Traduzione di Nini Bompiani Bregoli.

LEONOWI WERTH

A LEONE WERTH

Przepraszam wszystkie dzieci za poświęcenie tej książki dorosłemu. Mam ważne ku temu powody: ten dorosły jest moim najlepszym przyjacielem na świecie. Drugi powód: ten dorosły potrafi zrozumieć wszystko, nawet książki dla dzieci. Mam też trzeci powód: ten dorosły znajduje się we Francji, gdzie cierpi głód i chłód. I trzeba go pocieszyć.

Domando perdono ai bambini di aver dedicato questo libro a una persona grande. Ho una scusa seria: questa persona grande è il miglior amico che abbia al mondo. Ho una seconda scusa: questa persona grande può capire tutto, anche i libri per bambini; e ne ho una terza: questa persona grande abita in Francia, ha fame, ha freddo e ha molto bisogno di essere consolata.

Jeśli te powody nie wystarczą — chętnie poświęcę tę książkę dziecku, jakim był kiedyś ten dorosły. Wszyscy dorośli byli kiedyś dziećmi. Choć niewielu z nich o tym pamięta. Zmieniam, więc moją dedykację:

E se tutte queste scuse non bastano, dedicherò questo libro al bambino che questa grande persona è stato. Tutti i grandi sono stati bambini una volta. (Ma pochi di essi se ne ricordano). Perciò correggo la mia dedica:

LEONOWI WERTH, GDY BYŁ MAŁYM CHŁOPCEM

A LEONE WERTH QUANDO ERA UN BAMBINO

ROZDZIAŁ 1

I

Gdy miałem sześć lat, zobaczyłem pewnego razu wspaniały obrazek w książce opisującej puszczę dziewiczą. Książka nazywała się „Historie prawdziwe”. Obrazek przedstawiał węża boa, połykającego drapieżne zwierzę. Oto kopia rysunku:

Un tempo lontano, quando avevo sei anni, in un libro sulle foreste primordiali, intitolato «Storie vissute della natura», vidi un magnifico disegno. Rappresentava un serpente boa nell’atto di inghiottire un animale. Eccovi la copia del disegno.

W książce było napisane: „Węże boa połykają w całości schwytane zwierzęta. Następnie nie mogą się ruszać i śpią przez sześć miesięcy, dopóki zdobycz nie zostanie strawiona”.

C’era scritto: «I boa ingoiano la loro preda Tutta intera, senza masticarla. Dopo di che non riescono più a muoversi e dormono durante i sei mesi che la digestione richiede».

Po obejrzeniu obrazka wiele myślałem o życiu dżungli. Pod wpływem tych myśli udało mi się przy pomocy kredki stworzyć mój pierwszy rysunek. Rysunek numer 1. Wyglądał on tak:

Meditai a lungo sulle avventure della jungla. E a mia volta riuscii a tracciare il mio primo disegno. Il mio disegno numero uno. Era così:

Pokazałem moje dzieło dorosłym i spytałem, czy ich przeraża.

Mostrai il mio capolavoro alle persone grandi, domandando se il disegno li spaventava.

— Dlaczego kapelusz miałby przerażać? — odpowiedzieli dorośli.

Ma mi risposero: «Spaventare? Perché mai, uno dovrebbe essere spaventato da un cappello?»

Mój obrazek nie przedstawiał kapelusza. To był wąż boa, który trawił słonia. Narysowałem następnie przekrój węża, aby dorośli mogli zrozumieć. Im zawsze trzeba tłumaczyć. Mój rysunek numer 2 wyglądał następująco:

Il mio disegno non era il disegno di un cappello. Era il disegno di un boa che digeriva un elefante. Affinché vedessero chiaramente che cos’era, disegnai l’interno del boa. Bisogna sempre spiegargliele le cose, ai grandi. Il mio disegno numero due si presentava così:

Dorośli poradzili mi, abym porzucił rysowanie węży zamkniętych oraz otwartych i abym się raczej zajął geografią, historią, arytmetyką i gramatyką. W ten sposób. mając lat sześć, porzuciłem wspaniałą karierę malarską.

