51. Nurture

51

The Way bears all things;
Harmony nurtures them;
Nature shapes them;
Use completes them.
Each follows the Way and honours harmony,
Not by law,
But by being.
The Way bears, nurtures, shapes, completes,
Shelters, comforts, and makes a home for them.
Bearing without possessing,
Nurturing without taming,
Shaping without forcing,
This is harmony.

Yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları
Mahiyyət təşkil edir onları
Şərait bitirir onları
Buna görə də elə bir cisim yoxdur ki,
Yoluna ehtiram etməsin, kəramətin qədrini bilməsin
Yola onlar ehtiram edir, kəramətin qədrini onlar bilir:
Bunu onlara hökm edən yoxdur — bu tam təbiidir
Belə ki, yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları,
yetişdirir onları, saxlayır onları,
bitirir onları, yetkinləşdirir onları,
gözləyir onları, qoruyur onları
Törədən və sahib olmayan
Becərən və bunu iddia etməyən
Yetişdirən və hökm etməyən
Budur ulu kəramət

52. Clarity

52

The origin of the world is its mother;
Understand the mother, and you understand the child;
Embrace the child, and you embrace the mother,
Who will not perish when you die.
Reserve your judgments and words
And you maintain your influence;
Speak your mind and take positions
And nothing can save you.
As observing detail is clarity,
So maintaining flexibility is strength;
Use the light but shed no light,
So that you do yourself no harm,
But embrace clarity.

Dünyanın bir başlanğıcı var
O başlanğıc - dünyanın anasıdır
Madam ki, anasından xəbərin oldu — onun uşağını daha yaxşı tanıyarsan
Madam ki, uşağını tanıdın — onun anasını daha da yaxşı gözləyərsən,
və canını üzmədən xətərsiz yaşayarsan
Tamahını kəs, nəfsinə idarə et —
Ömrünün axırına kimi yorulmazsan
Tamahına bax, iş-gücünə giriş —
Ömründə canını qurtara bilməzsən
Incəliklər görünürsə — deməli aydınlıq var
Zəriflik qorunursa — deməli qüdrət var
Bu bilikdən faydalanan, aydınlığa çıxıb,
canının dərd-bəlasını tam yox edər
Sabitliyə yiyələnməyin üsulu budur

53. Difficult Paths

53

With but a small understanding
One may follow the Way like a main road,
Fearing only to leave it;
Following a main road is easy,
Yet people delight in difficult paths.
When palaces are kept up
Fields are left to weeds
And granaries empty;
Wearing fine clothes,
Bearing sharp swords,
Glutting with food and drink,
Hoarding wealth and possessions —
These are the ways of theft,
And far from the Way.

Əgər mən yəqin biliyin carını eşitsəydim,
Çıxardım ulu yola və
Yalnız yoldan çıxmaqdan qorxardım
Ulu yol düp-bə-düzdür,
Amma camaat cığırlarda dolanır
Saray cah-calal ilə bəzəkli
Tarlaları isə alaq basıb
Anbarlar tam boş...
Naxışlı xələtlər geymək
Iti qılıncı kəmərə asmaq
Yeyib-içməkdə, var-dövlətdə israfçılıq etmək...
Buna deyərlər — yolkəsərliklə öyünmək
Bu yəqin yol-suzluqdur!

54. Cultivate Harmony

54

Cultivate harmony within yourself, and harmony becomes real;
Cultivate harmony within your family, and harmony becomes fertile;
Cultivate harmony within your community, and harmony becomes abundant;
Cultivate harmony within your culture, and harmony becomes enduring;
Cultivate harmony within the world, and harmony becomes ubiquitous.
Live with a person to understand that person;
Live with a family to understand that family;
Live with a community to understand that community;
Live with a culture to understand that culture;
Live with the world to understand the world.
How can I live with the world?
By accepting.

Düz-əməlli qurulmuş olan kökündən qırılmaz
Düz-əməlli əhatə edən yana atıla bilməz
Buna görə gələcək nəsillərdə də qurban kəsmək ənənəsi kəsilməz
Bunu özündə yetişdirənin kəraməti doğrudur
Bunu ailəsində yetişdirənin kəraməti boldur
Bunu obasında yetişdirənin kəraməti sürəklidir
Bunu ölkəsində yetişdirənin kəraməti tükənməzdir
Bunu bütün dünyada yetişdirənin kəraməti tamdır
Buna görə özündən ötrü — özünə bax
Ailəndən ötrü — ailənə bax
Obandan ötrü — obana bax
Ölkəndən ötrü — ölkənə bax
Dünyadan ötrü — dünyaya bax
Aləmin bu qaydasını haradan bildim?
Bundan!

