Але Маленькi прынц не адказаў на маё пытанне.

Mas ele não respondeu à minha pergunta. Disse apenas:

— Вада бывае неабходная i сэрцу… — проста сказаў ён.

— A água pode também ser boa para o coração…

Я не зразумеў яго адказу, але прамаўчаў… Я добра ведаў, што не варта яго распытваць.

Não entendi sua resposta e me calei… Eu bem sabia que não adiantava interrogá-lo.

Ён стамiўся i сеў на пясок. Я прымасцiўся побач. Праз якую хвiлiну маўчання ён вымавiў:

Ele estava cansado. Sentou-se. Sentei-me junto dele. E, após uma pausa, ele disse ainda:

— Зоркi вельмi прыгожыя таму, што недзе там ёсць кветка, хоць яе i не вiдно…

— As estrelas são belas por causa de uma flor que não se pode ver…

Я згадзiўся з iм i моўчкi глядзеў на залiтыя месячным святлом пясчаныя хвалi.

Eu respondi “É verdade” e, mantendo-me em silêncio, fixei os olhos nas ondulações da areia iluminada pela Lua.

— Прыгожа ў пустынi, — дадаў ён.

— O deserto é belo — acrescentou…

Што праўда, то праўда. Я заўсёды любiў пустыню. Сядзеш на бархан. Нiчога не вiдно. Шчога не чутно. I толькi нешта зiхацiць у цiшы…

E era verdade. Eu sempre amei o deserto. A gente se senta numa duna de areia. Não vê nada. Não escuta nada. De repente, alguma coisa irradia no silêncio…

— I надае хараство пустынi тое, — сказаў Маленькi прынц, — што дзесьцi ў ёй хаваюцца крынiцы…

— O que torna belo o deserto — disse o principezinho — é que ele esconde um poço em algum lugar.

I раптам я зразумеў гэтае варожкае ззянне пяску. У маленстве я жыў у вельмi старым доме. Расказвалi, што ў iм быў схаваны нейкi скарб. Вядома, нiхто так i не змог адшукаць таго скарбу, а можа яго нават i не шукалi. Але ён зачароўваў усю сялiбу. Глыбока ў сэрцы хаваў дом неспазнаную таямнiцу…

Fiquei surpreso por compreender de repente essa misteriosa irradiação da areia. Quando eu era pequeno, morava numa casa antiga, e diziam as lendas que ali fora enterrado um tesouro. Ninguém jamais conseguiu descobri-lo, nem talvez o tenha procurado. Mas isto encantava a todos. Minha casa escondia um tesouro no fundo do seu coração…

— Гэта праўда, — згадзiўся я. — Вазьмi ты дом, цi зоркi, цi пустынi, тое, што надае iм сапраўднае хараство, не ўбачыш вокам.

— Sim — respondi-lhe —, quer seja a casa, as estrelas ou o deserto, o que os torna belos é invisível!

— Я рады, што ты згодзен з маiм Лiсам, — адказаў Маленькi прынц.

— Estou contente — disse ele — que estejas de acordo com a minha raposa.

Маленькi прынц задрамаў. Я ўзяў яго на рукi i пайшоў далей. Я быў усхваляваны. Мне здавалася, што я нясу далiкатны скарб. Здавалася нават, што на ўсёй Зямлi няма нiчога болей кволага.

Como o principezinho adormecesse, tomei-o nos braços e prossegui a caminhada. Estava emocionado e tinha a impressão de carregar um frágil tesouro. Parecia-me mesmo não haver na Terra nada mais frágil.

Нас амывала месячнае святло, i я глядзеў на бледны лоб маленькага прынца, на яго заплюшчаныя вочы, на пасмачкi валасоў, якiя паварушваў лёгкi ветрык, i я думаў: тое, што я зараз бачу, толькi абалонка. Сама галоўнае — тое, чаго не ўбачыш вачыма…

Observava, à luz da Lua, aquele rosto pálido, seus olhos fechados, suas mechas de cabelo que se agitavam com o vento. E pensava: “O que eu vejo não passa de uma casca. O mais importante é invisível…”

На яго вуснах мiльгнула ледзь прыкметная ўсмешка, i мне зноў падумалася: «Што мацней за ўсё хвалюе мяне ў гэтым сонным прынцы, дык гэта яго вернасць кветцы, гэта вобраз ружы, якi, як агеньчык каганца, свецiцца ў iм, нават калi ён спiць…» I ён здаўся мне яшчэ болей кволым. Трэба вельмi старанна ахоўваць каганцы: дзьмухнi вецер — i яны могуць патухнуць…

Como seus lábios entreabertos esboçavam um sorriso, pensei ainda: “O que tanto me comove nesse príncipe adormecido é sua fidelidade a uma flor; é a imagem de uma rosa que brilha nele como a chama de uma lamparina, mesmo quando ele dorme…” E eu então o sentia ainda mais frágil. É preciso proteger a chama com cuidado: um simples sopro pode apagá-la!