Questa volta mi risposero di lasciare da parte i boa, sia di fuori che di dentro, e di applicarmi invece alla geografia, alla storia, all’aritmetica e alla grammatica. Fu così che a sei anni io rinunziai a quella che avrebbe potuto essere la mia gloriosa carriera di pittore.

Zraziłem się niepowodzeniem rysunku numer 1 i numer 2. Dorośli nigdy nie potrafią sami zrozumieć. A dzieci bardzo męczy konieczność stałego objaśniania.

Il fallimento del mio disegno numero uno e del mio disegno numero due mi aveva disanimato. I grandi non capiscono mai niente da soli e i bambini si stancano a spiegargli tutto ogni volta.

Musiałem wybrać sobie inny zawód: zostałem pilotem. Latałem po całym świecie i muszę przyznać, że znajomość geografii bardzo mi się przydała.

Allora scelsi un’altra professione e imparai a pilotare gli aeroplani. Ho volato un po’ sopra tutto il mondo: e veramente la geografia mi è stata molto utile.

Potrafiłem jednym rzutem oka odróżnić Chiny od Arizony. Ta wiedza oddaje duże usługi, szczególnie wówczas, gdy się błądzi nocą.

A colpo d’occhio posso distinguere la Cina dall’Arizona, e se uno si perde nella notte, questa sapienza è di grande aiuto.

Zawód pilota dał mi okazję do licznych spotkań z wieloma poważnymi ludźmi. Wiele czasu spędziłem z dorosłymi. Obserwowałem ich z bliska. Lecz to nie zmieniło mej opinii o nich.

Ho incontrato molte persone importanti nella mia vita, ho vissuto a lungo in mezzo ai grandi. Li ho conosciuti intimamente, li ho osservati proprio da vicino. Ma l’opinione che avevo di loro non è molto migliorata.

Gdy spotykałem dorosłą osobę, która wydawała mi się trochę mądrzejsza, robiłem na niej doświadczenie z moim rysunkiem numer 1, który stale nosiłem przy sobie. Chciałem wiedzieć, czy mam do czynienia z osobą rzeczywiście pojętną.

Quando ne incontravo uno che mi sembrava di mente aperta, tentavo l’esperimento del mio disegno numero uno, che ho sempre conservato. Cercavo di capire così se era veramente una persona comprensiva.

Lecz za każdym razem odpowiadano mi: „To jest kapelusz.”

Ma, chiunque fosse, uomo o donna, mi rispondeva: «È un cappello».

Wobec tego nie rozmawiałem ani o wężach boa, ani o lasach dziewiczych, ani o gwiazdach. Starałem się być na poziomie mego rozmówcy. Rozmawiałem o brydżu, golfie, polityce i krawatach. A dorosły był zadowolony, że poznał tak rozsądnego człowieka.

E allora non parlavo di boa, di foreste primitive, di stelle. Mi abbassavo al suo livello. Gli parlavo di bridge, di golf, di politica, di cravatte. E lui era tutto soddisfatto di avere incontrato un uomo tanto sensibile.

ROZDZIAŁ 2

II

W ten sposób, nie znajdując z nikim wspólnego języka, prowadziłem samotne życie aż do momentu przymusowego lądowania na Saharze. Było to sześć lat temu.

Così ho trascorso la mia vita solo, senza nessuno cui poter parlare, fino a sei anni fa quando ebbi un incidente col mio aeroplano, nel deserto del Sahara.

Coś się zepsuło w motorze. Ponieważ nie towarzyszył mi ani mechanik, ani pasażerowie, musiałem sam zabrać się do bardzo trudnej naprawy.

Qualche cosa si era rotta nel motore, e siccome non avevo con me né un meccanico, né dei passeggeri, mi accinsi da solo a cercare di riparare il guasto.

Była to dla mnie kwestia życia lub śmierci. Miałem zapas wody zaledwie na osiem dni.

Era una questione di vita o di morte, perché avevo acqua da bere soltanto per una settimana.

Pierwszego wieczoru zasnąłem na piasku, o tysiąc mil od terenów zamieszkałych. Byłem bardziej osamotniony, niż rozbitek na tratwie pośrodku oceanu.

La prima notte, dormii sulla sabbia, a mille miglia da qualsiasi abitazione umana. Ero più isolato che un marinaio abbandonato in mezzo alt’oceano, su una zattera, dopo un naufragio.

