51

Chapitre LI

Yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları
Mahiyyət təşkil edir onları
Şərait bitirir onları
Buna görə də elə bir cisim yoxdur ki,
Yoluna ehtiram etməsin, kəramətin qədrini bilməsin
Yola onlar ehtiram edir, kəramətin qədrini onlar bilir:
Bunu onlara hökm edən yoxdur — bu tam təbiidir
Belə ki, yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları,
yetişdirir onları, saxlayır onları,
bitirir onları, yetkinləşdirir onları,
gözləyir onları, qoruyur onları
Törədən və sahib olmayan
Becərən və bunu iddia etməyən
Yetişdirən və hökm etməyən
Budur ulu kəramət

Le Tao produit les êtres, la Vertu les nourrit. Ils leur donnent un corps et les perfectionnent par une secrète impulsion.
C’est pourquoi tous les êtres révèrent le Tao et honorent la Vertu.
Personne n’a conféré au Tao sa dignité, ni à la Vertu sa noblesse: ils les possèdent éternellement en eux-mêmes.
C’est pourquoi le Tao produit les êtres, les nourrit, les fait croître, les perfectionne, les mûrit, les alimente, les protège.
Il les produit et ne se les approprie point; il les fait ce qu’ils sont et ne s’en glorifie point; il règne sur eux et les laisse libres.
C’est là ce qu’on appelle une vertu profonde.

52

Chapitre LII

Dünyanın bir başlanğıcı var
O başlanğıc - dünyanın anasıdır
Madam ki, anasından xəbərin oldu — onun uşağını daha yaxşı tanıyarsan
Madam ki, uşağını tanıdın — onun anasını daha da yaxşı gözləyərsən,
və canını üzmədən xətərsiz yaşayarsan
Tamahını kəs, nəfsinə idarə et —
Ömrünün axırına kimi yorulmazsan
Tamahına bax, iş-gücünə giriş —
Ömründə canını qurtara bilməzsən
Incəliklər görünürsə — deməli aydınlıq var
Zəriflik qorunursa — deməli qüdrət var
Bu bilikdən faydalanan, aydınlığa çıxıb,
canının dərd-bəlasını tam yox edər
Sabitliyə yiyələnməyin üsulu budur

Le principe du monde est devenu la mère du monde.
Dès qulon possède la mère, on connaît ses enfants.
Dès que l’homme connaît les enfants et qu’il conserve leur mère, jusqu’à la fin de sa vie il n’est exposé à aucun danger.
S’il clot sa bouche, s’il ferme ses oreilles et ses yeux, jusqu’au terme de ses jours, il n’éprouvera aucune fatigue.
Mais s’il ouvre sa bouche et augmente ses désirs, jusqu’à la fin de sa vie, il ne pourra être sauvé.
Celui qui voit les choses les plus subtiles s’appelle éclairé; celui qui conserve la faiblesse s’appelle fort.
S’il fait usage de l’éclat (du Tao) et revient à sa lumière, son corps n’aura plus à craindre aucune calamité.
C’est là ce qu’on appelle être doublement éclairé.

53

Chapitre LIII

Əgər mən yəqin biliyin carını eşitsəydim,
Çıxardım ulu yola və
Yalnız yoldan çıxmaqdan qorxardım
Ulu yol düp-bə-düzdür,
Amma camaat cığırlarda dolanır
Saray cah-calal ilə bəzəkli
Tarlaları isə alaq basıb
Anbarlar tam boş...
Naxışlı xələtlər geymək
Iti qılıncı kəmərə asmaq
Yeyib-içməkdə, var-dövlətdə israfçılıq etmək...
Buna deyərlər — yolkəsərliklə öyünmək
Bu yəqin yol-suzluqdur!

Si j’étais doué de quelque connaissance, je marcherais dans la grande Voie.
La seule chose que je craigne, c’est d’agir.
La grande Voie est très-unie, mais le peuple aime les sentiers.
Si les palais sont très-brillants, les champs sont très-incultes, et les greniers très-vides.
Les princes s’habillent de riches étoffes; ils portent un glaive tranchant; ils se rassasient de mets exquis; ils regorgent de richesses.
C’est ce qu’on appelle se glorifier du vol; ce n’est point pratiquer le Tao.

54

Chapitre LIV

Düz-əməlli qurulmuş olan kökündən qırılmaz
Düz-əməlli əhatə edən yana atıla bilməz
Buna görə gələcək nəsillərdə də qurban kəsmək ənənəsi kəsilməz
Bunu özündə yetişdirənin kəraməti doğrudur
Bunu ailəsində yetişdirənin kəraməti boldur
Bunu obasında yetişdirənin kəraməti sürəklidir
Bunu ölkəsində yetişdirənin kəraməti tükənməzdir
Bunu bütün dünyada yetişdirənin kəraməti tamdır
Buna görə özündən ötrü — özünə bax
Ailəndən ötrü — ailənə bax
Obandan ötrü — obana bax
Ölkəndən ötrü — ölkənə bax
Dünyadan ötrü — dünyaya bax
Aləmin bu qaydasını haradan bildim?
Bundan!

Celui qui sait fonder ne craint point la destruction;
celui qui sait conserver ne craint point de perdre.
Ses fils et ses petits-fils lui offriront des sacrifices sans interruption.
Si (l’homme) cultive le Tao au dedans de lui-même, sa vertu deviendra sincère.
S’il le cultive dans sa famille, sa vertu deviendra surabondante.
S’il le cultive dans le village, sa vertu deviendra étendue.
S’il le cultive dans le royaume, sa vertu deviendra florissante.
S’il le cultive dans l’empire, sa vertu deviendra universelle.
C’est pourquoi, d’après moi-même, je juge des autres hommes; d’après une famille, je juge des autres familles; d’après un village, je juge des autres villages; d’après un royaume, je juge des autres royaumes; d’après l’empire, je juge de l’empire.
Comment sais-je qu’il en est ainsi de l’empire? C’est uniquement par là.

