— Հանգել է հրաբուխը, թե գործում է, մեզ՝ աշխարհագրագետներիս համար նշանակություն չունի, — ասաց աշխարհագրագետը: — Կարևորը սարն է: Սարը չի փոխվում:

— Que los volcanes estén o no en actividad es igual para nosotros. Lo interesante es la montaña que nunca cambia.

— Իսկ ի՞նչ է նշանակում «վաղանցիկ», — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը, որը երբ մի հարց էր տալիս, էլ չէր հանգստանում, մինչև պատասխանը չստանար:

— Pero, ¿qué significa “efímera”? —repitió el principito que en su vida había renunciado a una pregunta una vez formulada.

— Այդ նշանակում է այն, ինչը շուտով պիտի անհետանա:

— Significa que está amenazado de próxima desaparición.

— Իմ ծաղի՞կն էլ շուտով պիտի անհետանա:

— ¿Mi flor está amenazada de desaparecer próximamente?

— Հասկանալի է:

— Indudablemente.

«Իմ ուրախությունն ու գեղեցկությունը հավիտենական չեն, — ինքն իրեն ասաց Փոքրիկ իշխանը, — և նա ոչինչ չունի պաշտպանվելու համար, նրա ունեցածը չորս փուշ է: Իսկ ես նրան լքեցի ու նա մեն-մենակ մնաց իմ մոլորակի վրա»:

“Mi flor es efímera —se dijo el principito— y no tiene más que cuatro espinas para defenderse contra el mundo. ¡Y la he dejado allá sola en mi casa!”.

Դա առաջին անգամ էր, որ նա ափսոսած լքված ծաղկի համար: Բայց անմիջապես արիացավ:

Por primera vez se arrepintió de haber dejado su planeta, pero bien pronto recobró su valor.

— Դուք ի՞նչ խորհուրդ կտաք ինձ, ո՞ւր կարելի է գնալ, — հարցրեց նա աշխարհագրագետին:

— ¿Qué me aconseja usted que visite ahora? —preguntó.

— Այցելիր Երկիր մոլորակը, նա բավական լավ համբավ ունի, — պատասխանեց աշխարհագրագետը:

— La Tierra —le contestó el geógrafo—. Tiene muy buena reputación…

Եվ Փոքրիկ իշխանը ճամփա ընկավ, բայց նրա մտքերը լքված ծաղկի հետ էին…

Y el principito partió pensando en su flor.

XVI

XVI

Եվ այսպես, յոթերորդ մոլորակը, որ նա այցելեց, Երկիրն էր:

El séptimo planeta fue, por consiguiente, la Tierra.

Երկիրը հասարակ մոլորակ չէ: Երկրի վրա հարյուր տասնմեկ թագավոր կա (այդ թվու, հասկանալի է, նաև նեգրական թագավորներ), յոթ հազար աշխարհագրագետ, ինը հարյուր հազար գործարար մարդ, յոթուկես միլիոն հարբեցող, երեք հարյուր տասնմեկ միլիոն փառասեր, ընդամենը մոտ երկու միլիարդ մեծահասակ մարդ:

¡La Tierra no es un planeta cualquiera! Se cuentan en él ciento once reyes (sin olvidar, naturalmente, los reyes negros), siete mil geógrafos, novecientos mil hombres de negocios, siete millones y medio de borrachos, trescientos once millones de vanidosos, es decir, alrededor de dos mil millones de personas mayores.

Որպեսզի կարողանամ ձեզ հասկացնել, թե ինչքան մեծ է Երկիրը, ասեմ, որ քանի դեռ էլեկտրականությունը չէին հայտնաբերել, բոլոր վեց աշխարհամասերի վրա ստիպված լապտեր վառողների մի ամբողջ բանակ էին պահում՝ չորս հարյուր վաթսուներկու հազար հինգ հարյուր տասնմեկ մարդ:

Para darles una idea de las dimensiones de la Tierra yo les diría que antes de la invención de la electricidad había que mantener sobre el conjunto de los seis continentes un verdadero ejército de cuatrocientos sesenta y dos mil quinientos once faroleros.

