La condition essentielle d’existence et de suprématie pour la classe bourgeoise est l’accumulation de la richesse dans des mains privées, la formation et l’accroissement du capital ; la condition du capital est le salariat. Le salariat repose exclusivement sur la concurrence des ouvriers entre eux.

Najbardziej zasadniczym warunkiem istnienia i panowania klasowego burżuazyi jest prywatne nagromadzanie bogactw, wytwarzanie i pomnażanie kapitału; warunkiem zaś istnienia kapitału jest praca najemna; a praca najemna znowuż opiera się najwyłączniej na konkurencyi między robotnikami.

Le progrès industriel, dont la bourgeoisie est l’agent passif et inconscient, remplace l’isolement des ouvriers par leur union révolutionnaire au moyen de l’association.

Rozwój przemysłu, którego burżuazya — chce czy nie chce — musi być dźwignią, z rozbitej przez konkurencyę klasy robotniczej stwarza jej rewolucyjnie zjednoczone szeregi.

Le développement de la grande industrie sape sous les pieds de la bourgeoisie le terrain même sur lequel elle a établi son système de production et d’appropriation.
La bourgeoisie produit avant tout ses propres fossoyeurs. Sa chute et le triomphe du prolétariat sont également inévitables.

Sam tedy rozwój wielkiego przemysłu usuwa z pod nóg burżuazyi grunt, który warunkuje istnienie jej systemu produkcyi i przywłaszczania produktów. Wytwarza ona przedewszystkiem swoich własnych grabarzy. Śmierć burżuazyi i zwycięstwo proletaryatu są jednako nieuniknione.

II. Prolétaires et communistes

II. Proletaryat i Komuniści.

Quelle est la l’attitude des communistes vis-à-vis des prolétaires pris en masse ?

W jakim stosunku wogóle pozostają komuniści do proletaryuszów?

Les communistes ne forment pas un parti distinct opposé aux autres partis ouvriers.

Komuniści nie są żadną odrębną partyą w stosunku do innych partyj robotniczych.

Ils n’ont point d’intérêts distincts de ceux du prolétariat tout entier.

Nie mają oni żadnych interesów obcych interesom całego proletaryatu.

Ils ne proclament point de principes qu’ils voudraient imposer au mouvement ouvrier.

Nie wysuwają oni żadnych zasad, któreby ruchom proletaryatu narzucić chcieli.

Les communistes ne se distinguent des autres partis prolétariens que sur deux points : dans les différentes luttes nationales des prolétaires, ils mettent en avant et font valoir les intérêts communs du prolétariat entier, sans distinction de nationalité ; et dans les différentes phases évolutives de la lutte entre prolétaires et bourgeois, bien que n’acceptant aucune de ces phases comme définitive, ils défendent toujours la cause du mouvement général.

Komuniści wyróżniają się od innych partyj robotniczych tem tylko, że po pierwsze: w walkach proletaryatu rozmaitych narodów bronią wspólnych całemu proletaryatowi, od narodowości niezależnych, jego interesów; powtóre zaś tem, że w rozmaitych fazach, jakie walka proletaryatu z burżuazyą przechodzi, mają zawsze na oku interes całości ruchu.

Pratiquement, les communistes sont donc la partie la plus résolue, la plus avancée des partis ouvriers de tous les pays ; théoriquement, ils se distinguent avantageusement du reste du prolétariat par leur intelligence nette des conditions, de la marche et du but du mouvement prolétarien.

Komuniści tedy w praktyce są najbardziej skrajną, zawsze naprzód wybiegającą częścią partyj robotniczych wszystkich krajów, teoretycznie zaś mają tę wyższość nad resztą proletaryatu, że rozumieją warunki, przebieg i ogólne rezultaty ruchu robotniczego.

Le but immédiat des communistes est le même que celui de toutes les fractions du prolétariat : organisation des prolétaires en parti de classe, destruction de la suprématie bourgeoise, conquête du pouvoir politique par le prolétariat.

Najbliższe zadanie komunistów jest najzupełniej to samo, co i innych stronnictw proletaryatu: organizacja klas pracujących, obalenie panowania burżuazyi i zdobycie władzy politycznej przez proletaryat.

Les propositions théoriques des communistes ne reposent nullement sur des idées et des principes inventés ou découverts par tel ou tel réformateur.

Zasady teoretyczne komunistów nie są bynajmniej wynikiem idej i zasad, które wykrył i ogłosił ten lub ów reformator świata.

Elles ne sont que l’expression générale des conditions réelles d’une lutte de classe existante, d’un mouvement historique évoluant sous nos yeux. L’abolition d’une forme donnée de la propriété n’est pas le caractère distinctif du communisme.

Są one jedynie sformułowaniem rzeczywiście istniejących warunków współczesnej walki klas, teoretycznym wyrazem odbywającego się w oczach naszych przewrotu. Zniesienie dotychczasowych form własności nie jest mniej czemś wyłącznie dla komunizmu (socyalizmu) tylko charakterystycznem.

La forme de la propriété a subi de constants changements, de continuelles transformations historiques.

