— Патух вулкан цi дзейнiчае — гэта для нас, географаў, не мае анiякага значэння, — сказаў географ. — Для нас важна адно: сама гара. Яна заўсёды нязменная.

«Che i vulcani siano spenti o in azione, è lo stesso per noi», disse il geografo. «Quello che conta per noi è il monte, lui non cambia».

— Але што такое — «эфемерны»? — паўтарыў Маленькi прынц, якi нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне.

«Ma che cosa vuol dire “effimero”?» ripeté il piccolo principe che in vita sua non aveva mai rinunciato a una domanda una volta che l’aveva fatta.

— Гэта «тое, што можа знiкнуць у блiжэйшы час».

«Vuol dire “che è minacciato di scomparire in un tempo breve”».

— Мая кветка можа знiкнуць у блiжэйшы час?

«Il mio fiore è destinato a scomparire presto?»

— Безумоўна.

«Certamente».

«Мая кветка эфемерная, — падумаў Маленькi прынц, — i ў яе ўсяго чатыры калючкi, каб абаранiць сябе ў гэтым свеце! А я пакiнуў яе зусiм адну на планеце!»

Il mio fiore è effimero, si disse il piccolo principe, e non ha che quattro spine per difendersi dal mondo! E io l’ho lasciato solo!

Упершыню ён пашкадаваў, што пакiнуў сваю красуню. Але ён усё-такi ўзяў сябе ў рукi i спытаў:

E per la prima volta si senti pungere dal rammarico. Ma si fece coraggio:

— Што б вы параiлi мне наведаць?

«Che cosa mi consigliate di andare a visitare?»

— Планету Зямля, — адказаў яму географ. — Пра яе ходзiць добрая слава…

«Il pianeta Terra», gli rispose il geografo. «Ha una buona reputazione…»

I Маленькi прынц рушыў у дарогу, але думкi яго былi пра самотную кветку…

E il piccolo principe se ne andò pensando al suo fiore.

РАЗДЗЕЛ ХVI

XVI

Такiм чынам, сёмай планетай была Зямля.

Il settimo pianeta fu dunque la Terra.

Зямля не простая планета! Тут налiчваецца сто адзiнаццаць каралёў (i негрыцянскiх, вядома), сем тысяч географаў, дзевяцьсот тысяч дзялкоў, сем з палавiнай мiльёнаў п’янiц, трыста адзiнаццаць мiльёнаў славалюбаў, — усяго каля двух мiльярдаў дарослых.

La Terra non è un pianeta qualsiasi! Ci si contano cento e undici re (non dimenticando, certo, i re negri), settemila geografi, novecentomila uomini d’affari, sette milioni e mezzo di ubriaconi, trecentododici milioni di vanitosi, cioè due miliardi circa di adulti.

Каб вы маглi ўявiць памеры Зямлi, дастаткова сказаць, што да адкрыцця электрычнасцi тут трэба было трымаць на ўсiх шасцi кантынентах цэлую армiю лiхтаршчыкаў з чатырохсот шасцiдзесяцi дзвюх тысяч пяцiсот адзiнаццацi чалавек.

Per darvi un’idea delle dimensioni della Terra, vi dirò che prima dell’invenzione dell’elettricità bisognava mantenere, sull’insieme dei sei continenti, una vera armata di quattrocentosessantaduemila e cinquecentoundici lampionai per accendere i lampioni.

Калi паглядзець збоку, гэта было незабыўнае вiдовiшча. Рухi гэтай армii падпарадкоўвалiся дакладнаму рытму, зусiм як у балеце.

Visto un po’ da lontano faceva uno splendido effetto. I movimenti di questa armata erano regolati come quelli di un balletto d’opera.

Спачатку выступалi лiхтаршчыкi Новай Зеландыi i Аўстралii. Яны запальвалi свае лiхтары i iшлi спаць. Потым наступала чарга лiхтаршчыкаў Кiтая i Сiбiры. Яны выконвалi свой танец i таксама непрыкметна знiкалi за кулiсамi.

