— Значыць, яны мае, раз я першы дадумаўся да гэтага!

«Allora sono mie che vi ho pensato per il primo».

— I гэтага дастаткова?

«E questo basta?»

— Ну безумоўна! Калi ты знойдзеш дыямант, якi нiкому не належыць, ён твой. Калi ты знойдзеш востраў, якi нiкому не належыць, ён твой. Калi ў цябе першага ўзнiкла iдэя, ты бярэш на яе патэнт: яна твая.

«Certo. Quando trovi un diamante che non è di nessuno, è tuo. Quando trovi un’isola che non è di nessuno, è tua. Quando tu hai un’idea per primo, la fai brevettare, ed è tua. E io possiedo le stelle, perché mai nessuno prima di me si è sognato di possederle».

— I то праўда, — згадзiўся Маленькi прынц. — I што ты з iмi робiш?

«Questo è vero», disse il piccolo principe. «Che te ne fai?»

— Проста распараджаюся iмi. Лiчу i пералiчваю, — адказаў дзялок. — Цяжкая работа. Але я чалавек сур’ёзны.

«Le amministro. Le conto e le riconto», disse l’uomo d’affari. «È una cosa difficile, ma io sono un uomo serio!»

Маленькi прынц усё яшчэ не быў задаволены.

Il piccolo principe non era ancora soddisfatto.

— Калi ў мяне ёсць шалiк, я магу закруцiць яго на шыю i ўзяць з сабой. Калi ў мяне ёсць кветка, я магу сарваць яе i ўзяць з сабой. А ты ж не можаш пазбiраць зоркi!

«Io, se possiedo un fazzoletto di seta, posso metterlo intorno al collo e portarmelo via. Se possiedo un fiore, posso cogliere il mio fiore e portarlo con me. Ma tu non puoi cogliere le stelle».

— Не, але я магу пакласцi iх у банк.

«No, ma posso depositarle alla banca».

— Як гэта?

«Che cosa vuol dire?»

— А так: пiшу на паперчыне, колькi ў мяне зорак. Потым кладу гэтую паперчыну ў шафу i замыкаю яе на ключ.

«Vuol dire che scrivo su un pezzetto di carta il numero delle mie stelle e poi chiudo a chiave questo pezzetto di carta in un cassetto».

— I ўсё?

«Tutto qui?»

— Гэтага дастаткова!

«È sufficiente».

«Займальна, — падумаў Маленькi прынц. — I досыць паэтычна. Але не так ужо гэта i сур’ёзна».

È divertente, pensò il piccolo principe, e abbastanza poetico. Ma non è molto serio.

Што сур’ёзна, а што не сур’ёзна — Маленькi прынц разумеў па-свойму, зусiм не так, як дарослыя.

Il piccolo principe aveva sulle cose serie delle idee molto diverse da quelle dei grandi.

— У мяне ёсць кветка, — сказаў ён. — I я штодня палiваю яе. У мяне ёсць тры вулканы, i я штодня чышчу iх. Чышчу нават той, якi даўно патух. Да прыгоды не тры годы! Гэта карысна маiм вулканам, гэта карысна маёй кветцы, каб я валодаў iмi. А якая карысць ад цябе зоркам?..

«Io», disse il piccolo principe, «possiedo un fiore che innaffio tutti i giorni. Possiedo tre vulcani dei quali spazzo il camino tutte le settimane. Perché spazzo il camino anche di quello spento. Non si sa mai. È utile ai miei vulcani, ed è utile al mio fiore che io li possegga. Ma tu non sei utile alle stelle…»

Дзялок разявiў рот, але не знайшоў, што адказаць, i Маленькi прынц пайшоў далей.

L’uomo d’affari apri la bocca ma non trovò niente da rispondere e il piccolo principe se ne andò.

«Дарослыя сапраўды проста звышнезвычайныя людзi», — падумаў ён дарогаю.

Decisamente i grandi sono proprio straordinari, si disse semplicemente durante il viaggio.

РАЗДЗЕЛ ХIV

XIV

Пятая планета была надзвычай цiкавая. Яна аказалася найменшай з усiх. Там хапала месца толькi для вулiчнага лiхтара i лiхтаршчыка.