Так я iшоў ды iшоў, пакуль на досвiтку не наткнуўся на калодзеж.

E, continuando a caminhada, eu descobri o poço, ao raiar do dia.

РАЗДЗЕЛ ХХV

CAPÍTULO XXV

— Людзi ўплiшчваюцца ў хуткiя цягнiкi, але яны i самi не разумеюць, чаго шукаюць, — сказаў Маленькi прынц. — I апаноўвае людзей трывога, i пачынаюць яны кiдацца то ў адзiн, то ў другi бок…

— Os homens — disse o pequeno príncipe — embarcam nos trens, mas já não sabem mais o que procuram. Então eles se agitam, sem saber para onde ir.

Маленькi прынц памаўчаў, потым дадаў:

E acrescentou:

— I ўсё дарэмна…

— E isso não leva a nada…

Калодзеж, да якога мы дайшлi, не быў падобны на сахарскiя калодзежы. Сахарскiя калодзежы — гэта звычайныя ямкi, выкапаныя ў пяску. Гэты ж нагадваў сама сапраўдны вясковы калодзеж. Але нiдзе паблiзу не было нiводнай вёсачкi, i я падумаў, што трызню.

O poço a que tínhamos chegado não se parecia de forma alguma com os poços do Saara. Os poços do Saara são simples buracos na areia. Aquele parecia um poço de aldeia. Mas não havia ali aldeia alguma, e eu pensava estar sonhando.

— Як дзiўна, — сказаў я Маленькаму прынцу, — тут усё прыгатавана: i калаўрот, i вядро, i вяроўка…

— É estranho — disse eu ao principezinho. — Tudo está preparado: a roldana, o balde e a corda.

Ён засмяяўся, узяў вяроўку, пачаў раскручваць калаўрот. I калаўрот зарыпеў, нiбы стары флюгер, якi доўга ржавеў у бязветры.

Ele riu, pegou a corda, fez girar a roldana. E a roldana gemeu como geme um velho cata-vento.

— Чуеш? — сказаў Маленькi прынц. — Мы разбудзiлi калодзеж, i ён заспяваў…

— Tu escutas? — disse o príncipe. — Estamos acordando o poço, ele canta…

Я не хацеў, каб ён высiльваўся:

Eu não queria que ele fizesse nenhum esforço:

— Дай сюды, я сам. Гэта зацяжка для цябе.

— Deixa que eu puxo — disse eu. — É muito pesado para ti.

Я павольна падцягнуў поўнае вядро да краю калодзежа. Трывала паставiў яго на зрубе. У вушах усё яшчэ звiнела песня калаўрота, на яшчэ не супакоенай вадзе трымцела сонца.

Lentamente icei o balde e, com cuidado, o coloquei na borda do poço. O canto da roldana ainda permanecia nos meus ouvidos, e na água ainda trêmula eu podia ver o reflexo do sol.

— Мне хочацца глынуць гэтай вады, — сказаў Маленькi прынц, — дай папiць…

— Tenho sede dessa água — disse o principezinho. — Dá-me de beber…

I я зразумеў, чаго ён шукаў!

E eu compreendi o que ele havia buscado!

Я паднёс вядро да яго вуснаў. Ён заплюшчыў вочы i пачаў пiць. Было так хораша, нiбы ў свята. Гэтая вада была не проста спажыўны прадукт, гэта было нешта куды большае. Яна нарадзiлася з хадзьбы пад зоркамi, з песнi калаўрота, з намаганняў маiх рук. Яна была прыемнай сэрцу, нiбы падарунак.

Levantei o balde até sua boca. Ele bebeu, de olhos fechados. Era doce como uma festa. Aquela água era muito mais que um alimento. Nascera da caminhada sob as estrelas, do canto da roldana, do esforço do meu braço. Era boa para o coração, como um presente.