Prima c’era il turno di quelli che accendevano i lampioni della Nuova Zelanda e dell’Australia. Dopo di che, questi, avendo accesi i loro lampioni, se ne andavano a dormire. Allora entravano in scena quelli della Cina e della Siberia. Poi anch’essi se la battevano fra le quinte.

Пасля прыходзiла чарга лiхтаршчыкаў Расii i Iндыi. Пасля — лiхтаршчыкаў Афрыкi i Эўропы. Пасля Паўднёвай Амерыкi. А там — Паўночнай Амерыкi.

Allora veniva il turno dei lampionai della Russia e delle Indie. Poi di quelli dell’Africa e dell’Europa. Poi di quelli dell’America del Sud e infine di quelli dell’America del Nord.

I нiколi яны не блыталi парадку выхаду на сцэну. Гэта было проста грандыёзна.

E mai che si sbagliassero nell’ordine dell’entrata in scena. Era grandioso.

I толькi лiхтаршчык адзiнага лiхтара на Паўночным полюсе i яго калега на Паўднёвым полюсе вялi жыццё ў гультайстве i бесклапотнасцi: iм даводзiлася запальваць свае лiхтары ўсяго двойчы ў год.

Soli, il lampionaio dell’unico lampione del Polo Nord e il confratello dell’unico lampione del Polo Sud, menavano vite oziose e noncuranti: lavoravano due volte all’anno.

РАЗДЗЕЛ ХVII

XVII

Калi чалавек сiлiцца паказаць сваю дасцiпнасць, ён мiжволi трошкi прыхлусiць. Гэтак сталася i са мной, калi я казаў вам пра лiхтаршчыкаў. Баюся, што ў тых, хто не ведае нашай планеты, створыцца няправiльнае ўяўленне пра яе. Людзi займаюць вельмi мала месца на зямлi.

Capita a volte, volendo fare dello spirito, di mentire un po’. Non sono stato molto onesto parlandovi degli uomini che accendono i lampioni. Rischio di dare a quelli che non lo conoscono una falsa idea del nostro pianeta. Gli uomini occupano molto poco posto sulla Terra.

Калi б два мiльярды жыхароў, якiя насяляюць зямлю, шчыльна, як на мiтынгу, пасталi адзiн каля аднаго, яны б свабодна ўмясцiлiся на прасторнай плошчы ў дваццаць мiль даўжынёй i дваццаць шырынёй. Усё чалавецтва можна было б размясцiць на сама маленькiм астраўку Цiхага акiяна.

Se i due miliardi di abitanti che popolano la Terra stessero in piedi e un po’ serrati, come per un comizio, troverebbero posto facilmente in una piazza di ventimila metri di lunghezza per ventimila metri di larghezza. Si potrebbe ammucchiare l’umanità su un qualsiasi isolotto del Pacifico.

Дарослыя, канечне, не павераць у гэта. Яны думаюць, што займаюць вельмi шмат месца. Яны здаюцца самi сабе велiчнымi, як баабабы. А вы парайце iм зрабiць дакладны разлiк. Гэта прыйдзецца iм даспадобы, яны ж без памяцi ад лiчбаў. А вы лепей не марнуйце часу на гэтую нудную работу. Яна нi да чаго. Вы i без таго мне верыце.

Naturalmente i grandi non vi crederebbero. Si immaginano di occupare molto posto. Si vedono importanti come dei baobab. Consigliategli allora di fare dei calcoli, adorano le cifre e gli piacerà molto. Ma non perdete il vostro tempo con questo pensiero, è inutile, visto che avete fiducia in me.

Маленькi прынц, трапiўшы на Зямлю, быў дужа здзiўлены, што нiкога не ўбачыў. Ён ужо засумняваўся, цi не памылiўся часам планетай, як тут у пяску заварушылася нейкае колца колеру месячнага святла.

Il piccolo principe, arrivato sulla Terra, fu molto sorpreso di non vedere nessuno. Aveva già paura di essersi sbagliato di pianeta, quando un anello del colore della luna si mosse nella sabbia.

— Добры вечар, — на ўсякi выпадак прывiтаўся Маленькi прынц.

«Buona notte», disse il piccolo principe a caso.