Եթե մարդ կարողանար հեռվից նայել, մի սքանչելի տեսարան կլիներ: Այդ բանակի շարժումը ենթարկվում էր ճշգրիտ կարգի, ինչպես բալետում:

Vistos desde lejos, hacían un espléndido efecto. Los movimientos de este ejército estaban regulados como los de un ballet de ópera.

Նախ՝ հանդես էին գալիս Նոր Զելանդիայի և Ավստրալիայի լապտերավառները: Իրենց լապտերները վառելով՝ նրանք գնում էին քնելու: Նրանցից հետո գալիս էր Չինաստանի լապտերավառների հերթը: Իրենց պարը կատարելով՝ նրանք էլ էին կորչում վարագույրների հետևում:

Primero venía el turno de los faroleros de Nueva Zelandia y de Australia. Encendían sus faroles y se iban a dormir. Después tocaba el turno en la danza a los faroleros de China y Siberia, que a su vez se perdían entre bastidores.

Հետո գալիս էր Ռուսաստանի և Հնդկաստանի լապտերավառների հերթը, ապա՝ Աֆրիկայի և Եվրոպայի: Սրանցից հետո հանդես էին գալիս Հյուսիսային Ամերիկայի լապտերավառները:

Luego seguían los faroleros de Rusia y la India, después los de África y Europa y finalmente, los de América del Sur y América del Norte.

Եվ նրանք երբեք չէին սխալվում: Ոչ ոք ուշացած չէր բարձրանում բեմ: Այո՛, դա հրաշալի էր:

Nunca se equivocaban en su orden de entrada en escena. Era grandioso.

Միայն այն լապտերավառը, որը պիտի վառեր հյուսիսային բևեռի միակ լապտերը, և հետո նրա բախտակիցը հարավային բևեռում, միայն նրանք էին կարողանում հեշտ ու հանգիստ ապրել: Նրանք իրենց գործով զբաղվում էին տարին երկու անգամ միայն:

Solamente el farolero del único farol del polo norte y su colega del único farol del polo sur, llevaban una vida de ociosidad y descanso. No trabajaban más que dos veces al año.

XVII

XVII

Երբ մարդ շատ է ուզում սրամտել, ակամայից մի սխալ բան կասի: Լապտերավառների մասին պատմելիս ես ճշմարտության դեմ մի փոքր մեղանչեցի: Վախենում եմ՝ ովքեր վատ գիտեն մեր մոլորակը, կարող են նրա մասին սխալ կարծիք կազմել: Մարդիկ երկրագնդի վրա այնքան էլ շատ տեղ չեն գրավում:

Cuando se quiere ser ingenioso, sucede que se miente un poco. No he sido muy honesto al hablar de los faroleros y corro el riesgo de dar una falsa idea de nuestro planeta a los que no lo conocen. Los hombres ocupan muy poco lugar sobre la Tierra.

Եթե նրա երկու միլիարդ բնակիչները հավաքվեն մի տեղ, ինչպես միտինգների ժամանակ, ապա նրանք հեշտությամբ կտեղավորվեին քսան մղոն երկարություն և քսան մղոն լայնություն ունեցող մի տարածության վրա: Ամբողջ մարդկությանը կարելի է կուտակել Խաղաղ օվկիանոսի ամենափոքրիկ մի կղզու վրա:

Si los dos mil millones de habitantes que la pueblan se pusieran de pie y un poco apretados, como en un mitin, cabrían fácilmente en una plaza de veinte millas de largo por veinte de ancho. La humanidad podría amontonarse sobre el más pequeño islote del Pacífico.

Մեծահասակները, իհարկե, ձեզ չեն հավատա: Նրանք երևակայում են, թե շատ տեղ են գրավում: Նրանք իրենց աչքում բաոբաբի նման խոշոր ու մեծասքանչ են երևում: Իսկ դուք խորհուրդ տվեք, որ ճիշտ հաշվեն: Դա նրանց դուր կգա, չէ՞ որ նրանք պաշտում են թվերը: Դե, դուք այդ թվաբանության վրա ժամանակ չեք կորցնի: Դուք առանց այդ էլ հավատում եք ինձ:

Las personas mayores no les creerán, seguramente, pues siempre se imaginan que ocupan mucho sitio. Se creen importantes como los baobabs. Les dirán, pues, que hagan el cálculo; eso les gustará ya que adoran las cifras. Pero no es necesario que pierdan el tiempo inútilmente, puesto que tienen confianza en mí.

