Tačiau į mano klausimą jis neatsakė. Tik paprastai tarė:

Бірақ ол менің сұрағыма жауап қатпады. Ол маған жай ғана былай деді:

— Vanduo gali būti ir atgaiva širdžiai…

— Су жүрекке де пайдалы…

Nesupratau jo žodžių, bet tylėjau… Puikiai žinojau, kad nereikia klausinėti.

Мен оның айтқанын түсінбесем де, үндемедім… Оған сұрақ қоюдың пайдасы жоқ екенін білетінмін.

Jis buvo pavargęs ir atsisėdo. Aš atsisėdau šalia. Kiek patylėjęs jis tarė:

Ол шаршаған еді. Жерге отыра кетті. Мен қасына жайғастым. Біразға созылған созылған үнсіздіктен соң ол былай деді:

— Žvaigždės gražios, nes kažkur auga gėlė, kurios nematyti…

— Көзге ілінбейтін бір гүлдің әсерінен жұлдыздар әдемі болып тұрғаны…

Atsakiau „žinoma“ ir tylėdamas žiūrėjau į mėnulio apšviestas smėlio vilnis.

Мен «Әрине» дедім де, үндеместен ай сәулесіне малынған құм толқындарына қарап отыра бердім.

— Dykuma graži, — pridūrė jis.

— Шөл дала қандай әдемі, — деп қосып қойды ол.

Tai buvo tiesa. Dykuma man visada patiko. Sėdi ant smėlio kopos. Nieko nematai. Nieko negirdi. Ir vis dėlto tyla tarsi spinduliuoja…

Онысы рас еді. Мен шөл даланы ұнатамын. Құм төбешікте отырасың. Көзге еш нәрсе түспейді. Еш дыбыс естілмейді. Сол кезде бір нәрсе сәулеленді…

— Dykuma atrodo graži dar ir dėl to, — paaiškino mažasis princas, — kad kažkur slepia šulinį…

— Шөл даланың көркін келтіретін нәрсе, — деді Кішкентай ханзада, — ол — ойламаған бір жерінде құдықтың тығылып жататыны…

Nustebau staiga supratęs, kodėl taip paslaptingai švyti smėlis. Kai buvau mažas berniukas, gyvenau sename name, ir žmonės pasakojo, kad jame paslėptas lobis. Žinoma, niekas niekada jo nerado, gal nė neieškojo. Tačiau jis tarsi užbūrė visą namą. Savo širdyje mano namas slėpė paslaptį…

Кенет менің есіме құмнан шашыраған осы жұмбақ сәуленің не екені сап ете түсті. Мен бала шағымда көне бір үйде тұрғанмын. Халықтың айтуы бойынша сол үйде тығулы қазына бар екен дейтін еді. Әрине, ешкім оны тапқан емес, мүмкін іздемеген де болар. Бірақ ол жайт сол үйді қуанышқа кенелтетін. Менің үйім құпия бір сырды жаырғандай сезілетін…

— Taip, — pasakiau mažajam princui, — nesvarbu, ar tai namas, ar žvaigždės, ar dykuma, bet jų grožio šaltinis nematomas!

— Иә, — дедім мен Кішкентай ханзадаға, үй болсын, асыпандағы жұлдыз немесе шөл дала болсын, оларды әдемі ететін нәрсені көзбен көре алмайсың!

— Aš labai džiaugiuosi, kad tu sutinki su mano drauge lape.

— Түлкімнің айтқанын қостайтыныыңа мен қуаныыштымын, — деді ол.

Paskui mažasis princas užmigo, aš paėmiau jį ant rankų ir leidausi į kelią. Buvau susijaudinęs. Man atrodė, kad nešu trapų lobį. Regėjosi, Žemėje nėra nieko trapesnio.

Кішкентай ханзада ұйықтап бара жатқан соң, оны көтеріп алдым да, жолға шықтым. Көңілім толқып кетті. Үлбіреген нәзік асыл қазынаны көтеріп келе жатқандай болдым. Жер бетінде бұдан асқан нәзік зат болмағандай көрінді.