— Вечар добры, — адказала змяя.

«Buona notte», disse il serpente.

— На якую планету я трапiў?

«Su quale pianeta sono sceso?» domandò il piccolo principe.

— На Зямлю, — адказала змяя. — У Афрыку.

«Sulla Terra, in Africa», rispose il serpente.

— А!.. А што, на Зямлi няма людзей?

«Ah!… Ma non c’è nessuno sulla Terra?»

— Тут пустыня. А ў пустынi нiхто не жыве. Зямля вялiкая, — растлумачыла змяя.

«Qui è il deserto. Non c’è nessuno nei deserti. La Terra è grande», disse il serpente.

Маленькi прынц сеў на камень i ўзняў вочы да неба.

Il piccolo principe sedette su una pietra e alzò gli occhi verso il cielo:

— Хацеў бы я ведаць, — вымавiў ён, для чаго свецяць зоркi? Цi не для таго, каб рана цi позна кожны мог адшукаць сваю зорку? Глянь, вунь мая планета якраз над вамi… Але як далёка да яе!

«Mi domando», disse, «se le stelle sono illuminate perché ognuno possa un giorno trovare la sua. Guarda il mio pianeta, è proprio sopra di noi… Ma come è lontano!»

— Прыгожая, — ухвалiла змяя. — А што ты будзеш рабiць тут, на Зямлi?

«È bello», disse il serpente, «ma che cosa sei venuto a fare qui?»

— Я пасварыўся са сваёй кветкай, — прызнаўся Маленькi прынц.

«Ho avuto delle difficoltà con un fiore», disse il piccolo principe.

— А, вось яно што…

«Ah!» fece il serpente.

I яны змоўклi.

E rimasero in silenzio.

— А дзе ж людзi? — зноў загаварыў нарэшце Маленькi прынц. — Нейк самотна ў гэтай пустынi…

«Dove sono gli uomini?» riprese dopo un po’ il piccolo principe. «Si è un po’ soli nel deserto…»

— I мiж людзей таксама самотна, — заўважыла змяя.

«Si è soli anche con gli uomini», disse il serpente.

Маленькi прынц дапытлiва паглядзеў на яе.

Il piccolo principe lo guardò a lungo.

— Дзiўная ты iстота, — нарэшце прамовiў ён, — тонкая, як палец.

«Sei un buffo animale», gli disse alla fine, «sottile come un dito!…»

— Затое магутней пальца караля, — сказала змяя.

«Ma sono più potente di un dito di un re», disse il serpente.

Маленькi прынц усмiхнуўся:

Il piccolo principe sorrise:

— Якая ж ты магутная… У цябе нават ног няма… Ты нават падарожнiчаць не можаш…

«Non mi sembri molto potente… non hai neppure delle zampe… e non puoi neppure camminare…»

— Я магу даставiць цябе далей, чым якi карабель, — сказала змяя.

«Posso trasportarti più lontano che un bastimento», disse il serpente.

Яна, як залаты бранзалет, абвiлася вакол шчыкалаткi Маленькага прынца.

Si arrotolò attorno alla caviglia del piccolo principe come un braccialetto d’oro:

— Кожнага, каго я крану, я вяртаю зямлi, з якой ён выйшаў, — дадала яна. Але ты чысты i прыляцеў з зоркi…

«Colui che tocco, lo restituisco alla terra da dove è venuto. Ma tu sei puro e vieni da una stella…»

Маленькi прынц прамаўчаў.

Il piccolo principe non rispose.

— Мне шкада цябе, ты такi бездапаможны на гэтай камянiстай Зямлi. Я змагу дапамагчы табе, калi ты моцна знудзiшся па сваёй планеце. Я магу…

«Mi fai pena, tu così debole, su questa Terra di granito. Potrò aiutarti un giorno se rimpiangerai troppo il tuo pianeta. Posso…»

— Я цудоўна зразумеў цябе, — сказаў Маленькi прынц. — Але чаму ты ўвесь час гаворыш загадкамi?

«Oh! Ho capito benissimo», disse il piccolo principe, «ma perché parli sempre per enigmi?»

