Biraz düşündükten sonra ekledi:

Но след като помисли, добави:

“Evcil ne demek?”

— Какво значи „да опитомяваш?“

“Buralı değilsin besbelli. Ne arıyorsun burada?”

— Ти не си тукашен — каза лисицата, — какво търсиш насам?

“İnsanları arıyorum. Evcil ne demek?”

— Търся хората — каза малкият принц. — Какво значи „да опитомяваш“?

“İnsanlar,” dedi tilki, “insanların tüfekleri vardır. Ava çıkarlar. Hepimizin rahatını kaçırırlar. Bir de kümeslerde tavuk beslerler. Başka dertleri yoktur. Yoksa piliç mi arıyorsun?”

— Хората имат пушка — каза лисицата — и ходят на лов. Това е много неприятно! Те също тъй отглеждат кокошки. Те се интересуват само от това. Да не търсиш кокошки?

“Hayır, dost arıyorum. Evcil ne demek?”

— Не — каза малкият принц. — Аз търся приятели. Какво значи „да опитомяваш“?

“Artık kimselerin umursamadığı bir geleneğin gereği. Bağlar kurmak demektir.”

— То е нещо отдавна забравено. То значи „да се свържеш с другите“.

“Bağlar kurmak mı?”

— Да се свържеш с другите ли?

“Evet. Sözgelimi sen benim için şimdi yüz binlerce oğlan çocuğundan birisin. Ne senin bana bir gereksinmen var ne de benim sana. Ben de senin için yüz binlerce tilkiden biriyim. Ama beni evcilleştirirsen birbirimize gereksinme duyarız. Sen benim için dünyada bir tane olursun, ben de senin için.”

— Разбира се — каза лисицата. — За мене сега ти си само едно момченце, което прилича досущ на сто хиляди други момченца. И не си ми потребен. А и аз също тъй не съм ти потребна. За тебе аз съм една лисица, която прилича досущ на сто хиляди други лисици. Но ако ти ме опитомиш, ние ще сме си потребни един на друг. За мене ти ще бъдеш единствен в света. За тебе аз ще бъда единствена в света…

“Biraz biraz anlıyorum,” dedi Küçük Prens, “bir çiçek var… Galiba beni evcilleştirdi.”

— Започвам да разбирам — каза малкият принц. — Има едно цветче… мисля, че то ме е опитомило.

“Olabilir,” dedi tilki, “dünyada neler olmuyor ki?”

— Възможно е — каза лисицата. — На земята могат да се видят най-различни неща…

“Ama bu dediğim Dünya’da olmadı!”

— О, то не е на земята — каза малкият принц.

Tilki şaşırmış, meraklanmıştı:

Любопитството на лисицата се изостри:

“Yoksa başka bir gezegende mi?”

— На друга планета ли?

“Evet.”

— Да.

“O gezegende avcı var mıdır?”

— Има ли ловци на тая планета?

“Yok.”

— Не.

“Bak bu çok ilginç. Peki, ya piliç?”

— Виж, това е интересно! Ами кокошки?

“Yok.”

— Не.

“Hiçbir şey tam istendiği gibi olmuyor,” dedi tilki içini çekerek:

— В света нищо не е съвършено — въздъхна лисицата.

Ama hemen konuya döndü:

Но тя пак се върна на мисълта си:

“Hayatımda hiç değişiklik yoktur. Ben piliçleri avlarım, insanlar beni avlar. Bütün piliçler birbirine benzer, bütün insanlar da. Doğrusu epey sıkıcı. Ama beni bir evcilleştirsen hayatım günlük güneşlik oluverir. Öteki ayak seslerinden apayrı bir ayak sesi tanırım. O sesler korkuyla kovuğuma kaçırtır beni, seninkiyse tatlı bir ezgi gibi yeraltından çağıracaktır.

— Животът ми е еднообразен. Аз ходя на лов за кокошки, хората ходят на лов за лисици. Всички кокошки си приличат и всички хора си приличат. Затова малко ми е тежичко. Но ако ти ме опитомиш, животът ми ще стане като пронизан от слънце. Аз ще разпознавам шум от стъпки, който ще бъде съвсем различен от всички други. Другите шумове ме карат да се пъхам под земята, шумът от твоите стъпки ще ме повиква като музика да изляза от дупката.

