— Погас вулкан чи діє — для нас то байдуже, — мовив географ.— Для нас важлива сама гора. Вона не змінюється.

— ჩამქრალია ვუკანი, თუ მოქმედი, ამას ჩვენთვის არავითარი მნიშნველობა არა აქვს, — თქვა გეოგრაფმა. — ჩვენთვის მთავარია მთა. იგი არ იცვლება.

— А що означає — ефемерний? — повторив маленький принц, — питаючи, він не заспокоювався, поки не діставав відповіді.

— კი მაგრამ, რა არის „ეფემერული“? — ისევ გაუმეორა პატარა უფლისწულმა, რადგან ვერ მოისვენებდა, სანამ კითხვაზე პასუხს არ მიიღებდა.

— Ефемерне — це недовговічне, те, що скоро зникає.

— ეფემერული არის ის, რასაც დიდი ხნის სიცოცხლე არ უწერია.

— I моя квітка скоро зникне?

— მაშ, ჩემს ყვავილს დიდი ხნის სიცოცხლე არ უწერია?

[Bilinguator: — Звичайно.]

— რა თქმა უნდა.

«Моя рожа недовговічна, — мовив собі маленький принц, — їй нема чим боронитися, окрім тих чотирьох колючок. А я покинув її вдома саму-самісіньку!»

„ჩემი ყვავილი ეფემერულია, — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა. — მას მხოლოდ ოთხი ეკალი აქვს თავის დასაცავად. მე კი მარტოდმარტო მივატოვე იგი ჩემს პლანეტაზე“.

Це вперше його взяв жаль. Але він знову збадьорився і запитав:

და მან პირველად ინანა, რომ მიატოვა ყვავილი. მაგრამ მერე ისევ მოიკრიბა მხნეობა.

— Куди ви порадите мені вирушити?

— რომელი ქვეყნის ნახვას მირჩევდით? — ჰკითხა მან გეოგრაფს.

— Одвідай планету Земля, — відказав географ.— Вона має добру славу.

— დედამიწის, — მიუგო გეოგრაფმა. — მას კარგი რეპუტაცია აქვს…

I маленький принц пустився в дорогу, все думаючи про свою квітку.

და პატარა უფლისწული გაუდგა გზას, მაგრამ ფიქრებით თავის ყვავილთან იყო.

РОЗДІЛ XVI

თავი XVI

Отож сьома планета була Земля.

მეშვიდე პლანეტა, რომელსაც იგი ეწვია, დედამიწა იყო.

Земля — планета неабияка! На ній сто одинадцять королів (не поминаючи, звісно, і муринських), сім тисяч географів, дев’ять тисяч ділків, сім з половиною мільйонів п’яничок, триста одинадцять мільйонів шанолюбців, себто десь із два мільярди дорослих.

დედამიწა უბრალო პლანეტა არ გეგონოთ! ამ პლანეტაზე ასთერთმეტი მეფეა (მათ შორის, რა თქმა უნდა, ზანგი მეფეებიც), შვიდი ათასი გეოგრაფი, ცხრაასი ათასი საქმოსანი, შვიდი მილიონ ხუთასი ათასი ლოთი და სამასთერთმეტი მილიონი პატივმოყვარე — ესე იგი, სულ დაახლოებით ორ მილიარდამდე ადამიანი.

Аби ви уявили, яка то велика Земля, скажу лиш, що до винайдення електрики доводилося на всіх шести материках утримувати цілу армію ліхтарників — чотириста шістдесят дві тисячі п’ятсот одинадцять душ.

დედამიწის სიდიდე რომ უფრო კარგად წარმოიდგინოთ, საკმარისია იცოდეთ, რომ სანამ ელექტრონს აღმოაჩენდნენ, ექვსივე კონტინენტზე მეფარნეთა მთელი არმია ჰყავდათ, რომელიც ოთხას სამოცდაორი ათას ხუთას თერთმეტი კაცისაგან შედგებოდა.

Як глянути збоку — то було прегарне видовисько. Дії цієї армії відзначалися злагодженістю, як у балеті.

