš tavęs nepaliksiu.

— Мен сені тастап кетпеймін.

Bet jis buvo susirūpinęs.

Оның көңілі алаң еді.

— Žinai… neateik dar ir dėl gyvatės. Kad tau neįgeltų… Gyvatės piktos. Jos gali įgelti tiesiog dėl malonumo…

— Менің бұлай деп айтып тұрған себебім… жыланның да кесірінен. Оның сені шағып алғанының керегі шамалы… жыландар жауыз болады. Әншейін бір ләззат алуы үшін шаға салуы ықтимал.

— Aš tavęs nepaliksiu.

— Мен сені тастап кетпеймін.

Tačiau viena mintis jį nuramino:

Сосын ол көңілі әлденеден жұбаныш тапқандай:

— Tiesa, antram įkandimui jos nebeturi nuodų…

— Олардың екінші рет шағуына уы жетпейтіні де рас…

Tą naktį nepastebėjau, kada jis leidosi į kelią. Jis paspruko tyliai. Kai man pavyko jį pasivyti, jis žingsniavo ryžtingai, greitu žingsniu.

Бұл түні Кішкентай ханзаданың қалайша жолға аттанып кеткенін байқамай қалдым. Сыбдырсыз қашып кетіпті. Мен оны қуып жетіп қатарласқанымда, ол өзіне сенімді, әрі жылдам адымдап бара жатыр екен. Ол маған тек:

— O, čia tu… — ištarė jis ir paėmė man už rankos.

— Ә, сен екенсің ғой… — деді.

Bet vis dar sielojosi.

Ол менің қолымды алды. Сөйтіп ол тағы мазасыздана бастады:

— Be reikalo atėjai. Tau bus skaudu. Atrodys, kad aš miręs, bet tai bus netiesa…

— Бекер істедің. Қиналасың ғой. Менің түр-әлпетім өліп кеткен адам сияқты көрінеді, ол әрине шын емес…

Aš tylėjau.

Мен үн қатпадым.

— Supranti… Tai pernelyg toli. Aš negaliu ten nusinešti savo kūno. Jis per sunkus.

— Түсінесің ғой. Жол ұзақ. Мен мында денемді алып кете алмаймын. Ол тым ауыр.

Aš tylėjau.

Мен үндемедім.

— Tai bus panašu į seną pamirštą žievę. Bet senos žievės neatrodo liūdnai…

— Бұл аршып тастаған ескі қабық тәріздес. Ескі қаңқалар үшін қамығудың қажеті жоқ…

Aš tylėjau.

Мен тағы үндемедім.

Jis truputį nusiminė. Bet sukaupęs paskutines jėgas tarė:

Оның батылдығы кеміп, еңсесі түсейін деген сияқты. Дегенмен, тағы бір рет тырысып көруге оқталды:

— Žinai, bus labai miela. Aš taip pat žiūrėsiu į žvaigždes. Ir visos žvaigždės bus šuliniai surūdijusiais skridiniais. Ir kiekviena žvaigždė man įpils vandens atsigerti…

— Білесің бе, керемет болады. Мен де жұлдыздарға қараймын. Мен үшін барлық жұлдыздар айналмалы шығыршығы бар құдық сияқты көрінеді. Жұлдыздардың бәрі маған су ұсынатын болады…

Aš tylėjau.

Мен үн қатпадым.

— Bus taip įdomu! Tu turėsi penkis šimtus milijonų skambalėlių, o aš turėsiu penkis šimtus milijonų šaltinių…

— Қандай қызық болады десеңші! Сенде бес жүз миллиондай сылдырмақ қоңыраулар болса, менің бес жүз миллион құдығым болады…

Ir jis taip pat nutilo. Verkė…

Жасына булығып, ол да үндемей қалды…

— Štai čia. Leisk man žengti dar vieną žingsnį vienam.

— Міне, келдік. Алға бір қадам жалғыз басуыма рұқсат ет.

Ir jis atsisėdo, nes bijojo.

Сөйтті де, ол құмға отыра кетті, себебі ол қорқып тұр еді.