Formy własności nieustannie przez rozmaite dziejowe okresy były odmieniane, podlegały ustawicznie historycznym przemianom.

La Révolution française abolit la propriété féodale en faveur de la propriété bourgeoise.

Wielka rewolucya francuska, naprzykład, znosi własność feodalną na rzecz własności burżuazyjnej.

Le caractère distinctif du communisme n’est pas l’abolition de la propriété en général, mais l’abolition de la propriété bourgeoise.

Charakterystycznem tedy dla komunizmu jest nie dążenie do zniesienia własności wogóle, lecz dążenie do zniesienia form własności burżuazyjnej.

Or, la propriété privée bourgeoise est la dernière et la plus parfaite expression de la production et de l’appropriation des produits sur la base des antagonismes de classes, de l’exploitation des uns par les autres.

Skoro wszakże burżuazyjna własność prywatna jest ostatnim i najdoskonalszym wyrazem systemu wytwarzania i przyswajania produktu, opartego na antagonizmie klasowym, systemu — opartego na wyzyskiwaniu,

En ce sens, les communistes peuvent résumer leur théorie dans cette proposition : abolition de la propriété privée.

przeto komuniści w tym sensie mogą swoją teoryę w następującem streścić zdaniu: zniesienie własności prywatnej.

On nous a reproché, à nous autres communistes, de vouloir abolir la propriété personnelle acquise par le travail, la propriété qui est la garantie de toute liberté, de toute activité de toute indépendance.

Zarzucają nam, komunistom, że chcemy zniszczyć osobiście nabytą, osobiście zapracowaną własność, że chcemy znieść własność, która jest podstawą osobistej wolności, działalności i samodzielności…

Par propriété acquise par le travail, entend-on la propriété du petit bourgeois, du petit paysan, antérieure à la propriété bourgeoise ? Nous n’avons que faire de l’abolir, le progrès de l’industrie l’a déjà abolie, ou est en train de l’abolir.

Zapracowana, nabyta, osobiście zarobiona własność! O jakiejże jednak mówicie nam własności — czy o małomieszczańskiej i włościańskiej może? Ależ nie potrzebujemy jej niszczyć, gdyż ją zniszczył i niszczy codziennie rozwój przemysłu.

Ou bien veut-on parler de la propriété privée, de la propriété bourgeoise moderne ?

Albo mówicie może o współczesnej burżuazyjnej własności prywatnej?

Mais est-ce que par son travail salarié le prolétaire acquiert de la propriété ? Nullement, il crée le capital, c’est-à-dire la propriété qui exploite le travail salarié, et qui ne peut s’accroître qu’à la condition de créer du nouveau travail salarié, afin de l’exploiter encore.

Ale czyż praca najemna, czyż praca proletaryusza wytwarza dla niego własność? Bynajmniej. Wytwarza ona kapitał czyli własność, która pracę najemną wyzyskuje, która pomnażać się może tylko pod tym warunkiem, że tworzyć będzie nową pracą najemną dla nowego wyzyskiwania.

Dans sa forme présente, la propriété se meut entre les deux termes antinomiques : capital et travail salarié. Examinons les deux côtés de cet antagonisme.

Własność w dzisiejszej formie swojej opiera się na antagonizmie kapitału i pracy najemnej. Rozważmy więc ten antagonizm.

Être capitaliste signifie occuper non seulement une position personnelle, mais encore une position sociale dans le système de la production. Le capital est un produit collectif ; il ne peut être mis en mouvement que par les efforts combinés d’une masse d’individus : en dernier lieu, il exige même pour son fonctionnement les efforts combinés de tous les individus de la société.

Być kapitalistą znaczy nietylko pewne osobiste zajmować stanowisko, ale i stanowisko społeczne. Kapitał jest produktem pracy zbiorowej i może być zużytkowanym tylko przez pracę zbiorową wielu członków, ba! ostatecznie tylko przez pracę zbiorową wszystkich nawet społeczeństwa członków.

Le capital n’est donc pas une force personnelle, mais une force sociale.

Kapitał nie jest przeto żadną osobistą, jeno społeczną siłą.

Dès lors, quand le capital est transformé en propriété commune, appartenant à tous les individus de la société, ce n’est pas une propriété personnelle qui est transformée en propriété sociale ; il n’y a que le caractère social de la propriété qui soit transformé : il perd son caractère de propriété de classe.

Jeżeli tedy kapitał stanie się własnością wspólną wszystkich społeczeństwa członków, to akt ten nie będzie bynajmniej zamianą własności osobistej na własność społeczną. Przez akt ten zmienia się tylko społeczny charakter własności — traci ona tu tylko swój charakter klasowy.

Arrivons au travail salarié.

Przejdźmy do pracy najemnej.

Le prix moyen du travail salarié est le minimum du salaire, c’est-à-dire la somme des moyens d’existence dont l’ouvrier a besoin pour vivre en ouvrier. Par conséquent, ce que l’ouvrier salarié s’approprie par son activité est tout juste ce qui lui est nécessaire pour entretenir son existence.