55

Chapitre LV

Kəraməti dolğun olan insan körpə uşağa bənzər:
Arı, əqrəb, ilanlar onu vurmaz
Yırtıcı heyvanlar onu tutmaz
Alıcı quşlar onu aparmaz
Sümükləri yumşaq, əzələləri zəif, amma tutanda bərk yapışır
Cinslərin əlaqəsindən xəbəri yox, amma ərkək gücü onda var, çünki toxumu artıq bütövdür
Bütün gün qışqırır, amma səsi batmır, çünki ahəngi bütövdür
Ahəngi duymaq — budur sabitlik
Sabitliyi duymaq — budur aydınlıq
Həyatı artırmaq — budur xoşbəxtlik
Qəlbində ruhu bəsləmək — budur qüdrət
Bir kəs yetkin olaraq üzülürsə — o Yolunda deyil
Yolunda deyilsə — demək sonuna yaxındır

Celui qui possède une vertu solide ressemble à un nouveau-né qui ne craint ni la piqûre des animaux venimeux, ni les grilles des bêtes féroces, ni les serres des oiseaux de proie.
Ses os sont faibles, ses nerfs sont mous, et cependant il saisit fortement les objets.
Il ne connaît pas encore l’union des deux sexes, et cependant certaines parties (de son corps) éprouvent un orgasme viril. Cela vient de la perfection du semen.
Il crie tout le jour et sa voix ne s’altère point; cela vient de la perfection de l’harmonie (de la force vitale).
Connaître l’harmonie s’appelle être constant.
Connaître la constance s’appelle être éclairé.
Augmenter sa vie s’appelle une calamité.
Quand le cœur donne l’impulsion à l’énergie vitale, cela s’appelle être fort.
Dès que les êtres sont devenus robustes, ils vieillissent.
C’est ce qu’on appelle ne pas imiter le Tao.
Celui qui n’imite pas le Tao périt de bonne heure.

56

Chapitre LVI

Bilən — söyləməz
Söyləyən — bilməz
O boşluğunu ört
O qapılarını bağla
O kəskinliyini poz
O dolaşıqlığını həll et
O şəfəqini azalt
O toza bənzə
Onda deyərlər: sirrə qovuşub
Çünki
Ona çatıb ona yaxın ola bilməzsən
Ona çatıb ona özgə də ola bilməzsən
Ona çatıb ona xeyir gətirə bilməzsən
Ona çatıb ona ziyan da vura bilməzsən
Ona çatıb ona ehtiram edə bilməzsən
Ona çatıb onu təhqir də edə bilməzsən
Buna görə aləmdə o belə dəyərdir

L’homme qui connaît (le Tao) ne parle pas; celui qui parle ne le connaît pas.
Il clot sa bouche, il ferme ses oreilles et ses yeux, il émousse son activité, il se dégage de tous liens, il tempère sa lumière (intérieure), il s’assimile au vulgaire. On peut dire qu’il ressemble au Tao.
Il est inaccessible à la faveur comme à la disgrâce, au profit comme au détriment, aux honneurs comme à l’ignominie.
C’est pourquoi il est l’homme le plus honorable de l’univers.

57

Chapitre LVII

Düz olaraq dövləti idarə edərlər
Bic olaraq müharibələr apararlar
Biəməl olaraq aləmə yiyələnərlər
Hardan bilirəm bunu?
Ondan ki,
Ölkədə nə gədər çox şeylər qadağan edilirsə, xalq bir o gədər kasıblaşır
Camaatın mənfəət üsulları nə gədər çoxalırsa, üsyan bir o gədər yaxınlaşır
Camaatın qabiliyyəti nə gədər artırsa, bir o gədər əcaib şeylər çoxalır
Ölkədə əmr-qanunlar nə gədər çoxalırsa, oğru-quldur sayi bir o gədər artır

Buna görə Arif Aqil deyir:
Mən biəməl oluram, camaat isə öz-başına dolanır
Mən sakit oluram, camaat isə öz-başına düzəlir
Mən asudə oluram, camaat isə öz-başına dövlətlənir
Mən qərəzsiz oluram, camaat isə öz-başına səmimiləşir

Avec la droiture, on gouverne le royaume; avec la ruse, on fait la guerre; avec le non-agir, on devient le maître de l’empire.
Comment sais-je qu’il en est ainsi de l’empire? Par ceci.
Plus le roi multiplie les prohibitions et les défenses, et plus le peuple s’appauvrit;
Plus le peuple a d’instruments de lucre, et plus le royaume se trouble;
Plus le peuple a d’adresse et d’habileté et plus l’on voit fabriquer d’objets bizarres;
Plus les lois se manifestent, et plus les voleurs s’accroissent.
C’est pourquoi le Saint dit: Je pratique le non-agir, et le peuple se convertit de lui-même.
J’aime la quiétude, et le peuple se rectifie de lui-même.
Je m’abstiens de toute occupation, et le peuple s’enrichit de lui-même.
Je me dégage de tous désirs, et le peuple revient de lui-même à la simplicité.

