— Егер мен қолбасшыға бір гүлден екінші гүлге көбелекше ұш немесе қайғылы шығарма жаз, болмаса теңіз шағаласына айнал дер бұйрық берсем, ал қолбасшы бұйрығымды орындамаса, кім айыпты болар еді, мен бе, әлде ол ма?

— Ha egy generálisnak azt parancsolnám, szálljon virágról virágra, mint egy lepke, vagy írjon egy tragédiát, vagy változzék tengeri madárrá, és a generális nem hajtaná végre a parancsot, ki lenne a hibás emiatt: ő vagy én?

— Сіз болар едіңіз, — деді Кішкентай ханзада табанды түрде.

— Fölséged! — jelentette ki a kis herceg nagy határozottsággal.

— Дұрыс. Әркімнен қолынан келетінін талап ету керек, — деп сөзін сабақтады патша. — Билікті ең алдымен ақылға жеңдіру керек. Егер сен халқыңа теңізге өздеріңді тастаңдар десең, олар көтеріліске шығады. Мен бағынушылықты талап ете аламын, өйткені менің әмірм ақылға сиярлық.

— Látod. Mindenkitől azt kell követelni, amit az illető megtehet. A tekintély legelső alapja az értelem — mondta a király. — Ha népednek azt parancsolod, vesse magát a tengerbe: föllázad, forradalmat csinál. Azért van jogom engedelmességet követelni, mert ésszerűek a parancsaim.

— Сонда күнді ұяясына қондыру жайы не болып кетті? — деп ескертті Кішкентай ханзада. — Ол қойған сұрағына жауап алмай тынышталмайтын.

— Akkor mi lesz a naplementémmel? — firtatta a kis herceg, mert ha már föltett egy kérdést, többé nem tágított tőle.

— Күннің батуын сен көресің. Мен оны талап етемін. Алайда, менің ел басқару ғылымыма сәйкес қолайлы жағдайдың тууын күте тұру керек.

— Meg fogod kapni a naplementédet. Követelem. De kormányzói bölcsességemben megvárom, hogy kedvezőek legyenek hozzá a körülmények.

— Ол қашан туар екен? — деп Кішкентай ханзада оны білуге асықты.

— És az mikor lesz? — tudakolta a kis herceg.

— Ім, ім! — деп патша қалың күнтізбесін ақтара бастады. — Ім, ім! Бқұл болады, сағат…, бұл кешкі сағат жетіден қырық минут кеткенде болады. Сен сонда менің айтқанымның қалай бұлжымай орындалғанына көзің жетеді.

— Hm… hm… — felelte a király, és böngészni kezdett egy testes naptárban. — Hm… hm… mikor lesz… mikor lesz… ma este, hét óra negyven perc körül. És majd meglátod, milyen híven engedelmeskednek nekem.

Кішкентай ханзада есінеп қойды. Ол өз планетасындағы күннің батуын өткізіп алғанына өкінді. Енді ол аздап зеріге бастады:

A kis herceg ásított. Sajnálta, hogy oda a napnyugtája. Ráadásul egy kicsit unatkozott is már.

— Менің бұл жерде басқа істер ісім жоқ, — деді ол патшаға. Кетер уақытым болды.

— Nincs itt semmi dolgom többet — mondta a királynak. — Megyek tovább.

— Кетпе, — деді патша бағынышты адам тапқанына масаттанып. — Мен сені министр етіп тағайындаймын!

— Ne menj! — mondta a király, hiszen olyan büszke volt rá, hogy végre akadt egy alattvalója. — Ne menj el, megteszlek miniszternek.

— Ненің минстрі?

— Milyen miniszternek?

— Заң министрі!

— Hát… igazságügyinek!

— Мұнда соттайтын ешкім жоқ қой!

— De ha nincs, akinek igazságot szolgáltassak!

— Кім біледі, — деді патша оған, — мен әлі қол астымдағы жердерді аралап көрген жоқпын. Мен тым кәрімін, күйме қоятын жер жетіспейді, ал жаяу жүру шаршатады.

— Sosem lehet tudni — felelte a király. — Még nem jártam be a királyságomat. Öreg vagyok, hintóra nincs helyem, a gyaloglás meg fáraszt.