Mėnulio šviesoje žiūrėjau į blyškią kaktą, į užmerktas akis, į vėjyje virpčiojančias plaukų sruogeles ir mąsčiau: „Tai, ką aš matau, tėra žievė. Svarbiausio nematyti…“

Айдың сәулесі түскен осы бір бозғылт маңдайына, жұмулы көздеріне, желмен желбіреген кекіл шаштарына қарап келе жатып терең ойға баттым: «Менің мына көріп тұрғаным тек сырт кейпі ғана. Ең маңызды қасиеті көзге көрінбейді…»

Jo pravertos lūpos šyptelėjo, ir aš pagalvojau: „Kai žiūriu į šį miegantį princą, mane labiausiai jaudina jo ištikimybė gėlei, rožės paveikslas, kuris švyti jame tarsi žibinto liepsna net tada, kai jis miega…“ Ir supratau, kad jis kur kas trapesnis, nei atrodo. Žibintus reikia rūpestingai saugoti: vėjo gūsis juos gali užpūsti… Taip žingsniuodamas auštant priėjau šulinį.

Оның болар-болмас ашық тұрған еріндерінен күлкі жүгіріп өткендей болған кезінде, мен тағы да іштей былай деп ойладым: «Осы Кішкентай ханзаданың көңілімді қатты елжіретер қасиеті — ол оның бір гүлге деген адалдығы, тіпті ұйықтап жатса да сол гүлдің бейнесі оған шырақтың жалынындай сәуле шашып тұратындығы…» Маған ол бұрынғыдан бетер нәзік жан болып көрінді. Шырақтарды қорғау керек: желдің лебі өшіріп тастауы мүмкін…

Jis nusijuokė, palietė virvę, ėmė sukti skridinį

Осылайша тоқтамай жүріп отырып, таң ата мен құдық тауып алдым.

XXV

XXV

— Žmonės, — tarė mažasis princas, — grūdasi į greituosius traukinius nežinodami, ko ieško. Todėl jie blaškosi ir sukasi ratu…

— Адамдар жүрдек пойызға қысыла-қымтырыла мініп алады екен, — деді Кіщкентай ханзада, — бірақ не іздеп жүргендерін өздері білмейді. Сонда олар бір жерде тыныш отыра алмай, ары-бері сапырылысады…

Paskui pridūrė:

Сосын ол сөзін сабақтап:

— Ir visiškai veltui…

— Бекер нәрсе, — деді.

Šulinys, kurį priėjome, buvo ne toks kaip kiti Sacharos šuliniai. Sacharos šuliniai — tiesiog duobės, išraustos smėlyje. Mūsiškis panėšėjo į kaimo šulinį. Tačiau čia nebuvo jokio kaimo ir aš pamaniau, kad sapnuoju.

Біз жеткен құдық сахаралық құдықтарға ұқсамайтын. Сахаралық құдықтар құмда қазылған жай шұңқыр ғана. Ал мынау ауылдың құдығы тәріздес. Алайда жан-жағымызда бірде-бір ауыл жоқ-ты, сондықтан мен түс көріп тұрғандай болдым.

— Keista, — tariau mažajam princui, — čia viskas po ranka: ir skridinys, ir kibiras, ir virvė…

— Бұл ақылға қонбайтын нәрсе, — дедім мен Кіщкентай ханзадаға, — бәрі дайын тұр: шығыршығын ойнатып көрді.

Jis nusijuokė, palietė virvę, ėmė sukti skridinį. Ir skridinys sugirgždėjo, kaip girgžda sena vėtrungė, kai ją pagaliau pajudina užsimiegojęs vėjas.

Шығыршық жел айналдырмағалы көп болған ескі жел-қақпадай шиқылдап қоя берді.

— Girdi? — paklausė mažasis princas. — Mes pažadinome šulinį, ir jis uždainavo.

— Естіп тұрмысың? — деді Кішкентай ханзада, — біз бұл құдықты оятып жібергендіктен, ол әнге басты.

Nenorėjau, kad jis pavargtų.

Мен оның күш жұмсағанын қаламай:

— Leisk man, — tariau. — Tau per sunku.

— Әкел, өзім істейін, — дедім оған, бұл сен үшін тым ауыр болады.

Lėtai ištraukiau kibirą ir pastačiau ant šulinio krašto. Mano ausyse tebeskambėjo girgždančio skri93 dinio giesmė, kibire raibuliavo vanduo, jo paviršiuje žaidė saulės zuikučiai.