Przeciętna cena pracy najemnej jest to minimum płacy zarobkowej t. j. suma środków, koniecznych dla utrzymania życia robotnika, jako robotnika. Tego więc, co robotnik pracą swoją zdobywa, starczy mu zaledwo na utrzymanie jego życia.

Nous ne voulons en aucune façon abolir cette appropriation personnelle des produits du travail indispensable à l’entretien de l’existence : cette appropriation ne laissant derrière elle aucun profit net qui donne du pouvoir sur le travail d’autrui. Ce que nous voulons, c’est supprimer les misères de cette appropriation, qui font que l’ouvrier ne vit que pour accroître le capital, et ne vit que dans la mesure exigée par les intérêts de la classe régnante.

Owóż, nie myślimy wcale znosić takiego osobistego przywłaszczania produktów pracy, koniecznych dla utrzymania życia; nie myślimy znosić takiego osobistego przywłaszczania, które nie daje żadnych „czystych dochodów“ i dać nie może panowania nad cudzą pracą. Chcemy jedynie znieść nędzotę tego przywłaszczania, które pozwala robotnikowi żyć dlatego tylko, aby pomnażać kapitał, i dopóty tylko, póki to dla interesów klasy panującej jest potrzebne.

Dans la société bourgeoise, le travail vivant n’est qu’un moyen d’accroître le travail accumulé. Dans la société communiste, le travail accumulé ne sera qu’un moyen d’élargir et d’embellir l’existence des travailleurs.

W społeczeństwie burżuazyjnem żywa praca jest tylko środkiem zwiększenia pracy nagromadzonej, „skrystalizowanej". W społeczeństwie zaś komunistycznem praca nagromadzona będzie środkiem dla rozszerzenia, zbogacenia i uwygodnienia życia pracujących.

Dans la société bourgeoise, le passé domine le présent ; dans la société communiste, c’est le présent qui dominera le passé. Dans la société bourgeoise, le capital est indépendant et personnel, tandis que l’individu agissant est dépendant et privé de personnalité.

W społeczeństwie burżuazyjnem przeto przeszłość panuje nad teraźniejszością, w ustroju komunistycznym teraźniejszość zapanować musi nad przeszłością. W społeczeństwie burżuazyjnem kapitał jest samodzielnym i indywidualnym, pracujące zaś indywiduum jest niesamodzielne i skrępowane w swej indywidualności.

Et c’est l’abolition d’un pareil état de choses que la bourgeoisie flétrit comme l’abolition de la personnalité et de la liberté. En cela elle n’a pas tort. Car il s’agit effectivement de l’abolition de l’individualité, de l’indépendance et de la liberté bourgeoises.

Otóż zniesienie tego stosunku nazywa burżuazya zniesieniem wolności osobistej! I ma racyę. Chodzi tu bowiem najrzeczywiściej o zniesienie burżuazyjnej indywidualności, burżuazyjnej samodzielności i burżuazyjnej wolności.

Par liberté, dans les conditions actuelles de la production bourgeoise, on entend la liberté du commerce, le libre échange.

Warunki współczesnej produkcyi przez wolność każą nam rozumieć wolność handlu, kupna i sprzedaży.

Mais abolissez le trafic, et vous abolissez du même coup le trafic libre. Au reste, toutes les belles phrases sur le libre-échange, de même que toutes les forfanteries libérales de nos bourgeois, n’ont un sens que par opposition au commerce entravé, au bourgeois asservi du moyen âge ; elles n’en ont aucun lorsqu’il s’agit de l’abolition du trafic, de l’abolition des rapports de la production bourgeoise et de la bourgeoisie elle-même.

Skoro wszakże zniknie handel wogóle, to zniknie tem samem i wolny handel. Gadanina o wolności spekulowania, jak i wszystkie inne krzyki naszej burżuazyi o wolności wogóle, mają sens wobec handlu uciśnionego, wobec poddaństwa mieszczanina wieków średnich — ale nigdy wobec komunistycznego zniesienia handlu, ale nigdy wobec zniesienia burżuazyjnego systemu produkcyi, ale nigdy wobec zniesienia burżuazyi samej.

Vous êtes épouvantés parce que nous voulons abolir la propriété privée. Mais, dans votre société actuelle, la propriété privée est abolie pour les neuf dixièmes de ses membres. C’est précisément parce qu’elle n’existe pas pour les neuf dixièmes, qu’elle existe pour vous.

Oburzacie się na to, że chcemy znieść własność prywatną. Ależ w waszem obecnem społeczeństwie własność dla 9/10 jego członków jest już zniesioną; istnieje ona dlatego tylko i dzięki temu tylko, że dla owych 9/10 niemasz jej właśnie.

Vous nous reprochez donc de vouloir abolir une propriété qui ne peut se constituer sans priver l’immense majorité de la société de toute propriété.

Robicie nam więc zarzut za to, że chcemy znieść waszą formę posiadania, której koniecznym warunkiem jest pozbawienie ogromnej większości społeczeństwa wszelkiej własności.

En un mot, vous nous accusez de vouloir abolir votre propriété à vous. Et, en effet, c’est bien là notre intention.