— О! Мен қарап көрдім, — деді, планетаның басқа бетіне тағы бір көз салуға еңкейген Кішкентай ханзада. — Ол жақта да ешкім жоқ…

— Ó, hiszen már láttam! — mondta a kis herceg, és előrehajolt, hogy egy pillantást vessen a bolygó túlsó felére. — Ott sincs senki.

— Онда сен өзіңді-өзің соттайсың, — деп жауап берді патша. — Бұл өте қиын нәрсе. Өзгені соттағанна гөрі өзіңді соттау қиынырақ. Егер сен өзіңді дұрыстап соттай білсең, онда сенің нағыз даныщпан болғаның.

— Hát akkor ítélkezzél saját magadon — mondta a király. — Ez a legnehezebb. Magunkon ítélkezni sokkal nehezebb, mint máson. Ha sikerül helyesen ítélkezned saját magad fölött, az annak a jele, hogy valódi bölcs vagy.

— Мен өзіме-өзім қайда болсам да баға бере аламын. Ол үшін мұнда тұрып қажеті жоқ, — деді Кішкентай ханзада.

— De ítélkezni mindenütt ítélkezhetem magam fölött — jegyezte meg a kis herceg. — Ahhoz nem kell itt laknom.

— Ім, ім! — деді патша, менің планетамның бір бұрышында кәрі атжалман бар сияқты. Түнде тықырын естимін. Сен сол атжалманды соттауыңа болатын еді. Оны кей-кездері өлім жазасына кесіп отырар едіің. Осылайша оның өмірі сенің қолыңда болады. Алайда сен оны үнемдеу үшін, әр уақытта кешіріп отыратын едің. Ол біреу-ақ қой.

— Hm… hm… — mondta a király. — Azt hiszem, van itt valahol a bolygómon egy vén patkány. Éjszaka hallom a motozását. Hát ítélkezzél e fölött a vén patkány fölött. Időről időre halálra ítéled; élete így a te igazságszolgáltatásodtól függ majd. Aztán minden egyes alkalommal megkegyelmezel neki, takarékosságból, mivel csak egy van belőle.

— Мен өлім жазасына кесуді ұнатпаймын, — деді кішкентай ханзада. — Оның үстіне, кететін уақытым болды.

— Nem szeretem a halálos ítéleteket — mondta a kis herceg —, és minden bizonnyal elmegyek.

— Жоқ, — деді патша.

— Ne! — mondta a király.

Бірақ та Кішкентай ханзада сапарға дайындалып болған соң кәрі патшаның көңілін қалдырғысы келмеендіктен былай деді:

A kis herceg azonban nekifogott az előkészületeknek, majd, mivel nem akart fájdalmat okozni az öreg uralkodónak, így szólt:

— Егер ұлы мәртебелі тақсыр өз бұйрықтары әр кез бұлжымай орындалғанын қаласа, маған ақылға сиярлықтай әмір берер еді. Мәселен, ол маған бір мезет те кідірмей жолға шығуға бұйыруына юолар еді. Меніңше қолайлы жағдай туып тұрған сияқты…

— Ha fölségednek az a kívánsága, hogy pontosan engedelmeskedjenek a parancsainak, nekem is adhatna egy ésszerű parancsot. Megparancsolhatná például, hogy egy percen belül keljek útra. A körülmények, úgy látom, kedvezőek…

Патша үн қатпағандықтан, Кішкентай ханзада біраз кідіріп қалды да, сосын бір күрсініп қойып, жолға аттанып кетті.

A király nem felelt. A kis herceg először tétovázott, aztán egy sóhajtással mégis útra kelt.

— Мен сені елші қылып тағайындаймын, — деп патша артынан асығыс айқайлап жіберді.

— Kinevezlek nagykövetemnek! — kiáltott utána sietve a király.

Оның түрі қарсылық атаулыға төзбестей еді.

Arcáról csak úgy sugárzott a tekintély.

«Үлкендер осы қызық халық» деп ойлады Кішкентай хзанзада.

„Hát bizony furcsák a fölnőttek” — gondolta útközben a kis herceg.

XI

XI

Екінші планетада атаққұмар адам тұратын.

A második bolygón lakott a hiú.

— Ә! Міне, қызықтаушы адам да келді! — деп, Кішкентай ханзаданы алыстан көре салысымен айқай салды атаққұмар.

— Lám, lám! — kiáltotta már messziről, amikor megpillantotta a kis herceget. — Meglátogat egy csodálóm!