Мен шелекті жайлап құдықтың ернеуіне дейін тартып шығардым. Оны жақсылап тұрып құдық шетіне орналастырып қойдым. Құлағымда шығыршықтың шиқылы қалып қойыпты. Ал әлі щайқалып тұрған судың бетінде күннің бейнесі діріл қаққандай болды.

— Noriu gurkštelėti šito vandens, — tarė mažasis princas. — Leisk man atsigerti…

— Мына суды көріп, шөлдеп кеттім, — деді Кішкентай ханзада, — маған су берші…

Ir tada aš supratau, ko jis ieškojo!

Оның не іздегенін енді ғана ұқтым.

Pakėliau kibirą jam prie lūpų. Jis atsigėrė užsimerkęs. Tai buvo panašu į šventės vaišes. Šis vanduo buvo ne tik gėrimas. Jis radosi iš ilgos kelionės po žvaigždėm, iš skridinio giesmės, iš mano rankų pastangų. Jis buvo atgaiva širdžiai, tarsi dovana.

Шелекті көтеріп, ерніне тақадым. Ол көзін жұмған күйінше судан ішті. Тамаша мерекедей еді. Бұл су басқа сусындардан өзгеше болатын. Бұл — жұлдызды аспан астындағы ұзақ жүрген сапардан, шығыршықтың үнінен, менің қолымның күшінен жаратылған су еді. Сыйлық тәрізді жүрекке жайлы тиетін.

Kai buvau mažas berniukas, taip man švytėdavo Kalėdų dovanos: Kalėdų eglutės šviesa, vidurnakčio mišių muzika, švelnūs šypsantys veidai.

Мен кішкене бала кезімде жаңа жыл шыршасының жарығы, шіркеудің түн ортасындағы месса кезіндегі әуені, жүрек жылытар күлкілер маған сыйлаған сыйлықтардың нұр шашуына септігін тигізетін.

— Tavo planetoje, — tarė mažasis princas, — viename sode žmonės augina penkis tūkstančius rožių… ir neranda, ko ieško…

— Сенің планетаңның адамдары, — деді Кішкентай ханзада, — бір бақтың өзінде бес мыңдап раушан гүлін өсіреді екен… сондықтан, олар оның ішінен өздерінің іздеген жалғыз нәрсесін таба алмайды…

— Neranda, — atsakiau.

— Таба алмайды, — деп құптадыым мен оны…

— O juk tai, ko jie ieško, būtų galima rasti vienoje rožėje ar gurkšnyje vandens…

— Әйтсе де, іздегендерін жалғыз бір гүлден немесе азғана судың көмегімен табуға болар еді ғой…

— Žinoma, — atsakiau.

— Әрине, — деп жауап қаттым мен.

Mažasis princas pridūrė:

Сосын Кішкентай ханзада сөзін былай деп жалғады:

— Bet akys aklos. Reikia ieškoti širdimi.

— Бірақ, өз соқыр. Жүрекпен іздеу керек.

Atsigėriau vandens. Kvėpuoti buvo lengva. Auštant smėlis atrodo medaus spalvos. Ir ši medaus spalva mane džiugino. Bet kodėl man buvo taip liūdna?..

Мен судан іштім. Терең дем алдым. Құм болса, алаулап атқан таң шапағымен бал тәрізді алтын түске бояялды. Бұл да мені бақытқа кенелткендей болды. Мен не үшін қиналуым керек еді…

— Tu privalai tesėti savo pažadą, — švelniai tarė mažasis princas, vėl atsisėdęs šalia manęs.

— Сен өзіңнің уәдеңе тұруың керек, — деді маған биязы үнмен Кішкентай ханзада, қайтып менің қасыма жайғасқан соң.

— Kokį pažadą?

— Қандай уәде?

— Tu žinai… antsnukį mano avelei… Juk aš atsakingas už tą gėlę!

— Есіңде ме… менің қошақаныма тұмылдырық беремін дегенсің… мен гүлім үшін жауаптымын!

Išsiėmiau iš kišenės piešinių eskizus. Mažasis princas juos pastebėjo ir nusijuokė.