Toteż proszę sobie wyobrazić moje zdziwienie, gdy o świcie obudził mnie czyjś głosik. Posłyszałem:

Potete Immaginare il mio stupore di essere svegliato all’alba da una strana vocetta:

— Proszę cię, narysuj mi baranka.

«Mi disegni, per favore, una pecora?»

— Co takiego?

«Cosa?»

— Narysuj mi baranka.

«Disegnami una pecora».

Zerwałem się na równe nogi. Przetarłem dobrze oczy. Natężyłem wzrok. I zobaczyłem niezwykłego małego człowieka, który bacznie mi się przyglądał.

Balzai in piedi come fossi stato colpito da un fulmine. Mi strofinai gli occhi più volte guardandomi attentamente intorno. E vidi una straordinaria personcina che mi stava esaminando con grande serietà.

Oto jego najlepszy portret, który udało mi się zrobić później:

Qui potete vedere il miglior ritratto che riuscii a fare di lui, più tardi.

Oczywiście nie jest on na tym rysunku tak czarujący jak w rzeczywistości. To nie moja wina. Gdy miałem sześć lat, dorośli zniechęcili mnie do malarstwa i dlatego umiem rysować tylko węże boa zamknięte i otwarte.

Ma il mio disegno è molto meno affascinante del modello. La colpa non è mia, però. Con lo scoraggiamento che hanno dato i grandi, quando avevo sei anni, alla mia carriera di pittore, non ho mai imparato a disegnare altro che serpenti boa dal di fuori o serpenti boa dal di dentro.

Patrzyłem na to zjawisko oczyma okrągłymi ze zdziwienia. Nie zapominajcie, że znajdowałem się o tysiąc mil od terenów zamieszkałych. Tymczasem człowieczek nie wyglądał ani na zabłąkanego, ani na ginącego ze zmęczenia, ani na umierającego z pragnienia czy głodu, ani na przestraszonego.

Ora guardavo fisso l’improvvisa apparizione con gli occhi fuori dall’orbita per lo stupore. Dovete pensare che mi trovavo a mille miglia da una qualsiasi regione abitata, eppure il mio ometto non sembrava smarrito in mezzo alle sabbie, né tramortito per la fatica, o per la fame, o per la sete, o per la paura.

W niczym nie przypominał dziecka zgubionego w środku pustyni, o tysiąc mil od miejsc zamieszkałych. Gdy wreszcie odzyskałem mowę, odezwałem się:

Niente di lui mi dava l’impressione di un bambino sperduto nel deserto, a mille miglia da qualsiasi abitazione umana. Quando finalmente potei parlare gli domandai:

— Ale… cóż ty tutaj robisz?

«Ma che cosa fai qui?»

A on powtórzył bardzo powoli, jak gdyby chodziło o niezwykle ważną sprawę:

Come tutta risposta, egli ripeté lentamente come si trattasse di cosa di molta importanza:

— Proszę cię, narysuj mi baranka…

«Per piacere, disegnami una pecora…»

Zawsze ulega się urokowi tajemnicy. Pomimo niedorzeczności sytuacji — byłem bowiem o tysiąc mil od terenów zamieszkałych i grozi mi niebezpieczeństwo śmierci — wyciągnąłem z kieszeni kartkę papieru i wieczne pióro.

Quando un mistero è così sovraccarico, non si osa disubbidire. Per assurdo che mi sembrasse, a mille miglia da ogni abitazione umana, e in pericolo di morte, tirai fuori dalla tasca un foglietto di carta e la penna stilografica.

W tym momencie przypomniałem sobie, że przecież uczyłem się tylko geografii, historii, rachunków i gramatyki, więc zmartwiony powiedziałem chłopcu, że nie umiem rysować. Ale on odrzekł:

Ma poi ricordai che i miei studi si erano concentrati sulla geografia, sulla storia, sull’aritmetica e sulla grammatica e gli dissi, un po’ di malumore, che non sapevo disegnare. Mi rispose:

— To nic nie szkodzi. Narysuj mi baranka.