Атаққұмар адам өзге жұрттың бәрі өздеріне сүйсіне қарайды деп ойлайды.

Mert aki hiú, annak az összes többi ember olybá tűnik, mint a csodálója.

— Қайырлы күн! — деді Кішкентай ханзада. — Қалпағыңыз қызық екен.

— Jó napot! — mondta a kis herceg. — Fura kalapja van uraságodnak.

— Бұл сәлем беру үшін, — деп жауап қатты атаққұмар. — Жұрт мені құттықтап, қол шапалақтағанда, мен иіліп ізет көрсетуім керек. Өкінішке орай, бұл жерден ешкім өтпейді.

— Arra való, hogy megemeljem — felelte a hiú. — Hogy viszonozzam vele az ünneplést. De sajnos, soha nem jár erre senki.

— Солай ма? — деді ештеңені түсінбесе де Кішкентай ханзада.

— Úgy? — kérdezte a kis herceg, és egy szót sem értett az egészből.

— Бір қолыңды екінші қолыңа соқ, — деп ақыл берді атаққұмар.

— Csapd össze a tenyeredet — javasolta neki a hiú.

Кішкентай ханзада қолдарын бір-біріне соғып, шапалақтады. Атаққұмар қалпағын көтеріңкіреп, қарапйым ғана бас иіп сәлем берді.

A kis herceg összeütötte a két tenyerét. A hiú szerényen megemelte a kalapját.

«Бұл патшаға қарағанда көңілдірек екен» деп ойлады Кішкентай ханзада Сөйтіп ол қайтадан қол шапалақтай бастады. Атаққұмар болса, қалпағын көтеріңкіреп, тағы да иілді.

„Itt már mulatságosabb, mint az imént a királynál volt” — gondolta a kis herceg, és újra összeverte a tenyerét. A hiú meg újra megemelte a kalapját.

Осындай қимылдармен өткен бес минуттан соң Кішкентай ханзада ойынның бірқалыптылығынан жалығып кетті де:

Így ment ez öt percig; akkor a kis herceg elunta az egyhangú játékot.

— Ал қалпақ жерге құлауы үшін не істеу керек? — деп сұрады.

— Hát ahhoz mit kell csinálni, hogy a kalap leessék? — kérdezte.

Бірақ атаққұмар оның айтқанын естімеді. Атаққұмарлар мақтау сөзден басқаға құлақ аспайды.

A hiú ezt egyszerűen elengedte a füle mellett. Aki hiú, az csak a dicséretet hallja meg, soha mást.

— Сен маған шынымен-ақ қатты сүйсіне қарайсың ба? — деп сұрады ол Кішкентай ханзададан.

— Valóban nagyon csodálsz engem? — kérdezte a kis hercegtől.

— Сүйсіне қарау деген нені білдіреді?

— Mit jelent az, hogy csodálni?

— Сүйсіне қарау деген менің планетамдағы ең әдемі, бәрінен сәнді киінген және ең ақылды адам екенімді мойындағанды білдіреді.

— Csodálni annyit jelent, mint elismerni az illetőről, hogy széles e bolygón ő a legszebb, a legjobban öltözött, a leggazdagabb és a legokosabb.

— Сен планетаңда жалғыз емессің бе?

— De hiszen te egyedül vagy a bolygódon!

— Көңілімді қалдырмашы. Сонда да маған сүйсіне салшы!

— Azért mégiscsak tedd meg! Azért mégiscsak csodálj!

— Мен сүйсініп тұрмын, — деді Кішкентай ханзада иығын қусырып, — бірақ бұл сені не үшін қызықтырады?

— Csodállak — mondta a kis herceg, és egy parányit megvonta a vállát. — Csak azt nem értem, mire jó az neked!

Сөйтті де, Кішкентай ханзада кетіп қалды.

És sietve odébbállt.

Сапарын жалғастыра түсіп, «Үлкендер шынымен де түсініксіз жандар» деп ойлады ол жай ғана.

„Szó, ami szó — gondolta útközben —, a fölnőttek nagyon-nagyon furcsák.”

XII

ХII

Келесі планетада маскүнем тұратын. Кішкентай ханзада бұл жерде көп тұрақтамаса да зор уайымға салынды:

A következő bolygón egy iszákos lakott. Ez a látogatás nagyon rövid ideig tartott, de nagyon elszomorította a kis herceget.