55. Soft Bones

55

Who is filled with harmony is like a newborn.
Wasps and snakes will not bite him;
Hawks and tigers will not claw him.
His bones are soft yet his grasp is sure,
For his flesh is supple;
His mind is innocent yet his body is virile,
For his vigour is plentiful;
His song is long-lasting yet his voice is sweet,
For his grace is perfect.
But knowing harmony creates abstraction,
And following abstraction creates ritual.
Exceeding nature creates calamity,
And controlling nature creates violence.

Kəraməti dolğun olan insan körpə uşağa bənzər:
Arı, əqrəb, ilanlar onu vurmaz
Yırtıcı heyvanlar onu tutmaz
Alıcı quşlar onu aparmaz
Sümükləri yumşaq, əzələləri zəif, amma tutanda bərk yapışır
Cinslərin əlaqəsindən xəbəri yox, amma ərkək gücü onda var, çünki toxumu artıq bütövdür
Bütün gün qışqırır, amma səsi batmır, çünki ahəngi bütövdür
Ahəngi duymaq — budur sabitlik
Sabitliyi duymaq — budur aydınlıq
Həyatı artırmaq — budur xoşbəxtlik
Qəlbində ruhu bəsləmək — budur qüdrət
Bir kəs yetkin olaraq üzülürsə — o Yolunda deyil
Yolunda deyilsə — demək sonuna yaxındır

56. Impartiality

56

Who understands does not preach;
Who preaches does not understand.
Reserve your judgments and words;
Smooth differences and forgive disagreements;
Dull your wit and simplify your purpose;
Accept the world.
Then,
Friendship and enmity,
Profit and loss,
Honour and disgrace,
Will not affect you;
The world will accept you.

Bilən — söyləməz
Söyləyən — bilməz
O boşluğunu ört
O qapılarını bağla
O kəskinliyini poz
O dolaşıqlığını həll et
O şəfəqini azalt
O toza bənzə
Onda deyərlər: sirrə qovuşub
Çünki
Ona çatıb ona yaxın ola bilməzsən
Ona çatıb ona özgə də ola bilməzsən
Ona çatıb ona xeyir gətirə bilməzsən
Ona çatıb ona ziyan da vura bilməzsən
Ona çatıb ona ehtiram edə bilməzsən
Ona çatıb onu təhqir də edə bilməzsən
Buna görə aləmdə o belə dəyərdir

57. Conquer with Inaction

57

Do not control the people with laws,
Nor violence nor espionage,
But conquer them with inaction.
For:
The more morals and taboos there are,
The more cruelty afflicts people;
The more guns and knives there are,
The more factions divide people;
The more arts and skills there are,
The more change obsoletes people;
The more laws and taxes there are,
The more theft corrupts people.
Yet take no action, and the people nurture eachother;
Make no laws, and the people deal fairly with eachother;
Own no interest, and the people cooperate with eachother;
Express no desire, and the people harmonize with eachother.

Düz olaraq dövləti idarə edərlər
Bic olaraq müharibələr apararlar
Biəməl olaraq aləmə yiyələnərlər
Hardan bilirəm bunu?
Ondan ki,
Ölkədə nə gədər çox şeylər qadağan edilirsə, xalq bir o gədər kasıblaşır
Camaatın mənfəət üsulları nə gədər çoxalırsa, üsyan bir o gədər yaxınlaşır
Camaatın qabiliyyəti nə gədər artırsa, bir o gədər əcaib şeylər çoxalır
Ölkədə əmr-qanunlar nə gədər çoxalırsa, oğru-quldur sayi bir o gədər artır

Buna görə Arif Aqil deyir:
Mən biəməl oluram, camaat isə öz-başına dolanır
Mən sakit oluram, camaat isə öz-başına düzəlir
Mən asudə oluram, camaat isə öz-başına dövlətlənir
Mən qərəzsiz oluram, camaat isə öz-başına səmimiləşir

58. No End

58

When government is lazy and informal
The people are kind and honest;
When government is efficient and severe
The people are discontented and deceitful.
Good fortune follows upon disaster;
Disaster lurks within good fortune;
Who can say how things will end?
Perhaps there is no end.
Honesty is ever deceived;
Kindness is ever seduced;
Men have been like this for a long time.
So the sage is firm but not cutting,
Pointed but not piercing,
Straight but not rigid,
Bright but not blinding.