შორიდან ეს დიდებული სანახაობა იყო. ამ არმიის მოძრაობა საბალეტო დასივით იყო აწყობილი.

Починали ліхтарники Нової Зеландії та Австралії. Запаливши свої вогні, вони подавалися спати. Тоді виступали ліхтарники Китаю та Сибіру. Виконавши свою партію, вони ховалися за лаштунками.

პირველად სცენაზე ახალი ზელანდიისა და ავსტრალიის მეფარნეები გამოდიოდნენ, აანთებდნენ თავიანთ ფარნებს და დასაძინებლად მიდიოდნენ. შემდეგ რიგ-რიგობით გამოდიოდნენ ჩინეთისა და ციმბირის მეფარნეები. ჩამოუვლიდნენ წრეს და კულისებში გაიკრიფებოდნენ.

Потім надходила черга ліхтарників у Росії та Індії. Далі — в Африці та Європі. Тоді в Південній Америці. За ними — в Північній Америці.

მათ შემდეგ დგებოდა რუსეთის და ინდოეთის მეფარნეთა რიგი. ამათ მოჰყვებოდნენ აფრიკისა და ევროპის, შემდეგ სამხრეთ ამერიკის, მერე კი ჩრდილოეთ ამერიკის მეფარნეები.

I всі вони появлялися на кону своєчасно й ніколи не помилялися. Так, це було блискуче.

და არცერთს არ ეშლებოდა სცენაზე გამოსვლის რიგი. მართლაც რომ დიდებული სანახაობა იყო!

Лише тому ліхтарникові, який запалював єдиного ліхтаря на Північному полюсі, та ще його побратимові біля єдиного ліхтаря на Південному полюсі — лише цим двом жилося легко й безтурботно: вони працювали двічі на рік.

მხოლოდ ორი მათგანი იყო არხეინად — ის, რომელსაც ჩრდილოეთ პოლუსის ერთადერთი ფარანი უნდა აენთო, და მისი სამხრეთპოლუსელი თანამოძმე. მათ მხოლოდ ორჯერ უნდა შეესრულებინათ წელიწადში თავისი მოვალოება.

РОЗДІЛ XVII

თავი XVII

Як хочеться сказати дотепніш, іноді й прибрешеш. Розповідаючи про ліхтарників, я дещо розминувся з правдою. Боюся, що той, хто не знає нашої планети, може уявити її хибно. Люди займають на Землі не так уже й багато місця.

როცა მოსწრებული სიტყვა გინდა თქვა, ზოგჯერ უნებურად ტყუილიც უნდა მოიშველიო. აი ახლაც, მეფარნეებზე რომ გაიმბობდით, ცოტათი გადავაჭარბე კიდეც და ვინც საკმაოდ არ იცნობს ჩვენს პლანეტას, შეიძლება მცდარი წარმოდგენაც კი შეექმნას მასზე. ადამიანებს არც ისე დიდი ადგილი უჭირავთ დედამიწაზე.

Аби два мільярди її жителів зійшлися й поставали тісно один при одному, як на мітингу, вони легко вмістилися б на площі двадцять миль завдовжки й двадцять завширшки. Все людство можна було б збити в купу на найменшому острові в Тихому океані.

დედამიწის ორი მილიარდი მკვიდრი რომ ერთად შეგროვილიყო, ისე როგორც ეს მიტინგებზე ხდება ხოლმე, თავისუფლად დაეტეოდა მოედანზე, რომელსაც ოცი მილის სიგრძე-სიგანე ექნებოდა. ამრიგად შესაძლებელი გახდებოდა მთელი კაცობრიობა წყნარი ოკეანის ერთ ყველაზე პატარა კუნძულზე მოგვეთავსებინა.

Дорослі, звичайно, вам не йнятимуть віри. Вони гадають, що займають багато місця. Їм, мов тим баобабам, здається, ніби вони великі й величні. А ви порадьте їм підрахувати. Їм це припаде до вподоби, вони-бо кохаються в цифрах. Ви ж не гайте часу на цю нудну роботу. Це ні на що. Ви й так мені вірите.