— Сен не істеп отырсың? — деп сұрады ол маскүнемнен. Ол келгенде маскүнем бір үймек боп бос бөтелкелер мен тағы бір топ толы бөтелкелердің алдында үнсіз отыр екен.

Ott találta az iszákost egy sor üres meg egy sor teli palack előtt.
— Hát te mit csinálsz itt? — kérdezte tőle.

— Ішіп отырмын, — деп жауап берді маскүнем мұңды түрмен.

— Iszom — felelte gyászos képpel az iszákos.

— Не үшін ішесің? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

— Miért iszol? — kérdezte a kis herceg.

— Ұмыту үшін.

— Hogy felejtsek — felelte az iszákos.

— Нені ұмыту үшін? — деді оны аяп кеткен Кішкентай ханзада.

— Mit? — tudakolta a kis herceg, mert máris megsajnálta.

— Ұялатынымды ұмыту үшін, — деп, басын салбырата шынын айтты маскүнем.

— Azt, hogy szégyellem magam — felelte az iszákos és lehajtotta a fejét.

— Неден ұяласың? — деп сұрады, оған қол ұшын бергісі келіп кеткен Кішкентай ханзада.

A kis herceg szeretett volna segíteni rajta.
— Miért szégyelled magad? — kérdezte.

— Ішкеннен ұяламын! — деп маскүнем сөзін аяқтады да, үнсіздікке біржолата батып кетті.

— Mert iszom — vágta el a további beszélgetést az iszákos, és mélységes hallgatásba süllyedt.

Не айтарын білмей абдырап қалған Кішкентай ханзада әрі қарай жол тартты.

A kis herceg meghökkenve szedelőzködött.

Жол бойы ол: «Үлкен кісілер шынында да өте таңғаларлақ жандар» деп ойлады ішінен.

„Bizony, bizony — gondolta út közben —, a fölnőttek rettentően furcsák.”

XIII

XIII

Төртінші планета іскер адамдікі болатын. Бұл адам мұрынан шаншылып, қолы тимей жатқаны соншалық, Кішкентай ханзада келгенде басын да көтермеді.

A negyedik bolygó az üzletemberé volt. Ennek annyi dolga volt, hogy még csak föl se nézett, amikor a kis herceg megérkezett.

— Сәлеметсіз бе! — деді бұл. — Сіздің шылымыңыз сөніп қалыпты.

— Jó napot! — mondta a kis herceg. — Uraságodnak kialudt a cigarettája.

— Үшке екіні қосса, болады бес. Беске жетіні қосса — он екі.Он екіге үш — он бес. Қайырлы күн! Он беске жетіні — жиырма екі. Жиырма екіге алты — жиырма сегіз. Оны жағатын уақыт жоқ. Жиырма алтыға бес — отыз бір. Уһ! Сонымен болады бес жүз миллион алты жүз жиырма екі мың жеті жүз отыз бір.

— Három meg kettő, az öt. Öt meg hét, az tizenkettő. Tizenkettő meg három, az tizenöt. Jó napot! Tizenöt meg hét, az huszonkettő. Huszonkettő meg hat, az huszonnyolc. Nem érek rá újra rágyújtani. Huszonhat meg öt, az harmincegy. Hopp! Tehát összesen ötszázegymillióhatszázhuszonkétezer-hétszázharmincegy.

— Ненің бес жүз миллионы?

— Ötszázmillió micsoda?

— Ә, сен әлі осында ма едің? Бес жүз миллион… не екенін… ұмытып қалдым… Менің қыруар жұмысым бар! Мен байсалды адаммын. Бос мылжыңмен айналысуға уақытым жоқ! Екіге бесті қоссақ — жеті…

— Mi az? Még mindig itt vagy? Ötszázmillió izé… már nem is tudom… Annyi dolgom van! Én komoly ember vagyok, én nem fecsérlem léhaságokra az időmet! Kettő meg öt, az hét…

— Бес жүз миллионыңыз не? — деп қойған сұрағын өмірінде жауап алмайынша тынбайтын Кішкентай ханзада қайталап сұрады.

— Ötszázmillió micsoda? — ismételte a kis herceg, mert ha egyszer egy kérdést föltett, nem tágított tőle többé.

Іскер адам басын көтеріп:

Az üzletember fölkapta a fejét.