Hökümət bitərəf və biganə olanda, xalq tox və ürəyiaçıq olur
Hökümət hər yerə nəzarət edəndə, xalq ac və hiyləgər olur
Bədbəxtlik — budur xoşbətliyin bünövrəsi
Xoşbəxtlik — budur bədbəxtliyin mənbəyi
Hanı bunların həddi-hüdudu?
Bunlar düzələn şey deyil
Düzlük bunlara qeyri-adi gəlir
Yaxşılıq bunlara qəribə gəlir
İnsanlar azıb-çaşıb
Özü də möhkəm və çoxdan
Buna görə Arif Aqil düp-bə-düzdür amma ülgülənməmişdir
Düzgündür amma heç kəsi incitmir
Düzqəlblidir amma özbaşınalıq etmir
Nur saçır amma göz qamaşdırmır

59. Restraint

59

Manage a great nation as you would cook a delicate fish.
To govern men in accord with nature
It is best to be restrained;
Restraint makes agreement easy to attain,
And easy agreement builds harmonious relationships;
With sufficient harmony no resistance will arise;
When no resistance arises, then you possess the heart of the nation,
And when you possess the nation’s heart, your influence will long endure:
Deeply rooted and firmly established.
This is the method of far sight and long life.

İsanları mı idarə edərkən, göylərə mı xidmət edərkən - əsas qənaətkarlıqdır
Bir kəs qənaətkardırsa, deməli öncədən ehtiyat görər
Öncədən ehtiyat görmək isə kəraməti toplamaq deməkdir
Kəraməti toplayan hər şeyin öhdəsindən gələr
Hər şeyin öhdəsindən gələlənin sərhədi bilinməz
Sərhədi bilinməyən Vətənini tapa biləcək
Ana Vətəninin özülünü tapan uzunömürlü ola biləcək
Budur dərin kök və möhkəm əsas
Əbədi həyatın və ölümsüzlüyün yolu

60. Demons

60

When you use the Way to conquer the world,
Your demons will lose their power to harm.
It is not that they lose their power as such,
But that they will not harm others;
Because they will not harm others,
You will not harm others:
When neither you nor your demons can do harm,
You will be at peace with them.

Böyük məmləkəti idarə etmək xırda balıqları bişirmək kimidir
Dövlətə Yol nəsib olsa cinnlər kəramətini göstərməz
Demək deyil ki, cinnlər kəramətini heç göstərəməz, ancaq o kəramət insanları incitməz
Demək deyil ki, o kəramət insanları heç incitəməz, ancaq Arif Aqil də onları incitməz
Bu ikisi bir-birini incitmiyəndə kəramətləri qovuşur və sakitləşir

61. Submission

61

A nation is like a hierarchy, a marketplace, and a maiden.
A maiden wins her husband by submitting to his advances;
Submission is a means of union.
So when a large country submits to a small country
It will adopt the small country;
When a small country submits to a large country
It will be adopted by the large country;
The one submits and adopts;
The other submits and is adopted.
It is in the interest of a large country to unite and gain service,
And in the interest of a small country to unite and gain patronage;
If both would serve their interests,
Both must submit.

O dövlət böyükdür ki, ən aşağı yerdə axan çayın ayağına bənzər -
Bütün dünyanın axıb tökülən yerinə,
Bütün dünyanın dişisinə
Dişi həmişə sakit olduğuna görə erkəyə üstün gəlir
Çünki sakitlik bir növ özünü-alçaltmaqdır
Buna görə də
Böyük dövlət özünü balaca ölkənin səviyyəsinə alçaldır və balaca ölkəni alır
Balaca ölkə özünü böyük dövlətin qarşisinda alçaldır və böyük dövləti qəbul edir
Belə ki,
Biri özünü alçaldaraq alır
O biri isə özünü alçaldaraq qəbul edir
Böyük dövlət ancaq istər başqaları birləşdirib-dolandırsın
Balaca ölkə ancaq istər başqalarla birləşib xidmət etsin
Bunların ikisi də istədiklərinə çata bilsin deyə
Böyük özünü alçaltmalıdır

62. Sin

62

The Way is the fate of men,
The treasure of the saint,
And the refuge of the sinner.
Fine words are often borrowed,
And great deeds are often appropriated;
Therefore, when a man falls, do not abandon him,
And when a man gains power, do not honour him;
Only remain impartial and show him the Way.
Why should someone appreciate the Way?
The ancients said, “By it, those who seek may easily find,
And those who regret may easily absolve”
So it is the most precious gift.