Қалтамнан салған суреттерімді алып шықтым. Оларды байқап қалған Кішкентай ханзада күліп жіберді:

— Tavo baobabai truputį panašūs į kopūstus…

— Сенің баобабтарың аздап қырыққабаттарға ұқсайды екен…

— Nejau?
O aš taip didžiavausi savo baobabais!

— Немене?! Ал мен салған баобабтарымды мақтаныш тұтып жүрсем!

— O tavo lapė… jos ausys… truputį panašios į ragus… Jos per ilgos!

— Сенің түлкің… оның құлақтары… олар мүйізге ұқсап қалыпты ғой… құлақтары тіптен ұзын екен!

Jis ir vėl nusijuokė.

Сосын ол тағы күлді.

— Tu neteisus, mažyli. Aš juk nieko ir nemokėjau piešti, tik smauglius iš išorės ir iš vidaus.

— Сен тым қаталың, балақай, мен айдаһар жыланды ішкі және сыртқы кейпін бейнелеген басқа сурет салу қолымнан келмейді.

— Tiek to, bus gerai, — tarė jis. — Vaikai supras.

— Жарайды, — деді ол, — балалар оны жақсы біледі.

Taigi aš nupiešiau antsnukį. Ir kai atidaviau jį mažajam princui, man suspaudė širdį.

Сонымен, мен тұмылдырықтың суретін салып бердім. Оны ұсынып жатып жүрегім аузыма тығылғандай болды:

— Tu kažką sumanei, bet man nesakai…

— Мен білмейтін жоспарың бар сияқты…

Tačiau jis neatsakė.

Бірақ ол жауап қатпады.

— Žinai, — tarė jis, — rytoj sukanka metai, kai aš nukritau į Žemę…

Сосын маған былай деді:
— Сен білесің бе, менің Жер бетіне түскеніме ертең бір жол толады…

Paskui patylėjęs pridūrė:

Сосын біраз үнсіздіктен соң былай деді:

— Nukritau visai netoli šios vietos…

— Осы маңға таяу жерге түскенмін…

Ir paraudo.

Сөйтті де, қыызарып кетті.

Ir vėl, nesuprasdamas kodėl, pajutau keistą graudulį.

Тағы да, неге екенін білмеймін, мені бір түрлі уайым басып кетті.

Vis dėlto man šovė į galvą vienas klausimas:
— Vadinasi, prieš savaitę, tą rytą, kai mudu susipažinome, tu ne šiaip sau vaikštinėjai visiškai vienas už tūkstančio mylių nuo žmonių gyvenamų vietų? Tu ėjai į tą vietą, kur nukritai?

Дегенмен, ойыма бір сұрақ сап ете түсті:
— Демек, сегіз күн бұрын мен сені адам мекенінен мыңдаған шақырым алшақта кездестірген кезімде, жападан-жалғыз кездейсоқ қыдырып жүрмеген болдың ғой? Сен құлаған жағыңа бе алып бара жатқан екенсің ғой?

Mažasis princas vėl paraudo.

Кішкентай ханзада тағы да қызарып кетті.

Aš neryžtingai pridūriau:

Ал мен күмілжи түсіп сөзімді былай деп жалғадым:

— Gal dėl metinių?..

— Мүмкін, бір жыл толған шығар?

Mažasis princas vėl išraudo. Jis niekad neatsakinėdavo į klausimus, bet kai išrausti, tai reiškia „taip“, ar ne?

Кішкентай ханзада қайта қызарды. Ол ешқашан сұраққа жауап бермейтін, бірақ адам бетінің қызарғаны «иә» деп құптағанын білдірмейтін емес пе еді. Солай емес пе?

— Ak, — pradėjau, — aš bijau…

— Мен қорқып тұрмын, — дедім күрсініп.

Bet jis atsakė:

Бірақ ол маған былай деп жауап қатты:

— Dabar tau reikia dirbti. Eik prie savo mašinos. Aš lauksiu tavęs čia. Grįžk rytoj vakare…

— Сен енді жұмысқа кірісуге тиіссің. Ұшағыңа қайтып бар. Мен сені осы арада тосамын. Ертең кешкісін қайта орал…

Bet man buvo neramu. Prisiminiau lapę. Kai leidiesi prijaukinamas, gali tekti ir paverkti…

Дегенмен, менің көңілім саябыр таппады. Түлкі есіме түсіп кетті. Қолға үйретіп алуға жол берсең, кейін жылайтын кезге де душар болуың ықтимал.

