— Жанартаудың сөніп немесе жанып тұрғаны біз үшін бәрібір, — деді географ біз үшін негізгі нәрсе — таудың болғаны. Ол өзгермейді.

— Či sú sopky vyhasnuté alebo činné, to je nám zemepiscom jedno. Nám záleží na vrchu. Ten sa nemení.

— «Өткінші» деген нені білдіреді? — деп қата сұрады, сұрағына жауап алмай тынбайтын Кішкентай ханзада.

— Ale čo znamená pominuteľné? — opakoval Malý princ, ktorý sa nikdy v živote nevzdal otázky, keď ju už raz položil.

— Өткінші дегеніміз келешекте жоғалып кетуі мүмкін дегенді білдіреді.

— To znamená čosi, čo je ohrozené blízkym zánikom.

— Менің гүлім жақын уақытта жоқ бола ма?

— Moja kvetina je ohrozená blízkym zánikom?

— Әрине.

— Pravdaže.

«Менің гүлім уақытша нәрсе екен ғой, — деп ойлады Кішкентай ханзада, — оның бүкіл әлемнен қаорғанар тек төрт тікенегің ғана бар! Ал мен оны жападан-жалғыз өзін тастап кетті!»

„Moja kvetina je pominuteľná,“ vravel si Malý princ, „a má iba štyri tŕne, aby sa mohla brániť proti svetu. A ja som ju nechal doma celkom samu.“

Бұл оның ең алғаш рет өкінішке бой алдырған кезі болатын. Бірақ ол қайта беки түсіп:

Po prvý raz sa v ňom ozvala ľútosť. Ale znova si dodal odvahy.

— Маған қайда сапар шегуге кеңес берер едіңіз? — деп сұрады ол.

— A čo mi radíte, čo by som si mal ísť pozrieť? — spýtal sa.

— Жер планетасына баруды, — деп жауап берді географ. — Оның жақсы даңқы шыққан…

— Planétu Zem, — odpovedal zemepisec. — Má dobrú povesť.

Сөйтіп, Кішкентай ханзада гүлі туралы ойларға шомған бойы жолға аттанып кетті.

A Malý princ odišiel, mysliac na svoju kvetinu.

XVI

XVI

Сонымен, жетінші планета жер еді.

Siedma planéta bola teda zem.

Жер әншейін планета емес! Жер бетіндегі патшалардың саны жүз он бірге (әрине, негр патшаларды да ұмытпау керек), географтардың саны жеті мыңға, іскер адамдардың саны тоғыз жүз мыңға, маскүнемдердің саны жеті жарым миллионға, атаққұмарлардың саны үш жүз он бір миллионға, яғни ересек адамдардың жалпы саны екі миллирад шамасына жетеді.

Zem nie je hocijaká planéta. Je na nej stojedenásť kráľov (nezabúdajúc, prirodzene, na černošských kráľov), sedemtisíc zemepiscov, deväťstotisíc biznismenov, sedem a pol milióna pijanov, tristojedenásť miliónov márnivcov, to znamená asi dve miliardy dospelých.

Жердің көлемін сипаттау үшін мне сіздерге мынаны айтар едім: Электр жарығын ойлап таппастан бұрын, жалпы алты құрлықтың бетінде төтрт жүз алпыс екі мың бес жүз он бір шырақшыдан құралған нағыз әскер болған.

Aby ste mali správnu predstavu o veľkosti Zeme, poviem vám, že pred vynájdením elektriny bolo treba na všetkých šiestich kontinentoch vydržiavať ozajstnú armádu štyristošesťdesiatdvatisíc päťstojedenásť obsluhovačov pouličných lámp.

Алыстау қашықтықтан қарағанда бұл ғажап көрініс тудыратын. Бұл әскер қозғалысы опера театрындағы балет бишілерінің біркелкі қимылдарын еске түсіргендей еді.

Pri pohľade z väčšej výšky to pôsobilo nádherným dojmom. Pohyby tejto armády boli riadené ako pohyby baletu v opere.