Yol — hər bir cisimin sirli mahiyyətidir
Saf insanınki — sirrlər xəzinəsidir
Yaman insanınki — sığınacaqdır
Tərif etməklə — ticarət etmək olur
Ehtiram göstərməklə — ucalmaq olur
İnsanlarda olan yamanlığdan bəs,
Nə edib qurtula bilərsən?
Buna görə Göylər Oğlu taxta çıxsa da
Üç nazir təyin etsə də
Ən böyük xəzinə sahibi olsa da
Dörd atlı qoşum ilə getsə də belə
Dizləri üstə oturub bu yolda kamilləşənlərlə ayaqlaşa bilməz
Nə səbəbə görə bu yol qədimdən belə əziz və dəyərlidir?
Demirlər bəs: axtaran — tapar, tövbə edən — bağışlanar?
Buna görə dünyada o ali dəyərdir

63. Difficulty

63

Practice no-action;
Attend to do-nothing;
Taste the flavorless,
Magnify the small,
Multiply the few,
Return love for hate.
Deal with the difficult while it is yet easy;
Deal with the great while it is yet small;
The difficult develops naturally from the easy,
And the great from the small;
So the sage, by dealing with the small,
Achieves the great.
Who finds it easy to promise finds it hard to be trusted;
Who takes things lightly finds things difficult;
The sage recognizes difficulty, and so has none.

Əməl biəməllilikdədir
Iş asudəlikdədir
Ləzzət dadsızlıqdadır
Böyüklük kiçiklikdədir
Çoxluğ azlıqdadır
Pisliyin haqqını kəramətlə verərlər
Yüngül məsələlərədə belə ağırlıq gərəkdir
Xırda işlərin belə böyük vacibliyini duymaq gərəkdir:
Ən ağır məsələlər yüngül məqamlardan ibarətdir
Ən böyük işlər isə xırda incəliklərdən asılıdır
Buna görə, Arif Aqil böyük işlərlə məşğul olmadan həqiqətən böyük iş görür
Asanlıqla vəd verən etibar qazanmaz
İşi çox asan bilən çoxlu çətinliklərlə üzləşər
Buna görə Arif Aqil hər işi çətin bilir və heç çətinlik çəkmir

64

64

64a. Care at the Beginning

What lies still is easy to grasp;
What lies far off is easy to anticipate;
What is brittle is easy to shatter;
What is small is easy to disperse.
Yet a tree broader than a man can embrace is born of a tiny shoot;
A dam greater than a river can overflow starts with a clod of earth;
A journey of a thousand miles begins at the spot under one’s feet.
Therefore deal with things before they happen;
Create order before there is confusion.

64b. Care at the End

He who acts, spoils;
He who grasps, loses.
People often fail on the verge of success;
Take care at the end as at the beginning,
So that you may avoid failure.
The sage desires no-desire,
Values no-value,
Learns no-learning,
And returns to the places that people have forgotten;
He would help all people to become natural,
But then he would not be natural.

Rahat duranı saxlamaq asandır
Hələlik meydana çıxmayanı düzəltmək asandır
Kövrək olanı qırmaq asandır
Xırda olanı səpələmək asandır
İşini o yerdə gör ki, hələ bir şey meydana çıxmayıb
Qaydanı o yerdə qoy ki, hələ bir nasazlıq yoxdur
Gövdəsi bir qucum olan ağac xırdaca bir zoğdan başlayır
Hündürlüyü doqquz qat olan qala bir kəsək torpaqdan başlayır
Min ağac uzunluğunda belə olan yol bir addımdan başlayır
Fəal məşğul olan — zərər çəkəryetirər
Tutub saxlayan — itirər
Buna görə də Arif Aqil biəməldir və zərər çəkmiryetirmir
Heç bir şeyi tutub saxlamır və heç itirmir
Çox vaxt insanlar bir işi həvəslə başlayır
lakin axırına az qalmış müvəffəqiyyətsizlik ilə rastlaşırlar
Onlar o vaxt müvəffəqiyyət tapar ki,
işin həm əvvəlində həm də axırında diqqətli və ehtiyatlı olar
Buna görə də Arif Aqilin yeganə istəyi — istəklərin olmamasıdır
və o çətinliklə tapılan əşyaları dəyərli hesab etmir
O digərlər öyrənmədiklərini öyrənir
və digərlər yan keçdiklərinə diqqət edir
Beləliklə, o hər şeyin təbii ozül-özəyinə riayət edir
və təsir göstərməyə ehtiyat edir