დიდები ამას, რა თქმა უნდა, არ დაგვიჯერებენ. მათ ჰგონიათ, რომ ძალიან დიდი ადგილი უჭირავთ დედამიწაზე. მათ თავიანთი თავი ბაობაბებივით ბუმბერაზი ჰგონიათ. კარგი იქნებოდა, თუ ურჩევდით, ზუსტად გამოენგარიშებინათ ყველაფერი. ეს რჩევა ეამებოდათ კიდეც. მათ ხომ ძალიან უყვართ ციფრები. თქვენ კი ამაოდ ნუ დაკარგავთ დროს. თქვენ ანგარიში არ გჭირდებათ, ისედაც გჯერათ ჩემი.

Отож, потрапивши на Землю, маленький принц не побачив ані лялечки і вельми здивувався. Він уже злякався, що помилково залетів на якусь іншу планету, аж тут у піску ворухнулося кільце такої барви, наче місяць.

დედამიწაზე რომ დადგა ფეხი, პატარა უფლისწულს ძალიან გაუკვირდა, რომ ვერავინ დაინახა. ვაითუ, სხვა პლანეტაზე მოვხვდი, გაუელვა ფიქრმა, მაგრამ ამ დროს სილაში რაღაც დაგორგლილი შეირხა, რომელსაც მთვარის სხივის ფერი დაჰკრავდა.

— Добривечір, — мовив про всяк випадок маленький принц.

— საღამო მშვიდობისა, — გაეხმიანა მას პატარა უფლისწული ყოველი შემთხვევისთვის.

— Добривечір, — відповіла гадюка.

— საღამო მშვიდობისა, — მიუგო გველმა.

— На яку це планету я потрапив?

— რომელ პლანეტაზე ჩამოვედი? — იკითხა პატარა უფლისწულმა.

— На Землю, — мовила гадюка.— До Африки.

— დედამიწაზე, — მიუგო გველმა. — აფრიკაში.

— Ага. То що, на Землі нема нікого?

— ა!.. დედამიწაზე ადამიანი არ ცხოვრობს?

— Це пустеля. В пустелях ніхто не живе. Земля велика, — сказала гадюка.

— ეს უდაბნოა. უდაბნოში კი არავინ ცხოვრობს. დედამიწა დიდია, — უთხრა გველმა.

Маленький принц присів на камінь і звів очі до неба.

პატარა უფლისწული ქვაზე ჩამოჯდა და ზეცას მიაპყრო თვალი.

— От цікаво — чому зорі світяться, — сказав він.— Мабуть, щоб кожен рано чи пізно міг відшукати свою зірку. Диви, он моя планета — саме над нами. Але як до неї далеко!

— ნეტავ რატომ კიაფობენ ვარსკვლავები, — ჩაილაპარაკა მან. — ალბათ იმიტომ, რომ ადრე თუ გვიან, ყველამ უნდა იპოვოს თავისი ვარსკვლავი. შეხედე, აი ჩემი პლანეტა — იგი სწორედ ჩვენს ზემოთაა, მაგრამ რა შორსაა აქედან!

— Гарна планета, — мовила гадюка.— А чого ти сюди завітав?

— ლამაზი პლანეტაა, — თქვა გველმა. — რამ მოგიყვანა აქ?

— Я посварився з одною квіткою, — зітхнув маленький принц.

— ყვავილს დავემდურე.

— Ага, он воно що…

— ა!..

I обоє змовкли.

და ორივენი დადუმდნენ.

— А де ж люди? — знов озвався нарешті маленький принц.— У пустелі все-таки самотньо…

— ადამიანები სად არიან? — ისევ იკითხა პატარა უფლისწულმა. — უდაბნოში ცოტა არ იყოს, მარტოობაა…

— Серед людей також самотньо, — відповіла гадюка.

— ადამიანთა შორისაც მარტოობაა, — მიუგო გველმა.

Маленький принц глянув на неї пильно.

პატარა უფლისწული ყურადღებით დააქცერდა გველს.

— Чудна ти істота, — мовив він.— Завтовшки з пальчик…

— უცნაური არსება ხარ, — უთხრა მან ბოლოს, — თითივით წვრილი.