Il quinto pianeta era molto strano. Vi era appena il posto per sistemare un lampione e l’uomo che l’accendeva.

Маленькi прынц нiяк не мог дацямiць, навошта патрэбен быў у небе, на бязлюднай, пустой планеце, вулiчны лiхтар i лiхтаршчык. Аднак ён падумаў:

Il piccolo principe non riusciva a spiegarsi a che potessero servire, spersi nel cielo, su di un pianeta senza case, senza abitanti, un lampione e il lampionaio. Eppure si disse:

«Можа, гэты чалавек не ў сваiм розуме? I ўсё ж ён не такi дурны, як кароль, славалюб, дзялок i п’янiца. У яго рабоце ёсць хоць нейкi сэнс. Калi ён запальвае свой лiхтар — дык нiбыта нараджаецца яшчэ адна зорка цi кветка. Калi гасiць яго — дык нiбы зорка цi кветка засынаюць. Цудоўны занятак. Гэта сапраўды карысна, таму што прыгожа».

«Forse quest’uomo è veramente assurdo. Però è meno assurdo del re, del vanitoso, dell’uomo d’affari e dell’ubriacone. Almeno il suo lavoro ha un senso. Quando accende il suo lampione, è come se facesse nascere una stella in più, o un fiore. Quando lo spegne addormenta il fiore o la stella. È una bellissima occupazione, ed è veramente utile, perché è bella».

Прынц ступiў на планету i з павагай павiтаўся з лiхтаршчыкам.

Salendo sul pianeta salutò rispettosamente l’uomo:

— Дзень добры. Навошта ты зараз патушыў свой лiхтар?

«Buon giorno. Perché spegni il tuo lampione?»

— Такi ўгавор, — адказаў лiхтаршчык. — Добры дзень.

«È la consegna», rispose il lampionaio. «Buon giorno».

— Якi ўгавор?

«Che cos’è la consegna?»

— Патушыць лiхтар. Добры вечар.

«È di spegnere il mio lampione. Buona sera».

I ён запалiў яго.

E lo riaccese.

— Тады навошта ж ты зноў запалiў яго?

«E adesso perché lo riaccendi?»

— Такi ўгавор, — адказаў лiхтаршчык.

«È la consegna».

— Нiчога не разумею, — пацiснуў плячыма Маленькi прынц.

«Non capisco», disse il piccolo principe.

— А тут i разумець няма чаго, — сказаў лiхтаршчык, — угавор ёсць угавор. Добры дзень.

«Non c’è nulla da capire», disse l’uomo, «la consegna è la consegna. Buon giorno».

I патушыў лiхтар.

E spense il lampione.

Потым выцер успацелы лоб чырвонай клятчастай насоўкай i сказаў:

Poi si asciugò la fronte con un fazzoletto a quadri rossi.

— Цяжкае ў мяне рамяство. Колiсь гэта было разумна. Уранку я тушыў свой лiхтар, а ўвечары запальваў. I рэштка дня заставалася ў мяне, каб адпачыць, а рэштка ночы — каб выспацца…

«Faccio un mestiere terribile. Una volta era ragionevole. Accendevo al mattino e spegnevo alla sera, e avevo il resto del giorno per riposarmi e il resto della notte per dormire…»

— А што, з тае пары ўгавор змянiўся?

«E dopo di allora è cambiata la consegna?»

— Угавор якраз i не змянiўся, — уздыхнуў лiхтаршчык. — У гэтым уся бяда. Планета з году ў год абарочваецца ўсё хутчэй, а ўгавор застаецца нязменным!

«La consegna non è cambiata», disse il lampionaio, «è proprio questo il dramma. Il pianeta di anno in anno ha girato sempre più in fretta e la consegna non è stata cambiata!»

— Ну i?.. — цiкавiўся Маленькi прынц.

«Ebbene?» disse il piccolo principe.

— Ну i цяпер, калi яна робiць адзiн абарот за хвiлiну, у мяне не стала нi секунды пярэдыху. Штохвiлiны то запальвай, то гасi!

«Ebbene, ora che fa un giro al minuto, non ho più un secondo di riposo. Accendo e spengo una volta al minuto!»

— От смешна! Днi доўжацца ўсяго хвiлiну!