65. Subtlety

65

The ancients did not seek to rule people with knowledge,
But to help them become natural.
It is difficult for knowledgeable people to become natural;
So to use law to control a nation weakens the nation,
But to use nature to control a nation strengthens the nation.
Understanding these two paths is understanding subtlety;
Subtlety runs deep, ranges wide,
Resolves confusion and preserves peace.

Qədim zəmanənin yol ustadlarının niyyəti
İnsanları maarifləndirmək deyil -
Onları sadə və ürəyiaçıq etmək idi
İnsanların məlumatı çox olanda onları idarə etmək çətindir
Buna görə də,
Ölkəni çoxlu məlumat vasitəsi ilə idarə edən — ölkənin oğrusudur
Ölkəni çoxlu məlumat işlətmədən idarə edən — ölkənin xoş bəxtidir
Bunların ikisini də anlayan qayda-qanunu duyar
Qayda-qanunu daima anlamaq qabiliyyətinə kəramət deyərlər
O kəramət nəcə də dərindir, necə də uzaqlara yayılır!
Onun bütün cisimlərə qarşı olduğuna baxmayaraq
Onlar ona təslim olur və böyük ahəng tapır

66. Lead by Following

66

The river carves out the valley by flowing beneath it.
Thereby the river is the master of the valley.
In order to master people
One must speak as their servant;
In order to lead people
One must follow them.
So when the sage rises above the people,
They do not feel oppressed;
And when the sage stands before the people,
They do not feel hindered.
So the popularity of the sage does not fail,
He does not contend, and no one contends against him.

Çay və dəniz ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır ki,
Yerləri əcəb aşağıdır — ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır
Buna görə Arif Aqil
İnsanlardan üstün olmaq istəsə — böyük-böyük danışmamalıdır
İnsanların öndəri olmaq istəsə — özünü axırıncı hesab etməlidir
Onda,
Arif Aqil insanların üstündə olsa da belə — onlara ağır olmaz
Arif Aqil insanların önündə getsə də belə — onlara ağır gəlməz
Buna görə də, hamı ona hörmət etməyə şaddır və bundan çəkinmir
O mübahisə etmir, buna görə də dünyada onun rəqibi yoxdur

67. Unimportance

67

All the world says,
“I am important;
I am separate from all the world.
I am important because I am separate,
Were I the same, I could never be important.”
Yet here are three treasures
That I cherish and commend to you:
The first is compassion,
By which one finds courage.
The second is restraint,
By which one finds strength.
And the third is unimportance,
By which one finds influence.
Those who are fearless, but without compassion,
Powerful, but without restraint,
Or influential, yet important,
Cannot endure.

Hamı deyir ki, yolum böyükdür, amma onun elə bil faydası yoxdur
Aydın məsələdir — böyükdür, ona görə də faydası yoxdur
Faydası bəlli olsaydı — çoxdan üzülərdi!
Üç sərvət-dəyərim var — onları saxlayıb qoruyuram
Birincisi — eşqi-nəzakət
İkincisi — qənaət
Üçüncüsü — hamıdan birinci olmağa cürət etməməyim
Eşqi-nəzakəti olanın cəsarəti də olar
Qənaəti olanın səxavəti də olar
Hamıdan birinci olmağa cürət etməyən — ustad olar, hörmət qazanar
İndiki camaat eşqi-nəzakəti buraxıb cəsarətli olmaq istəyir
Qənaəti buraxıb səxavətli olmaq istəyir
Arxa olmağı buraxıb öndə olmaq istəyir
Ölərsiniz axı!
Eşqi-nəzakətli bir kəs
Hücumda da qalib gəlir
Müdafiədə də tükənməzdir
Göylərin qəyyumluğu altinda
Onu eşqi-nəzakət qoruyur

68. Compassion

68

Compassion is the finest weapon and best defence.
If you would establish harmony,
Compassion must surround you like a fortress.
Therefore,
A good soldier does not inspire fear;
A good fighter does not display aggression;
A good conqueror does not engage in battle;
A good leader does not exercise authority.
This is the value of unimportance;
This is how to win the cooperation of others;
This to how to build the same harmony that is in nature.