— Осы планетада елу төрт жыл өмір сүргелі бері мені үш рет қана мазалаған. Бірінші рет, бұдан жиырма екі жыл бұрын, қайдан түскені бір құдайға ғана белгілі көктем қоңызы еді. Ол ызыңдап құлақтың құртын жегендіктен, мен есеп-қисабымда төрт қате жібердім.

— Ötvennégy éve lakom ezen a bolygón, de eddig még csak háromszor zavartak. Először huszonkét éve egy cserebogár; isten tudja, honnét pottyant ide. Iszonyatos zajt csapott, úgyhogy négy hibát is ejtettem a számadásomban.

Екінші рет, бұдан он бір жыл бұрын, сүйегім қақсап ауырғанының кесірі тіиді. Маған жаттығу жетіспейді. Сейіл құруға уақытым жоқ. Мен жеңілтек мінезді адам емеспін. Үшінші рет… мінеки! Сонымен, бес жүз миллион деп жатқанмын…

Másodszor tizenegy esztendeje köszvényrohamot kaptam. Keveset mozgok, nincs időm lófrálni; én komoly ember vagyok. Harmadszor pedig: most! Szóval azt mondtam, hogy ötszázegymillió…

— Ненің миллионы?

— Micsoda?

Іскер адам оның тынышытық бермесін ұқты да:

Az üzletember látta: semmi reménye rá, hogy békén hagyják.

— Кей кезде аспанда көрінетін миллиондаған майда заттар, — деді.

— Olyan kis apróság, amit az égen látni olykor.

— Шыбындар ма?

— Légy?

— Е, жоқ, майда жылтырақ нәрселер.

— Dehogy! Olyan kis csillogó.

— Бал арасы ма?

— Méhek?

— Жоқ, ол емес. Жалқауларды қиялға батыратын кішкентай алтын түстес нәрселер. Мен болсам жалқау емеспін! Меніңі қиялдауға уақытым жоқ.

— Dehogy! Azok az aranyos kis izék, amin a semmittevők ábrándozni szoktak. Én azonban komoly ember vagyok! Nekem nincs időm semmiféle ábrándozásra.

— Е, жұлдыздар ма?

— Ahá! Csillagok.

— Тура солай. Жұлдыздар.

— Az, az. Csillagok.

— Бес жүз миллион жұлдызды не қыласың?

— És mit csinálsz azzal az ötszázmillió csillaggal?

— Бес жүз миллион алты жүз жиырма екі мың жеті жүз отыз бір. Мен байсалды жанмын., дәлдікті ұнатамын.

— Ötszázegymillió-hatszázhuszonkétezer-hétszázharmincegy. Komoly ember vagyok, szeretem a pontosságot.

Осы жұлдыздармен не істемекшісің?

— Mit csinálsz ezekkel a csillagokkal?

— Не істеиекшімін?

— Hogy mit csinálok velük?

— Иә.

— Igen.

— Ештеңе. Мен оларды иемденемін.

— Semmit. Birtoklom őket.

— Сен жұлдыздарды иемденесің бе?

— Birtoklod a csillagokat?

— Иә.

— Igen.

— Мен бір патшаға жолығып едім, ол…

— Találkoztam egy királlyal, aki…

— Патшалар иемденбейді. Олар патшалық құрады. Бұл істің мәні басқа.

— A királyok nem birtokolnak. A királyok „uralkodnak” valamin. Ez más.

— Ал саған жұлдыздарды иемденудің не керегі бар?

— És mire jó neked, hogy birtoklod a csillagokat?

— Бай болу үшін керек.

— Arra, hogy gazdag legyek.

— Бай болған не үшін керек?

— És mire jó a gazdagságod?

— Басқа біреу тауып алған жұлдыздарды сатып алу үшін.

— Más csillagokat is megvenni, ha történetesen talál valaki.

«Мынау өзі менің маскүнемім сияқты байыптайды екен» деп ойлады Кішкентай ханзада.

„Ez körülbelül olyasformán okoskodik, mint a részegesem” — gondolta a kis herceg;

Сосын ол тағы да сұрақтар қойды:

de azért tovább faggatta:

— Жұлдызды қалайша иемденуге болады?

— Hogyan lehet birtokolni a csillagokat?

— Олар кімдікі? — деп күңк етті іскер.

— Kinek a tulajdona? — vágott vissza zsémbesen az üzletember.

— Білмйемін, ешкімдікі емес.

— Nem tudom. Senkinek.