58

Chapitre LVIII

Hökümət bitərəf və biganə olanda, xalq tox və ürəyiaçıq olur
Hökümət hər yerə nəzarət edəndə, xalq ac və hiyləgər olur
Bədbəxtlik — budur xoşbətliyin bünövrəsi
Xoşbəxtlik — budur bədbəxtliyin mənbəyi
Hanı bunların həddi-hüdudu?
Bunlar düzələn şey deyil
Düzlük bunlara qeyri-adi gəlir
Yaxşılıq bunlara qəribə gəlir
İnsanlar azıb-çaşıb
Özü də möhkəm və çoxdan
Buna görə Arif Aqil düp-bə-düzdür amma ülgülənməmişdir
Düzgündür amma heç kəsi incitmir
Düzqəlblidir amma özbaşınalıq etmir
Nur saçır amma göz qamaşdırmır

Lorsque l’administration (paraît) dépourvue de lumières, le peuple devient riche.
Lorsque l’administration est clairvoyante, le peuple manque de tout.
Le bonheur naît du malheur, le malheur est caché au sein du bonheur. Qui peut en prévoir la fin?
Si le prince n’est pas droit, les hommes droits deviendront trompeurs, et les hommes vertueux, pervers.
Les hommes sont plongés dans l’erreur, et cela dure depuis bien longtemps!
C’est pourquoi le Saint est juste et ne blesse pas (le peuple).
Il est désintéressé et ne lui fait pas de tort.
Il est droit et ne le redresse pas.
Il est éclairé et ne l’éblouit pas.

59

Chapitre LIX

İsanları mı idarə edərkən, göylərə mı xidmət edərkən - əsas qənaətkarlıqdır
Bir kəs qənaətkardırsa, deməli öncədən ehtiyat görər
Öncədən ehtiyat görmək isə kəraməti toplamaq deməkdir
Kəraməti toplayan hər şeyin öhdəsindən gələr
Hər şeyin öhdəsindən gələlənin sərhədi bilinməz
Sərhədi bilinməyən Vətənini tapa biləcək
Ana Vətəninin özülünü tapan uzunömürlü ola biləcək
Budur dərin kök və möhkəm əsas
Əbədi həyatın və ölümsüzlüyün yolu

Pour gouverner les hommes et servir le ciel, rien n’est comparable à la modération.
La modération doit être le premier soin de l’homme.
Quand elle est devenue son premier soin, on peut dire qu’il accumule abondamment la vertu.
Quand il accumule abondamment la vertu, il n’y a rien dont il ne triomphe.
Quand il n’y a rien dont il ne triomphe, personne ne connaît ses limites.
Quand personne ne connaît ses limites, il peut posséder le royaume.
Celui qui possède la mère du royaume peut subsister longtemps.
C’est ce qu'on appelle avoir des racines profondes et une tige solide.
Voilà l’art de vivre longuement et de jouir d’une existence durable.

60

Chapitre LX

Böyük məmləkəti idarə etmək xırda balıqları bişirmək kimidir
Dövlətə Yol nəsib olsa cinnlər kəramətini göstərməz
Demək deyil ki, cinnlər kəramətini heç göstərəməz, ancaq o kəramət insanları incitməz
Demək deyil ki, o kəramət insanları heç incitəməz, ancaq Arif Aqil də onları incitməz
Bu ikisi bir-birini incitmiyəndə kəramətləri qovuşur və sakitləşir

Pour gouverner un grand royaume, (on doit) imiter (celui qui) fait cuire un petit poisson.
Lorsque le prince dirige l’empire par le Tao, les démons ne montrent point leur puissance.
Ce n’est point que les démons manquent de puissance, c’est que les démons ne blessent point les hommes.
Ce n’est point que les démons ne (puissent) blesser les hommes, c’est que le Saint lui-même ne blesse point les hommes.
Ni le Saint ni les démons ne les blessent; c’est pourquoi ils confondent ensemble leur vertu.

61

Chapitre LXI

O dövlət böyükdür ki, ən aşağı yerdə axan çayın ayağına bənzər -
Bütün dünyanın axıb tökülən yerinə,
Bütün dünyanın dişisinə
Dişi həmişə sakit olduğuna görə erkəyə üstün gəlir
Çünki sakitlik bir növ özünü-alçaltmaqdır
Buna görə də
Böyük dövlət özünü balaca ölkənin səviyyəsinə alçaldır və balaca ölkəni alır
Balaca ölkə özünü böyük dövlətin qarşisinda alçaldır və böyük dövləti qəbul edir
Belə ki,
Biri özünü alçaldaraq alır
O biri isə özünü alçaldaraq qəbul edir
Böyük dövlət ancaq istər başqaları birləşdirib-dolandırsın
Balaca ölkə ancaq istər başqalarla birləşib xidmət etsin
Bunların ikisi də istədiklərinə çata bilsin deyə
Böyük özünü alçaltmalıdır

Un grand royaume (doit s’abaisser comme) les fleuves et les mers, où se réunissent (toutes les eaux de) l’empire.
Dans le monde, tel est le rôle de la femelle. En restant en repos, elle triomphe constamment du mâle. Ce repos est une sorte d’abaissement.
C’est pourquoi, si un grand royaume s’abaisse devant les petits royaumes, il gagnera les petits royaumes.
Si les petits royaumes s’abaissent devant un grand royaume, ils gagneront le grand royaume.
C’est pourquoi les uns s’abaissent pour recevoir, les autres s’abaissent pour être reçus.
Ce que désire uniquement un grand royaume, c’est de réunir et de gouverner les autres hommes.
Ce que désire uniquement un petit royaume, c’est d’être admis à servir les autres hommes.
Alors tous deux obtiennent ce qu’ils désiraient.
Mais les grands doivent s’abaisser!