Zarzucacie nam, jednem słowem, że chcemy znieść waszą własność. I macie słuszność — chcemy to najistotniej uczynić.

Du moment que le travail ne peut plus être transformé en capital, en argent, en propriété foncière bref, en pouvoir social capable d’être monopolisé, c’est-à-dire du moment que la propriété individuelle ne peut plus être convertie en propriété bourgeoise, vous vous empressez de déclarer que l’individualité est supprimée.

Chwila, w której praca nie da się nadal przeistaczać w kapitał, pieniądze, rentę, albo mówiąc krótko, nie da się przeistaczać w zmonopolizowaną siłę społeczną, t. j. chwila, w której własność prywatna nie będzie mogła stawać się własnością burżuazyjną, chwila ta — wołacie — będzie zarazem chwilą zaguby wszelkiej indywidualności.

Vous avouez donc que lorsque vous parlez de l’individu vous n’entendez parler que du bourgeois. Et cet individu-là, il est vrai, nous voulons le supprimer.

Świadczycie tedy sami, że indywidualnością jest dla was nikt inny, jak tylko najwyłączniej kapitalista, burżuazyjny posiadacz. A indywidualność taka najistotniej zniszczoną być powinna ze szczętem.

Le communisme n’enlève à personne le pouvoir de s’approprier sa part des produits sociaux, il n’ôte que le pouvoir de s’assujétir, à l’aide de cette appropriation, le travail d’autrui.

Komunizm nie zabrania bynajmniej przywłaszczać produkty społeczne; odbierze on tylko możność wyzyskiwać pracę przez to przywłaszczanie.

Vous prétendez encore qu’avec l’abolition de la propriété privée toute activité cesserait, qu’une paresse générale s’emparerait du monde.

Rozprawiają też, że zniesienie własności prywatnej sprowadzi zanik wszelkiej działalności i będzie proklamowaniem powszechnego próżniactwa.

Si cela était, il y a beau jour que la société bourgeoise serait morte de fainéantise, car ceux qui y travaillent ne gagnent pas, et ceux qui y gagnent ne travaillent pas. Toute l’objection se réduit à cette tautologie, qu’il n’y a pas de travail salarié là où il n’y a pas de capital.

Jeśliby zarzut ten był słusznym, burżuazyjne społeczeństwo musiałoby dawno już skonać z lenistwa, gdyż ci, co w niem pracują, nie zdobywają nic — a przywłaszczyciele właśnie nic nie robią. Wszystko to obraca się jeno koło ustawicznego powtarzania, że nie będzie pracy najemnej, skoro niemasz kapitału.

Les accusations portées contre le mode communiste de production et d’appropriation des produits matériels, ont été également portées contre la production et l’appropriation intellectuelles.

Wszystkie zarzuty, stosowane przeciw komunistycznemu systemowi przywłaszczania i produkowania dóbr materyalnych, stosowane są także i w dziedzinie przywłaszczania oraz produkcyi dóbr umysłowych.

De même que, pour le bourgeois, l’abolition de la propriété de classe est l’abolition de toute propriété, de même l’abolition de la culture intellectuelle de classe est l’abolition de toute culture intellectuelle.

Jak dla kapitalisty zniesienie klasowego charakteru własności wyobraża się jako zniesienie produkcyi samej, tak też i zniesienie klasowego charakteru oświaty jest w jego mózgu identyczne ze zniesieniem, oświaty wogóle.

La culture dont il déplore la perte signifie pour l’immense majorité le façonnement à devenir machine.

Ale oświata, o której utracie rozpacza, dla ogromnej większości jest tylko wyrabianiem się na maszyny…

Mais cessez de nous critiquer tant que vous jugerez l’abolition de la propriété privée d’après vos notions bourgeoises de liberté, de culture, de droit, etc.

Nie występujcie wszakże z nami do walki, oceniając zniesienie burżuazyjnej własności waszemi pojęciami o wolności, oświacie, prawie itd.

Vos idées sont elles-mêmes les produits des rapports de la production et de la propriété bourgeoises, comme votre droit n’est que la volonté de votre classe érigée en loi, et comme cette volonté est elle-même créée par les conditions matérielles de la vie de votre classe.

Wasze ideje nawet są wytworami burżuazyjnego systemu produkcyi i posiadania, podobnież jak wasze prawo jest tylko do znaczenia ustawy podniesioną waszej klasy wolą, której treść dają materyalne warunki istnienia waszego jako klasy.

La conception intéressée qui vous fait voir dans vos rapports de production et de propriété non des rapports transitoires dans le progrès de la production, mais des lois éternelles de la nature et de la raison, cette conception illusoire, vous la partagez avec toutes les classes jadis régnantes et disparues aujourd’hui. Ce que vous concevez pour la propriété antique, ce que vous concevez pour la propriété féodale, vous ne le comprenez plus pour la propriété bourgeoise.

