— Či sú sopky vyhasnuté alebo činné, to je nám zemepiscom jedno. Nám záleží na vrchu. Ten sa nemení.

— Հանգել է հրաբուխը, թե գործում է, մեզ՝ աշխարհագրագետներիս համար նշանակություն չունի, — ասաց աշխարհագրագետը: — Կարևորը սարն է: Սարը չի փոխվում:

— Ale čo znamená pominuteľné? — opakoval Malý princ, ktorý sa nikdy v živote nevzdal otázky, keď ju už raz položil.

— Իսկ ի՞նչ է նշանակում «վաղանցիկ», — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը, որը երբ մի հարց էր տալիս, էլ չէր հանգստանում, մինչև պատասխանը չստանար:

— To znamená čosi, čo je ohrozené blízkym zánikom.

— Այդ նշանակում է այն, ինչը շուտով պիտի անհետանա:

— Moja kvetina je ohrozená blízkym zánikom?

— Իմ ծաղի՞կն էլ շուտով պիտի անհետանա:

— Pravdaže.

— Հասկանալի է:

„Moja kvetina je pominuteľná,“ vravel si Malý princ, „a má iba štyri tŕne, aby sa mohla brániť proti svetu. A ja som ju nechal doma celkom samu.“

«Իմ ուրախությունն ու գեղեցկությունը հավիտենական չեն, — ինքն իրեն ասաց Փոքրիկ իշխանը, — և նա ոչինչ չունի պաշտպանվելու համար, նրա ունեցածը չորս փուշ է: Իսկ ես նրան լքեցի ու նա մեն-մենակ մնաց իմ մոլորակի վրա»:

Po prvý raz sa v ňom ozvala ľútosť. Ale znova si dodal odvahy.

Դա առաջին անգամ էր, որ նա ափսոսած լքված ծաղկի համար: Բայց անմիջապես արիացավ:

— A čo mi radíte, čo by som si mal ísť pozrieť? — spýtal sa.

— Դուք ի՞նչ խորհուրդ կտաք ինձ, ո՞ւր կարելի է գնալ, — հարցրեց նա աշխարհագրագետին:

— Planétu Zem, — odpovedal zemepisec. — Má dobrú povesť.

— Այցելիր Երկիր մոլորակը, նա բավական լավ համբավ ունի, — պատասխանեց աշխարհագրագետը:

A Malý princ odišiel, mysliac na svoju kvetinu.

Եվ Փոքրիկ իշխանը ճամփա ընկավ, բայց նրա մտքերը լքված ծաղկի հետ էին…

XVI

XVI

Siedma planéta bola teda zem.

Եվ այսպես, յոթերորդ մոլորակը, որ նա այցելեց, Երկիրն էր:

Zem nie je hocijaká planéta. Je na nej stojedenásť kráľov (nezabúdajúc, prirodzene, na černošských kráľov), sedemtisíc zemepiscov, deväťstotisíc biznismenov, sedem a pol milióna pijanov, tristojedenásť miliónov márnivcov, to znamená asi dve miliardy dospelých.

Երկիրը հասարակ մոլորակ չէ: Երկրի վրա հարյուր տասնմեկ թագավոր կա (այդ թվու, հասկանալի է, նաև նեգրական թագավորներ), յոթ հազար աշխարհագրագետ, ինը հարյուր հազար գործարար մարդ, յոթուկես միլիոն հարբեցող, երեք հարյուր տասնմեկ միլիոն փառասեր, ընդամենը մոտ երկու միլիարդ մեծահասակ մարդ:

Aby ste mali správnu predstavu o veľkosti Zeme, poviem vám, že pred vynájdením elektriny bolo treba na všetkých šiestich kontinentoch vydržiavať ozajstnú armádu štyristošesťdesiatdvatisíc päťstojedenásť obsluhovačov pouličných lámp.

Որպեսզի կարողանամ ձեզ հասկացնել, թե ինչքան մեծ է Երկիրը, ասեմ, որ քանի դեռ էլեկտրականությունը չէին հայտնաբերել, բոլոր վեց աշխարհամասերի վրա ստիպված լապտեր վառողների մի ամբողջ բանակ էին պահում՝ չորս հարյուր վաթսուներկու հազար հինգ հարյուր տասնմեկ մարդ:

Pri pohľade z väčšej výšky to pôsobilo nádherným dojmom. Pohyby tejto armády boli riadené ako pohyby baletu v opere.