«È divertente! I giorni da te durano un minuto!»

— I зусiм не смешна, — запярэчыў лiхтаршчык. — Мы ўжо цэлы месяц размаўляем з табой.

«Non è per nulla divertente», disse l’uomo. «Lo sai che stiamo parlando da un mese?»

— Месяц?!

«Da un mese?»

— Канечне. Трыццаць хвiлiн. Трыццаць дзён! Добры вечар!

«Sì. Trenta minuti: trenta giorni! Buona sera».

I ён зноў запалiў лiхтар.

E riaccese il suo lampione.

Маленькi прынц з любоўю глядзеў на лiхтаршчыка, якi быў так шчыра верны ўгавору.

Il piccolo principe lo guardò e senti improvvisamente di amare questo uomo che era così fedele alla sua consegna.

На памяць прыйшло, як ён калiсьцi перастаўляў з месца на месца крэсла, каб лiшнi раз паглядзець на захад сонца… I яму захацелася памагчы сябру.

Si ricordò dei tramonti che lui stesso una volta andava a cercare, spostando la sua sedia. E volle aiutare il suo amico:

— Паслухай… я ведаю, як ты можаш адпачыць, калi захочаш…

«Sai… conosco un modo per riposarti quando vorrai…»

— Я ўжо даўно, хачу, — сказаў лiхтаршчык.

«Lo vorrei sempre», disse l’uomo.

Можна ж быць i верным слову i адначасова лянiўцам.

Perché si può essere nello stesso tempo fedeli e pigri.

Маленькi прынц гаварыў далей:
— Твая планета настолькi маленькая, што ты трыма крокамi абыдзеш яе ўсю. I табе проста трэба iсцi з такой хуткасцю, каб увесь час быць на сонцы. Захочацца адпачыць — дык ты iдзi, iдзi… I дзень будзе працягвацца столькi, колькi захочаш.

E il piccolo principe continuò: «Il tuo pianeta è così piccolo che in tre passi ne puoi fare il giro. Non hai che da camminare abbastanza lentamente per rimanere sempre al sole. Quando vorrai riposarti camminerai e il giorno durerà finché tu vorrai».

— Ну, ад гэтага мне толку мала, — сказаў лiхтаршчык. — Больш за ўсё на свеце я люблю спаць.

«Non mi serve a molto», disse l’uomo. «Ciò che desidero soprattutto nella vita è di dormire».

— Тады дрэнна, — цяжка ўздыхнуў Маленькi прынц.

«Non hai fortuna», disse il piccolo principe.

— Дрэнна, — згадзiўся лiхтаршчык. — Добры дзень.

«Non ho fortuna», rispose l’uomo. «Buon giorno».

I патушыў лiхтар.

E spense il suo lampione.

«Гэтым чалавекам, — ужо зноў у дарозе падумаў Маленькi прынц, — гэтым чалавекам пагарджалi б усе астатнiя: i кароль, i славалюб, i п’янiца, i дзялок. А па-мойму, ён адзiны з iх усiх, хто не смешны. Мабыць таму, што думае не толькi пра сябе».

Quest’uomo, si disse il piccolo principe, continuando il suo viaggio, quest’uomo sarebbe disprezzato da tutti gli altri, dal re, dal vanitoso, dall’ubriacone, dall’uomo d’affari. Tuttavia è il solo che non mi sembri ridicolo. Forse perché si occupa di altro che non di se stesso.

Ён з жалем уздыхнуў i падумаў яшчэ:

Ebbe un sospiro di rammarico e si disse ancora:

«Бадай, адзiны чалавек, з кiм я мог бы пасябраваць. Але яго планета сапраўды надта маленькая. На двух не хопiць месца».

Questo è il solo di cui avrei potuto farmi un amico. Ma il suo pianeta è veramente troppo piccolo, non c’è posto per due…

Маленькi прынц нават сабе не асмелiўся прызнацца, што яму шкада было пакiдаць гэтую блаславёную планету больш за ўсё з-за тысячы чатырохсот сарака захадаў сонца!

Quello che il piccolo principe non osava confessare a se stesso, era che di questo pianeta benedetto rimpiangeva soprattutto i suoi millequattrocentoquaranta tramonti nelle ventiquattro ore!