Layiqli vəzifə sahibi lotuluq etməz
Döyüşü əslən bacaran hirslənməz
Düşmənə qalib gəlməyin yolunu bilən onunla kəllə-kəlləyə gəlməz
İnsanları məharətlə idarə edə bilən öz işini başını aşağa salıb görər
Budur danılmaz olanın kəraməti,
Budur insanları idarə edə bilənin qüvvəsi
Qədimdə belə insanlara deyərdirlər “Qütb”, “Göylərin tayı”

69. Ambush

69

There is a saying among soldiers:
It is easier to lose a yard than take an inch.
In this manner one may deploy troops without marshalling them,
Bring weapons to bear without exposing them,
Engage the foe without invading them,
And exhaust their strength without fighting them.
There is no worse disaster than misunderstanding your enemy;
To do so endangers all of my treasures;
So when two well matched forces oppose eachother,
The general who maintains compassion will win.

Mahir sərkərdələr belə deyir:
“Vəziyyətin yiyəsi (hücum edən) olmağa cürət etmərəm
qonaq (müdafiə edən) olsam ondan yaxşıdır
Xırdaca olsa da irəlləməyə cürət etmərəm
Bir addım geri çəkilsəm ondan yaxşıdır.”
Buna deyərlər
İrəlləmədən irəlləmək
Əlsiz tutub-saxlamaq
Düşmən olmayan yerdə onu yıxmaq
Ordu işlətmədən onu mühasirəyə almaq
Ən böyük fəlakət — rəqibə nifrət edib ona düz qiymət verməməkdir
Rəqibinə nifrət edən mənim sərvət-dəyərlərimi məhv edib itirir
Buna görə
Ordular döyüşə hazır halda üz-üzə qarşılaşırsa
Yalnız o anın matəmini duyan qalıb gəlir

70. Individuality

70

My words are easy to understand
And my actions are easy to perform
Yet no other can understand or perform them.
My words have meaning; my actions have reason;
Yet these cannot be known and I cannot be known.
We are each unique, and therefore valuable;
Though the sage wears coarse clothes, his heart is jade.

Mənim sözlərimi anlamaq da asandır
Onlara əməl etmək də asandır
Lakin heç kəs anlaya bilmir
Bir kəs də əməl edə bilmir
Sözlərimin kökü dərindir
Əməllərimin hakimi vahiddir
Bunları anlamadığlarına görə məni də anlamır onlar
Anlayan tək-tükdür deyə biliklərim dəyərlidir
Arif Aqil cındıra bürünüb qoynunda bahalı qaş gəzdirənə bənzər

71. Limitation

71

Who recognizes his limitations is healthy;
Who ignores his limitations is sick.
The sage recognizes this sickness as a limitation.
And so becomes immune.

Bilmədiyini dərk edən — alidir
Bildiyini anlamayan — xarabdır
Yalnız xarab olmaqdan artıq bezən bir kəs
Bu naxoşluğa nifrət edər, bu dərdi rədd edər
Arif Aqilin dərdisəri, naxoşluğu olmur
Cünki onun xarablaşması xarab olubdur
Və buna görə də o xarab olmur artıq

72. Revolution

72

When people have nothing more to lose,
Then revolution will result.
Do not take away their lands,
And do not destroy their livelihoods;
If your burden is not heavy then they will not shirk it.
The sage maintains himself but exacts no tribute,
Values himself but requires no honours;
He ignores abstraction and accepts substance.

Hakimiyyət ixtiyarının həddini aşanda
insanlar ondan daha qorxmur
Evlərinin içinə burnunu soxma
Onların doğmalarına ziyan yetirmə
Çünki, insana ziyan yetirməzsən
O da ziyan yetirənlərdən olmaz
Buna görə,
Arif Aqil özünü göstərmir — özünü dərk edir
Özünə qiymət qoymur — özünə hörmət edir
Beləliklə birini rədd edib o birinə nail olur

73. Fate

73

Who is brave and bold will perish;
Who is brave and subtle will benefit.
The subtle profit where the bold perish
For fate does not honour daring.
And even the sage dares not tempt fate.
Fate does not attack, yet all things are conquered by it;
It does not ask, yet all things answer to it;
It does not call, yet all things meet it;
It does not plan, yet all things are determined by it.
Fate’s net is vast and its mesh is coarse,
Yet none escape it.