Алғашқы болып Жаңа Зеландия мен Австралияның шырақшыларының өнер көрсететін кезегі. Сосны, олар шырақтарын жағып болысымен, ұйқыға бас қоятын. Содан кейінгі өз кезектерінде шырақшылар бейне Қытай мен Сібірдегілер қосылатын. Сосын олар да сахнадан кетіп, шымылдық тасасына тығылатын.

Najprv prišli na rad zažíhači pouličných lámp na Novom Zélande a v Austrálii. Potom, keď pozažíhali svoje lampy, išli spať. Vtedy nastúpili do tohto tanca lampári v Číne a na Sibíri. Potom aj oni obratne zmizli za kulisami.

Ендігі кезек Ресей мен Үндістан шырақшыларына келетін. Сосын Африка мен Еуропа елдерінікі. Сосын Оңтүстік Американың кезегі. Содан соң Солтүстік Америка сахнаға шығады.

Tu prišli na rad ruskí a indickí lampári. Potom africkí a európski. Nato juhoamerickí. Trošku neskôr severoamerickí.

Олар сахнаға шығар мезгілінен ешқашан жаңылған емес. Бұл — керемет еді.

A nikdy si nepomýlili poradie, podľa ktorého mali nastúpiť na scénu. Bolo to veľkolepé.

Тек Солтүстік полюстегі жалғыз шамның шырақшысы мен оның әріптесі — Оңтүстік полюстегі жалғыз шырақшы ғана жұмыссыз, тауқыметсіз өмір сүретін: Олар жылына екі рет қана жұмыс істейтін.

Iba obsluhovač jedinej pouličnej lampy na severnom póle a jeho druh, obsluhovač jedinej pouličnej lampy na južnom póle, viedli záhaľčivý a bezstarostný život: pracovali dva razy do roka.

XVII

XVII

Білшгіш болып көрінгің келгенде өтірікті аздап араластырып жіберетін кездер болады. Мен сіздерге шырақшылар жайында әңгімелеп, отырып шындықты аздап бұрмалағаным рас. Біздің планетаны мүлде білмейтін адамдарға жалған түсінік беріп қоюым ықтимал. Адамдар жер үстінде көп орын алмайды.

Keď chce byť človek vtipný, stáva sa mu, že trošku klame. Nebol som veľmi čestný, keď som vám rozprával o lampároch. Riskujem, že vyvolám falošnú predstavu o našej planéte u všetkých, čo ju nepoznajú. Ľudia zaberajú na Zemi veľmi málo miesta.

Егер екі миллиард жер тұрғындары иықтасып, жиналыста тұрғандай тік тұрған болса, ұзындығы жиырыма мың, ені де жиырма мың шаршы миль алаңға сыйып кетер еді. Бүкіл адамзатты Тынық мұхиттың кішкене бір аралына үйіп төге салуға болар еді.

Keby tie dve miliardy obyvateľov, ktorí zaľudňujú Zem, stáli trochu natlačení ako na tábore ľudu, ľahko by sa vošli na námestie dvadsať míľ dlhé a dvadsať míľ široké. Ľudstvo by sa mohlo vtlačiť na najmenší ostrovček Tichého oceána.

Әрине, үлкендер сізге иланбайды. Олар жерде қомақты орын аламыз деп ойлайды. Олар баобабтар сықылды өздерін маңызды санайды. Сіз оларға есептеуді ұсыныңыз. Ересек адамдар санағанды эанындай жақсы көреді. Мұндай кеңес жандарына жағады. Бас қатырып, іш пыстыратын осы іске алтын уақытыңызды ысырап қылмаңыз. Еш пайдасы жоқ. Маған сенсеңіз болғаны.

Dospelí vám určite nebudú veriť. Predstavujú si, že zaberajú veľa miesta. Pripadajú si obrovskí ako baobaby. Poraďte im teda, aby si to vypočítali. Zbožňujú číslice: bude sa im to páčiť. Ale vy nestrácajte čas takouto nudnou prácou. Je to zbytočné. Veď mi dôverujete.

Сонымен, Кішкентай ханзада жерге келіп түскелі, көзіне тірі жан ілінбегеніне таң қалды. Ол планетаны шатастырып алдым ба деп қобалжи бастаған кезінде айдың сәулесі түсіп тұрған сақина іспетті дөңгелек нәрсе құм үстінде жыбыр ете қалды.