Stronniczość, z którą wasz system produkcyi i posiadania ogłaszacie nie za wytwór warunków historycznych, upadających z dalszym rozwojem produkcyi, ale za wieczne natury i rozumu prawo, stronniczość ta charakterystyczną jest nietylko dla was; owszem, widzieliśmy ją we wszystkich klasach, których panowanie już upadło. Nie chcecie zastosować do własności burżuazyjnej tego, co zrozumiałem wam jest wyśmienicie w stosunku do form własności starożytnej i feodalnej.

Abolir la famille ! Même les plus radicaux s’indignent de cette exécrable intention des communistes.

Zniesienie rodziny! Najradykalniejsi nawet powstają z oburzeniem przeciw temu obrzydliwemu zamiarowi komunistów.

Quelle est la base de la famille bourgeoise de notre époque ? Le capital, le gain individuel. La famille n’existe à l’état complet que pour la bourgeoisie, mais elle trouve son complément dans la prostitution publique et dans la suppression des relations de famille pour le prolétaire.

Ale na czemże zasadza się współczesna rodzina burżuazyjna? Na kapitale, na zyskach prywatnych. W formie zupełnie rozwiniętej istnieje ona tylko dla burżuazyi i ma uzupełnienie swoje w wymuszonej bezrodzinności proletaryatu oraz w nierządzie publicznym.

La famille du bourgeois disparaît naturellement avec la disparition de son complément nécessaire, et l’un et l’autre disparaissent avec l’abolition du capital.

Rodzina burżuazyjna upada najkonieczniej z chwilą zniesienia uzupełnień, a jedno i drugie z upadkiem kapitału.

Nous reprochez-vous de vouloir abolir l’exploitation des enfants par leurs parents ? Nous avouons le crime.

Albo zarzucacie nam może, że chcemy znieść wyzyskiwanie dzieci przez rodziców? Do takich zbrodniczych zamiarów przyznajemy się otwarcie.

Vous prétendez que nous brisons les liens les plus chers en substituant à l’éducation domestique l’éducation sociale.

Utrzymujecie także, iż niszczymy najzaufańsze, najdroższe stosunki, proponując zamiast wychowania domowego wychowanie społeczne.

Est-ce que votre éducation n’est pas, elle aussi, déterminée par la société, par les conditions sociales dans lesquelles vous élevez vos enfants, par l’intervention directe ou indirecte de la société à l’aide des écoles, etc. ?

A czyż waszego wychowania nie określa społeczeństwo? Czyż nie jest, ono zależne od stosunków społecznych, w jakich się znajduje; nie pozostajeż ono pod bezpośredniem lub pośredniem kierownictwem społecznem, pod wpływem szkoły i t. d. i t. d.?

Les communistes n’inventent pas l’influence de la société sur l’éducation, ils en changent seulement le caractère, ils arrachent l’éducation à l’influence de la classe régnante.

Wpływ społeczeństwa na wychowanie nie jest bynajmniej wynalazkiem komunistów, zmieniają oni jedynie charakter tego wpływu, wyrywają jedynie wychowanie z pod wpływów klasy panującej.

Les déclamations bourgeoises sur la famille et l’éducation, sur les tendres liens qui unissent les enfants aux parents, deviennent d’autant plus écœurantes qu’avec la grande industrie toutes les relations familiales sont de plus en plus détruites pour les prolétaires, et que les enfants sont de plus en plus transformés en simples objets de commerce, en simples instruments de travail.

Burżuazyjne gadanie o rodzinie i wychowaniu, o serdecznych stosunkach dzieci do rodziców jest tem obrzydliwsze, im bardziej wielki przemysł w skutkach swoich związki rodzinne wśród proletaryatu niszczy, a dzieci po prostu w towar zamienia.

Mais de la bourgeoisie tout entière s’élève une clameur : vous autres communistes, vous voulez introduire la communauté des femmes !

Ależ wy chcecie wspólności kobiet! wrzeszczy nam cała burżuazya społem.

Pour le bourgeois, sa femme n’est qu’un simple instrument de production. Il entend dire que les instruments de production seront mis en commun et il conclut naturellement qu’il y aura communauté des femmes.

Wyzyskiwacz widzi w swej żonie tylko narzędzie produkcyi: słysząc zaś, że narzędzia produkcyi eksploatowane będą wspólnie (kolektywnie), nie może naturalnie wyobrazić sobie, żeby wspólność nie była także udziałem kobiet.

Il ne soupçonne pas qu’il s’agit précisément de donner à la femme un autre rôle que celui de simple instrument de production.

Nie domyśla się, że o to tu właśnie chodzi, aby kobiety przestały być tylko narzędziami produkcyi.

D’ailleurs, rien de plus comique que l’horreur ultra-morale qu’inspire à nos bourgeois la prétendue communauté officielle des femmes chez les communistes. Les communistes n’ont pas besoin d’introduire la communauté des femmes. Elle a presque toujours existé.

Zresztą niemasz nic śmieszniejszego nad wysoce moralne oburzenie kapitalistów z powodu rzekomej oficyalnej wspólności o kobiet w ustroju komunistycznym. Komuniści nie mają potrzeby ustanawiać wspólności kobiet, gdyż istniała ona prawie zawsze.