Нiбы навагоднi падарунак, якi я атрымлiваў у маленстве пад зiхаценне елкi, пад арганную музыку паўночнай iмшы, пад пяшчоту ўсмешак.

Quando eu era pequeno, as luzes da árvore de Natal, a música da missa de meia-noite e a doçura dos sorrisos se refletiam nos presentes que ganhava.

— На тваёй планеце, — сказаў Маленькi прынц, — людзi вырошчваюць пяць тысяч ружаў у адным толькi садзе… I не знаходзяць таго, чаго шукаюць…

— Os homens do teu planeta — disse o pequeno príncipe — cultivam cinco mil rosas num mesmo jardim… e não encontram o que procuram…

— Не знаходзяць… — згадзiўся я.

— É verdade — respondi…

— А тое, што яны шукаюць, можна знансцi ў адной толькi ружы, — альбо ў глытку вады…

— E, no entanto, o que eles procuram poderia ser encontrado numa só rosa, ou num pouco de água…

— Безумоўна, — згадзiўся я.

— É verdade.

А Маленькi прынц дадаў:

E o principezinho acrescentou:

— Вочы сляпыя. Шукаць трэба сэрцам.

— Mas os olhos são cegos. É preciso ver com o coração…

Я напiўся. Мне лёгка дыхалася. Пясок на дасвеццi адлiваў мёдам. I гэты мядовы колер таксама напаўняў мяне шчасцем. Чаго б мне было гараваць?

Eu tinha bebido. Respirava normalmente. Ao amanhecer a areia é cor de mel. E a cor de mel também me fazia feliz. Por que, então, eu estava triste?

— Ты павiнен стрымаць сваё абяцанне, — мякка нагадаў Маленькi прынц, якi зноў усеўся поруч са мной.

— É preciso que cumpras a tua promessa — disse baixinho o pequeno príncipe, que estava, de novo, sentado junto de mim.

— Якое абяцанне?

— Que promessa?

— Памятаеш… напыснiчак майму баранчыку… Я ж у адказе за сваю кветку!

— Tu sabes… A focinheira do meu carneiro… Eu sou responsável por aquela flor!

Я дастаў з кiшэнi накiды малюнкаў. Маленькi прынц глянуў на iх i засмяяўся:

Tirei do bolso os meus esboços de desenho. O principezinho os viu e disse, rindo:

— Твае баабабы трошкi падобныя на капусту…

— Teus baobás mais parecem repolhos…

— Ну вось!.. А я так ганарыўся сваiмi баабабамi!

— Oh!
E eu caprichara tanto nos meus baobás!

— А якiя вушы ў тваёй лiсiцы… Як рогi… Ды якiя доўгiя!..

— Tua raposa… as orelhas dela… parecem chifres… e são compridas demais!

I ён зноў засмяяўся.

Ele riu outra vez.

— Ты несправядлiвы, малыш, я ж не ўмею маляваць, хiба толькi ўдаваў звонку ды знутры.

— Tu és injusto, meu caro, eu só sabia desenhar jiboias abertas e fechadas…

— Нiчога. I так добра будзе, — супакоiў ён мяне, — дзецi зразумеюць.

— Não faz mal — disse ele. — As crianças entendem.

Я ўзяў аловак i намаляваў напыснiчак. Сэрца маё сцiснулася, калi я аддаваў малюнак Маленькаму прынцу:

Rabisquei, então, uma pequena focinheira. Mas, ao entregá-la, senti um aperto no coração:

— Ты нешта ўтойваеш ад мяне…

— Tu tens planos que eu desconheço…

Але ён адказаў:

Ele não me respondeu. Mas disse:

— Ведаеш… заўтра будзе якраз гадавiна, як я трапiў да вас на Зямлю…

— Lembras-te da minha chegada à Terra? Será amanhã o aniversário…

Ён змоўк. Потым дадаў:

Depois, após um silêncio, acrescentou:

— Я прызямлiўся побач, зусiм недалёка адгэтуль…

— Caí pertinho daqui…

I пачырванеў.

E enrubesceu.

I зноў, я сам не разумеў чаму, але мяне агарнула дзiўная туга.

E de novo, sem compreender por que, eu sentia uma estranha tristeza.

I ўсё ж я спытаў:
— Значыць, ты зусiм невыпадкова прагульваўся тут у дзень нашага знаёмства, тыдзень назад, такi адзiнокi, тут, за тысячу мiль ад людскога селiшча! Ты вяртаўся на тое месца, дзе прызямлiўся?