XXVI

XXVI

Šalia šulinio stūksojo senos akmeninės sienos griuvėsiai. Kitą vakarą baigęs darbą grįžau ten ir jau iš tolo pamačiau, kad mažasis princas sėdi ant sienos nukoręs kojas. Išgirdau jo balsą:

Құдықтың маңында қирап қалған ежелгі тас қабырғаның қалдығы бар еді. Келесі күні кешкісін жұмысынан қайтып келе жатқанда аяқтарын салбыратып тас қабырғаның үстінде отырған Кішкентай ханзадам алыстан көзіме түсті. Құлағым оның айтып жатқан сөзі шалынды:

— Argi tu neprisimeni? — kalbėjo jis. — Tai buvo visai ne čia!

— Сонымен сенің есіңде қалғаны ма? — деп жатты ол. — Тіпті де бұл жер емес қой!

Tikriausiai kažkas jam atsakė, nes jis paprieštaravo:

Басқа бір дауыс жауап берген болар, өйткені ол былай деп тіл қатты:

— Taip, taip, diena ta pati, bet vieta kita…

— Иә! Иә! Дәл сол күн, бірақ бұл жер емес…

Toliau tebežingsniavau prie sienos, bet vis dar nieko nemačiau ir negirdėjau. O mažasis princas ir vėl kažkam atsakė:

Мен қабырғаға дейін жақындап келдім. Көзіме әлі ештеңе түспеді. Сонда да, Кішкентай ханзада тағы да былай деді:

— …Na, žinoma. Pamatysi, kur smėlyje prasideda mano pėdos. Palauk manęs ten. Šiąnakt aš ateisiu.

— …Әрине, Сен менің құмдағы ізім қай жерден басталатынын қара. Мені сол жерде күтсең болғаны. Бүгін түнде мен сонда боламын.

Jau buvau apie dvidešimt metrų nuo sienos, bet vis dar nieko nemačiau.

Қабырғаға дейін жиырма қадам қалды, ал менің көзіме әлі ештеңе шалынбады.

Kiek patylėjęs, mažasis princas vėl prašneko:

Кішкентай ханзада біраз үнсіздіктен соң тағы да былай деді:

— O ar tavo nuodai geri? Ar tu tikra, kad man nereikės ilgai kankintis?

— Сенің уың күшті ме? Сен маған ұзақ азап шектірмейтініңе сенімдісің бе?

Suspausta širdim sustojau, bet vis dar nesupratau.

Мен тұрған жерімде қатып қалдым, ал жүрегім шым ете түсті. Бірақ әлі ештеңе түсінетін емеспін.

— Dabar eik šalin… — tarė jis. — Aš noriu nulipti!

— Енді кете бер, — деді ол… — Менің жерге түскім келіп тұр!

Tada nudelbiau akis žemyn prie sienos papėdės, ir šokte pašokau! Pakėlusi galvą į mažąjį princą, ten buvo viena iš tų geltonų gyvačių, kurios gali nužudyti žmogų per pusę minutės.

Аяқ астына еңкейіп қарағаным сол екен, тұрған орнымнан ыршып кеттім. Отыз секунд ішінде мерт ететін сары жыланның бірі Кішкентай ханзадаға оқтай қадалып тұрған еді.

Ieškodamas kišenėje revolverio bėgte pasileidau prie jos, bet išgirdusi mano žingsnius gyvatė tyliai nuvinguriavo smėliu tarsi mirštantis upeliukas ir skimbčiodama it metalas neskubėdama pasislėpė tarp akmenų.

Қалтамды ақтарып, тапаншамды іздеген қалпымша жыланға қарай жүгірдім. Бірақ менің тысырымды естіп қалған жылан асығып — аптықпай, жай ғана құмға сіңіп бара жатқан бұлақтай баяу иреңдеп барып, жездей сыңғыр етті де, тастардың саңылауына кіріп кетті.

Pribėgau prie sienos pačiu laiku ir pagavau į glėbį savo mažąjį princą. Jis buvo išblyškęs it drobė.

Мен түрі сұп-сұр болып кеткен Кішкентай ханзадамды қағып алу үшін, қабырға іргесіне дер кезінде жеттім.