Եթե մարդ կարողանար հեռվից նայել, մի սքանչելի տեսարան կլիներ: Այդ բանակի շարժումը ենթարկվում էր ճշգրիտ կարգի, ինչպես բալետում:

Najprv prišli na rad zažíhači pouličných lámp na Novom Zélande a v Austrálii. Potom, keď pozažíhali svoje lampy, išli spať. Vtedy nastúpili do tohto tanca lampári v Číne a na Sibíri. Potom aj oni obratne zmizli za kulisami.

Նախ՝ հանդես էին գալիս Նոր Զելանդիայի և Ավստրալիայի լապտերավառները: Իրենց լապտերները վառելով՝ նրանք գնում էին քնելու: Նրանցից հետո գալիս էր Չինաստանի լապտերավառների հերթը: Իրենց պարը կատարելով՝ նրանք էլ էին կորչում վարագույրների հետևում:

Tu prišli na rad ruskí a indickí lampári. Potom africkí a európski. Nato juhoamerickí. Trošku neskôr severoamerickí.

Հետո գալիս էր Ռուսաստանի և Հնդկաստանի լապտերավառների հերթը, ապա՝ Աֆրիկայի և Եվրոպայի: Սրանցից հետո հանդես էին գալիս Հյուսիսային Ամերիկայի լապտերավառները:

A nikdy si nepomýlili poradie, podľa ktorého mali nastúpiť na scénu. Bolo to veľkolepé.

Եվ նրանք երբեք չէին սխալվում: Ոչ ոք ուշացած չէր բարձրանում բեմ: Այո՛, դա հրաշալի էր:

Iba obsluhovač jedinej pouličnej lampy na severnom póle a jeho druh, obsluhovač jedinej pouličnej lampy na južnom póle, viedli záhaľčivý a bezstarostný život: pracovali dva razy do roka.

Միայն այն լապտերավառը, որը պիտի վառեր հյուսիսային բևեռի միակ լապտերը, և հետո նրա բախտակիցը հարավային բևեռում, միայն նրանք էին կարողանում հեշտ ու հանգիստ ապրել: Նրանք իրենց գործով զբաղվում էին տարին երկու անգամ միայն:

XVII

XVII

Keď chce byť človek vtipný, stáva sa mu, že trošku klame. Nebol som veľmi čestný, keď som vám rozprával o lampároch. Riskujem, že vyvolám falošnú predstavu o našej planéte u všetkých, čo ju nepoznajú. Ľudia zaberajú na Zemi veľmi málo miesta.

Երբ մարդ շատ է ուզում սրամտել, ակամայից մի սխալ բան կասի: Լապտերավառների մասին պատմելիս ես ճշմարտության դեմ մի փոքր մեղանչեցի: Վախենում եմ՝ ովքեր վատ գիտեն մեր մոլորակը, կարող են նրա մասին սխալ կարծիք կազմել: Մարդիկ երկրագնդի վրա այնքան էլ շատ տեղ չեն գրավում:

Keby tie dve miliardy obyvateľov, ktorí zaľudňujú Zem, stáli trochu natlačení ako na tábore ľudu, ľahko by sa vošli na námestie dvadsať míľ dlhé a dvadsať míľ široké. Ľudstvo by sa mohlo vtlačiť na najmenší ostrovček Tichého oceána.

Եթե նրա երկու միլիարդ բնակիչները հավաքվեն մի տեղ, ինչպես միտինգների ժամանակ, ապա նրանք հեշտությամբ կտեղավորվեին քսան մղոն երկարություն և քսան մղոն լայնություն ունեցող մի տարածության վրա: Ամբողջ մարդկությանը կարելի է կուտակել Խաղաղ օվկիանոսի ամենափոքրիկ մի կղզու վրա:

Dospelí vám určite nebudú veriť. Predstavujú si, že zaberajú veľa miesta. Pripadajú si obrovskí ako baobaby. Poraďte im teda, aby si to vypočítali. Zbožňujú číslice: bude sa im to páčiť. Ale vy nestrácajte čas takouto nudnou prácou. Je to zbytočné. Veď mi dôverujete.