— Я рашаю ўсе загадкi, — сказала змяя.

«Li risolvo tutti», disse il serpente.

I яны змоўклi.

E rimasero in silenzio.

РАЗДЗЕЛ ХVIII

XVIII

Маленькi прынц прайшоў усю пустыню i не сустрэў нiводнай жывой душы. За ўвесь час яму трапiлася толькi адна-адзiная кветка, кволенькая, непрыкметная кветачка ў тры пялёсткi.

Il piccolo principe traversò il deserto e non incontrò che un fiore. Un fiore a tre petali, un piccolo fiore da niente…

— Добры дзень, — павiтаўся Маленькi прынц.

«Buon giorno», disse il piccolo principe.

— Дзень добры, — адказала кветка.

«Buon giorno», disse il fiore.

— А дзе людзi? — ветлiва спытаў Маленькi прынц.

«Dove sono gli uomini?» domandò gentilmente il piccolo principe.

Кветка аднойчы бачыла, як мiма iшоў караван.

Un giorno il fiore aveva visto passare una carovana:

— Людзi? Ды iх, па-мойму, усяго шасцёра цi сямёра. Я бачыла iх некалькi гадоў назад. Але хто iх ведае, дзе iх шукаць. Iх носiць ветрам. У iх няма каранёў, гэта надае iм безлiч турбот.

«Gli uomini? Ne esistono, credo, sei o sette. Li ho visti molti anni fa. Ma non si sa mai dove trovarli. Il vento li spinge qua e là. Non hanno radici, e questo li imbarazza molto».

— Бывай, — развiтаўся Маленькi прынц.

«Addio», disse il piccolo principe.

— Бывай, — адказала кветка.

«Addio», disse il fiore.

РАЗДЗЕЛ ХIХ

XIX

Маленькi прынц падняўся на нейкую высокую гару. Адзiныя горы, якiя ён ведаў у сваiм жыццi, былi тры вулканы, якiя былi яму па калена. Патухлы вулкан служыў яму табурэтам. «З такой высачэзнай гары, — падумаў ён, — я адразу ўбачу i ўсю планету i ўсiх людзей…» Але наўкол перад яго вачыма тырчалi адны вострыя вяршынi скал.

Il piccolo principe fece l’ascensione di un’alta montagna. Le sole montagne che avesse mai visto, erano i tre vulcani che gli arrivavano alle ginocchia. E adoperava il vulcano spento come uno sgabello. «Da una montagna alta come questa», si disse perciò, «vedrò di un colpo tutto il pianeta, e tutti gli uomini…» Ma non vide altro che guglie di roccia bene affilate.

— Добры дзень, — павiтаўся ён на ўсякi выпадак.

«Buon giorno», disse a caso.

— Добры дзень… дзень… дзень… — адгукнулася рэха.

«Buon giorno… buon giorno… buon giorno…» rispose l’eco.

— Хто вы? — спытаў Маленькi прынц.

«Chi siete?» disse il piccolo principe.

— Хто вы… хто вы… хто вы… — адгукнулася рэха.

«Chi siete?… chi siete?… chi siete?…» rispose l’eco.

— Будзьце маiмi сябрамi, я зусiм адзiн, — сказаў ён.

«Siate miei amici, io sono solo», disse.

— Адзiн… адзiн… адзiн… — адгукнулася рэха.

«Io sono solo… io sono solo… io sono solo…» rispose l’eco.

«Якая дзiўная планета! — падумаў Маленькi прынц. — Сухая-сухая, i ўся ў ражнах, i салёная нейкая.

«Che buffo pianeta», pensò allora, «è tutto secco, pieno di punte e tutto salato.

А людзям бракуе ўяўлення. Яны толькi паўтараюць тое, што iм кажуць… Дома ў мяне была кветка: тая заўсёды загаворвала першая…»

E gli uomini mancano d’immaginazione. Ripetono ciò che loro si dice… Da me avevo un fiore e parlava sempre per primo…»

РАЗДЗЕЛ ХХ

XX

Доўга блукаў Маленькi прынц па пясках, снягах ды скалах i натрапiў нарэшце на нейкую дарогу. А ўсе дарогi вядуць да людзей.