Այսպես ուրեմն, երկրագնդի վրա ընկնելով՝ Փոքրիկ իշխանը ոչ մի մարդ չտեսավ, և դա նրան շատ զարմացրեց: Նա նույնիսկ մտածեց, թե սխալմամբ թռել է մի ուրիշ մոլորակի վրա: Բայց հենց այդ ժամանակ ավազի վրա լուսնի ճառագայթի նման մի օղակ շարժվեց:

El principito, una vez que llegó a la Tierra, quedó sorprendido de no ver a nadie. Tenía miedo de haberse equivocado de planeta, cuando un anillo de color de luna se revolvió en la arena.

— Բարի երեկո, — համենայն դեպս ասաց Փոքրիկ իշխանը:

— ¡Buenas noches! —dijo el principito.

— Բարի երեկ, — ասաց օձը:

— ¡Buenas noches! —dijo la serpiente.

— Այս ի՞նչ մոլորակ եմ ես ընկել:

— ¿Sobre qué planeta he caído? —preguntó el principito.

— Երկրագունդն է, — ասաց օձը: — Դու Աֆրիկայում ես:

— Sobre la Tierra, en África —respondió la serpiente.

— Այ թե ի՜նչ: Իսկ ի՛նչ է, երկրագնդի վրա մարդիկ չկա՞ն:

— ¡Ah! ¿Y no hay nadie sobre la Tierra?

— Սա անապատ է: Անապատներում ոչ ոք չի ապրում: Բայց երկրագունդը մեծ է:

— Esto es el desierto. En los desiertos no hay nadie. La Tierra es muy grande —dijo la serpiente.

Փոքրիկ իշխանը նստեց մի քարի վրա և հայացքը գցեց երկնքին:

El principito se sentó en una piedra y elevó los ojos al cielo.

— Կուզեի իմանալ, թե աստղերն ինչու են փայլում, — մտածկոտ ասաց նա: — Այդ երևի նրա համար է, որ վաղ թե ուշ ամեն մարդ իր աստղը գտնի: Նայիր, ահա, իմ մոլորակը ուղիղ իմ գլխի վրա է, բայց ինչքա՜ն հեռու է այստեղից:

— Yo me pregunto —dijo— si las estrellas están encendidas para que cada cual pueda un día encontrar la suya. Mira mi planeta; está precisamente encima de nosotros… Pero… ¡qué lejos está!

— Գեցեցիկ մոլորակ է, — ասաց օձը: — Իսկ դու ի՞նչ պիտի անես այստեղ՝ երկրագնդի վրա:

— Es muy bella —dijo la serpiente—. ¿Y qué vienes tú a hacer aquí?

— Ես խռովել եմ իմ ծաղկից, — խոստովանեց Փոքրիկ իշխանը:

— Tengo problemas con una flor —dijo el principito.

— Այ թե ի՜նչ…

— ¡Ah!

Եվ երկուսն էլ լռեցին:

Y se callaron.

— Իսկ որտե՞ղ են մարդիկ, — վերջապես խոսեց Փոքրիկ իշխանը: — Անապատում, այնուամենայնիվ, մարդ մենակ է զգում իրեն:

— ¿Dónde están los hombres? —prosiguió por fin el principito. Se está un poco solo en el desierto…

— Մարդկանց մեջ նույնպես մարդ մենակ է զգում իրեն, — նկատեց օձը:

— También se está solo donde los hombres —afirmó la serpiente.