Մեծահասակները, իհարկե, ձեզ չեն հավատա: Նրանք երևակայում են, թե շատ տեղ են գրավում: Նրանք իրենց աչքում բաոբաբի նման խոշոր ու մեծասքանչ են երևում: Իսկ դուք խորհուրդ տվեք, որ ճիշտ հաշվեն: Դա նրանց դուր կգա, չէ՞ որ նրանք պաշտում են թվերը: Դե, դուք այդ թվաբանության վրա ժամանակ չեք կորցնի: Դուք առանց այդ էլ հավատում եք ինձ:

Len čo Malý princ pristál na Zemi, bol veľmi prekvapený, že nikoho nevidí. Už sa obával, že si zmýlil planétu, keď sa vtom v piesku pohol akýsi prstenec farby mesiaca.

Այսպես ուրեմն, երկրագնդի վրա ընկնելով՝ Փոքրիկ իշխանը ոչ մի մարդ չտեսավ, և դա նրան շատ զարմացրեց: Նա նույնիսկ մտածեց, թե սխալմամբ թռել է մի ուրիշ մոլորակի վրա: Բայց հենց այդ ժամանակ ավազի վրա լուսնի ճառագայթի նման մի օղակ շարժվեց:

— Dobrú noc, — povedal Malý princ pre každý prípad.

— Բարի երեկո, — համենայն դեպս ասաց Փոքրիկ իշխանը:

— Dobrú noc, — odpovedal had.

— Բարի երեկ, — ասաց օձը:

V piesku sa pohol akýsi prstenec..
— Na ktorú planétu som spadol? — spýtal sa Malý princ.

— Այս ի՞նչ մոլորակ եմ ես ընկել:

— Na Zem, do Afriky, — odpovedal had.

— Երկրագունդն է, — ասաց օձը: — Դու Աֆրիկայում ես:

— Ach!… Na Zemi teda nikto nie je?

— Այ թե ի՜նչ: Իսկ ի՛նչ է, երկրագնդի վրա մարդիկ չկա՞ն:

— Tu je púšť. Na púšťach nikto nie je. Zem je veľká, — povedal had.

— Սա անապատ է: Անապատներում ոչ ոք չի ապրում: Բայց երկրագունդը մեծ է:

Malý princ si sadol na kameň a zahľadel sa na oblohu.

Փոքրիկ իշխանը նստեց մի քարի վրա և հայացքը գցեց երկնքին:

— Rád by som vedel, — ozval sa, — či hviezdy nežiaria pre to, aby si každý mohol jedného dňa vyhľadať tú svoju. Pozri sa na moju planétu. Je práve nad nami… Ale ako je ďaleko!

— Կուզեի իմանալ, թե աստղերն ինչու են փայլում, — մտածկոտ ասաց նա: — Այդ երևի նրա համար է, որ վաղ թե ուշ ամեն մարդ իր աստղը գտնի: Նայիր, ահա, իմ մոլորակը ուղիղ իմ գլխի վրա է, բայց ինչքա՜ն հեռու է այստեղից:

— Je krásna, — povedal had. — Prečo si sem prišiel?

— Գեցեցիկ մոլորակ է, — ասաց օձը: — Իսկ դու ի՞նչ պիտի անես այստեղ՝ երկրագնդի վրա:

— Mám starosti s jednou kvetinou.

— Ես խռովել եմ իմ ծաղկից, — խոստովանեց Փոքրիկ իշխանը:

— Ach! — vzdychol had.

— Այ թե ի՜նչ…

A zmĺkli.

Եվ երկուսն էլ լռեցին:

— Kde sú ľudia? — ozval sa napokon Malý princ. — Človek sa na púšti cíti trochu osamelý…

— Իսկ որտե՞ղ են մարդիկ, — վերջապես խոսեց Փոքրիկ իշխանը: — Անապատում, այնուամենայնիվ, մարդ մենակ է զգում իրեն:

— Človek je osamelý aj medzi ľuďmi, — povedal had.

— Մարդկանց մեջ նույնպես մարդ մենակ է զգում իրեն, — նկատեց օձը:

Malý princ sa naňho nadlho zahľadel.