Bak, öteki buğday tarlalarını görüyor musun? Ben ekmek yemem. Buğdayın önemi yok benim için. Buğday tarlaları bana bir şey demiyor. Bu çok acı ama senin saçın altın renginde. Beni evcilleştirsen ne iyi olurdu, bir düşün! Altın rengindeki başaklar seni anımsatacak artık. Başaklardaki rüzgârı dinlemeye can atacağım.”

И освен това погледни! Виждаш ли нататък житните нивя? Аз не ям хляб. За мене житото е безполезно. Житните нивя не ми припомнят нищо. А това е тъжно! Но ти имаш коса с цвят на злато. И когато ме опитомиш, ще бъде чудесно! Житото, което е златисто, ще ми спомня за тебе. И шумоленето на вятъра в житата ще ми бъде приятно…

Tilki sustu ve uzun bir süre Küçük Prens’i süzdü:

Лисицата млъкна и дълго гледа малкия принц.

“Ne olursun evcilleştir beni,” dedi.

— Моля ти се… опитоми ме — каза тя.

“Çok isterdim ama vaktim az. Dostlar edinmeli, yeni şeyler tanımalıyım.”

— На драго сърце — отговори малкият принц, — но нямам много време. Трябва да потърся приятели и да проумея много неща.

“Yalnız evcilleştirdiğin şeyleri tanıyabilirsin,” dedi tilki, “insanların tanımaya ayıracak zamanları yok artık. Aldıklarını hazır alıyorlar dükkânlardan. Ama dost satan dükkânlar olmadığı için dostsuz kalıyorlar. Dost istiyorsan beni evcilleştir işte…”

— Само нещата, които си опитомил, можеш да проумееш — каза лисицата. — Хората нямат вече време да проумяват нищо. Те купуват от търговците готови неща. Но тъй като няма никакви търговци на приятели, хората нямат вече приятели. Ако искаш да си имаш приятел — опитоми ме!

“Evcilleştirmek için ne yapmalıyım?”

— Какво трябва да направя? — каза малкият принц.

“Çok sabırlı olmalısın. Önce benden biraz ötede çimenlerin arasında oturacaksın. Şöyle. Ben seni göz ucuyla süzeceğim, sen ağzını açmayacaksın. Çünkü sözcükler, yanlış anlama kaynağıdır. Her gün biraz daha yakınımda oturursun…”

— Трябва да бъдеш много търпелив — отговори лисицата. — Отначало ще седнеш малко по-далечко от мене, ей така, в тревата. Аз ще те гледам с крайчеца на окото си и ти няма да казваш нищо. Езикът е извор на недоразумения. Но всеки нов път ти ще можеш да сядаш малко по-близко…

Ertesi gün Küçük Prens yine geldi.

На другата сутрин малкият принц пак дойде там.

“Hep aynı saatte gelsen daha iyi olur,” dedi tilki, “sözgelimi öğleden sonra saat dörtte gelecek olsan ben saat üçte mutlu olmaya başlarım. Her geçen dakika mutluluğum artar. Saat dört dedi mi meraktan yerimde duramaz olurum. Mutluluğumun armağanını veririm sana. Ama gelişigüzel gelirsen içimi sana hangi saatte hazırlayacağımı bilemem. Ayinsiz olmuyor.”

— Ще бъде по-добре да дохождаш по едно и също време — каза лисицата: — Ако дохождаш например в четири часа следобед, аз още от три часа ще почна да се чувствувам щастлива. Колкото по наближава времето, толкова по-щастлива ще се чувствувам. В четири часа вече ще се вълнувам и безпокоя; аз ще узная цената на щастието! Но ако дохождаш в различно време, никога не ще зная за кое време да приготвя сърцето си… Необходими са обреди.

“Ayin nedir?”

— Какво е обред? — каза малкият принц.

“O da artık kimsenin umursamadığı bir gelenek. Bir günü öbür günlerden, bir saati öbür saatlerden ayırır. Sözgelimi peşimdeki avcıların bir ayinleri var. Her perşembe köylü kızlarla dans ederler. Bu yüzden perşembe benim için eşsiz bir gündür! O gün bağlara kadar uzanırım. Avcılar belirsiz günlerde dans etselerdi, bütün günler birbirine benzeyecek, ben de hiç keyif çatamayacaktım.”