Ma capitò che il piccolo principe avendo camminato a lungo attraverso le sabbie, le rocce e le nevi, scoperse alla fine una strada. E tutte le strade portavano verso gli uomini.

— Добры дзень, — сказаў ён.

«Buon giorno», disse.

Перад iм рассцiлаўся сад, у якiм квiтнела мноства ружаў.

Era un giardino fiorito di rose.

— Добры дзень, — азвалiся ружы.

«Buon giorno», dissero le rose.

Маленькi прынц не мог паверыць сваiм вачам. Усе яны былi так падобны да яго кветкi!

Il piccolo principe le guardò. Assomigliavano tutte al suo fiore.

— Хто вы? — уражаны, спытаў ён.

«Chi siete?» domandò loro stupefatto il piccolo principe.

— Мы ружы, — адказалi ружы.

«Siamo delle rose», dissero le rose.

— Вось як… — прамовiў Маленькi прынц.

«Ah!» fece il piccolo principe.

I ён адчуў сябе вельмi-вельмi няшчасным. Яго красуня казала, што яна адзiная такая ў сусвеце. I вось — калi ласка! У адным толькi садзе iх цэлых пяць тысяч, як на падбор.

E si senti molto infelice. Il suo fiore gli aveva raccontato che era il solo della sua specie in tutto l’universo. Ed ecco che ce n’erano cinquemila, tutte simili, in un solo giardino.

«Яна вельмi раззлавалася б, калi б убачыла iх, — падумаў ён. — Яна страшэнна закашляла б i прыкiнулася, што канае, толькi б не паказацца смешнай. I я быў бы вымушаны рабiць выгляд, што ратую яе, бо iначай яна сапраўды памерла б, каб толькi прынiзiць мяне…»

«Sarebbe molto contrariato», si disse, «se vedesse questo… Farebbe del gran tossire e fingerebbe di morire per sfuggire al ridicolo. Ed io dovrei far mostra di curarlo, perché se no, per umiliarmi, si lascerebbe veramente morire…»

А потым ён падумаў: «А я ж яшчэ думаў, што валодаю адзiнай у свеце кветкай, а цяпер аказалася, што гэта звычайная ружа. Усяго i было ў мяне звычайная ружа ды тры вулканы вышынёй мне па калена, адзiн з якiх, мабыць, назаўсёды патух… Якi ж я пасля ўсяго гэтага прынц?..»

E si disse ancora: «Mi credevo ricco di un fiore unico al mondo, e non possiedo che una qualsiasi rosa. Lei e i miei tre vulcani che mi arrivano alle ginocchia, e di cui l’uno, forse, è spento per sempre, non fanno di me un principe molto importante…»

I ён уткнуўся тварам у траву i заплакаў.

E, seduto nell’erba, piangeva.

РАЗДЗЕЛ ХХI

XXI

У гэты момант i з’явiўся Лiс.

In quel momento apparve la volpe.

— Добры дзень, — сказаў ён.

«Buon giorno», disse la volpe.

— Добры дзень, — ветлiва азваўся Маленькi прынц, абярнуўся на голас, але нiкога не ўбачыў.

«Buon giorno», rispose gentilmente il piccolo principe, voltandosi: ma non vide nessuno.

— Я тут, — данёсся голас. — Пад яблыняй…

«Sono qui», disse la voce, «sotto al melo…»

— Хто ты? — спытаў Маленькi прынц. — Якi ты прыгожы!

«Chi sei?» domandò il piccolo principe, «sei molto carino…»

— Я — Лiс, — сказаў Лiс.

«Sono una volpe», disse la volpe.

— Пагуляй са мной, — папрасiў Маленькi прынц. — Мне так сумотна.

«Vieni a giocare con me», le propose il piccolo principe, «sono così triste…»

— Не магу я гуляць з табою, — сказаў Лiс. — Я не прыручаны.

«Non posso giocare con te», disse la volpe, «non sono addomesticata».

— Ах, прабач, — сумеўся Маленькi прынц.

«Ah! scusa», fece il piccolo principe.