62

Chapitre LXII

Yol — hər bir cisimin sirli mahiyyətidir
Saf insanınki — sirrlər xəzinəsidir
Yaman insanınki — sığınacaqdır
Tərif etməklə — ticarət etmək olur
Ehtiram göstərməklə — ucalmaq olur
İnsanlarda olan yamanlığdan bəs,
Nə edib qurtula bilərsən?
Buna görə Göylər Oğlu taxta çıxsa da
Üç nazir təyin etsə də
Ən böyük xəzinə sahibi olsa da
Dörd atlı qoşum ilə getsə də belə
Dizləri üstə oturub bu yolda kamilləşənlərlə ayaqlaşa bilməz
Nə səbəbə görə bu yol qədimdən belə əziz və dəyərlidir?
Demirlər bəs: axtaran — tapar, tövbə edən — bağışlanar?
Buna görə dünyada o ali dəyərdir

Le Tao est l’asile de tous les êtres; c’est le trésor de l’homme vertueux et l’appui du méchant.
Les paroles excellentes peuvent faire notre richesse, les actions honorables peuvent nous élever au-dessus des autres.
Si un homme n’est pas vertueux, pourrait-on le repousser avec mépris?
C’est pour cela qu’on avait établi un empereur et institué trois ministres.
Il est beau de tenir devant soi une tablette de jade, ou d’être monté sur un quadrige; mais il vaut mieux rester assis pour avancer dans le Tao.
Pourquoi les anciens estimaient-ils le Tao?
N’est-ce pas parce qu’on le trouve naturellement sans le chercher tout le jour? n’est-ce pas parce que les coupables obtiennent par lui la liberté et la vie?
C’est pourquoi (le Tao) est l’être le plus estimable du monde.

63

Chapitre LXIII

Əməl biəməllilikdədir
Iş asudəlikdədir
Ləzzət dadsızlıqdadır
Böyüklük kiçiklikdədir
Çoxluğ azlıqdadır
Pisliyin haqqını kəramətlə verərlər
Yüngül məsələlərədə belə ağırlıq gərəkdir
Xırda işlərin belə böyük vacibliyini duymaq gərəkdir:
Ən ağır məsələlər yüngül məqamlardan ibarətdir
Ən böyük işlər isə xırda incəliklərdən asılıdır
Buna görə, Arif Aqil böyük işlərlə məşğul olmadan həqiqətən böyük iş görür
Asanlıqla vəd verən etibar qazanmaz
İşi çox asan bilən çoxlu çətinliklərlə üzləşər
Buna görə Arif Aqil hər işi çətin bilir və heç çətinlik çəkmir

(Le sage) pratique le non-agir, il s’occupe de la non-occupation, et savoure ce qui est sans saveur.
Les choses grandes ou petites, nombreuses ou rares, (sont égales à ses yeux).
Il venge ses injures par des bienfaits.
Il commence par des choses aisées, lorsqu’il en médite de difficiles; par de petites choses, lorsqu’il en projette de grandes.
Les choses les plus difficiles du monde ont nécessairement commencé par être aisées.
Les choses les plus grandes du monde ont nécessairement commencé par être petites.
De là vient que, jusqu’à la fin, le Saint ne cherche point à faire de grandes choses; c’est pourquoi il peut accomplir de grandes choses.
Celui qui promet à la légère tient rarement sa parole.
Celui qui trouve beaucoup de choses faciles éprouve nécessairement de nombreuses difficultés.
De là vient que le Saint trouve tout difficile; c’est pourquoi, jusqu’au terme de sa vie, il n’éprouve nulles difficultés.

64

Chapitre LXIV

Rahat duranı saxlamaq asandır
Hələlik meydana çıxmayanı düzəltmək asandır
Kövrək olanı qırmaq asandır
Xırda olanı səpələmək asandır
İşini o yerdə gör ki, hələ bir şey meydana çıxmayıb
Qaydanı o yerdə qoy ki, hələ bir nasazlıq yoxdur
Gövdəsi bir qucum olan ağac xırdaca bir zoğdan başlayır
Hündürlüyü doqquz qat olan qala bir kəsək torpaqdan başlayır
Min ağac uzunluğunda belə olan yol bir addımdan başlayır
Fəal məşğul olan — zərər çəkəryetirər
Tutub saxlayan — itirər
Buna görə də Arif Aqil biəməldir və zərər çəkmiryetirmir
Heç bir şeyi tutub saxlamır və heç itirmir
Çox vaxt insanlar bir işi həvəslə başlayır
lakin axırına az qalmış müvəffəqiyyətsizlik ilə rastlaşırlar
Onlar o vaxt müvəffəqiyyət tapar ki,
işin həm əvvəlində həm də axırında diqqətli və ehtiyatlı olar
Buna görə də Arif Aqilin yeganə istəyi — istəklərin olmamasıdır
və o çətinliklə tapılan əşyaları dəyərli hesab etmir
O digərlər öyrənmədiklərini öyrənir
və digərlər yan keçdiklərinə diqqət edir
Beləliklə, o hər şeyin təbii ozül-özəyinə riayət edir
və təsir göstərməyə ehtiyat edir

Ce qui est calme est aisé à maintenir; ce qui n'a pas encore paru est aisé à prévenir; ce qui est faible est aisé à briser; ce qui est menu est aisé à disperser.
Arrêtez le mal avant qu’il n’existe; calmez le désordre avant qu’il n'éclate.
Un arbre d’une grande circonférence est né d’une racine aussi déliée qu’un cheveu; une tour de neuf étages est sortie d’une poignée de terre; un voyage de mille lis a commencé par un pas!
Celu1 qui agit échoue; celui qui s’attache à une chose la perd.
De là vient que le Saint n’agit pas, c’est pourquoi il n'échoue point.
Il ne s’attache à rien, c’est pourquoi il ne perd point.
Lorsque le peuple fait une chose, il échoue toujours au moment de réussir.
Soyez attentif à la fin comme au commencement, et alors vous n’échouerez jamais.
De là vient que le Sage fait consister ses désirs dans l'absence de tout désir. Il n’estime point les biens d’une acquisition difficile.
Il fait consister son étude dans l’absence de toute étude, et se préserve des fautes des autres hommes.
Il n’ose pas agir afin d'aider tous les êtres à suivre leur nature.