Փոքրիկ իշխանը ուշադիր նայեց նրան:

— Ty si čudné zviera, — povedal mu nakoniec, — tenké ako prst…

— Տարօրինակ արարած ես դու, — ասաց նա: — Մատիս հաստությունը հազիվ ունենաս:

— Ale som mocnejší ako prst hocijakého kráľa, — odpo— vedal had.

— Բայց իմ մեջ ավելի շատ հզորություն կա, քան նույնիսկ թագավորի մատի մեջ, — առարկեց օձը:

Malý princ sa usmial:

Փոքրիկ իշխանը ժպտաց:

— Nie si veľmi mocný… nemáš ani nožičky… ani cestovať nemôžeš…

— Մի՞թե դու այդքան հզոր ես: Դու նույնիսկ թաթեր չունես: Դու նույնիսկ ճանապարհորդել չես կարող…

— Môžem ťa uniesť ďalej ako loď, — povedal had.

— Քեզ ուզածդ նավից ավելի հեռուն կարող եմ տանել ես, — ասաց օձը:

Okrútil sa Malému princovi okolo členka ako zlatý náramok.

Եվ ոսկե ապարանջանի նման փաթաթվեց Փոքրիկ իշխանի ոտքի կոճիկին:

— Keď sa niekoho dotknem, vrátim ho zemi, z ktorej vyšiel, — dodal ešte. — Ale ty si čistý a prichádzaš z hviezdy…

— Ում որ ես դիպչեմ, կվերադարձնեմ այն հողին, որից որ նա ծնվել է, — ասաց օձը: — Բայց դու մաքուր ես, անբասիր, աստղերից ես իջել…

Malý princ neodpovedal.

Փոքրիկ իշխանը չպատասխանեց:

— Je mi ťa ľúto, si taký slabý na tejto Zemi zo žuly. Môžem ti jedného dňa pomôcť, ak sa ti bude priveľmi čnieť za tvojou planétou. Ja môžem…

— Ես քեզ խղճում եմ, — շարունակեց օձը: — Դու այս գրանիտի նման չոր ու կոպիտ երկրի համար շատ ես թույլ: Այն օրը, երբ դու դառնորեն զղջաս քո մոլորակը թողնելոը համար, ես քեզ կարող եմ օգնել: Ես կարող եմ…

— Och! Veľmi dobre som ti rozumel, — povedal Malý princ. — Ale prečo hovoríš ustavične v hádankách?

— Ես քեզ շատ լավ հասկացա, — ասաց Փոքրիկ իշխանը: — Բայց դու ինչո՞ւ ես միշտ հանելուկներով խոսում:

— Ja ich všetky rozlúštim, — povedal had.

— Ես լուծում եմ բոլոր հանելուկները:

A zmĺkli.

Եվ երկուսն էլ լռեցին:

XVIII

XVIII

Malý princ šiel cez púšť a nikoho nestretol, zazrel iba jednu kvetinu. Bola to kvetina s tromi korunnými lupienkami, také nič.

Փոքրիկ իշխանը կտրեց անցավ ամբողջ անապատը, բայց ոչ ոքի չհանդիպեց: Ամբողջ ճանապարհին նա միայն մի ծաղիկ տեսավ, մի եռաթերթ, շատ փոքրի ծաղիկ…

— Dobrý deň, — povedal Malý princ.

— Բարև, — ասաց նրան Փոքրիկ իշխանը:

— Dobrý deň, — odpovedala kvetina.

— Բարև, — պատասխանեց ծաղիկը:

— Kde sú ľudia? — spýtal sa zdvorilo Malý princ.

— Որտե՞ղ են մարդիկ, — քաղաքավարի հարցրեց Փոքրիկ իշխանը:

Kvetina videla jedného dňa prechádzať okolo karavánu.

Ծաղիկը մի անգամ քարավան էր տեսել, որն անցել էր իր մոտով:

— Ľudia? Myslím, že ich je šesť alebo sedem. Sú to už roky, čo som ich zazrela. Ale nikdy sa nevie, kde ich stretneme. Vietor ich unáša. Nemajú korene, to im veľmi prekáža.