— Зате моці у мене більше, ніж у пальці короля, — сказала гадюка.

— სამაგიეროდ მე მეფის თითებზე მეტი ძალა მაქვს, — მიუგო გველმა.

Маленький принц усміхнувся.

პატარა უფლისწულს გაეღიმა.

— Не така вже ти й дужа… Ти навіть безлапа. Та й мандрувати не можеш.

— არც ისე ღონიერი ჩანხარ… ფეხებიც კი არა გაქვს… მოგზაურობასაც კი ვერ შეძლებდი…

— Я можу занести тебе далі, ніж будь-який корабель, — мовила змія.

— მე შემიძლია ყოველ ხომალდზე უფრო შორს წაგიყვანო, — უთხრა გველმა.

I обвила круг кісточки ногу маленького принца, наче золота обручка.

და ოქროს სამაჯურივით შემოეჭდო კოჭზე.

— Усякого, кого я торкнусь, я повертаю землі, з якої він вийшов, — мовила ще вона.— Але ти безневинний і прибув із зірки…

— ყველა სულდგმულს, რომელსაც კი შევეხები, მიწას ვუბრუნებ, რადგან ყველა მიწის შვილია, — თქვა მან. — მაგრამ შენ წმინდა ხარ და ვარსკვლავიდან მოფრენილი…

Маленький принц нічого не відповів.

პატარა უფლისწულმა არაფერი უპასუხა.

— Мені шкода тебе, ти такий тендітний на цій крем’яній Землі. Я можу тобі підсобити, якщо ти дуже пошкодуєш за своєю покинутою планетою. Я можу…

— მებრალები, — განაგრძნო გველმა. — მეტისმეტად უმწეო ხარ ამ დედამიწაზე, რომელიც გრანიტისაგან არის შექმნილი. როცა ძალიან ინანებ, რომ მიატოვე შენი პლანეტა, მე შემიძლია დაგეხმარო. მე შემიძლია…

— О, я добре зрозумів, — сказав маленький принц, — але чому ти весь час говориш загадками?

— ო! მივხვდი, რისი თქმაც გსურს, — უთხრა პატარა უფლისწულმა. — მაგრამ მუდამ იგავებით რატომ ლაპარაკობ?

— Я розв’язую всі загадки, — відповіла гадюка.

— მე ყველა იგავის ამხსნელი ვარ, — თქვა გველმა.

I обоє змовкли.

და ორივენი დადუმდნენ.

РОЗДІЛ XVIII

თავი XVIII

Маленький принц перейшов пустелю і нікого не спіткав, лише одну квітку. Малесеньку непоказну квітку з трьома пелюстками.

პატარა უფლისწულმა მთელი უდაბნო გადასერა და მხოლოდ ერთადერთ ყვავილს წააწყდა, სამფურცელა, პატარა ყვავილს.

— Добридень, — сказав маленький принц.

— გამარჯობა, — უთხრა პატარა უფლისწულმა.

— Добридень, — відповіла квітка.

— გაგიმარჯოს, — მიუგო ყვავილმა.

— А де люди? — гречно спитав маленький принц.

— ადამიანები სად არიან? — თავაზიანად შეეკითხა პატარა უფლისწული.

Якось квітка бачила, як повз неї пройшов караван.

ყვავილს მხოლოდ ერთხელ ენახა ქარავანი, რომელმაც შორიახლოს ჩაუარა.

— Люди? Ага, їх, здається, всього шестеро чи семеро. Я бачила їх багато років тому. Та де їх шукати — хтозна. Їх жене вітром. Вони без коріння, це дуже незручно.

— ადამიანები? ვფიქრობ, ექვსი თუ შვიდი ადამიანი არსებობს მხოლოდ. მე ისინი ამ რამდენიმე წლის წინათ დავინახე. მაგრამ არავინ იცის მათი ასავალ-დასავალი. ალბათ ქარი თუ ერეკება სადმე. მათ ხომ ფესვები არა აქვთ. უფესვოდ კი ძალიან ძნელია ცხოვრება.