65

Chapitre LXV

Qədim zəmanənin yol ustadlarının niyyəti
İnsanları maarifləndirmək deyil -
Onları sadə və ürəyiaçıq etmək idi
İnsanların məlumatı çox olanda onları idarə etmək çətindir
Buna görə də,
Ölkəni çoxlu məlumat vasitəsi ilə idarə edən — ölkənin oğrusudur
Ölkəni çoxlu məlumat işlətmədən idarə edən — ölkənin xoş bəxtidir
Bunların ikisini də anlayan qayda-qanunu duyar
Qayda-qanunu daima anlamaq qabiliyyətinə kəramət deyərlər
O kəramət nəcə də dərindir, necə də uzaqlara yayılır!
Onun bütün cisimlərə qarşı olduğuna baxmayaraq
Onlar ona təslim olur və böyük ahəng tapır

Dans l’antiquité, ceux qui excellaient à pratiquer le Tao ne l’employaient point à éclairer le peuple; ils l’employaient à le rendre simple et ignorant.
Le peuple est difficile à gouverner parce qu’il a trop de prudence;
Celui qui se sert de la prudence pour gouverner le royaume, est le fléau du royaume.
Celui qui ne se sert pas de la prudence pour gouverner le royaume, fait le bonheur du royaume.
Lorsqu’on connaît ces deux choses, on est le modèle (de l’empire).
Savoir être le modèle (de l’empire), c’est être doué d’une vertu céleste.
Cette vertu céleste est profonde, immense, opposée aux créatures.
Par elle on parvient à procurer une paix générale.

66

Chapitre LXVI

Çay və dəniz ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır ki,
Yerləri əcəb aşağıdır — ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır
Buna görə Arif Aqil
İnsanlardan üstün olmaq istəsə — böyük-böyük danışmamalıdır
İnsanların öndəri olmaq istəsə — özünü axırıncı hesab etməlidir
Onda,
Arif Aqil insanların üstündə olsa da belə — onlara ağır olmaz
Arif Aqil insanların önündə getsə də belə — onlara ağır gəlməz
Buna görə də, hamı ona hörmət etməyə şaddır və bundan çəkinmir
O mübahisə etmir, buna görə də dünyada onun rəqibi yoxdur

Pourquoi les fleuves et les mers peuvent-ils être les rois de toutes les eaux?
Parce qu’ils savent se tenir au-dessous d’elles.
C’est pour cela qu’ils peuvent être les rois de toutes les eaux.
Aussi lorsque le Saint désire d’être au-dessus du peuple, il faut que, par ses paroles, il se mette au-dessous de lui.
Lorsqu’il désire d’être placé en avant du peuple, il faut que, de sa personne, il se mette après lui.
De là vient que le Saint est placé au-dessus de tous et il n’est point à charge au peuple; il est placé en avant de tous et le peuple n’en souffre pas.
Aussi tout l’empire aime à le servir et ne s’en lasse point.
Comme il ne dispute pas (le premier rang), il n’y a personne dans l’empire qui puisse le lui disputer.

67

Chapitre LXVII

Hamı deyir ki, yolum böyükdür, amma onun elə bil faydası yoxdur
Aydın məsələdir — böyükdür, ona görə də faydası yoxdur
Faydası bəlli olsaydı — çoxdan üzülərdi!
Üç sərvət-dəyərim var — onları saxlayıb qoruyuram
Birincisi — eşqi-nəzakət
İkincisi — qənaət
Üçüncüsü — hamıdan birinci olmağa cürət etməməyim
Eşqi-nəzakəti olanın cəsarəti də olar
Qənaəti olanın səxavəti də olar
Hamıdan birinci olmağa cürət etməyən — ustad olar, hörmət qazanar
İndiki camaat eşqi-nəzakəti buraxıb cəsarətli olmaq istəyir
Qənaəti buraxıb səxavətli olmaq istəyir
Arxa olmağı buraxıb öndə olmaq istəyir
Ölərsiniz axı!
Eşqi-nəzakətli bir kəs
Hücumda da qalib gəlir
Müdafiədə də tükənməzdir
Göylərin qəyyumluğu altinda
Onu eşqi-nəzakət qoruyur

Dans le monde tous me disent éminent, mais je ressemble à un homme borné.
C’est uniquement parce que je suis éminent, que je ressemble à un homme borné.
Quant à (ceux qu’on appelle) éclairés, il y a longtemps que leur médiocrité est connue!
Je possède trois choses précieuses: je les tiens et les conserve comme un trésor.
La première s’appelle l’affection; la seconde s’appelle l’économie; la troisième s’appelle l’humilité, qui m’empêche de vouloir être le premier de l’empire.
J’ai de l’affection, c’est pourquoi je puis être courageux.
J’ai de l’économie, c’est pourquoi je puis faire de grandes dépenses.
Je n’ose être le premier de l’empire, c’est pourquoi je puis devenir le chef de tous les hommes.
Mais aujourd’hui on laisse l’affection pour s’abandonner au courage; on laisse l’économie our se livrer a de grandes dépenses; on laisse le dernier rang pour rechercher le premier:
Voilà ce qui conduit à la mort.
Si l’on combat avec un cœur rempli d’affection, on remporte la victoire; si l’on défend (une ville), elle est inexpugnable.
Quand le ciel veut sauver un homme, il lui donne l’affection pour le protéger.