Nos bourgeois, non contents d’avoir à leur disposition les femmes et les filles de leurs prolétaires, sans parler de la prostitution officielle, trouvent un plaisir singulier à se cocufier mutuellement.

Nasi kapitaliści, nie zadawalając się tem, że rozporządzają żonami i córkami proletaryuszów — nie mówimy już o prostyucyi oficyalnej — ze szczególnem zamiłowaniem uwodzą jeszcze nawzajem swoje żony.

Le mariage bourgeois est, en réalité, la communauté des femmes mariées. Tout au plus pourrait-on accuser les communistes de vouloir mettre à la place d’une communauté des femmes hypocrite et dissimulée, une autre qui serait franche et officielle.

Burżuazyjne małżeństwo w istocie rzeczy jest wspólnością mężatek. Komunistom możnaby chyba za to jedynie czynić zarzut, że miasto obłudnej, ukrytej wspólności kobiet chcą proklamować ją oficyalnie, otwarcie.

Il est évident, du reste, qu’avec l’abolition des rapports de production actuels, la communauté des femmes qui en dérive, c’est-à-dire la prostitution officielle et non officielle, disparaîtra.

Zresztą, rozumie się samo przez się, iż usunięcie obecnego systemu produkcyi zniesie także zrodzoną przezeń wspólność kobiet, t. j. nierząd.

On accuse les communistes de vouloir abolir la patrie, la nationalité.

Zarzuca się dalej komunistom, że występują przeciw ojczyźnie, że podkopują narodowość.

Les ouvriers n’ont pas de patrie. On ne peut leur enlever ce qu’ils n’ont pas. Comme le prolétariat de chaque pays doit, en premier lieu, se constituer en classe nationale chez soi, dans ses propres limites nationales, il est par là national lui-même, quoique nullement dans le sens bourgeois.

Robotnicy nie mają ojczyzny. Niepodobna im odbierać tego, czego nie mają. Dążąc przedewszystkiem do pochwycenia władzy politycznej, do zorganizowania się w klasę narodową, do ukonstytuowania się jako naród — proletaryat musi być narodowym, jakkolwiek nigdy w znaczeniu burżuazyjnem.

Les démarcations et les antagonismes nationaux des peuples disparaissent déjà de plus en plus avec le développement de la bourgeoisie, la liberté du commerce et le marché mondial, avec l’uniformité de la production industrielle et les manières de vivre qui en résultent.

Narodowe odgraniczenia i antagonizmy ludów znikają już dzisiaj coraz bardziej, dzięki rozwojowi burżuazyi, wolności handlu, dzięki rynkowi powszechnemu, jednostajności produkcyi przemysłowej i odpowiadających jej warunków życia.

L’avènement du prolétariat les fera disparaître plus vite encore. L’action commune des différents prolétariats, du moins dans les pays civilisés, est une des premières conditions de leur émancipation.

Panowanie proletaryatu posunie to jeszcze dalej. Zjednoczona akcya conajmniej wszystkich cywilizowanych krajów jest pierwszym warunkiem emancypacyi klas pracujących.

Abolissez l’exploitation de l’homme par l’homme, et vous abolissez l’exploitation d’une nation par une autre nation.

O ile znikać będzie wyzyskiwanie jednostki przez jednostkę, o tyle też zanikać musi wyzyskiwanie narodu przez naród.

Lorsque l’antagonisme des classes, à l’intérieur des nations, aura disparu, l’hostilité de nation à nation disparaîtra.

Z upadkiem antagonizmu klas wewnątrz narodu, upada też wrogi stosunek jednych narodowości do drugich.

Quant aux accusations portées contre les communistes, au nom de la religion, de la philosophie et de l’idéologie, elles ne méritent pas un examen approfondi.

Zarzuty, podnoszone przeciw komunizmowi ze stanowiska religijnego, filozoficznego i ideologicznego wogóle, nie zasługują nawet na szczegółowsze odparcie.

Est-il besoin d’une grande intelligence pour comprendre que les conceptions, les notions et les vues, en un mot, que la conscience des hommes se modifie elle aussi, avec leurs relations sociales, avec leur existence sociale ?

Czyż potrzeba głębokiego umysłu na to, aby wyrozumieć,że zmianie warunków życia, że zmianie stosunków społecznych ludzi, że zmianie ich społecznego istnienia towarzyszyć musi przewrót w ich wyobrażeniach, pojęciach, poglądach, — słowem przewrót w ich świadomości (poglądzie na świat)?

Que nous prouve l’histoire de la pensée, si ce n’est que la production intellectuelle se transforme avec la production matérielle ? Les idées régnantes d’une époque n’ont jamais été que les idées de la classe régnante.

Przecież historya myśli ludzkiej dowodzi właśnie, że produkcya umysłowa przekształca się odpowiednio do zmian w produkcyi materyalnej. Idee danego okresu są zawsze tylko ideami klas faktycznie panujących.

Lorsqu’on parle d’idées qui révolutionnent une société tout entière, on énonce seulement le fait que, dans le sein d’une vieille société, les éléments d’une société nouvelle se sont formés et que les vieilles idées se dissolvent avec la dissolution des anciennes relations sociales.