РАЗДЗЕЛ ХV

XV

Шостая планета была ў дзесяць разоў большая за папярэднюю. На ёй жыў дзядуля, якi пiсаў таўшчэзныя кнiгi.

Il sesto pianeta era dieci volte più grande. Era abitato da un vecchio signore che scriveva degli enormi libri.

— Эге! А вось i падарожнiк! — узрадаваўся ён, калi заўважыў Маленькага прынца.

«Ecco un esploratore», esclamò quando scorse il piccolo principe.

Маленькi прынц сёў на стол, каб аддыхацца. Ён ужо так здарожыўся!

Il piccolo principe si sedette sul tavolo ansimando un poco. Era in viaggio da tanto tempo.

— Адкуль ты? — спытаў яго дзядуля.

«Da dove vieni?» gli domandò il vecchio signore.

— Што гэта за кнiга, такая тоўстая? — пацiкавiўся Маленькi прынц. — Што вы тут робiце?

«Che cos’è questo grosso libro?» disse il piccolo principe. «Che cosa fate qui?»

— Я географ, — адказаў стары.

«Sono un geografo», disse il vecchio signore.

— А што такое — географ?

«Che cos’è un geografo?»

— Гэта вучоны, якi ведае, дзе знаходзяцца моры, рэкi, гарады, горы i пустынi.

«È un sapiente che sa dove si trovano i mari, i fiumi, le città, le montagne e i deserti».

— От цiкава! — адразу ажывiўся Маленькi прынц. — Вось нарэшце сапраўдны занятак!

«È molto interessante», disse il piccolo principe, «questo finalmente è un vero mestiere!»

I ён акiнуў вачыма планету географа. Нiколi яшчэ ён не бачыў такой велiчнай планеты.

E diede un’occhiata tutto intorno sul pianeta del geografo. Non aveva mai visto fino ad ora un pianeta così maestoso.

— У вас вельмi прыгожая планета. Тут ёсць акiяны?

«È molto bello il vostro pianeta. Ci sono degli oceani?»

— Не магу гэтага ведаць, — адказаў географ.

«Non lo posso sapere», disse il geografo.

— Ну-у… — Маленькi прынц быў расчараваны. — А горы?

«Ah! (il piccolo principe fu deluso) E delle montagne?»

— Не магу гэтага ведаць, — адказаў географ.

«Non lo posso sapere», disse il geografo.

[Bilinguator: — А гарады, рэкі, пустыні?]

«E delle città e dei fiumi e dei deserti?»

[Bilinguator: І гэтага я таксама не магу ведаць.]

«Neppure lo posso sapere», disse il geografo.

— Але ж вы географ!

«Ma siete un geografo!»

— Правiльна, — адказаў географ, — але не падарожнiк. Мне так не хапае падарожнiкаў. Геаграфiя не займаецца падлiкам гарадоў, рэк, гор, мораў, акiянаў i пустынь.

«Esatto», disse il geografo, «ma non sono un esploratore. Manco completamente di esploratori. Non è il geografo che va a fare il conto delle città, dei fiumi, delle montagne, dei mari, degli oceani e dei deserti.

Географ — надта важная асоба, географу няма часу на пагулянкi. Ён не выходзiць са свайго кабiнета i толькi прымае падарожнiкаў. Падарожнiкi расказваюць пра свае вандраваннi, а географ запiсвае пачутыя навiны. Калi якое-небудзь паведамленне выклiкае iнтарэс, географ наводзiць даведкi, цi прыстойны чалавек гэты падарожнiк.

Il geografo è troppo importante per andare in giro. Non lascia mai il suo ufficio, ma riceve gli esploratori, li interroga e prende degli appunti sui loro ricordi. E se i ricordi di uno di loro gli sembrano interessanti, il geografo fa fare un’inchiesta sulla moralità dell’esploratore».

— Гэта навошта ж?

«Perché?»

— Ды калi ж падарожнiк пачне хлусiць, то ў падручнiках геаграфii не разбяры-бяры што будзе! Або калi ён ласы да чаркi — таксама бяда.

«Perché se l’esploratore mentisse porterebbe una catastrofe nei libri di geografia. Ed anche un esploratore che bevesse troppo».