— И това също тъй е едно отдавна забравено нещо — каза лисицата. — То е онова, което прави един ден различен от другите дни и един час — различен от другите часове. Например тукашните ловци имат един обред. В четвъртък те танцуват със селските момичета. И ето, че четвъртък става един чудесен ден! Аз отивам да се разходя чак до лозята. Ако ловците танцуваха, когато им хрумне, всичките дни биха си приличали и аз нямаше да имам почивка.

Küçük Prens tilkiyi evcilleştirdi. Ayrılık saati yaklaşınca tilki:

Така малкият принц опитоми лисицата. И когато наближи часът на заминаването, лисицата каза:

“Ah,” dedi “gözyaşlarımı tutamayacağım.”

— Ах! … Аз ще плача.

“Suç sende,” dedi Küçük Prens. “Sana kötülük etmeyi düşünmemiştim, kendin istedin evcilleşmeyi.”

— Ти си виновна — каза малкият принц, — аз не ти желаех никакво зло, но ти поиска да те опитомя…

“Orası öyle.”

— Разбира се — каза лисицата.

“Şimdi de gözyaşlarını tutamıyorsun.”

— Но ще плачеш! — каза малкият принц.

“Orası öyle.”

— Разбира се — каза лисицата.

“Öyleyse bundan bir kazancın olmadı!”

— Но тогаз ти не печелиш нищо!

“Oldu, oldu,” dedi tilki, “başak tarlaları meselesi…”

— Печеля — каза лисицата — поради цвета на узрялото жито.

Sonra ekledi:

И добави:

“Git, bir daha bak güllere. Seninkinin eşsiz olduğunu anlayacaksın. Sonra gel, helalleşelim; sana bir sır vereceğim.”

— Иди да видиш отново розите. Ти ще разбереш, че твоята е единствена в света. Сетне ще се върнеш да си вземеш сбогом и аз ще ти подаря една тайна.

Küçük Prens, güllere bir daha bakmaya gitti:

Малкият принц отиде да види пак розите.

“Siz benim gülüme hiç mi hiç benzemiyorsunuz. Şimdilik değersizsiniz. Ne sizi evcilleştiren olmuş ne de siz kimseyi evcilleştirmişsiniz. Tilkim eskiden nasıldı, öylesiniz. O da önceleri tilkilerden bir tilkiydi ama ben onu dost edindim, şimdi dünyada bir tane.”

— Вие никак не приличате на моята роза, вие не сте още нищо — каза им той. — Никой не ви е опитомил и вие не сте опитомили никого. Вие сте сега такива, каквато бе моята лисица. Тя беше лисица, подобна на сто хиляди други лисици. Но аз я направих мой приятел и сега тя е единствена в света.

Güller güç duruma düşmüşlerdi.

И розите се почувствуваха много смутени.

“Güzelsiniz ama boşsunuz,” diye ekledi. “Kimse sizin için canını vermez. Buradan geçen herhangi bir yolcu benim gülümün size benzediğini sansa bile o tek başına topunuzdan önemlidir. Çünkü üstünü fanusla örttüğüm odur, rüzgârdan koruduğum odur, kelebek olsunlar diye bıraktığımız birkaç tanenin dışında bütün tırtılları uğrunda öldürdüğüm odur. Yakınmasına, böbürlenmesine hatta susmasına kulak verdiğim odur. Çünkü benim gülümdür o.”

— Вие сте хубави, но празни — каза им малкият принц. — За вас не може да се умре. Разбира се, някой обикновен минувач ще помисли, че моята роза прилича на вас. Но тя сама има много по-голямо значение, отколкото вие всички, защото тъкмо нея съм поливал аз. Защото тъкмо нея съм поставял под стъклен похлупак. Защото тъкмо нея съм пазил с параван. Защото тъкмо върху нея убих гъсениците (освен две-три, за да излязат пеперуди). Защото тъкмо нея слушах да се оплаква, да се хвали или дори понякога да мълчи. Защото тя е моята роза.

Sonra tilkiyle buluşmaya gitti:

И се върна пак при лисицата:

“Hoşça kal,” dedi.

— Сбогом… — каза той.

“Hoşça git,” dedi tilki. “Vereceğim sır çok basit: İnsan ancak yüreğiyle baktığı zaman doğruyu görebilir. Gerçeğin mayası gözle görülmez.”