Paskui tarė:

Сәлден соң:

— Žinai… mano gėlė… Aš esu už ją atsakingas! O ji tokia silpna! Ir tokia naivi! Ir turi vos keturis dyglius atsiginti nuo pasaulio…

— Білесің бе… менің гүлім… ол үшін мен жауаптымын! Ал ол өзі сондай нәзік! Өзі сондай ақкөңіл. Бүкіл дүниеден қорғану үшін түкке тұрмайтын төрт тікенегі ғана бар…

Aš taip pat atsisėdau, nes nebeįstengiau stovėti. Jis tarė:

Мен оның қасына отыра кеттім. Тік тұра беруге шамам жетпеді.

— Na… štai ir viskas…

— Мінеки… Бәрі бітті…

Truputėlį padvejojęs atsistojo. Žengė žingsnį. Aš neįstengiau nė krustelėti.

Ол тағы да аздап кідіріңкіреп қалды да, сосын орнынан тұрды. Бір адым алға басты. Мен орнымда қалшиып тұрып қалдым.

Prie jo kulkšnies blykstelėjo geltonas žaibas, ir viskas. Akimirką jis stovėjo nejudėdamas. Nesušuko. Paskui pargriuvo — tyliai, kaip griūva medis. Nepasigirdo nė garso — jį sugėrė smėlis.

Оның аяғының қасына сары найзағай жарқ еткендей болды. Ол бір мезет қозғалмай тұрып қалды. Айқайлаған жоқ. Бөрене тәрізді тұрған орнында жанына қарай қисайып құлай берді. Құм үстінде болғандықтан, сыбдыр еткен дыбыс та шықпады.

XXVII

XXVII

Ir štai jau praėjo šešeri metai… Aš dar niekam nepasakojau šios istorijos. Kai grįžau, draugai, su kuriais susitikau, džiaugėsi vėl matydami mane gyvą. Man buvo liūdna, bet jiems sakiau: „Aš pavargęs…“

Міне, содан бері алты жыл өтіп кетті… Мен бұл оқиғаны ешқашан айтқан емеспін. Жолдастарым менің аман-есен қайтып оралғаныма қуанды. Мен көңілсіз едім, оларға: «Шаршап-шалдыққандықтан болар…» дей салдым.

Dabar aš jau kiek apsiraminęs. Nors… nevisiškai ramus. Bet aš žinau, kad jis grįžo į savo planetą, nes prašvitus neradau jo kūno. Šiaip ar taip, jis nebuvo labai sunkus… O naktimis man patinka klausytis Jis pargriuvo — tyliai, kaip griūva medis žvaigždžių. Atrodo, klausaisi penkių šimtų milijonų skambalėlių…

Енді қазір жұбаныш тапқан сиятқтымын. Олай дегенім… түгелдей емес әрине. Дегенмен, мен оның планетасына қайтып оралғанына күмәнім жоқ, өйткені таң атқанда оның денесін таппағанмын. Ауыр дене де емес еді ғой… Ал түнде жұлдыздарға құлақ түргенді жақсы көремін. Олар бес миллион кішкене қоңыраулар тәрізді…

Tačiau man neduoda ramybės vienas keistas dalykas. Piešdamas antsnukį mažojo princo avelei pamiršau nupiešti odinį diržiuką! Mažasis princas niekada negalės jo užmauti avelei.

Міне, қызық нәрсе! Кішкентай ханзада үшін суретін салып берген тұмылдырыққа қайыс белбеу қосып беруді ұмытып кетіппін! Ол оны ешқашан қошақанына кигізе алмапты да. Сонда өзімнен өзім былай деп сұраймын: «Планетасында не болып жатыр екен? Мүмкін қошақан гүлді жеп қойған шығар…»

Taigi aš klausiu savęs: „Kas atsitiko jo planetoje? Gal avelė suėdė gėlę?..“ O kartais sakau sau: „Ne, žinoma, ne! Mažasis princas kasnakt pavožia savo gėlę po stikliniu gaubtu ir akylai saugo savo avelę…“ Tada būna laimingas. Ir tyliai juokiasi visos žvaigždės.