— Մարդի՞կ… Ախ, այո… Նրանք, կարծեմ, ընդամենը վեց թե յոթ հոգի են: Ես նրանց տեսել եմ շատ տարիներ առաջ: Բայց թե որտեղ կարելի է նրանց հիմա գտնել, հայտնի չէ: Քամին նրանց քշում, տանում է: Նրանք արմատներ չունեն, և դա շատ մեծ անհարմարություն է:

— Zbohom, — povedal Malý princ.

— Մնաս բարով, — ասաց Փոքրիկ իշխանը:

— Zbohom, — odpovedala kvetina.

— Գնաս բարով, — ասաց ծաղիկը:

XIX

XIX

Malý princ vystúpil na vysoký vrch. Jediné vrchy, čo kedy poznal, boli tri sopky, ktoré mu siahali po kolená. A vyhasnutú sopku používal ako sedačku. „Z takého vysokého vrchu, ako je tento,“ povedal si potom, „uvidím celú planétu a všetkých ľudí…“ Ale zazrel iba ostré vrcholky skál.

Փոքրիկ իշխանը ելավ մի բարձր սարի վրա: Մինչ այդ նա երբեք սար չէր տեսել, բացի իր երեք հրաբուխներից, որոնք հազիվ նրա ծնկներին էին հասնում: Հանգած հրաբուխը նրան աթոռի տեղ էր ծառայում: Իսկ այժմ Փոքրիկ իշխանը մտածում էր. «Այսքան բարձր սարից ես այս ամբողջ մոլորակը և նրա վրայի բոլոր մարդկանց կտեսնեմ»: Բայց նա ասեղի նման բարակ ու սուր ժայռեր տեսավ միայն:

— Dobrý deň, — zvolal pre každý prípad.

Համենայն դեպս նա ասաց.
— Բարի օր:

— Dobrý deň… dobrý deň… dobrý deň… — odpovedala ozvena.

— Բարի օ՜ր… օ՜ր… օ՜ր… — լսվեց արձագանքը.

— Kto ste? — spýtal sa Malý princ.

— Ովքե՞ր եք դուք, — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը:

— Kto ste… kto ste… kto ste… — odpovedala ozvena.

— Ովքե՜ր եք… ովքե՜ր եք… ովքե՜ր եք… — նորից արձագանքեցին լեռները:

— Buďte mojimi priateľmi, som sám, — povedal.

— Եկեք բարեկամանանք, ես բոլորովին մենակ եմ, — ասաց Փոքրիկ իշխանը:

— Som sám… som sám… som sám… — odpovedala ozvena.

— Մենա՜կ… մենա՜կ… մենա՜կ… — արձագանքեցին լեռները:

„Aká čudná planéta!“ pomyslel si . „Je celá vyprahnutá a celá zašpicatená a celá slaná.

«Ի՜նչ տարօրինակ մոլորակ է, — մտածեց Փոքրիկ իշխանը: — Բոլորովին չոր է և աղի, ամբողջովին պատած է ասեղներով:

A ľudia nemajú predstavivosť. Opakujú, čo sa im povie… U mňa doma som mal kvetinu: ona hovorila vždy prvá…

Մարդիկ էլ երևակայություն չունեն… Նրանք միայն կրկնում են այն, ինչ լսում են… Տանը ես մի ծաղիկ ունեի, որն իմ ուրախությունն էր ու գեղեցկությունը, և նա միշտ առաջինն էր խոսում»:

XX

XX

Ale stalo sa, že Malý princ po dlhej chôdzi po piesku, po skalách a po snehu našiel konečne cestu. A všetky cesty vedú k ľuďom.

Երկար քայլեց Փոքրիկ իշխանը ավազների, ժայռերի ու ձյան միջով, մինչև որ դուրս եկավ մի ճանապարհ: Իսկ բոլոր ճանապարհները, հայտնի է, տանում են մարդկանց մոտ:

— Dobrý deň, — povedal.

Բարի օր, — ասաց նա:

Bola to záhrada plná rozkvitnutých ruží.

Նրա առաջ վարդերով ծածկված մի պարտեզ էր:

— Dobrý deň, — odpovedali ruže.

— Բարի օր, — արձագանքեցին վարդերը:

Malý princ sa na ne zahľadel. Všetky sa podobali jeho kvetine.

Եվ Փոքրիկ իշխանը տեսավ, որ նրանք բոլորն էլ նման են իր ծաղկին:

— Kto ste? — spýtal sa ich celý ohromený.