Փոքրիկ իշխանը ուշադիր նայեց նրան:

El principito la miró largo rato y le dijo:

— Տարօրինակ արարած ես դու, — ասաց նա: — Մատիս հաստությունը հազիվ ունենաս:

— Eres un bicho raro, delgado como un dedo…

— Բայց իմ մեջ ավելի շատ հզորություն կա, քան նույնիսկ թագավորի մատի մեջ, — առարկեց օձը:

— Pero soy más poderoso que el dedo de un rey —le interrumpió la serpiente.

Փոքրիկ իշխանը ժպտաց:

El principito sonrió:

— Մի՞թե դու այդքան հզոր ես: Դու նույնիսկ թաթեր չունես: Դու նույնիսկ ճանապարհորդել չես կարող…

— No me pareces muy poderoso… ni siquiera tienes patas… ni tan siquiera puedes viajar…

— Քեզ ուզածդ նավից ավելի հեռուն կարող եմ տանել ես, — ասաց օձը:

— Puedo llevarte más lejos que un navío —dijo la serpiente.

Եվ ոսկե ապարանջանի նման փաթաթվեց Փոքրիկ իշխանի ոտքի կոճիկին:

Se enroscó alrededor del tobillo del principito como un brazalete de oro.

— Ում որ ես դիպչեմ, կվերադարձնեմ այն հողին, որից որ նա ծնվել է, — ասաց օձը: — Բայց դու մաքուր ես, անբասիր, աստղերից ես իջել…

— Al que yo toco, le hago volver a la tierra de donde salió. Pero tú eres puro y vienes de una estrella…

Փոքրիկ իշխանը չպատասխանեց:

El principito no respondió.

— Ես քեզ խղճում եմ, — շարունակեց օձը: — Դու այս գրանիտի նման չոր ու կոպիտ երկրի համար շատ ես թույլ: Այն օրը, երբ դու դառնորեն զղջաս քո մոլորակը թողնելոը համար, ես քեզ կարող եմ օգնել: Ես կարող եմ…

— Me das lástima, tan débil sobre esta tierra de granito. Si algún día echas mucho de menos tu planeta, puedo ayudarte. Puedo…

— Ես քեզ շատ լավ հասկացա, — ասաց Փոքրիկ իշխանը: — Բայց դու ինչո՞ւ ես միշտ հանելուկներով խոսում:

— ¡Oh! —dijo el principito—. Te he comprendido. Pero ¿por qué hablas con enigmas?

— Ես լուծում եմ բոլոր հանելուկները:

— Yo los resuelvo todos —dijo la serpiente.

Եվ երկուսն էլ լռեցին:

Y se callaron.

XVIII

XVIII

Փոքրիկ իշխանը կտրեց անցավ ամբողջ անապատը, բայց ոչ ոքի չհանդիպեց: Ամբողջ ճանապարհին նա միայն մի ծաղիկ տեսավ, մի եռաթերթ, շատ փոքրի ծաղիկ…

El principito atravesó el desierto en el que sólo encontró una flor de tres pétalos, una flor de nada.

— Բարև, — ասաց նրան Փոքրիկ իշխանը:

— ¡Buenos días! —dijo el principito.

— Բարև, — պատասխանեց ծաղիկը:

— ¡Buenos días! —dijo la flor.

— Որտե՞ղ են մարդիկ, — քաղաքավարի հարցրեց Փոքրիկ իշխանը:

— ¿Dónde están los hombres? —preguntó cortésmente el principito.

Ծաղիկը մի անգամ քարավան էր տեսել, որն անցել էր իր մոտով:

La flor, un día, había visto pasar una caravana.

— Մարդի՞կ… Ախ, այո… Նրանք, կարծեմ, ընդամենը վեց թե յոթ հոգի են: Ես նրանց տեսել եմ շատ տարիներ առաջ: Բայց թե որտեղ կարելի է նրանց հիմա գտնել, հայտնի չէ: Քամին նրանց քշում, տանում է: Նրանք արմատներ չունեն, և դա շատ մեծ անհարմարություն է:

— ¿Los hombres? No existen más que seis o siete, me parece. Los he visto hace ya años y nunca se sabe dónde encontrarlos. El viento los pasea. Les faltan las raíces. Esto les molesta.