68

Chapitre LXVIII

Layiqli vəzifə sahibi lotuluq etməz
Döyüşü əslən bacaran hirslənməz
Düşmənə qalib gəlməyin yolunu bilən onunla kəllə-kəlləyə gəlməz
İnsanları məharətlə idarə edə bilən öz işini başını aşağa salıb görər
Budur danılmaz olanın kəraməti,
Budur insanları idarə edə bilənin qüvvəsi
Qədimdə belə insanlara deyərdirlər “Qütb”, “Göylərin tayı”

Celui qui excelle à commander une armée, n’a pas une ardeur belliqueuse.
Celui qui excelle à combattre ne se laisse pas aller à la colère.
Celui qui excelle à vaincre ne lutte pas.
Celui qui excelle à employer les hommes se met au-dessous d’eux.
C’est là ce qu’on appelle posséder la vertu qui consiste à ne point lutter.
C’est ce qu’on appelle savoir se servir des forces des hommes.
C’est ce qu’on appelle s’unir au ciel.
Telle était la science sublime des anciens.

69

Chapitre LXIX

Mahir sərkərdələr belə deyir:
“Vəziyyətin yiyəsi (hücum edən) olmağa cürət etmərəm
qonaq (müdafiə edən) olsam ondan yaxşıdır
Xırdaca olsa da irəlləməyə cürət etmərəm
Bir addım geri çəkilsəm ondan yaxşıdır.”
Buna deyərlər
İrəlləmədən irəlləmək
Əlsiz tutub-saxlamaq
Düşmən olmayan yerdə onu yıxmaq
Ordu işlətmədən onu mühasirəyə almaq
Ən böyük fəlakət — rəqibə nifrət edib ona düz qiymət verməməkdir
Rəqibinə nifrət edən mənim sərvət-dəyərlərimi məhv edib itirir
Buna görə
Ordular döyüşə hazır halda üz-üzə qarşılaşırsa
Yalnız o anın matəmini duyan qalıb gəlir

Voici ce que disait un ancien guerrier:
Je n’ose donner le signal, j’aime mieux le recevoir.
Je n’ose avancer d’un pouce, j’aime mieux reculer d’un pied.
C’est ce qui s’appelle n’avoir pas de rang à suivre, de bras à étendre, d’ennemis à poursuivre, ni d’arme à saisir.
Il n’y a pas de plus grand malheur que de résister à la légère.
Résister à la légère, c’est presque perdre notre trésor.
Aussi, lorsque deux armées combattent à armes égales, c’est l’homme le plus compatissant qui remporte la victoire.

70

Chapitre LXX

Mənim sözlərimi anlamaq da asandır
Onlara əməl etmək də asandır
Lakin heç kəs anlaya bilmir
Bir kəs də əməl edə bilmir
Sözlərimin kökü dərindir
Əməllərimin hakimi vahiddir
Bunları anlamadığlarına görə məni də anlamır onlar
Anlayan tək-tükdür deyə biliklərim dəyərlidir
Arif Aqil cındıra bürünüb qoynunda bahalı qaş gəzdirənə bənzər

Mes paroles sont très-faciles à comprendre, très-faciles à pratiquer.
Dans le monde personne ne peut les comprendre, personne ne peut les pratiquer.
Mes paroles ont une origine, mes actions ont une règle.
Les hommes ne les comprennent pas, c’est pour cela qu’ils m’ignorent.
Ceux qui me comprennent sont bien rares. Je n’en suis que plus estimé.
De là vient que le Saint se revêt d’habits grossiers et cache des pierres précieuses dans son sein.

71

Chapitre LXXI

Bilmədiyini dərk edən — alidir
Bildiyini anlamayan — xarabdır
Yalnız xarab olmaqdan artıq bezən bir kəs
Bu naxoşluğa nifrət edər, bu dərdi rədd edər
Arif Aqilin dərdisəri, naxoşluğu olmur
Cünki onun xarablaşması xarab olubdur
Və buna görə də o xarab olmur artıq

Savoir et (croire qu’on) ne sait pas, c’est le comble du mérite.
Ne pas savoir et (croire qu’on) sait, c’est la maladie (des hommes).
Si vous vous affligez de cette maladie vous ne l’éprouverez pas.
Le Saint n’éprouve pas cette maladie, parce qu’il s’en afflige.
Voila pourquoi il ne l’éprouve pas.

72

Chapitre LXXII

Hakimiyyət ixtiyarının həddini aşanda
insanlar ondan daha qorxmur
Evlərinin içinə burnunu soxma
Onların doğmalarına ziyan yetirmə
Çünki, insana ziyan yetirməzsən
O da ziyan yetirənlərdən olmaz
Buna görə,
Arif Aqil özünü göstərmir — özünü dərk edir
Özünə qiymət qoymur — özünə hörmət edir
Beləliklə birini rədd edib o birinə nail olur

Lorsque le peuple ne craint pas les choses redoutables, ce qu’il y a de plus redoutable (la mort) vient fondre sur lui.
Gardez-vous de vous trouver à l’étroit dans votre demeure, gardez-vous de vous dégoûter de votre sort.
Je ne me dégoûte point du mien, c’est pourquoi il ne m’inspire point de dégoût.
De là vient que le Saint se connaît lui-même et ne se met point en lumière; il se ménage et ne se prise point.
C’est pourquoi il laisse ceci et adopte cela.