Кейде мен өзіме-өзім: «Жоқ, әрине, жоқ! Кішкентай ханзада түнге қарай гүлін шыны қалпақпен жауып қояды. Ал қошақаннан көз жазбайтын болар…» Солай деймін де, өзімді бақытты сезініп кетемін. Ал жұлдыздар болса, аспанда жайлап қана жымың қағады.

Bet paskui pagalvoju: „Kartais būname išsiblaškę, ir tada visko gali atsitikti. O gal vieną vakarą jis užmiršo stiklinį gaubtą arba naktį į lauką išslinko avelė…“ Ir tada visi skambalėliai virsta ašaromis!..

Кей кезде мен іштей: «Бірде болмаса бірде босанып кетсе бәле болғаны! Бір күні кешкісін шыны қалпақты жабуды ұмытып кетсе немесе түн ішінде қошақан сыбдырсыз босанып кетсе…» Ондай кезде қоңыраулар зар илеп жылайды!

Tai iš tikrųjų didelė paslaptis. Jums, taip pat mylintiems mažąjį princą, visas pasaulis, kaip ir man, yra vienoks, jei kažkur, nežinia kur, avelė, kurios mes niekad nematėme, suėdė rožę, ir kitoks, jei jos nesuėdė…

Жұмбақтың көкесі осында жатыр. Әлемнің адамзатқа беймәлім бір бұрышында, өмірі көрмеген бір қошақан раушан гүлді жегенін немесе жемегенін білген, мен сықылды Кішкентай ханзаданы жақсы көріп қалған сіздер үшін де мәні зор болар. Сонда бүкіл дүниеде бәрі өзгеше болып көрінер еді…

Pažvelkit į dangų. Ir paklauskit savęs: „Suėdė avelė gėlę ar ne?“ Ir pamatysite, kaip viskas keičiasi…

Аспанға көз салыңызшы. Өзіңізден: Қошақан гүлді жеп қойды ма, әлде жоқ па? — деп сұраңызшы. Сонда бәрінің басқаша өзгеріп шыға келгеніне көзіңіз жетеді…

Bet joks suaugęs žmogus niekada nesupras, kaip tai svarbu!

Мұның қаншама маңызды екенін ешқашан ешбір ересек адам түсіне бермейді!

Šis vaizdas man gražiausias ir liūdniausias pasaulyje. Čia ta pati vieta kaip ir ankstesniame puslapyje, bet aš nupiešiau ją dar kartą, kad geriau įsižiūrėtumėte. Kaip tik čia mažasis princas pasirodė Žemėje, paskui dingo.

Бұл мен үшін дүниедегі ең сұлу, әрі ең көңілсіз табиғат көрінісі. Бұл алдыңғы беттерде бейнеленген табиғат көрінісінен аумайды, бірақ мен оны тағы бір рет сізідерге көрсету үшін салдым. Міне, осы жерде Кішкентай ханзада алдымен пайда болып, сосын жоқ болып кеткен.

Įsižiūrėkit atidžiai į šį vaizdą, kad tikrai jį atpažintumėte, jeigu kada nors į Afriką keliausite dykuma. Ir jeigu jums teks keliauti ta vieta, maldauju: neskubėkit, palūkuriuokit po šia žvaigžde!

Алда-жалда Африканың шөліне сапар шегіп қалсаңыз, бұл жерді танып алу үшін назар аударып, жақсылап қарап алыңыз. Ал егер де сәті түсіп осы жерден өте қалсаңыз, сізден өтінемін, асықпаңызшы, жұлдызды аспан астында сәл ғана кідіре тұрыңыз!

Ir jeigu prie jūsų prieis auksaplaukis vaikiukas, jei jis nusijuoks ir jei nieko neatsakys klausiamas, jūs, žinoma, atspėsite, kas jis. Todėl maloniai prašau: neleiskit man liūdėti ir kuo greičiau parašykit, kad jis grįžo…

Егер десол мезетте бір балақай сізге жақындап келіп күлсе, егерде оның алтындай сары шаштары болса, сіздің сұрағыңызға жауап қайтармаса, сіз, әрине, оның кім екенін түсіне қоясыз. Қайырымды бола көріңіз! Мені сонша ренжіте бермей, маған оның тезірек қайтып келгені жайлы жазып жіберіңізші…

1943

1943