— Մնաս բարով, — ասաց Փոքրիկ իշխանը:

— Adiós —dijo el principito.

— Գնաս բարով, — ասաց ծաղիկը:

— Adiós —dijo la flor.

XIX

XIX

Փոքրիկ իշխանը ելավ մի բարձր սարի վրա: Մինչ այդ նա երբեք սար չէր տեսել, բացի իր երեք հրաբուխներից, որոնք հազիվ նրա ծնկներին էին հասնում: Հանգած հրաբուխը նրան աթոռի տեղ էր ծառայում: Իսկ այժմ Փոքրիկ իշխանը մտածում էր. «Այսքան բարձր սարից ես այս ամբողջ մոլորակը և նրա վրայի բոլոր մարդկանց կտեսնեմ»: Բայց նա ասեղի նման բարակ ու սուր ժայռեր տեսավ միայն:

El principito escaló hasta la cima de una alta montaña. Las únicas montañas que él había conocido eran los tres volcanes que le llegaban a la rodilla. El volcán extinguido lo utilizaba como taburete. “Desde una montaña tan alta como ésta, se había dicho, podré ver todo el planeta y a todos los hombres…” Pero no alcanzó a ver más que algunas puntas de rocas.

Համենայն դեպս նա ասաց.
— Բարի օր:

— ¡Buenos días! —exclamó el principito al acaso.

— Բարի օ՜ր… օ՜ր… օ՜ր… — լսվեց արձագանքը.

— ¡Buenos días! ¡Buenos días! ¡Buenos días! —respondió el eco.

— Ովքե՞ր եք դուք, — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը:

— ¿Quién eres tú? —preguntó el principito.

— Ովքե՜ր եք… ովքե՜ր եք… ովքե՜ր եք… — նորից արձագանքեցին լեռները:

— ¿Quién eres tú?… ¿Quién eres tú?… ¿Quién eres tú?… —contestó el eco.

— Եկեք բարեկամանանք, ես բոլորովին մենակ եմ, — ասաց Փոքրիկ իշխանը:

— Sed mis amigos, estoy solo —dijo el principito.

— Մենա՜կ… մենա՜կ… մենա՜կ… — արձագանքեցին լեռները:

— Estoy solo… estoy solo… estoy solo… —repitió el eco.

«Ի՜նչ տարօրինակ մոլորակ է, — մտածեց Փոքրիկ իշխանը: — Բոլորովին չոր է և աղի, ամբողջովին պատած է ասեղներով:

“¡Qué planeta más raro! —pensó entonces el principito—, es seco, puntiagudo y salado.

Մարդիկ էլ երևակայություն չունեն… Նրանք միայն կրկնում են այն, ինչ լսում են… Տանը ես մի ծաղիկ ունեի, որն իմ ուրախությունն էր ու գեղեցկությունը, և նա միշտ առաջինն էր խոսում»:

Y los hombres carecen de imaginación; no hacen más que repetir lo que se les dice… En mi tierra tenía una flor: hablaba siempre la primera… ”

XX

XX

Երկար քայլեց Փոքրիկ իշխանը ավազների, ժայռերի ու ձյան միջով, մինչև որ դուրս եկավ մի ճանապարհ: Իսկ բոլոր ճանապարհները, հայտնի է, տանում են մարդկանց մոտ:

Pero sucedió que el principito, habiendo atravesado arenas, rocas y nieves, descubrió finalmente un camino. Y los caminos llevan siempre a la morada de los hombres.

Բարի օր, — ասաց նա:

— ¡Buenos días! —dijo.

Նրա առաջ վարդերով ծածկված մի պարտեզ էր:

Era un jardín cuajado de rosas.

— Բարի օր, — արձագանքեցին վարդերը:

— ¡Buenos días! —dijeran las rosas.

Եվ Փոքրիկ իշխանը տեսավ, որ նրանք բոլորն էլ նման են իր ծաղկին:

El principito las miró. ¡Todas se parecían tanto a su flor!

— Ովքե՞ր եք դուք, — զարմանքից քար կտրած՝ հարցրեց Փոքրիկ իշխանը:

— ¿Quiénes son ustedes? —les preguntó estupefacto.