Cəsarətini cürət etməyə yönəldən — öldürər
Cəsarətini cürət etməməyə yönəldən — yaşayar
Bunların ikisidə gah xeyirdir, gah ziyan
Göylər qəzəblənəndə — kim bilər səbəbi nə?
Bu məsələdə Arif Aqil də çətinlik çəkir
Göylərin yolu budur:
Heç mübahisə də etmir, amma əcəb qalib gəlir
Heç dinmir də, amma əcəb cavab verir
Heç dəvət etmir, amma hər şey özü qayıdır
Necə də səxavətlidir ki, hər kəsin qisməti var
Göylərin toru hədsiz-hüdudsuzdur
Geniş gözlüdür, lakin bir kəsi qaçırtmaz

74. Execution

74

If people were not afraid of death,
Then what would be the use of an executioner?
If people were only afraid of death,
And you executed everyone who did not obey,
No one would dare to disobey you.
Then what would be the use of an executioner?
People fear death because death is an instrument of fate.
When people are killed by execution rather than by fate,
This is like carving wood in the place of a carpenter.
Those who carve wood in place of a carpenter
Often injure their hands.

İnsanlar ölümdən qorxmur əgər
Neyniyəsən ki — ölüm ilə qorxudasan onları?
Təsəvvür edək, insanlar daima ölümdən qorxur
Çünki mən təsadüfi insanları həbs edib öldürürəm
Lakin bunu etməyə kim cürət edər ki?
Qaydası ilə, insanları öldürən Ölüm Hökmdarıdır
Ölüm Hökmdarı isə çapmağın ulu ustasıdır
Çapmağın ulu ustasını əvəz etmək istəyən isə
Çətin ola bilsin ki, öz əllərini yarmasın

75. Rebellion

75

When rulers take grain so that they may feast,
Their people become hungry;
When rulers take action to serve their own interests,
Their people become rebellious;
When rulers take lives so that their own lives are maintained,
Their people no longer fear death.
When people act without regard for their own lives
They overcome those who value only their own lives.

Millət acdırsa, deməli onun başçıları ərzaq vergisini qaldırıb —
Budur aclıq
Milləti nizama gətirmək çətindirsə, deməli onun başçıları çoxlu vəd verir —
Budur idarəetmənin çətinliyi
Millət ölümə etina etmirsə, deməli tamamilə çörəkpulu qazanmağa həsr edib özünü —
Budur ölümə etina etməmək
Buna görə müdrük ol!
Dolanışı hər şeydən yüksək tutmaqdan isə
Tamamilə çörəkpulusuz qalmaq yaxşıdır

76. Flexibility

76

A newborn is soft and tender,
A crone, hard and stiff.
Plants and animals, in life, are supple and succulent;
In death, withered and dry.
So softness and tenderness are attributes of life,
And hardness and stiffness, attributes of death.
Just as a sapless tree will split and decay
So an inflexible force will meet defeat;
The hard and mighty lie beneath the ground
While the tender and weak dance on the breeze above.

İnsan doğulanda yumşaq və incədir
Öləndə isə bərk və möhkəm olur
Min cür cisim — bitkilər belə — yaşadıqca yumşaq və kövrəkdir
Öləndə isə qurumuş və solmuş olur
Buna görə, güc və sərtlik ölümün yoldaşlarıdır
Yumşaqlıq və incəlik isə — həyatın yoldaşlarıdır
Ordusunun gücünə güvənən qalib gəlməz
Möhkəm ağacın taxtası da hamıya lazım
Möhkəm və böyük olan alçalır
Yumşaq və incə isə — yüksəlir

77. Need

77

Is the action of nature not unlike drawing a bow?
What is higher is pulled down, and what is lower is raised up;
What is taller is shortened, and what is thinner is broadened;
Nature’s motion decreases those who have more than they need
And increases those who need more than they have.
It is not so with Man.
Man decreases those who need more than they have
And increases those who have more than they need.
To give away what you do not need is to follow the Way.
So the sage gives without expectation,
Accomplishes without claiming credit,
And has no desire for ostentation.