— Ką tai reiškia? Kodėl tu kalbiesi su gyvatėmis?

— Бұл не сұмдық! Сен енді жыландармен әңгімелесетін болғанбысың!

„Dabar eik šalin… — tarė jis. — Aš noriu nulipti!“ Nuvyniojau jam nuo kaklo amžinąjį auksinį šaliką, sudrėkinau skruostus ir daviau truputėlį atsigerti vandens. Dabar nebedrįsau jo klausinėti. Jis rimtai pažvelgė į mane ir apsivijo man kaklą rankomis. Jutau, kaip daužosi jo širdelė — tarsi mirtinai pašauto paukščio. Jis tarė:

Мен оның өмірі тастамайтын алтын түстес сары бөкебайын шештім. Самайын сулап, су жұтқыздым. Оған сұрақ қоюға батылым жетпеді. Ол маған байыптап қарады да, қолымен мойнымды құшақтап алды. Мен оның жүрегі мылтықтың оғы тиіп мертіккен құс тәрізді әлсіз соғып тұрғанын байқадым. Ол маған:

— Džiaugiuosi, kad tu suradai, kas ten buvo atsitikę tavo mašinai. Dabar galėsi grįžti namo…

— Мен сенің ұшағыңның ақауын тапқаныңа қуаныштымын. Сен енді өз еліңе қайта аласың…

— Iš kur žinai?

— Оны қайдан білдің?

Kaip tik ketinau jam pasakyti, kad man visai netikėtai pavyko sutaisyti lėktuvą!

Мен оған жұмысымның оңға басқанын енді айтпақшы болып оқталып отыр едім.

Jis neatsakė į mano klausimą, tik tarė:

Ол еш жауап қатпастан былай деп сөзін сабақтады:

— Šiandien aš irgi grįžtu namo…

— Мен де бүгін үйіе қайтамын…

Ir liūdnai pridūrė:

Сәлден кейін мұңға бата:

— Tai kur kas toliau… ir daug sunkiau…

— Ол анағұрлым алыс… анағұрлым қиын нәрсе.

Jutau, kad dedasi kažkas keista. Spaudžiau jį glėbyje tarsi kūdikį ir vis dėlto man atrodė, kad jis slysta žemyn į bedugnę ir aš nieko negaliu padaryti…

Мен бір ғажайыптан тыс нәрсенің болып жатқанын сездім. Оны кішкене бөбекке ұқсатып, құшағыма алдым. Сонда да ол маған құшағымнан сытылып шығып, мен сақтап қала алмайтын құрдымға құлап бара жатқандай сезілді.

Susirūpinusiu žvilgsniu jis žiūrėjo į tolį.

Ол ұшы-қиырсыз алыста адасқандай көзқараспен қарады.

— Aš turiu tavo avelę. Ir dėžę avelei. Ir antsnukį…

— Менде сенің қошақаның бар. Қошақан үшін жасалынған жәшкі те бар. Сосын оның тұмылдырығы бар…

Jis liūdnai nusišypsojo.

Сөйдеді де, мұңды түрмен күлімсіреді.

Aš ilgai laukiau. Jutau, kad jis pamažu atsigauna.

Мен ұзақ күттім. Бетіне қан жүгіріп, аздап жылына бастағандай болды.

— Tu išsigandai, mažyli…

— Балақай, сен үрейленіп қалғансың-ау деймін…

Žinoma, jis buvo išsigandęs! Bet tyliai nusijuokė:

Әрине, тұла бойын қорқыныш билеген ғой. Алайда, ол жай ғана езу тартып:

— Šį vakarą man bus daug baisiau…

— Үрейдің көкесін бүгін кешке көрермін…

Mane vėl nutvilkė šaltis: jutau, kad atsitiks kažkas nepataisoma. Ir supratau, jog neištverčiau, jei nebegirdėčiau jo juoko. Tas juokas man buvo tarsi šaltinis dykumoje…

Көмек беруге шамам келмейтін нәрсе боларын сезгендей тағы да тұла бойым түршігіп кетті. Бұл күлкіні ешқашан естімеуім мүмкін деген ойға төзе алмайтынымды түсіндім. Оның күлкісі мен үшін шөл даладағы сылдырап аққан бұлақтай еді.