Entretanto, ocorreume perguntar:
— Então não foi por acaso que vagavas sozinho, quando te encontrei, há oito dias, a quilômetros e quilômetros de qualquer região habitada! Estavas retornando ao local aonde chegaste?

Маленькi прынц зноў пачырванеў.

Ele enrubesceu novamente.

[Bilinguator: А я дадаў нерашуча:]

E eu acrescentei, hesitando:

— Мабыць таму, што спаўняецца год?.. — нерашуча працягваў я.

— Talvez por causa do aniversário?…

Маленькi прынц зноў пачырванеў. Ён нiколi не адказваў на пытаннi, але калi ён чырванеў, гэта значыла «так», цi ж няпраўда?

O principezinho ficou mais vermelho. Não respondia nunca às perguntas. Mas quando a gente enrubesce, é o mesmo que dizer “sim”, não é verdade?

— Ах, — вырвалася ў мяне, — баюся, што…

— Ah! — disse-lhe eu. — Eu tenho medo…

Але ён не даў мне дагаварыць:

Mas ele me respondeu:

— Пара табе ўжо ўзяцца за работу. Iдзi да сваёй машыны. Я буду чакаць цябе тут. Вяртайся ўвечары.

— Tu deves agora trabalhar. Voltar para teu aparelho. Espero-te aqui. Volta amanhã de noite…

Я вагаўся. Мне ўзгадаўся Лiс. Нялёгка стрымаць слёзы, калi дазволiш, каб цябе прыручылi…

Mas eu não estava seguro. Lembrava-me da raposa. A gente corre o risco de chorar um pouco quando se deixou cativar…

РАЗДЗЕЛ ХХVI

CAPÍTULO XXVI

Непадалёку ад калодзежа грувасцiлiся руiны старажытнай каменнай сцяны. На другi вечар я вяртаўся сюды ад самалёта i яшчэ здалёк заўважыў Маленькага прынца, якi сядзеў на сцяне i матляў нагамi. Да мяне данёсся яго голас:

Havia, ao lado do poço, a ruína de um velho muro de pedra. Quando voltei do trabalho, no dia seguinte, vi, de longe, o meu pequeno príncipe sentado no alto, com as pernas balançando. E o escutei dizer:

— Хiба ты не памятаеш? — казаў ён. — Але не тут!

— Tu não te lembras então? Não foi bem este o lugar!

Нехта, безумоўна, падтрымаў гамонку, бо Маленькi прынц запярэчыў:

Uma outra voz lhe respondeu, porque ele replicou em seguida:

— Ну так, так! Гэта было роўна год назад, дзень у дзень, толькi ў iншым месцы…

— Não! Não estou enganado. O dia é este, mas não é este o lugar…

Я наблiжаўся да сцяны. Як i раней, нiкога не бачыў i не чуў. Аднак Маленькi прынц зноў запярэчыў:

Prossegui em direção ao muro. Não enxergava nem ouvia ninguém a não ser ele… No entanto, o principezinho replicou novamente:

— Ну безумоўна. Ты знойдзеш мяне па слядах на пяску. Чакай. Сёння ўночы я прыйду туды.

— … Está bem. Tu verás na areia onde começam as marcas dos meus passos. Basta me esperar. Estarei lá esta noite.

Я быў за дваццаць метраў ад развалiн i па-ранейшаму нiкога не бачыў.

Estava a vinte metros do muro e continuava a não ver nada.

Маленькi прынц памаўчаў, потым спытаў:

O pequeno príncipe disse ainda, após um silêncio:

— А ў цябе добрая атрута? Ты ўпэўнены, што я не буду доўга пакутаваць?

— O teu veneno é do bom? Estás certa de que não vou sofrer por muito tempo?

Я спынiўся як укопаны, сэрца маё сцiснулася, але я ўсё роўна нiчога не разумеў.

Parei, o coração apertado, ainda sem compreender nada.

— А цяпер iдзi, — сказаў ён. — Я хачу злезцi!

— Agora, vai-te embora… — disse ele. — Eu quero descer!

Я апусцiў вочы долу i — аж адскочыў! Там, каля сцяны, выцягнуўшы да Маленькага прынца агiдную пляскатую галаву, пакалыхвалася ядавiтая змяя такiя змеi ў трыццаць секунд здольны адправiць чалавека на той свет.