Mówią o myślach, które całą społeczność rewolucyonizują; owóż powiedzenia te konstatują tylko, że w łonie starego społeczeństwa wytworzyły się pierwiastki nowego, że upadkowi starych warunków towarzyszy upadek idej starych.

Quand l’ancien monde était à son déclin, les vieilles religions furent vaincues par la religion chrétienne : quand, au xviiie siècle, les idées chrétiennes cédèrent aux idées philosophiques, la société féodale livrait son dernier combat à la bourgeoisie alors révolutionnaire. Les idées de liberté de conscience et de religion proclament seulement le règne de la libre concurrence dans le domaine de l’intelligence.

Kiedy świat starożytny rozwalał się w gruzy, religie jego ustąpiły miejsca chrystyanizmowi. Kiedy idee chrześcijańskie upadały pod ciosami idej rozumowych XVIII w. społeczeństwo feodalne walczyło też na śmierć i życie z ówcześnie rewolucyjną burżuazyą. Wolna konkurencya znalazła w zakresie nauki swój wyraz w ideach wolności sumienia i tolerancyi religijnej.

« Oui, dira-t-on, il est entendu que les idées religieuses, morales, philosophiques, politiques et juridiques se modifient dans le cours du développement historique. La religion, la morale, la philosophie, la politique, le droit se sont maintenus à travers ces perpétuelles transformations.

„Bezwątpienia — powiedzą nam — idee religijne, moralne, filozoficzne, prawne i t. d. zmieniają się z postępem czasu — ale religia, moralność, filozofia, polityka, prawo pozostają pomimo to zawsze.

Mais il y a de plus des vérités éternelles, telles que la liberté, la justice, etc., qui sont communes à toutes les conditions sociales. Or le communisme abolit les vérités éternelles, et, en cela, il est en contradiction avec tout le développement historique antérieur. »

A nadto mamy przecie prawdy wieczne, jak wolność, sprawiedliwość i t. d, które są wspólne dla wszystkich okresów rozwoju społecznego. Komunizm wszakże i te wieczne chciałby znieść prawdy, znosi on religię, moralność — znosi je, zamiast przekształcić na nowo, a tem samem staje w sprzeczności z całym dotychczasowym rozwojem społeczeństw.“

À quoi se réduit cette objection ? L’histoire de toutes les sociétés passées se meut au milieu des antagonismes des classes, qui ont revêtu des formes différentes à différentes époques.

Do czegóż sprowadza się to oskarżenie? Dzieje wszystkich do dziś dnia istniejących społeczeństw nie wyszły z granic antagonizmów klasowych, które w rozmaitych okresach rozmaicie się układały.

Mais quelle que soit la forme prise par l’antagonisme, l’exploitation d’une partie de la société par l’autre est un fait commun à tous les siècles passés.

Nie bacząc wszakże na rozmaite formy swoje, wyzyskiwanie jednej części społeczeństwa przez drugą jest faktem wspólnym wszystkim wiekom ubiegłym.

Donc, rien d’étonnant à ce que la conscience de tous les âges, en dépit de toute divergence et de toute diversité, se soit toujours mue dans de certaines formes communes, dans des formes de conscience qui ne se dissoudront complètement qu’avec l’entière disparition de l’antagonisme des classes.

Nic tedy dziwnego, że świadomość społeczna wszystkich wieków, nie zważając na całą rozmaitość i odmienność swoich okresów, przejawia się w pewnych wspólnych formach, w formach świadomości, które dopiero z upadkiem antagonizmów klasowych zaniknąć mogą.

La révolution communiste est la rupture la plus radicale avec les rapports de propriété traditionnelle, rien d’étonnant donc à ce que, dans le cours de son développement, elle rompe de la façon la plus radicale avec les vieilles idées traditionnelles.

Rewolucya komunistyczna jest najradykalniejszem zerwaniem z przekazanymi nam systemami posiadania, a więc jej rozwój najradykalniej z pozostałościami starych idej walczy.

Mais ne nous occupons plus des objections bourgeoises contre le communisme.

Porzućmy już wszakże zarzuty burżuazyi przeciw komunistom.

Ainsi que nous l’avons vu plus haut, la première étape dans la révolution ouvrière est la constitution du prolétariat en classe régnante, la domination de la démocratie.

Widzieliśmy wyżej, że pierwszym krokiem rewolucyi robotniczej jest podniesienie się proletaryatu na stanowisko klasy panującej, czyli wywalczenie demokracyi (wszechwładztwa ludu).

Le prolétariat se servira de sa suprématie politique pour arracher graduellement tout capital à la bourgeoisie, pour centraliser tous les instruments de production dans les mains de l’État, c’est-à-dire du prolétariat organisé en classe régnante, et pour augmenter le plus vite possible la masse des forces productrices disponibles.

Proletaryat zużytkuje swoją władzę polityczną w tym kierunku, że stopniowo wyrywać będzie z rąk burżuazyi kapitał, że narzędzia pracy (środki produkcyi) scentralizuje w ręku państwa, t. j. uorganizowanego jako klasa panująca proleratyatu, że wreszcie masę sił produkcyjnych wedle możności szybko powiększy.