— Մենք վարդեր ենք, — պատասխանեցին նրանք:

— Somos las rosas —respondieron éstas.

— Ահա թե ի՜նչ… — շշնջաց Փոքրիկ իշխանը:

— ¡Ah! —exclamó el principito.

Եվ իրեն շատ-շատ դժբախտ զգաց: Նրա գեղեցկուհին ասում էր, որ իր նմանը ամբողջ տիեզերքում չկա: Եվ ահա միայն մի այգում ճիշտ և ճիշտ իր ծաղկի նման հինգ հազար ծաղիկ կա:

Y se sintió muy desgraciado. Su flor le había dicho que era la única de su especie en todo el universo. ¡Y ahora tenía ante sus ojos más de cinco mil todas semejantes, en un solo jardín!

«Ինչքան կջղայնանար, եթե տեսներ այս տեսարանը, — մտածեց Փոքրիկ իշխանը: — Նա կսկսեր սարսափելի հազալ ու ցույց կտար, թե մեռնում է, միայն թե ծիծաղելի չերևար: Իսկ ես ստիպված պիտի խնամեիր նրան, ինչպես հիվանդին են ծնամում, թե չէ նա իսկապես կմեռներ, միայն թե ինձ կստորացներ»:

“Si ella viese todo esto, se decía el principito, se sentiría vejada, tosería muchísimo y simularía morir para escapar al ridículo. Y yo tendría que fingirle cuidados, pues sería capaz de dejarse morir verdaderamente para humillarme a mí también… ”

Իսկ հետո նա մտածեց. «Իսկ ես կարծում էի, թե աշխարհում միակ ծաղկի տերն եմ, մի այնպիսի ծաղկի, որի նմանը ոչ ոք չունի, այնինչ դա ամենասովորական մի ծաղիկ է եղել: Ընդամենը ես ունեցել եմ մի հասարակ վարդ և իմ ծնկներին հասնող երեք հրաբուխ, որոնցից մեկը հանգել է և գուցե՝ ընդմիշտ… դրանից հետո ես էլ ի՞նչ իշխան եմ…»:

Y luego continuó diciéndose: “Me creía rico con una flor única y resulta que no tengo más que una rosa ordinaria. Eso y mis tres volcanes que apenas me llegan a la rodilla y uno de los cuales acaso esté extinguido para siempre. Realmente no soy un gran príncipe… ”

Նա պառկեց խոտերի վրա ու լաց եղավ:

Y echándose sobre la hierba, el principito lloró.

XXI

XXI

Հենց այստեղ էլ հայտնվեց աղվեսը:

Entonces apareció el zorro:

— Բարև, — ասաց նա:

— ¡Buenos días! —dijo el zorro.

— Բարև, — քաղաքավարի պատասխանեց Փոքրիկ իշխանը՝ գլուխը շուռ տալով: Բայց նա ոչ ոքի չտեսաց:

— ¡Buenos días! —respondió cortésmente el principito que se volvió pero no vio nada.

— Ես այստեղ եմ, — նորից լսվեց ձայնը: — Խնձորենու տակ…

— Estoy aquí, bajo el manzano —dijo la voz.

— Դու ո՞վ ես, — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը: — Ինչքան սիրո՜ւն ես…

— ¿Quién eres tú? —preguntó el principito—. ¡Qué bonito eres!

— Ես աղվեսն եմ, — ասաց աղվեսը:

— Soy un zorro —dijo el zorro.

— Մի քիչ խաղա ինձ հետ, — խնդրեց Փոքրիկ իշխանը, — ես շատ տխուր եմ:

— Ven a jugar conmigo —le propuso el principito—, ¡estoy tan triste!

— Ես քեզ հետ խաղալ չեմ կարող, — պատասխանեց աղվեսը, — ես ընտելացած չեմ:

— No puedo jugar contigo —dijo el zorro—, no estoy domesticado.

— Ախ, ների՛ր, — ասաց Փոքրիկ իշխանը:

— ¡Ah, perdón! —dijo el principito.