Göylər yolu yaya çəkilmiş ipə bənzər:
Yuxarıdakı ucunu aşağı endirir
Aşağıdakını isə yuxarı qaldırır
Artıq olan yerdə azaldar
Kəsir olan yerdə artırar
Göylər yolu —
artığın üstündən almaq və kəsirin üstünə gəlməkdir
İnsanların yolu isə əksinə —
Qıtliğı olandan alıb, artığı olana bəxşiş etməkdir
Artığlığını bütün dünyaya bəxş etməyi kim bacarar?
Ancaq yol adamı
Buna görə Arif Aqil
Nə etsə də yapdığından yapışmır
Şərəfi-nailiyyətində əylənmir
Məharətini gözə çarpdırmaq istəmir

78. Yielding

78

Nothing in the world is as soft and yielding as water,
Yet nothing can better overcome the hard and strong,
For they can neither control nor do away with it.
The soft overcomes the hard,
The yielding overcomes the strong;
Every person knows this,
But no one can practice it.
Who attends to the people would control the land and grain;
Who attends to the state would control the whole world;
Truth is easily hidden by rhetoric.

Dünyada su qədər yumşaq və üzüyola olan bir şey yoxdur
Amma bərk və möhkəm bir şeyi oymaqda da onun bərabəri yox
O yenilməzdir!
Yumşaqlıq bərkliyə qalib gələr
Üzüyola olan inadkara qalıb gələr
Dünyada bunu bilməyən yoxdur
Amma buna əməl edən də yoxdur
Buna görə Arif Aqil buyurur ki,
Vətəninin çirkini alana “dövlətin ağası” deyərlər
Ölkənin qadasını alana “dünyanın hakimi” deyərlər
Doğru kəlmə ziddiyətə bənzər

79. Reconciliation

79

When conflict is reconciled, some hard feelings remain;
This is dangerous.
The sage accepts less than is due
And does not blame or punish;
For harmony seeks agreement
Where justice seeks payment.
The ancients said: “nature is impartial;
Therefore it serves those who serve all.”

Saziş yaman işdir — nəticədə kiminsə acığı qalsa əgər
Əmin-amanlıq olsun deyə bu işdə məharət gərəkdir
Buna görə Arif Aqil sazişin öz tərəfini güdür
Və digər tərəfin öhdəliklərini tələb etmir
Kəramətli insan sazişi gözləyər
Kəramətsiz insan — toplayacağını
Göylər yolu bitərəfdir
Lakin mahir insan üçün hər zaman açıqdır

80. Utopia

80

Let your community be small, with only a few people;
Keep tools in abundance, but do not depend upon them;Appreciate your life and be content with your home;
Sail boats and ride horses, but don’t go too far;
Keep weapons and armour, but do not employ them;
Let everyone read and write,
Eat well and make beautiful things.
Live peacefully and delight in your own society;
Dwell within cock-crow of your neighbours,
But maintain your independence from them.

Yaxşısı - xırda kənd, kiçik əhali
Qoy min cür cihaz olsun — onları işlətməyə ehtiac olmaz
Qoy camaat ölümə ciddi yanaşsın — dünyasını dəyişməkdən çəkinən olmaz
Qayiğ-araba olsa da — minib gedən olmaz
Yaraq-əsləhə olsa da — qeyib göstərən olmaz
Qoy camaat yenidən qayıtsın ip düyünlərinə — yazı əvəzinə onları işlətsin
Həyatları ilə razı olarlar
Pay-qismətləri ilə qane olarlar
Ocaqları salamat olar
Adətləri səadət olar
Kənd qonşuları bir-birini görər
İt-xoruz bir-birini eşidər
İnsanlar qocalıb rəhmətə gedər
Və heç kəsin onlarla işləri olmaz

81. The Sage

81

Honest people use no rhetoric;
Rhetoric is not honesty.
Enlightened people are not cultured;
Culture is not enlightenment.
Content people are not rich;
Riches are not contentment.
So the sage does not serve himself;
The more he does for others, the more he is satisfied;
The more he gives, the more he receives.
Nature flourishes at the expense of no one;
So the sage benefits all men and contends with none.

Düz söz xoş olmaz
Xoş söz düz olmaz
Bilən bəhs etməz
Bəhs edən bilməz
Bacaran çox bilməz
Çox bilən bacarmaz
Arif Aqil sursat yiğmır
Başqalara qulluq etdiyi qədər malik olur
Başqalarla bölüşdüyü qədər əldə edir
Göylər Yolu — xeyir gətirmək və zərər yetirməməkdir
Arif Aqilin yolu — qulluq etmək və çəkişməməkdir