Et ceci, naturellement, ne pourra être accompli au début que par une action despotique à l’égard des droits de propriété et des rapports de production bourgeoise, c’est-à-dire par la prise de mesures qui, au point de vue économique, paraîtront insuffisantes et insoutenables, mais qui sont indispensables comme moyens de révolutionner le mode de production tout entier.

Rzecz naturalna, że początkowo może to być osiągnięte jedynie przez despotyczne napady na prawo własności i burżuazyjne warunki produkcyi, a więc przez środki, które ekonomicznie wydają się niedostatecznymi i niepewnymi, ale które z rozrostem ruchu staną się potęgą niesłychaną, a jako środki dla przewrotu w systemie produkcyi są prawdziwie konieczne.

Ces mesures varieront sans doute d’après les différents pays.

W rozmaitych krajach środki te będą naturalnie rozmaite.

Pour les pays les plus avancés, les mesures suivantes pourront assez généralement être applicables :

Dla krajów najpostępowszych jednak dość powszechnie możnaby zastosować, co następuje:

1. Expropriation de la propriété foncière et confiscation de la rente foncière au profit de l’État.

1°). Wywłaszczanie własności ziemskiej i zużytkowanie renty gruntowej na wydatki państwa.

2. Impôt fortement progressif.

 2°). Wysoki podatek postępowy.

3. Abolition de l’héritage.

 3°). Zniesienie prawa spadkowego.

4. Confiscation de la propriété de tous les émigrants et de tous les rebelles.

 4°). Konfiskata majątku emigrantów i buntowników.

5. Centralisation du crédit dans les mains de l’État, par le moyen d’une banque nationale avec le monopole exclusif.

 5°). Centralizacya kredytu w ręku państwa przez bank narodowy z kapitałem państwowym i bezwarunkowym monopolem.

6. Centralisation, dans les mains de l’État, de tous les moyens de transport.

 6°). Centralizacya środków transportowych w ręku państwa.

7. Augmentation des manufactures nationales et des instruments de production dans les mains de l’État, défrichement des terrains incultes et amélioration des terres cultivées d’après un système général.

 7°). Pomnożenie ilości fabryk narodowych (państwowych), narzędzi produkcyi; uprawa i melioracya gruntów wedle ogólnego planu.

8. Travail obligatoire pour tous, organisation d’armées industrielles, particulièrement pour l’agriculture.

 8°). Jednaki przymus roboczy dla wszystkich. Ustanowienie armij przemysłowych — zwłaszcza dla rolnictwa.

9. Combinaison du travail agricole et industriel, mesures tendant à la fusion graduelle de la ville et de la campagne.

 9°), Zjednoczenie rolnictwa z przemysłem, powolne zniesienie różnic między miastem a wsią.

10. Éducation publique et gratuite de tous les enfants, abolition du travail des enfants dans les fabriques tel qu’il est pratiqué aujourd’hui. Combinaison de l’éducation avec la production matérielle, etc., etc.

 10°). Publiczne i bezpłatne wychowanie. Usunięcie pracy dzieci w fabrykach w formie dzisiejszej. Zjednoczenie wychowania z produkcyą materyalną i t. d. i t. d.

Les antagonismes des classes une fois disparus dans le cours du développement, toute la production concentrée dans les mains des individus associés, le pouvoir public perd son caractère politique.

Kiedy z biegiem postępu różnice klas zginą, a produkcya zostanie skoncentrowaną w ręku stowarzyszonych indywiduów, wówczas władza polityczna straci swój polityczny charakter.

Le pouvoir politique, à proprement parler, est l’organisation du pouvoir d’une classe pour l’oppression d’une autre.

Władza polityczna bowiem jest właściwie zorganizowaną siłą pewnej klasy dla ucisku innej.

Si le prolétariat, dans sa lutte contre la bourgeoisie, se constitue forcément en classe, s’il s’érige par une révolution en classe régnante et, comme classe régnante, détruit violemment les anciens rapports de production, il détruit, en même temps que ces rapports de production, les conditions d’existence de l’antagonisme des classes, il détruit les classes en général et, par là, sa propre domination comme classe.

Jeżeli proletaryat w walce z burżuazyą najnieodbiciej jako klasa organizować się musi, jeżeli musi przez rewolucyę stać się klasą panującą i jako klasa panująca przewrót gwałtowny w starym systemie produkcyi sprowadzić, to z chwilą przeistoczenia warunków tej produkcyi niszczy on także warunki istnienia antagonizmu klas, zaczem i same klasy, a więc i swoje nawet panowanie klasowe.

À la place de l’ancienne société bourgeoise, avec ses classes et ses antagonismes de classes, surgit une association où le libre développement de chacun est la condition du libre développement pour tous.

 Ze starego burżuazyjnego społeczeństwa w ten sposób, z jego klasami i z jego antagonizmem klasowym, wyłoni się stowarzyszenie, w którem naturalny (swobodny) rozwój każdego będzie warunkiem koniecznym wolnego rozwoju wszystkich.