— Прощавай, — сказав маленький принц.

— მშვიდობით, — უთხრა პატარა უფლისწულმა.

— Прощавай, — мовила квітка.

— მშვიდობით, — მიუგო ყვავილმა.

РОЗДІЛ XIX

თავი XIX

Маленький принц зіп’явся на високу гору. Раніш він ніколи не бачив гір, окрім трьох вулканів, що були йому до колін. Згаслий вулкан правив йому за дзиглика. Отож маленький принц помислив: «З такої високої гори я зразу побачу всю планету і всіх людей». Але побачив лише скелі, шпичасті, шпилясті.

შემდეგ პატარა უფლისწული ერთ მაღალ მთაზე ავიდა. მანამდე მას არასოდეს ენახა მთები, თავისი სამი ვულკანის გარდა, რომლებიც მხოლოდ მუხლამდე წვდებოდა. ჩამქრალ ვულკანს კი სკამად ხმარობდა ხოლმე. „ასეთი მაღალი მთიდან, — გაიფიქრა მან, — თვალის ერთი გადავლებით დავინახავ მთელ პლანეტას და ყველა ადამიანს…“ მაგრამ წაწვეტილი კლდეების გარდა ვერაფერი დაინახა.

— Добридень, — мовив він про всяк випадок.

— გამარჯობა, — წარმოთქვა მან ყოველი შემთხვევისთვის.

— Добридень… добридень… добридень…— озвалася луна.

— გამარჯობა… გამარჯობა… გამარჯობა… — გამოეხმაურა ექო.

— Хто ви? — спитав маленький принц.

— ვინა ხართ? — იკითხა პატარა უფლისწულმა.

— Хто ви… хто ви… хто ви…— відповіла луна.

— ვინა ხართ?.. ვინა ხართ?.. ვინა ხართ?.. — გაიმეორა ექომ.

— Будьте моїми приятелями, — мовив він, — я геть один.

— მიმეგობრეთ, მარტო ვარ ქვეყნად! — თქვა პატარა უფლისწულმა.

— Геть один… геть один… геть один…— відгукнулася луна.

— მარტო ვარ ქვეყნად… მარტო ვარ ქვეყნად… მარტო ვარ ქვეყნად… — კვლავ გაიმეორა ექომ.

«Яка чудна планета! — подумав тоді маленький принц.— Геть суха, вся в гострих шпичках і солона.

„რა უცნაური პლანეტაა! — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა. — მთლად გამოფიტული წვეტიანი კლდეებით დაფარული და დაშაშრული.

А людям бракує уяви… Тільки й повторюють, що їм кажуть… Квітка, яку я мав удома, завше озивалася перша».

მის ბინადართ არაფრის მოფიქრების უნარი არ შესწევთ და მხოლოდ იმას იმეორებენ, რასაც ვინმე ეტყვით… ჩემი ყვავილი კი მუდამ თვითონ წამოიწყებდა საუბარს…“

РОЗДІЛ XX

თავი XX

Довго простував маленький принц пісками, скелями й снігами і набрів зрештою на дорогу. А всі дороги провадять до людей.

ბოლოს ქვიშრობზე, კლდე-ღრესა და თოვლში დიდი ხნის ხეტიალის შემდეგ პატარა უფლისწული გზას წააწყდა. გზა კი მუდამ ადამიანის სადგომისაკენ მიემართება.

— Добридень, — промовив він.

— გამარჯობა, — თქვა პატარა უფლისწულმა.

Перед ним був садок, повний квітучих рож.

იგი ვარდებით მოფენილ ბაღს მისდგომოდა.

— Добридень, — відгукнулися рожі.

— გაგიმარჯოს, — მიუგეს ვარდებმა.

Маленький принц поглянув на них. Усі вони скидалися на його квітку.

პატარა უფლისწული დააცქერდა მათ და შენიშნა, რომ ყველა ყვავილი მის ყვავილს ჰგავდა.

— Хто ви? — спитав він, вражений.

— ვინა ხართ? — შეეკითხა მათ გაოგნებული პატარა უფლისწული.