«Non importa. Disegnami una pecora…»

Ponieważ nigdy w życiu nie rysowałem baranka, pokazałem mu jeden z dwóch rysunków, jakie umiałem zrobić: rysunek węża boa zamkniętego. Ku memu zdziwieniu chłopczyk odpowiedział:

Non avevo mai disegnato una pecora e allora feci per lui uno di quei due disegni che avevo fatto molte volte: quello del boa dal di fuori; e fui sorpasso di sentirmi rispondere:

— Nie, nie. Nie chcę słonia połkniętego przez węża boa. Boa jest zbyt niebezpieczny, a słoń za duży. Mam za mało miejsca. Potrzebny mi jest baranek. Narysuj mi baranka.

«No, no, no! Non voglio l’elefante dentro al boa. Il boa è molto pericoloso e l’elefante molto ingombrante. Dove vivo io tutto è molto piccolo. Ho bisogno di una pecora: disegnami una pecora».

Narysowałem baranka.

feci il disegno.

Mały przyjrzał się uważnie i rzekł:

Lo guardò attentamente, e poi disse:

— Nie, ten baranek jest już bardzo chory. Zrób innego.

«No! Questa pecora è malaticcia. Fammene un’altra».

Narysowałem.

Feci un altro disegno.

Mały przyjaciel uśmiechnął się grzecznie z pobłażaniem:

Il mio amico mi sorrise gentilmente, con indulgenza.

— Przyjrzyj się. To nie jest baranek, to baran. On ma rogi.

«Lo puoi vedere da te», disse, «che questa non è una pecora. È un ariete. Ha le corna».

Zrobiłem nowy rysunek.

Rifeci il disegno una terza volta,

Ale został odrzucony tak jak poprzedni:

ma fu rifiutato come i tre precedenti.

— Ten baranek jest za stary. Chcę mieć baranka, który będzie długo żył.

«Questa è troppo vecchia. Voglio una pecora che possa vivere a lungo».

Tracąc już cierpliwość — chciałem bowiem jak najprędzej zabrać się do naprawy motoru nabazgrałem ten obrazek.

Questa volta la mia pazienza era esaurita, avevo fretta di rimettere a posto il mio motore. Buttai giù un quarto disegno.

I powiedziałem:

E tirai fuori questa spiegazione:

— To jest skrzynka. Baranek, którego chciałeś mieć, jest w środku.

«Questa è soltanto la sua cassetta. La pecora che volevi sta dentro».

Byłem bardzo zdziwiony, widząc radość na buzi małego krytyka.

Fui molto sorpreso di vedere il viso del mio piccolo giudice illuminarsi:

— To jest właśnie to, czego chciałem. Czy myślisz, ze trzeba dużo trawy dla tego baranka?

«Questo è proprio quello che volevo. Pensi che questa pecora dovrà avere una gran quantità d’erba?»

— Dlaczego pytasz?

«Perché?»

— Bo mam tak mało miejsca …

«Perché dove vivo io, tutto è molto piccolo…»

— Na pewno wystarczy. Dałem ci zupełnie małego baranka.

«Ci sarà certamente abbastanza erba per lei, è molto piccola la pecora che ti ho data».

Pochylił główkę nad rysunkiem.
— Nie taki znowu mały. Zobacz, zasnął…

Si chinò sul disegno: «Non così piccola che — oh, guarda! — si è messa a dormire…»

Tak wyglądał początek mojej znajomości z Małym Księciem.

E fu così che feci la conoscenza del piccolo principe.

ROZDZIAŁ 3

III

Dużo czasu upłynęło, zanim zrozumiałem, skąd przybył. Mały Książę, choć sam zadawał mi wiele pytań udawał, że moich nie słyszy.

Ci misi molto tempo a capire da dove venisse. Il piccolo principe, che mi faceva una domanda dopo l’altra, pareva che non sentisse mai le mie.

Dopiero z wypowiedzianych przypadkowo słów poznałem jego historię. Kiedy po raz pierwszy ujrzał mój samolot (nie narysuję mego samolotu, ponieważ jest to rysunek zbyt trudny), zapytał:

Sono state le parole dette per caso che, poco a poco, mi hanno rivelato tutto. Così, quando vide per la prima volta il mio aeroplano (non lo disegnerò perché sarebbe troppo complicato per me), mi domandò:

— Co to za przedmiot?

«Che cos’è questa cosa?»