— Сбогом — каза лисицата. — Ето моята тайна. Тя е много проста: най-хубавото се вижда само със сърцето. Най-същественото е невидимо за очите.

Küçük Prens unutmamak için tekrarladı:
“Gerçeğin mayası gözle görülmez.”

— Най-същественото е невидимо за очите — повтори малкият принц, за да го запомни.

“Gülünü bunca önemli kılan, uğrunda harcadığın zamandır.”

— Твоята роза ти е толкова ценна поради времето, което си загубил за нея.

Küçük Prens unutmamak için tekrarladı:
“Uğrunda harcadığım zamandır.”

— Моята роза ми е ценна поради загубеното време… — рече малкият принц, за да го запомни.

“İnsanlar bu gerçeği unuttular, sen unutmamalısın. Evcilleştirdiğin şeyden her zaman sen sorumlusun. Gülünden sen sorumlusun…”

— Хората са забравили тая истина — каза лисицата. — Но ти не трябва да я забравяш. Ти ставаш отговорен завинаги за всичко, което си опитомил. Ти си отговорен за твоята роза…

Küçük Prens unutmamak için tekrarladı:
“Gülümden ben sorumluyum…”

— Аз съм отговорен за моята роза… — повтори малкият принц, за да го запомни.

XXII

XXII

“Günaydın,” dedi Küçük Prens.

— Добър ден — каза малкият принц.

“Günaydın,” dedi demiryolu makasçısı.

— Добър ден — каза стрелочникът.

“Ne yapıyorsun burada?”

— Какво правиш тук? — каза малкият принц.

“Yolcuları bölük bölük ayırıyorum. Onları taşıyan trenleri bazen sağa yolluyorum, bazen sola.”

— Разпределям пътниците на групи от по хиляда — рече стрелочникът. — Изпращам влаковете, които ги отвозват, било вдясно, било вляво.

Birden göz kamaştıran ışıklarıyla bir tren fırtına gibi geçerek makasçının kulübesini sarstı.

Един светнал бърз влак, затрещял като гръмотевица, раздруса будката на стрелочника.

“Acele ediyorlar,” dedi Küçük Prens, “neden acaba?”

— Много бързат — рече малкият принц. — Какво търсят те?

“Makiniste sorsan o da bilmez.”

— И човекът на локомотива не знае това — каза стрелочникът.

O sırada ters yönden göz alıcı ışıklarla ikinci bir tren fırtına gibi geçti.

Друг светнал бърз влак, в посока обратна на първата, загърмоля.

“Ne çabuk döndüler?”

— Връщат ли се вече? — попита малкият принц.

“Bunlar onlar değil,” dedi makasçı, “bu karşıdan gelen tren.”

— Те не са същите — каза стрелочникът. — Те се разминават тук.

“Bulundukları yerden memnun kalmamışlar herhalde.”

— Не са ли били доволни там, дето са били?

“Kimse yerinden memnun değildir,” dedi makasçı.

— Човек никога не е доволен там, дето е — каза стрелочникът.

Bir üçüncü trenin göz alıcı ışıklar içinde fırtına gibi geçişini duydular.

Трети светнал бърз влак протътна като гръмотевица.

“Bunlar da birinci trendeki yolcuların peşinde mi?”

— Тия искат да догонят първите ли? — попита малкият принц.

“Kimsenin peşinde değiller. Ya uyuyorlar ya da esniyorlardır şimdi… Yalnız çocuklar burunlarını cama yapıştırmışlardır.”

— Нищо не искат да догонят — каза стрелочникът. — Те спят вътре или се прозяват. Само децата притискат носовете си о стъклата.

“Zaten yalnız çocuklar ne aradıklarını bilirler,” dedi Küçük Prens. “Bezden bir bebeğe bütün zamanlarını verirler, varsa yoksa o bebektir; ellerinden alınsa ağlarlar.”

— Само децата знаят какво търсят — каза малкият принц. — Те си губят времето за някоя парцалена кукла и тя става много ценна, и ако им я вземат, те плачат…

“Ne mutlu onlara,” dedi makasçı.

— Те са късметлии — каза стрелочникът.

XXIII

XXIII

“Günaydın,” dedi Küçük Prens.