73

Chapitre LXXIII

Cəsarətini cürət etməyə yönəldən — öldürər
Cəsarətini cürət etməməyə yönəldən — yaşayar
Bunların ikisidə gah xeyirdir, gah ziyan
Göylər qəzəblənəndə — kim bilər səbəbi nə?
Bu məsələdə Arif Aqil də çətinlik çəkir
Göylərin yolu budur:
Heç mübahisə də etmir, amma əcəb qalib gəlir
Heç dinmir də, amma əcəb cavab verir
Heç dəvət etmir, amma hər şey özü qayıdır
Necə də səxavətlidir ki, hər kəsin qisməti var
Göylərin toru hədsiz-hüdudsuzdur
Geniş gözlüdür, lakin bir kəsi qaçırtmaz

Celui qui met son courage à oser, trouve la mort.
Celui qui met son courage à ne pas oser, trouve la vie.
De ces deux choses, l’une est utile, l’autre est nuisible.
Lorsque le ciel déteste quelqu’un, qui est-ce qui pourrait sonder ses motifs?
C’est pourquoi le Saint se décide difficilement à agir.
Telle est la voie (la conduite) du ciel.
Il ne lutte point, et il sait remporter la victoire.
Il ne parle point, et (les êtres) savent lui obéir.
Il ne les appelle pas, et ils accourent d’eux-mêmes.
Il paraît lent, et il sait former des plans habiles.
Le filet du ciel est immense; ses mailles sont écartées et cependant personne n’échappe.

74

Chapitre LXXIV

İnsanlar ölümdən qorxmur əgər
Neyniyəsən ki — ölüm ilə qorxudasan onları?
Təsəvvür edək, insanlar daima ölümdən qorxur
Çünki mən təsadüfi insanları həbs edib öldürürəm
Lakin bunu etməyə kim cürət edər ki?
Qaydası ilə, insanları öldürən Ölüm Hökmdarıdır
Ölüm Hökmdarı isə çapmağın ulu ustasıdır
Çapmağın ulu ustasını əvəz etmək istəyən isə
Çətin ola bilsin ki, öz əllərini yarmasın

Lorsque le peuple ne craint pas la mort, comment l’effrayer par la menace de la mort?
Si le peuple craint constamment la mort, et que quelqu’un fasse le mal, je puis le saisir et le tuer, et alors qui osera (l’imiter)?
Il y a constamment un magistrat suprême qui inflige la mort.
Si l’on veut remplacer ce magistrat suprême, et infliger soi-même la mort, on ressemble à un homme (inhabile) qui voudrait tailler le bois à la place d’un charpentier.
Lorsqulon veut tailler le bois à la place d’un charpentier, il est rare qu’on ne se blesse pas les mains.

75

Chapitre LXXV

Millət acdırsa, deməli onun başçıları ərzaq vergisini qaldırıb —
Budur aclıq
Milləti nizama gətirmək çətindirsə, deməli onun başçıları çoxlu vəd verir —
Budur idarəetmənin çətinliyi
Millət ölümə etina etmirsə, deməli tamamilə çörəkpulu qazanmağa həsr edib özünü —
Budur ölümə etina etməmək
Buna görə müdrük ol!
Dolanışı hər şeydən yüksək tutmaqdan isə
Tamamilə çörəkpulusuz qalmaq yaxşıdır

Le peuple a faim parce que le prince dévore une quantité d’impôts.
Voilà pourquoi il a faim.
Le peuple est difficile à gouverner parce que le prince aime à agir.
Voilà pourquoi il est difficile à gouverner.
Le peuple méprise la mort parce qu’il cherche avec trop d’ardeur les moyens de vivre.
Voilà pourquoi il méprise la mort.
Mais celui qui ne s’occupe pas de vivre est plus sage que celui qui estime la vie.

76

Chapitre LXXVI

İnsan doğulanda yumşaq və incədir
Öləndə isə bərk və möhkəm olur
Min cür cisim — bitkilər belə — yaşadıqca yumşaq və kövrəkdir
Öləndə isə qurumuş və solmuş olur
Buna görə, güc və sərtlik ölümün yoldaşlarıdır
Yumşaqlıq və incəlik isə — həyatın yoldaşlarıdır
Ordusunun gücünə güvənən qalib gəlməz
Möhkəm ağacın taxtası da hamıya lazım
Möhkəm və böyük olan alçalır
Yumşaq və incə isə — yüksəlir

Quand l’homme vient au monde, il est souple et faible; quand il meurt, il est roide et fort.
Quand les arbres et les plantes naissent, ils sont souples et tendres; quand ils meurent, ils sont secs et arides.
La roideur et la force sont les compagnes de la mort; la souplesse et la faiblesse sont les compagnes de la vie.
C’est pourquoi, lorsqu’une armée est forte, elle ne remporte pas la victoire.
Lorsqu’un arbre est devenu fort, on l’abat.
Ce qui est fort et grand occupe le rang inférieur; ce qui est souple et faible occupe le rang supérieur.

77

Chapitre LXXVII

Göylər yolu yaya çəkilmiş ipə bənzər:
Yuxarıdakı ucunu aşağı endirir
Aşağıdakını isə yuxarı qaldırır
Artıq olan yerdə azaldar
Kəsir olan yerdə artırar
Göylər yolu —
artığın üstündən almaq və kəsirin üstünə gəlməkdir
İnsanların yolu isə əksinə —
Qıtliğı olandan alıb, artığı olana bəxşiş etməkdir
Artığlığını bütün dünyaya bəxş etməyi kim bacarar?
Ancaq yol adamı
Buna görə Arif Aqil
Nə etsə də yapdığından yapışmır
Şərəfi-nailiyyətində əylənmir
Məharətini gözə çarpdırmaq istəmir

La voie du ciel (c’est-à-dire le ciel) est comme l’ouvrier en arcs, qui abaisse ce qui est élevé, et élève ce qui est bas; qui ôte le superflu, et supplée à ce qui manque.
Le ciel ôte à ceux qui ont du superflu pour aider ceux qui n’ont pas assez.
Il n’en est pas ainsi de l’homme: il ôte à ceux qui n’ont pas assez pour donner à ceux qui ont du superflu.
Quel est celui qui est capable de donner son superflu aux hommes de l’empire? Celui-là seul qui possède le Tao.
C’est pourquoi le Saint fait (le bien) et ne s’en prévaut point.
Il accomplit de grandes choses et ne s’y attache point.
Il ne veut pas laisser voir sa sagesse.