Então baixei os olhos para o pé do muro e dei um salto! Lá estava, erguida para o principezinho, uma dessas serpentes amarelas que nos liquidam em trinta segundos.

Я лiхаманкава сунуў руку ў кiшэню па рэвальвер i кiнуўся да яе, але на мой шум змяя мякка, нiбы памiраючы струмень вады, асунулася ў пясок i не надта паспешлiва, з лёгкiм металёвым шорхатам слiзганула пад каменне.

Rapidamente procurei o revólver no bolso. Mas, percebendo o barulho, a serpente deslizou pela areia, como um esguicho de água que de repente seca, e vagarosamente se enfiou entre as pedras com um leve tinir metálico.

Я падбег да сцяны i падхапiў на рукi бледнага як палатно Маленькага прынца.

Cheguei ao muro a tempo de segurar nos braços o meu caro príncipe, pálido como a neve.

— Гэта яшчэ што прыйшло табе ў галаву?! Ты гутарыш са змяёй?!

— Que história é essa? Tu conversas agora com as serpentes?

Я разматаў яго вышываны золатам шалiк. Змачыў скронi вадой, даў папiць. Але я не мог болей нiчога выпытваць у яго. Ён сур’ёзна паглядзеў на мяне i абвiў маю шыю рукамi. Сэрца яго калацiлася, нiбы ў прыстрэленай птушкi.

Afrouxei o nó do lenço dourado que ele sempre usava no pescoço. Molhei sua testa. Dei-lhe de beber. E agora não ousava perguntar-lhe mais nada. Olhou-me seriamente e abraçou o meu pescoço. Sentia o seu coração bater de encontro ao meu, como o de um pássaro morrendo, atingido por um tiro. Ele me disse:

— Я рады, што ты знайшоў непаладку ў сваёй машыне, — сказаў ён. — Цяпер ты зможаш вярнуцца на радзiму…

— Estou contente de teres consertado o defeito de tua máquina. Vais poder voltar para casa…

— Адкуль табе гэта вядома?!.

— Como soubeste?

Я ж якраз iшоў паведамiць яму, што зусiм неспадзявана я адрамантаваў самалёт!..

Eu vinha justamente avisar-lhe que, contra toda expectativa, havia conseguido realizar o conserto!

Маленькi прынц нiчога не адказаў на маё пытанне, але дадаў:

Ele não respondeu à minha pergunta, mas acrescentou:

— Сёння я таксама вярнуся дадому…

— Eu também volto hoje para casa…

Потым, задуменна:

Depois, tristonho, disse:

— Гэта значна далей… i значна цяжэй…

— É bem mais longe… bem mais difícil…

Усё было неяк незразумела-дзiўна. Я сцiскаў яго ў абдымках, нiбы малое дзiця, але мне здавалася, што ён выслiзгвае з маiх рук, правальваецца ў бездань, а я не магу яго ўтрымаць…

Eu percebia claramente que algo de extraordinário se passava. Apertava-o nos braços como se fosse uma criancinha; mas tinha a impressão de que ele ia deslizando num abismo, sem que eu nada pudesse fazer para detê-lo…

Ён задуменна глядзеў некуды далёка-далёка.

Seu olhar estava sério, vagando no além:

— У мяне застаецца твой баранчык. I напыснiчак…

— Tenho o teu carneiro. E a caixa para o carneiro. E a focinheira…

I ён сумна ўсмiхнуўся.

E ele sorriu com tristeza.

Я доўга маўчаў. Ён нiбы зноў ажываў: я адчуваў, як ён паволi саграваўся.

Esperei muito tempo. Sentia que seu corpo, aos poucos, se reaquecia:

— Хлапчанятка маё, як ты спалохаўся…

— Meu caro, tu tiveste medo…

Вядома, ён спалохаўся! Але ён мякка засмяяўся:

É claro que tivera. Mas ele sorriu docemente.

— Сёння ўночы мне будзе яшчэ страшней…

— Terei mais medo ainda esta noite…

Я зноў пахаладзеў ад прадчування нейкай непапраўнай бяды. Няўжо, няўжо я нiколi не пачую больш, як ён смяецца?.. Гэты смех для мяне — нiбы крынiца ў пустынi.

O sentimento do irremediável me fez gelar de novo. E eu compreendi que não poderia suportar a ideia de nunca mais escutar aquele riso. Ele era para mim como uma fonte no deserto.