— А чаму? — не зразумеў Маленькi прынц.

«Perché?» domandò il principe.

— Таму што ў п’янiц дваiцца ў вачах. I дзе на самой справе адна гара, там географ адзначыць дзве.

«Perché gli ubriachi vedono doppio e allora il geografo annoterebbe due montagne là dove ce n’è una sola».

— Я знаёмы з адным чалавекам, — задуменна сказаў Маленькi прынц, — з яго атрымаўся б кепскi падарожнiк.

«Io conosco qualcuno», disse il piccolo principe, «che sarebbe un cattivo esploratore».

— Усё магчыма. Ну, а калi прыстойнасць падарожнiка не выклiкае падазрэнняў, тады правяраюць яго адкрыццё.

«È possibile. Dunque, quando la moralità dell’esploratore sembra buona, si fa un’inchiesta sulla sua scoperta».

— Iдуць глядзець?

«Si va a vedere?»

— Ну не. Гэта надта складана. Проста ад падарожнiка патрабуюцца доказы. Калi, да прыкладу, справа ходзiць пра адкрыццё якой-небудзь вялiкай гары, яму неабходна прынесцi вялiкiя камянi.

«No, è troppo complicato. Ma si esige che l’esploratore fornisca le prove. Per esempio, se si tratta di una grossa montagna, si esige che riporti delle grosse pietre».

All’improvviso il geografo si commosse.

Але ж ты, — нечакана ўсхваляваўся географ, — ты ж прыйшоў сюды здалёк! Ты ж падарожнiк! Хутчэй апiшы мне сваю планету!

«Ma tu, tu vieni da lontano! Tu sei un esploratore! Mi devi descrivere il tuo pianeta!»

Географ разгарнуў кнiгу запiсаў, завастрыў аловак. Расказы падарожнiкаў запiсваюцца спачатку алоўкам. А потым ўжо, калi падарожнiк доказамi пацвердзiць сваё адкрыццё, тыя расказы перапiсваюць чарнiлам.

E il geografo, avendo aperto il suo registro, temperò la sua matita. I resoconti degli esploratori si annotano da prima a matita, e si aspetta per annotarli a penna che l’esploratore abbia fornito delle prove.

— Ну? — падахвоцiў географ.

«Allora?» interrogò il geografo.

— Ды на маёй радзiме няма нiчога асаблiва цiкавага, — сказаў Маленькi прынц. — Яна зусiм маленькая. Ёсць у мяне тры вулканы. Два вулканы дзейнiчаюць, а адзiн патух. Але ж да прыгоды не тры годы.

«Oh! da me», disse il piccolo principe, «non è molto interessante, è talmente piccolo. Ho tre vulcani, due in attività e uno spento. Ma non si sa mai».

— Праўда, цi мала што можа стацца, — згадзiўся географ.

«Non si sa mai», disse il geografo.

— А яшчэ ёсць у мяне кветка.

«Ho anche un fiore».

— Мы не запiсваем кветак, — папярэдзiў географ.

«Noi non annotiamo i fiori», disse il geografo.

— Гэта чаму ж?! Гэта ж сама прыгожае!

«Perché? Sono la cosa più bella».

— Таму што кветкi эфемерныя.

«Perché i fiori sono effimeri».

— Як гэта — эфемерныя?

«Che cosa vuol dire “effimero”?»

— Кнiгi па геаграфii, — важна растлумачыў географ, — сама каштоўныя кнiгi на свеце. Яны нiколi не выходзяць з моды. Амаль не здараецца, каб гара пераходзiла з месца на месца. Амаль не здараецца, каб акiян высыхаў. Мы пiшам пра вечнае.

«Le geografie», disse il geografo, «sono i libri più preziosi fra tutti i libri. Non passano mai di moda. È molto raro che una montagna cambi di posto. È molto raro che un oceano si prosciughi. Noi descriviamo delle cose eterne».

— Але патухлыя вулканы могуць абудзiцца, — перапынiў Маленькi прынц. — Што такое — «эфемерны?»

«Ma i vulcani spenti si possono risvegliare», interruppe il piccolo principe. «Che cosa vuol dire “effimero”?»