78

Chapitre LXXVIII

Dünyada su qədər yumşaq və üzüyola olan bir şey yoxdur
Amma bərk və möhkəm bir şeyi oymaqda da onun bərabəri yox
O yenilməzdir!
Yumşaqlıq bərkliyə qalib gələr
Üzüyola olan inadkara qalıb gələr
Dünyada bunu bilməyən yoxdur
Amma buna əməl edən də yoxdur
Buna görə Arif Aqil buyurur ki,
Vətəninin çirkini alana “dövlətin ağası” deyərlər
Ölkənin qadasını alana “dünyanın hakimi” deyərlər
Doğru kəlmə ziddiyətə bənzər

Parmi toutes les choses du monde, il n’en est point de plus molle et de plus faible que l’eau, et cependant, pour briser ce qui est dur et fort, rien ne peut l’emporter sur elle.
Pour cela rien ne peut remplacer l’eau.
Ce qui est faible triomphe de ce qui est fort; ce qui est mou triomphe de ce qui est dur.
Dans le monde il n’y a personne qui ne connaisse (cette vérité), mais personne ne peut la mettre en pratique.
C’est pourquoi le Saint dit: Celui qui supporte les opprobres du royaume devient chef du royaume.
Celui qui supporte les calamités du royaume devient le roi de l’empire.
Les paroles droites paraissent contraires (à la raison).

79

Chapitre LXXIX

Saziş yaman işdir — nəticədə kiminsə acığı qalsa əgər
Əmin-amanlıq olsun deyə bu işdə məharət gərəkdir
Buna görə Arif Aqil sazişin öz tərəfini güdür
Və digər tərəfin öhdəliklərini tələb etmir
Kəramətli insan sazişi gözləyər
Kəramətsiz insan — toplayacağını
Göylər yolu bitərəfdir
Lakin mahir insan üçün hər zaman açıqdır

Si vous voulez apaiser les grandes inimitiés des hommes, ils conserveront nécessairement un reste d’inimitié.
Comment pourraient-ils devenir vertueux?
De là vient que le Saint garde la partie gauche du contrat et ne réclame rien aux autres.
I C’est pourquoi celui qui a de la vertu songe à donner, celui qui est sans vertu songe à demander.
Le ciel n’affectionne personne en particulier. Il donne constamment aux hommes vertueux.

80

Chapitre LXXX

Yaxşısı - xırda kənd, kiçik əhali
Qoy min cür cihaz olsun — onları işlətməyə ehtiac olmaz
Qoy camaat ölümə ciddi yanaşsın — dünyasını dəyişməkdən çəkinən olmaz
Qayiğ-araba olsa da — minib gedən olmaz
Yaraq-əsləhə olsa da — qeyib göstərən olmaz
Qoy camaat yenidən qayıtsın ip düyünlərinə — yazı əvəzinə onları işlətsin
Həyatları ilə razı olarlar
Pay-qismətləri ilə qane olarlar
Ocaqları salamat olar
Adətləri səadət olar
Kənd qonşuları bir-birini görər
İt-xoruz bir-birini eşidər
İnsanlar qocalıb rəhmətə gedər
Və heç kəsin onlarla işləri olmaz

(Si je gouvernais) un petit royaume et un peuple peu nombreux, n’eût-il des armes que pour dix ou cent hommes, je l’empêcherais de s’en servir.
J’apprendrais au peuple à craindre la mort et à ne pas émigrer au loin.
Quand il aurait des bateaux et des chars, il n’y monterait pas.
Quand il aurait des cuirasses et des lances, il ne les porterait pas.
Je le ferais revenir à l’usage des cordelettes nouées.
Il savourerait sa nourriture, il trouverait de l’élégance dans ses vêtements, il se plairait dans sa demeure, il aimerait ses simples usages.
Si un autre royaume se trouvait en face du mien, et que les cris des coqs et des chiens s’entendissent de l’un à l’autre, mon peuple arriverait à la vieillesse et à la mort sans avoir visité le peuple voisin.

81

Chapitre LXXXI

Düz söz xoş olmaz
Xoş söz düz olmaz
Bilən bəhs etməz
Bəhs edən bilməz
Bacaran çox bilməz
Çox bilən bacarmaz
Arif Aqil sursat yiğmır
Başqalara qulluq etdiyi qədər malik olur
Başqalarla bölüşdüyü qədər əldə edir
Göylər Yolu — xeyir gətirmək və zərər yetirməməkdir
Arif Aqilin yolu — qulluq etmək və çəkişməməkdir

Les paroles sincères ne sont pas élégantes; les paroles élégantes ne sont pas sincères.
L’homme vertueux n’est pas disert; celui qui est disert n’est pas vertueux.
Celui qui connaît (le Tao) n’est pas savant; celui qui est savant ne le connaît pas.
Le Saint n’accumule pas (les richesses,).
Plus il emploie (sa vertu) dans l’intérêt des hommes, et plus elle augmente.
Plus il donne aux hommes et plus il s’enrichit.
Telle est la voie du ciel, qu’il est utile aux êtres et ne leur nuit point.
Telle est la voie du Saint, qu’il agit et ne dispute point.