— Ми — рожі, — відказали квіти.

— ჩვენ ვარდები ვართ, — მიუგეს ვარდებმა.

— Он як…— сказав маленький принц.

— საკვირველია… — აღმოხდა პატარა უფლისწულს.

I почувся дуже нещасливим. Його квітка запевняла його, що вона на всьому світі одна така. А ось тут буяло п’ять тисяч таких самих квіток, лише в одному саду!

და საშინელი სევდა შემოაწვა გულზე. მისი ყვავილი სულ იმას ეუბნებოდა, ჩემი მსგავსი არსად მოიძებნება მთელ ქვეყანაზეო. აქ კი, მხოლოდ ერთ ბაღში, ხუთი ათასი მსგავსი ყვავილი ხარობდა!

«Як би вона досадувала, коли б побачила це! — помислив маленький принц.— Вона б страшенно закахикала і вдала, що помирає, аби лише не стати смішною. А мені довелося б удавати, ніби я доглядаю її, бо ж інакше, аби принизити й мене, вона справді могла б умерти…»

„მას რომ ეს ვარდები დაენახა ძალიან განაწყენდებოდა… — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა. — საშინელ ხველას ატეხდა, ოღონდ კი სასაცილო არ გამხდარიყო, და მომაკვდავად მომაჩვენებდა თავს… მე კი იძულებული ვიქნებოდი ისე დამეჭირა თავი, თითქოს სიკვდილისაგან ვიხსენი, თორემ ჯიბრით მართლაც მოკვდებოდა, რომ მე შევერცხვინე…“ — გაიფიქრა პატარა უფლისწულმა.

А потім він ще сказав собі: «А я гадав, що маю такий скарб — єдину в світі квітку, а то звичайнісінька рожа. Проста рожа і три вулкани заввишки до колін, і то один з них погас, певне, назавжди — цього замало, щоб величати себе принцом…»

„მე მეგონა, რომ უმდიდრესი ადამიანი ვიყავი, რაკი ისეთი ყვავილი მქონდა, რომლის მაგვარი მეორე არ მოიძებნება ქვეყნად. მაგრამ თურმე ჩვეულებრივი ვარდის პატრონი ვყოფილვარ. ჩვეულებრივი ვარდის და სამი ვულკანისა, რომლებიც მხოლოდ მუხლამდე მწვდებიან და რომელთაგან ერთი იქნებ სამუდამოდაა ჩამქრალი… ამ სამფლობელოს პატრონს დიდი უფლისწული არ მეთქმის…“

Він упав на траву й заплакав.

იგი მოლზე დაემხო და ატირდა.

РОЗДІЛ XXI

თავი XXI

Отоді-то й показався лис.

ამ დროს მელია გამოჩნდა.

— Добридень, — мовив лис.

— გამარჯობა, — მიესალმა მელია პატარა უფლისწულს.

— Добридень, — звичайненько відказав маленький принц і озирнувся, та нікого не побачив.

— გაგიმარჯოს, — თავაზიანად მიუგო პატარა უფლისწულმა და ირგვლივ მიმოიხედა, მაგრამ ვერავინ დაინახა.

— Осьдечки я, — озвався голос, — під яблунею.

— მე აქა ვარ, — გაისმა ხმა, — ვაშლის ხის ძირას.

— Хто ти?— спитав маленький принц.— Ти такий гарний!

— ვინა ხარ? — შეეკითხა პატარა უფლისწული, — სანდომიანი იერი გაქვს…

— Я лис, — відповів той.

— მე მელია ვარ, — მიუგო მელიამ.

— Пограйся зі мною, — попрохав маленький принц.— Мені так журно…

— მოდი მეთამაშე, — შესთავაზე პატარა უფლისწულმა, — ძალიან უბედური ვარ.

— Я не можу з тобою гратися, — мовив лис.— Я не приручений.

— შენთან თამაში არ შემიძლია, — მიუგო მელიამ, — მე მოუშინაურებელი მელია ვარ.

— О, даруй, — сказав маленький принц.

— მომიტევე, — უთხრა პატარა უფლისწულმა.