— To nie jest przedmiot. To lata. To samolot. To mój samolot.

«Non è una cosa — vola. È un aeroplano. È il mio aeroplano».

Byłem bardzo dumny, mogąc mu powiedzieć, latam. Wtedy zapytał:

Ero molto fiero di fargli sapere che volavo. Allora gridò:

— Jak to? Spadłeś z nieba?

«Come? Sei caduto dal cielo!»

— Tak — odparłem skromnie.

«Sì», risposi modestamente.

— Ach, to zabawne…

«Ah! Questa è buffa…»

I Mały Książe wybuchnął śmiechem, który mnie rozgniewał. Wolałbym, aby poważniej traktowano moje nieszczęście. Po chwili powiedział:

E il piccolo principe scoppiò in una bella risata che mi irritò. Voglio che le mie disgrazie siano prese sul serio. Poi riprese:

— A więc ty też spadłeś z nieba? Z jakiej planety pochodzisz?

«Allora anche tu vieni dal cielo! Di quale pianeta sei?»

W tym momencie rozjaśnił mi się nieco mrok otaczający jego zjawienie się i spytałem natychmiast:

Intravidi una luce, nel mistero della sua presenza, e lo interrogai bruscamente:

— Więc ty przybyłeś z innej planety?

«Tu vieni dunque da un altro pianeta?»

Ale on nie odpowiadał. Schylił głowę i uważnie przyglądał się memu samolotowi.

Ma non mi rispose. Scrollò gentilmente il capo osservando l’aeroplano.

— To prawda. Przy pomocy czegoś takiego nie mogłeś przybyć z daleka.

«Certo che su quello non puoi venire da molto lontano…»

I pogrążył się w rozmyślaniach. Następnie wyjął z kieszeni baranka i zaczął uważnie przyglądać się swemu skarbowi.

E si immerse in una lunga meditazione. Poi, tirando fuori dalla tasca la mia pecora, sprofondò nella contemplazione del suo tesoro.

Możecie sobie wyobrazić, jak bardzo byłem zaintrygowany tym zagadkowym zwierzeniem o innych planetach. Starałem się zatem dowiedzieć czegoś więcej.

Voi potete bene immaginare come io fossi incuriosito da quella mezza confidenza su «gli altri pianeti». Cercai dunque di tirargli fuori qualche altra cosa:

— Skąd przybyłeś, mój mały? Gdzie jest twój dom? Dokąd chcesz zabrać baranka?

«Da dove vieni, ometto? Dov’è la tua casa? Dove vuoi portare la mia pecora?»

Po chwili pełnej skupienia powiedział:

Mi rispose dopo un silenzio meditativo:

— Dobrą stroną tej skrzynki, którą mi dałeś, jest to, że będzie w nocy jego domkiem.

«Quello che c’è di buono, è che la cassetta che mi hai dato, le servirà da casa per la notte».

— Naturalnie. Jeżeli będziesz grzeczny, dam ci jeszcze linkę i palik, abyś mógł go w dzień przywiązywać.

«Certo. E se sei buono ti darò pure una corda per legare la pecora durante il giorno. E un paletto».

Ta propozycja uraziła Małego Księcia.

La mia proposta scandalizzò il piccolo principe.

— Przywiązywać? Też pomysł!

«Legarla? Che buffa idea!»

— Jeżeli go nie przywiążesz, to pójdzie gdziekolwiek i zginie.

«Ma se non la leghi andrà in giro e si perderà…»

Mój mały przyjaciel znowu się roześmiał.

Il mio amico scoppiò in una nuova risata:

— A gdzież on ma iść?

«Ma dove vuoi che vada!»

— Gdziekolwiek, prosto przed siebie.

«Dappertutto. Dritto davanti a sé…»

Wtedy Mały Książę powiedział z powagą:

E il piccolo principe mi rispose gravemente:

— To nie ma znaczenia. Ja mam tak mało miejsca.

«Non importa, è talmente piccolo da me!»

Następnie dorzucił z odrobiną — jak mi się wydawało — smutku:

E con un po’ di malinconia, forse, aggiunse:

— Idąc prosto przed siebie nie można zajść daleko …

«Dritto davanti a sé non si può andare molto lontano…»