— Ովքե՞ր եք դուք, — զարմանքից քար կտրած՝ հարցրեց Փոքրիկ իշխանը:

— My sme ruže, — odpovedali ruže.

— Մենք վարդեր ենք, — պատասխանեցին նրանք:

— Ach! — vzdychol Malý princ…

— Ահա թե ի՜նչ… — շշնջաց Փոքրիկ իշխանը:

A cítil sa veľmi nešťastný. Jeho kvetina mu vravela, že je jediná svojho druhu vo vesmíre. A tu ich bolo päťtisíc, všetky rovnaké, v jedinej záhrade!

Եվ իրեն շատ-շատ դժբախտ զգաց: Նրա գեղեցկուհին ասում էր, որ իր նմանը ամբողջ տիեզերքում չկա: Եվ ահա միայն մի այգում ճիշտ և ճիշտ իր ծաղկի նման հինգ հազար ծաղիկ կա:

Veľmi by ju to urazilo,“ povedal si, „keby to videla… Strašne by kašlala a predstierala by, že umiera, len aby nebola smiešna. A ja by som sa musel tváriť, že ju ošetrujem, lebo inak by si naozaj spôsobila smrť, len aby aj mňa ponížila.“

«Ինչքան կջղայնանար, եթե տեսներ այս տեսարանը, — մտածեց Փոքրիկ իշխանը: — Նա կսկսեր սարսափելի հազալ ու ցույց կտար, թե մեռնում է, միայն թե ծիծաղելի չերևար: Իսկ ես ստիպված պիտի խնամեիր նրան, ինչպես հիվանդին են ծնամում, թե չէ նա իսկապես կմեռներ, միայն թե ինձ կստորացներ»:

Potom si ešte povedal: „Myslel som, že som bohatý, že mám jedinečnú kvetinu, a mám len obyčajnú ružu. Ona a moje tri sopky, čo mi siahajú po kolená, a jedna je možno navždy vyhasnutá, nerobia veru zo mňa veľmi významného princa…“

Իսկ հետո նա մտածեց. «Իսկ ես կարծում էի, թե աշխարհում միակ ծաղկի տերն եմ, մի այնպիսի ծաղկի, որի նմանը ոչ ոք չունի, այնինչ դա ամենասովորական մի ծաղիկ է եղել: Ընդամենը ես ունեցել եմ մի հասարակ վարդ և իմ ծնկներին հասնող երեք հրաբուխ, որոնցից մեկը հանգել է և գուցե՝ ընդմիշտ… դրանից հետո ես էլ ի՞նչ իշխան եմ…»:

A ľahol si do trávy a plakal.

Նա պառկեց խոտերի վրա ու լաց եղավ:

XXI

XXI

Vtom sa zjavila líška.

Հենց այստեղ էլ հայտնվեց աղվեսը:

— Dobrý deň, — povedala líška.

— Բարև, — ասաց նա:

— Dobrý deň, — zdvorilo odpovedal Malý princ, obrátil sa, ale nič nevidel.

— Բարև, — քաղաքավարի պատասխանեց Փոքրիկ իշխանը՝ գլուխը շուռ տալով: Բայց նա ոչ ոքի չտեսաց:

— Som tu, — ozval sa ten hlas, — pod jabloňou…

— Ես այստեղ եմ, — նորից լսվեց ձայնը: — Խնձորենու տակ…

— Kto si? — spýtal sa Malý princ. — Si veľmi pekná…

— Դու ո՞վ ես, — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը: — Ինչքան սիրո՜ւն ես…

— Ja som líška, — povedala líška.

— Ես աղվեսն եմ, — ասաց աղվեսը:

— Poď sa so mnou hrať, — navrhol jej Malý princ. — Som taký smutný…

— Մի քիչ խաղա ինձ հետ, — խնդրեց Փոքրիկ իշխանը, — ես շատ տխուր եմ:

— Nemôžem sa s tebou hrať, — povedala líška. — Nie som skrotená.

— Ես քեզ հետ խաղալ չեմ կարող, — պատասխանեց աղվեսը, — ես ընտելացած չեմ:

— Ach, prepáč! — povedal Malý princ.

— Ախ, ների՛ր, — ասաց Փոքրիկ իշխանը: