— Әгәр мин берәй генералға күбәләктәй сәскәнән сәскәгә осорға ҡушһам, йә трагедия уйлап сығарырға, йә аҡсарлаҡҡа әүерелергә бойорһам һәм генерал бойороҡто үтәмәһә, был хәлдә кем ғәйепле буласаҡ — ул әллә мин?

— Jeigu aš įsakysiu kokiam generolui skraidyti nuo vieno žiedo prie kito kaip drugeliui ar parašyti tragediją, ar pasiversti jūros paukščiu ir jeigu generolas neįvykdys mano įsakymo, tada katras iš mudviejų bus kaltas — jis ar aš?

— Һеҙ, ғали йәнәптәре, — бер дәҡиғәт шикләнмәйенсә яуапланы Бәләкәй шаһзат.

— Jūs, — tvirtai atsakė princas.

— Тап шулай, — раҫланы батша. — Һәр кемдән ни бирә алғанын ғына һорарға кәрәк. Хакимлыҡ иң беренсенән аҡыллы булырға тейеш. Әгәр һин үҙ халҡыңа һыуға ташланырға бойорһаң, ул революция булдырасаҡ. Мин тыңлаусанлыҡты һорарға хаҡлымын, сөнки минең фармандарым төплө.

— Teisybė, — pritarė jam karalius. — Kiekvieną reikia prašyti to, ką jis gali duoti. Valdžia pirmiausia turi būti protinga. Jei įsakysi savo liaudžiai pulti į jūrą, ji sukels revoliuciją. Aš turiu teisę reikalauti klusnumo, nes mano įsakymai protingi.

— Ә нисек һуң ҡояш байыуы? — тип иҫкәртте Бәләкәй шаһзат: нимәлер тураһында бер һорағас, яуап алмайынса ҡуймай ине.

— O kaip mano saulėlydis? — priminė mažasis princas, kuris niekad nepamiršdavo ko klausęs.

— Булыр һиңә ҡояш байыуы ла. Ҡояштың батыуын мин талап итермен. Тик тәүҙә уңайлы шарттарҙың килеп сығыуын көтөп алам, сөнки шунда хакимдың төп аҡыллылығы.

— Tu gausi savo saulėlydį. Aš pareikalausiu jo. Tačiau remdamasis valdymo mokslo principais palauksiu palankių sąlygų.

— Ә ҡасан шарттар уңайлы буласаҡ? — асыҡларға теләне Бәләкә шаһзат.

— O kada tai bus? — pasiteiravo mažasis princas.

— Һм, Һм, — тип яуап ҡайтарҙы батша, ҡалын календарҙы битләп. — Был буласаҡ… Һм, Һм… Бөгөн был киске ете сәғәт тә ҡырҡ дәҡиғәттә буласаҡ. Һәм шул саҡ һин минең бойороҡтоң теүәл үтәлеүен күрерһең.

— Hm, hm, — numykė karalius, žiūrėdamas į didžiulį kalendorių. — Hm, hm… Tai bus apie… apie… šį vakarą saulė leisis be dvidešimt minučių aštuntą. Ir tu įsitikinsi, kaip tiksliai vykdomi mano įsakymai.

Бәләкәй шаһзат иҫнәне. Бында ҡояш байығанын ҡасан теләгәндә күреп булмауы үкенесле! Һәм, ысын әйткәндә, уға күңелһеҙ булып китте.

Mažasis princas nusižiovavo. Jam buvo gaila praleisto saulėlydžio. Be to, ėmė darytis truputį nuobodu.

— Миңә китергә ваҡыт, — тине ул батшаға. — Миңә бында башҡа эшләр эшем юҡ.

— Aš čia daugiau neturiu ką veikti, — tarė jis karaliui. — Keliausiu toliau!

— Ҡал! — тине батша: хакимаҫты килеп сығыуына ғорурлана ине, һәм уның менән айырлғыһы килмәй ине. — Ҡал, мин һине министр тип тәғәйенләрмен.

— Pasilik! — paprašė karalius, kuris labai didžiavosi turėdamas valdinį. — Pasilik, aš paskirsiu tave ministru!

— Нимә министры?

— Kieno ministru?

— Мәҫәлән… юстиция.

— Na… teisingumo!

— Һуң бында бит хөкөмгә тарттырырға бер кем дә юҡ!

— Bet čia nėra ko teisti!

— Нисек белергә, — ҡаршы килде батша. — Мин әле бар батшалығымды ҡарап сыҡмағанмын. Мин бик ҡартмын, көймәгә бында урын юҡ, ә йәйәү йөрөүе шул тиклем ялҡытҡыс…

— To mes nežinome, — atsakė karalius. — Aš dar neapėjau visos savo karalystės. Esu labai senas, vaikščiodamas nuvargstu, o karietai čia nėra vietos.

Бәләкәй шаһзат эйелеп ҡауҡабтың икенсе яғына ҡабат күҙ һалды.
— Мин бит берҙе ҡараным! — тойғоланып әйтте ул. — Унда бер кем дә юҡ.

— Užtat aš jau ją apžiūrėjau, — tarė mažasis princas, pasilenkęs ir pažvelgęs dar į kitą planetos pusę. — Ten irgi nieko nėra…

— Улайһа үҙеңде хөкөм ит, — тине батша. — Быныһы иң ҡыйыны. Башҡаларға ҡарағанда үҙеңде хөкөм итеү күпкә ауырыраҡ. Әгәр һин үҙеңде дөрөҫ итеп хөкөм итә алһаң, тимәк һин, ысынында ла аҡыллы.

— Tada tu teisi pats save, — pasakė karalius. — Tai kur kas sunkiau. Daug sunkiau teisti save nei teisti kitus. Jei tau pavyks teisingai nuteisti save, vadinasi, tu iš tikrųjų labai išmintingas.

— Үҙ үҙемде мин ҡайҙа булһа ла хөкөм итә алам, — тине Бәләкәй шаһзат. — Бының өсөн миңә һеҙҙә ҡалыу кәрәкмәй.

— Aš, — tarė mažasis princas, — galiu teisti save bet kur. Man nebūtina čia gyventi.

— Һм, һм… — тине батша. — Ҡайҙалыр минең ҡауҡабта ҡарт ҡомаҡ йәшәгән кеүек. Мин уның төндә ҡыштырлауын ишетәм. Һин шул ҡарт ҡомаҡты хөкөм итә алыр инең. Ваҡыты ваҡыты менән язаға тарттырыр инең. Уның ғүмере һинең ҡулыңда буласаҡ. Тик һәр саҡ уны ярлыҡарға кәрәк булыр. Ҡарт ҡомаҡты һаҡларға кәрәк, ул бит беҙҙә берәү генә.

— Hm, hm… — numykė karalius. — Man regis, kažkur mano planetoje gyvena sena žiurkė. Girdžiu, kaip ji nakčia skrebena. Galėsi nuteisti tą seną žiurkę. Kartais nuteisi ją myriop. Tada jos gyvenimas priklausys nuo tavo teisingumo. Tačiau kaskart tu jai suteiksi malonę. Reikia saugoti žiurkę, juk turime tik ją vieną.

— Яратмайым мин язаға тарттырыу фарманын сығарырға, — тине Бәләкәй шаһзат. — Һәм ғөмүмән миңә китергә ваҡыт.

— Aš, — atsakė mažasis princas, — nemėgstu teisti myriop, be to, atrodo, man metas eiti.

— Юҡ, ваҡыт түгел, — ҡарышты батша.

— Ne, — tarė karalius.

Бәләкәй шаһзат бөтөнләй юлға йыйынған ине, тик уның оло батшаны көйөндөргөһө килмәне.

Tačiau, jau susirengęs į kelionę, mažasis princas nenorėjo skaudinti senojo monarcho.

— Әгәр ҙә, ғали йәнәптәренә, һеҙҙең бойороҡтарығыҙ бер ҡаршы һүҙһеҙ үтәлеүе кәрәк икән, — тине ул, — һеҙ төплө уйланылған бойороҡ бирә алыр инегеҙ. Мәҫәлән, бер дәҡиғәт мыштырламай юлға сығырға миңә бойороғоҙ… Һиҙеүемсә, шарттар бының өсөн ни барынан иң уңайлылары.

— Jeigu Jūsų Didenybė pageidauja, kad aš iškart paklusčiau, Ji turėtų duoti man protingą įsakymą. Pavyzdžiui, Ji galėtų man įsakyti išvykti greičiau nei per minutę. Man regis, sąlygos visai palankios…

Батша өндәшмәне, һәм Бәләкәй шаһзат аҙыраҡ ҡыйыуһыҙланып һуҙғыланы, һуңынан тәрән тын алды ла юлға сыҡты.

Karalius nieko neatsakė, ir mažasis princas, valandėlę dvejojęs, atsiduso ir leidosi į kelią…

— Һине илсе итеп тәғәйенләйем! — ашығыс рәүештә артынан ҡысҡырып ебәрҙе уға батша.

— Skiriu tave ambasadoriumi, — paskubom šūktelėjo karalius.

Ә ҡиәфәтенә ҡарағанда, ул бер ниндәй ҙә ҡарышыуҙарҙы түҙмәҫ кеүек ине.

Ir atrodė be galo valdingas.

«Сәйер халыҡ был өлкәндәр», — тине үҙ үҙенә Бәләкәй шаһзат, юлын дауам итеп.

„Suaugusieji labai keisti“, — keliaudamas toliau, tyliai mąstė mažasis princas.

XI

XI

Икенсе ҡауҡабта шөһрәт һөйөүсе йәшәй ине.

Antrojoje planetoje gyveno garbėtroška.

— О, бына хөрмәтләүсе лә килеп сыҡты! — ҡысҡырып ебәрҙе ул дәртенән, Бәләкәй шаһзатты алыҫтан күреп ҡалғас та.

— Aha, štai ateina mano gerbėjas! — sušuko garbėtroška jau iš tolo, vos tik pamatęs mažąjį princą.

Маһайыусан кешеләрҙең бөтәһенә улар менән барыһы ла һоҡлана тип тойола.

Juk garbėtroškos mano, kad visi kiti žmonės jais tiesiog žavisi.

— Хәйерле көн, — тине Бәләкәй шаһзат. — Ҡалай һеҙҙең кәпәсегеҙ ирмәк кенә.

— Laba diena, — pasisveikino mažasis princas. — Kokia juokinga jūsų skrybėlė!

— Был баш эйеү өсөн, — аңлатты шөһрәт һөйөүсе. — Мине сәләмләгәндә баш эйеү өсөн. Бәхетһеҙлеккә, бында бер кем дә килмәй.

— Ji skirta sveikintis, — atsakė garbėtroška. — Aš pakeliu ją, kai žmonės mane sveikina. Deja, čia niekas niekad neužsuka.

— Шулай икән? — өндәште Бәләкәй шаһзат: ул бер ни аңламаны.

— Tikrai? — nusistebėjo mažasis princas nieko nesupratęs.

— Йә, алҡышла әле, — тине уға шөһрәт һөйөүсе.

— Paplok delnais, — paprašė garbėtroška.

Бәләкәй шаһзат ҡул сабырға тотондо. Шөһрәт һөйөүсе эшләпәһен систе лә, баҫалҡы итеп башын эйҙе.

Mažasis princas paplojo delnais. Garbėtroška santūriai pasveikino jį kilstelėdamas skrybėlę.

«Бында ҡарт батшала булыуҙан күңеллерәк», — тип уйланы Бәләкәй шаһзат. Һәм тағы ла ҡул сабырға кереште. Ә шөһрәт һөйөүсе ҡабаттан, кәпәсен сисеп баш эйҙе.

„Čia linksmiau nei karaliaus planetoje“, — pamanė mažasis princas. Ir vėl ėmė pliaukšėti delnais, o garbėtroška — sveikintis kilnodamas skrybėlę.

Шулай, бер үк күренеш биш дәҡиғәт дауам иткәндән һуң Бәләкәй шаһзатты был ялҡытты.

Penkias minutes papliaukšėjus delnais, mažajam princui nusibodo šis žaidimas.

— Ә эшләпә төшһөн өсөн ни эшләргә кәрәк? — тип һораны ул.

— O ką reikia daryti, kad skrybėlė nukristų? — paklausė jis.

Тик шөһрәт һөйөүсе ишетмәй ине. Маһайыусан кешеләр маҡтауҙан башҡаһына һаңғрау булалар.

Tačiau garbėtroška jo neišgirdo. Garbėtroškos girdi tik liaupses.

— Һин ысынында ла мине һоҡланып ололаусымы? — тип һораны ул Бәләкәй шаһзатты.

— Ar tu iš tikrųjų manimi žaviesi? — paklausė jis mažojo princo.

— Ә нисек ул — ололау?

— Ką reiškia „žavėtis“?

— Ололау тимәк мине был ҡауҡабта барыһынан иң матуры, барыһынан ҡупшы, бөтәһенән бай һәм барыһынан аҡыллы тип таныу.

— „Žavėtis“ reiškia, kad tu laikai mane gražiausiu, geriausiai apsirengusiu, turtingiausiu ir protingiausiu žmogumi planetoje.

— Һуң бит һинең ҡауҡабыңда башҡа берәү ҙә юҡ!

— Bet tavo planetoje daugiau nieko nėra!

— Барырбер һоҡлан минең менән, рәхәтлек килтер инде миңә!

— Suteik man malonumą. Vis tiek žavėkis manimi!

— Мин һоҡланам, — тине Бәләкәй шаһзат, еңел генә яуырынын ҡыҫып, — тик һиңә ниндәй һөйөнөс бынан?

— Aš žaviuosi tavimi, — tarė mažasis princas, vos vos gūžtelėdamas pečiais, — bet kas tau iš to?

Ул шөһрәт һөйөүсенән ҡасып китте.

Ir mažasis princas jį paliko.

«Ысынлап та, өлкәндәр — бик сәйер кешеләр», — бер ҡатлыраҡ уйлап ҡуйҙы ул, сәфәренә ҡуҙғалғанда.

„Tie suaugusieji iš tikrųjų labai keisti“, — naiviai pagalvojo jis, vėl leisdamasis į kelią.

ХII

XII

Киләһе ҡауҡабта эскесе йәшәй ине. Бәләкәй шаһзат унда бик оҙаҡ булманы, әммә уға бынан һуң бик күңелһеҙ булып китте.

Kitoje planetoje gyveno girtuoklis. Mažasis princas viešėjo pas jį labai trumpai, bet ši viešnagė jį be galo nuliūdino.

Уның был ҡауҡабҡа килгәнендә, эскесе өндәшмәй генә алдында теҙелеп ултырған тулы һәм буш шешәләр өйөрөнә ҡарап ултыра ине.
— Ә һин ни эшләйһең әле? — һораны Бәләкәй шаһзат.

— Ką tu čia veiki? — paklausė jis girtuoklio, kurį išvydo sėdintį prieš ištisą virtinę butelių — tuščių ir pilnų.

— Эсәм, — яманһыулыҡ менән яуап бирҙе эскесе.

— Geriu, — niūriai atsakė girtuoklis.

— Ниңә?

— Kodėl tu geri? — paklausė mažasis princas.

— Онотор өсөн.

— Kad užmirščiau, — atsakė girtuoklis.

— Нимә тураһында онотор өсөн? — тип һораны Бәләкәй шаһзат; уға эскесене йәл булып китте.

— Ką užmirštum? — paklausė mažasis princas, kuriam jau buvo jo gaila.

— Миңә оят икәнен онотҡом килә, — тип эскесе асылды ла башын түбән эйҙе.

— Kad užmirščiau, jog man gėda, — prisipažino girtuoklis, nuleisdamas galvą.

— Нимәнән һиңә оят һуң? — тип һораны Бәләкәй шаһзат, уның был бахырға бик ныҡ ярҙам иткеһе килә ине.

— Ko gėda? — pasiteiravo mažasis princas, kuris norėjo jam padėti.

— Эсеүҙән оят! — тип аңлатты эскесе, һәм унан башҡа бер һүҙ ҙә алып булмай ине.

— Gėda gerti! — nukirto girtuoklis ir galutinai nutilo.

Һәм Бәләкәй шаһзат, юғалып ҡалып һәм аптыранып, артабан юлланды.

Ir suglumęs mažasis princas jį paliko.

«Һуң, ысынлап та, өлкәндәр бигерәк, бигерәк сәйер халыҡ», — тип, юлын дауам итә, уйланды ул.

„Suaugusieji iš tikrųjų labai labai keisti“, — tyliai mąstė jis, keliaudamas toliau.

XIII

XIII

Дүртенсе ҡауҡаб эшҡыуарҙыҡы ине. Ул шул тиклем эштән бушамаҫ булған, хатта Бәләкәй шаһзат килеп сығыу менән башын да ҡалҡытмаған.

Ketvirtoji planeta priklausė verslininkui. Jis buvo taip užsiėmęs, kad priėjus mažajam princui net nepakėlė galvos.

— Хәйерле көн, — тине уға Бәләкәй шаһзат. — Һеҙҙең тәмәкегеҙ һүнгән.

— Laba diena, — pasisveikino mažasis princas. — Jūsų cigaretė užgesusi.

— Өс тә ике — биш. Биш тә ете — ун ике. Ун ике лә өс — ун биш. Хәйерле көн. Ун биш тә ете — егерме ике. Егерме ике лә алты — егерме һигеҙ. Шырпы һыҙырға ваҡыт юҡ. Егерме алты ла биш — утыҙ бер. Уф! Йәмғеһе, тимәк, биш йөҙ бер миллион алты йөҙ егерме ике мең ете йөҙ утыҙ бер.

— Trys ir du — penki. Penki ir septyni — dvylika. Dvylika ir trys — penkiolika. Penkiolika ir septyni — dvidešimt du. Dvidešimt du ir šeši — dvidešimt aštuoni. Neturiu kada jos užsidegti. Dvidešimt šeši ir penki — trisdešimt vienas. Ok! Taigi iš viso — penki šimtai vienas milijonas šeši šimtai dvidešimt du tūkstančiai septyni šimtai trisdešimt vienas.

— Биш йөҙ миллион нимә?

— Penki šimtai milijonų ko?

— Ә? Һин бындамы әле? Биш йөҙ миллион… Белмәйем дә, нимә… Минең шул тиклем эшем күп! Мин етди кеше, миндә хәбәрләшеү ҡайғыһы юҡ! Ике лә биш — ете…

— Kaip? Tu dar čia? Penki šimtai vienas milijonas… Nebeprisimenu… Turiu tiek darbo! Aš rimtas žmogus, neleidžiu laiko plepalams! Du ir penki — septyni…

— Биш йөҙ миллион нимә? — ҡабатланы Бәләкәй шаһзат: бер ни тураһында һорап яуап алмайынса ул тынысланмай ине.

— Penki šimtai vienas milijonas ko? — pakartojo mažasis princas, kuris niekada gyvenime nepamiršdavo ko klausęs.

Эшҡыуар башын күтәрҙе.

Verslininkas pakėlė galvą:

— Инде илле дүрт йыл мин был ҡауҡабта йәшәйем, һәм ошо бар ваҡыт эсендә миңә өс тапҡыр ғына ҡамасаулағандары булды. Беренсе тапҡыр, егерме ике йыл элек, миңә ҡайҙандыр май ҡуңыҙы осоп килгән ине. Ул бик хәтәрле тауыш ҡуптарҙы һәм мин шунда ҡушыуҙа дүрт хата ебәрҙем.

— Jau penkiasdešimt ketverius metus gyvenu šioje planetoje ir buvau sutrukdytas tik tris kartus. Pirmą kartą, prieš dvidešimt dvejus metus, pas mane dievaižin iš kur atskrido karkvabalis. Jis kėlė siaubingą triukšmą, ir tada aš padariau keturias sudėties klaidas.

Икенсе тапҡыр, үн бер йыл элек, миндә ревматизм өйәнәге булып алды. Хәрәкәтһеҙ тормош рәүешенән. Йөрөп ятырға ваҡытым юҡ минең. Мин етди кеше. Өсөнсө тапҡыр… бына ул! Шулай итеп, тимәк, биш йөҙ миллион…

Antrąkart, prieš vienuolika metų, mane buvo ištikęs reumato priepuolis. Aš mažai mankštinuosi. Neturiu kada tinginiauti. Aš rimtas žmogus. Trečią kartą… štai dabar! Regis, sakiau penki šimtai vienas milijonas…

— Миллион нимә?

— Milijonas ko?

Эшҡыуар яуап ҡайтарырға кәрәк икәнен аңланы, башҡаса тынғы булмаясаҡ.

Pagaliau supratęs, kad mažylis neatstos nuo jo, verslininkas atsakė:

— Биш йөҙ миллион теге ваҡ, ҡайһы берҙә һауала күренгән нәмәләр.

— Milijonas tų daikčiukų, kuriuos mes kartais matome danguje.

— Нимә ул, әллә себендәр?

— Musių?

— Юҡсы, бәләкәй генә, ялтырҙар.

— Ne musių. Mažų spindinčių daikčiukų.

— Бал ҡорттары?

— Bičių?

— Һуң юҡ бит. Шундай бәләкәй генәләр, алтындай, һәр ялҡау уларға ҡарауы була, шунда уҡ хыялланып китә. Ә мин етди кеше. Минең хыялланырға ваҡытым юҡ.

— Ne bičių. Mažų sidabrinių daikčiukų, žadinančių dykaduoniams svajones. Bet aš rimtas žmogus! Aš neturiu kada tuščiai svajoti.

— Ә, йондоҙҙармы?

— A, žvaigždžių?

— Бына-бына. Йондоҙҙар.

— Na, taip. Žvaigždžių.

— Биш йөҙ миллион йондоҙ? Һин улар менән ни эшләйһең?

— O ką tu veiki su tais penkiais šimtais milijonų žvaigždžių?

— Биш йөҙ бер миллион алты йөҙ егерме ике мең ете йөҙ утыҙ бер. Мин етди кеше, мин теүәллекте яратам.

— Penki šimtai vienas milijonas šeši šimtai trisdešimt viena. Aš rimtas žmogus, mėgstu tikslumą.

— Һәм шулай ҙа, һин был бар йондоҙҙар менән дә ни эшләйһең?

— Ir ką tu veiki su tomis žvaigždėmis?

— Ни эшләйем?

— Ką aš veikiu su jomis?

— Эйе.

— Taip.

— Бер ни эшләмәйем. Мин улар менән биләйем.

— Nieko. Aš jas turiu.

— Йондоҙҙар менән биләйһеңме?

— Tu turi žvaigždes?

— Эйе.

— Taip.

— Һуң мин күргән батша ла бит…

— Bet aš jau mačiau karalių, kuris…

— Батшалар биләмәй. Улар идара ғына итә. Ул бөтөнләй башҡа күренеш.

— Karaliai nieko neturi. Jie tik kam nors „viešpatauja“. Tai visai kas kita.

— Ә ни өсөн һиңә йондоҙҙар менән биләргә?

— O kas tau iš to, kad turi žvaigždes?

— Бай булыр өсөн.

— Esu turtingas.

— Ә ни өсөн бай булырға?

— O kas tau iš to, kad esi turtingas?

— Яңы йондоҙҙар һатып алыр өсөн, әгәр уларҙы берәү асһа.

— Galiu nusipirkti kitų žvaigždžių, jeigu kas nors jų atranda.

«Ул эскесе кеүек үк фекер йөрөтә тиерлек», — тип уйланы Бәләкәй шаһзат.

„Šitas vyras, — tyliai pagalvojo mažasis princas, — samprotauja beveik kaip mano girtuoklis“.

Һәм аратабан һорайа башланы:

Tačiau klausinėjo toliau:

— Ә нисек итеп йондоҙҙар менән биләргә була?

— Kaip galima turėti žvaigždes?

— Йондоҙҙар кемдеке? — асыулы һораны эшҡыуар.

— O jos kieno? — suirzęs atsikirto verslininkas.

— Белмәйем. Бер кемдеке лә.

— Nežinau. Niekieno.