— Добър ден — каза малкият принц.

“Günaydın,” dedi satıcı.

— Добър ден — каза търговецът.

Susuzluk giderici haplar satan bir adamdı bu. Haftada bir hap içtiniz mi artık içecek bir şey aramıyordunuz.

Той беше търговец на усъвършенствувани хапчета, които утоляват жаждата. Глътваш по едно хапче седмично и вече не усещаш жажда.

“Bunları neden satıyorsun?” diye sordu Küçük Prens.

— Защо продаваш тия неща? — попита малкият принц.

“Zamanın boş yere harcanmasını önlemek için. Uzmanların hesabına göre bu haplar alınınca haftada elli üç dakika kazanılıyor.”

— Така се пести много време — каза търговецът. — Експертите пресметнаха. Спестяват се седмично петдесет и три минути.

“Peki, bu elli üç dakikada ne yapacağız?”

— И какво правят хората с тия петдесет и три минути?

“Canın ne isterse.”

— Правят, каквото си щат…

“Keyfimce harcayacak elli üç dakikam olsaydı ağır ağır bir çeşmeye doğru yürürdüm,” dedi Küçük Prens.

„Ако имах — каза си малкият принц — петдесет и три минути свободни, бих тръгнал полекичка към някой извор…“

XXIV

XXIV

Uçağımın çölde bozuluşundan sekiz gün sonraydı, yedek içme suyumun son damlasını içerken satıcının öyküsünü anlatmıştı bana.

Беше осмият ден от моето принудително кацване в пустинята и аз изслушах историята за търговеца, пиейки последната глътка от моя запас вода.

“Anıların çok güzel,” dedim Küçük Prens’e, “ama ben daha uçağımı onaramadım. İçecek suyum da kalmadı. Ben de bir çeşmeye doğru ağır ağır yürüyebilseydim mutlu olurdum!”

— Виж какво — казах аз на малкия принц, — твоите спомени са много хубави, но аз още не съм поправил самолета си, нямам вече вода за пиене и ще бъда щастлив, ако също като тебе бих могъл да тръгна полекичка към някой извор!

“Dostum tilki,” diye söze başladı.

— Моят приятел — лисицата… — каза ми той.

“Sevgili küçüğüm, tilkinin bu konuyla ne ilgisi var?”

— Мило мое, не става вече дума за лисицата!

“Neden olmasın?”

— Защо?

“Ama susuzluktan öleceğim nerdeyse.”

— Защото човек може да умре от жажда…

Mantığımı kavrayamamıştı.

Той не разбра моето разсъждение и ми отговори:

“İnsan susuzluktan ölecek olsa bile bir dostu olması içini serinletiyor. Sözgelimi ben, bir tilki dostum var diye çok sevinçliyim…”

— Добре е да имаш приятел, дори ако трябва да умреш. Аз съм много доволен, че лисицата ми беше приятел…

“İçinde bulunduğum tehlikeyi yeterince anlayamıyor,” dedim kendi kendime, “açlık, susuzluk görmemiş. Birazcık güneş yetiyor ona.”

„Той не проумява колко голяма е опасността — казах си аз. — На него му стига малко слънце…“

Bana baktı bir süre, düşüncelerimi okudu:

Но той ме погледна и отговори на моята мисъл:

“Ben de susadım. Bir kuyu arasak…”

— И аз съм жаден… Нека потърсим някой кладенец…

Bitkince elimi salladım. Uçsuz bucaksız çölde şansa güvenerek bir kuyu aramak serüven olurdu. Yine de yürüdük.

Аз махнах уморено с ръка; безсмислено е да търсиш наслуки някакъв кладенец в безпределността на пустинята. И все пак тръгнахме.

Biz saatlerce konuşmadan yürüyeduralım, karanlık çökmüş, yıldızlar parıldamaya başlamıştı. Susuzluktan yanıyordum, düşteymiş gibi görüyordum yıldızları. Küçük Prens’in sözleri belleğimde dönüp duruyordu.

След като бяхме вървели с часове мълчаливо, смрачи се и звездите почнаха да светят. Поради жаждата малко ме тресеше и аз ги виждах като насън. Думите на малкия принц подскачаха в съзнанието ми.

“Demek sen de susadın,” dedim.

— Значи и ти, и ти си жаден? — попитах го аз.