Len čo Malý princ pristál na Zemi, bol veľmi prekvapený, že nikoho nevidí. Už sa obával, že si zmýlil planétu, keď sa vtom v piesku pohol akýsi prstenec farby mesiaca.

— Қайырлы таң! — дей салды Кішкентай ханзада.

— Dobrú noc, — povedal Malý princ pre každý prípad.

— Қайырлы таң! — деді жылан.

— Dobrú noc, — odpovedal had.

— Мен қай планетаға тап болдым? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

V piesku sa pohol akýsi prstenec..
— Na ktorú planétu som spadol? — spýtal sa Malý princ.

— Жер планетасына, бұл — Африка, — деп эауап берді жылан.

— Na Zem, do Afriky, — odpovedal had.

— Ә, солай ма! Сонда жер үстінде адам тұрғаны ма?

— Ach!… Na Zemi teda nikto nie je?

— Бұл шөл дала. Шөл далада тірі пенлде болмайды. Жер дегеніңіз үлкен, — деді жылан.

— Tu je púšť. Na púšťach nikto nie je. Zem je veľká, — povedal had.

Кішкентай ханзада тастың үстіне отырды да, аспанға көз тікті:

Malý princ si sadol na kameň a zahľadel sa na oblohu.

— Мені ойға шомдыратын нәрсе, — деді ол, — жұлдыздар, әр адам ерте ме, кеш пе, өз жұлдызын адаспай тауып алу үшін, жарқырап тұра ма екен. Менің жұлдызым дәл төбемізде тұр… Сонымен қатар ол қаншама алыс қашықтықта десеңізші!

— Rád by som vedel, — ozval sa, — či hviezdy nežiaria pre to, aby si každý mohol jedného dňa vyhľadať tú svoju. Pozri sa na moju planétu. Je práve nad nami… Ale ako je ďaleko!

— Әдемі екен, — деді жылан. — Сен мұнда не бітіріп жүрсің?

— Je krásna, — povedal had. — Prečo si sem prišiel?

— Мен бір гүлмен араздасыпры қалып едім, — деді Кішкентай ханзада.

— Mám starosti s jednou kvetinou.

— Ә, солай ма?! — деді жылан.

— Ach! — vzdychol had.

Олар үндемей қалысты.

A zmĺkli.

— Адамдар қайда? — деді ақырында Кішкентай ханзада. — Жапан түзде жалғызсырап қалдық қой…

— Kde sú ľudia? — ozval sa napokon Malý princ. — Človek sa na púšti cíti trochu osamelý…

— Адамдар арасында да жалғызсырауға болады, — деді жылан.

— Človek je osamelý aj medzi ľuďmi, — povedal had.

Кішкентай ханзада оған ұзақ қарап тұрып:

Malý princ sa naňho nadlho zahľadel.

— Сен өзің бір қызық мақұлық екенсің, — деді ол ақырында. — Саусақтай жіп-жіңішкесің…

— Ty si čudné zviera, — povedal mu nakoniec, — tenké ako prst…

— Алайда мен патшаның сауасығнан да құдіретім күштірек.

— Ale som mocnejší ako prst hocijakého kráľa, — odpo— vedal had.

Кішкентай ханзада жымиып қана:

Malý princ sa usmial:

— Сен соншалықты құдіретті де емессің… сенде тіпті сирақ та жоқ… саяхат жасай да алмайсың.

— Nie si veľmi mocný… nemáš ani nožičky… ani cestovať nemôžeš…

— Мен сені кемеден бетер алысқа алып кете аламын, — деді жылан.

— Môžem ťa uniesť ďalej ako loď, — povedal had.

Ол Кішкентай ханзаданың тілерсегіне алтын білезіктей оратылды:

Okrútil sa Malému princovi okolo členka ako zlatý náramok.

— Мен тиіскен адам өзі шыққан қара жеріне аттанады, — деді ол тағы да. — Бірақ та сенің жаның пәк екен, әрі сен көктегі жұлдыздан түсіпсің…

— Keď sa niekoho dotknem, vrátim ho zemi, z ktorej vyšiel, — dodal ešte. — Ale ty si čistý a prichádzaš z hviezdy…

Кішкентай ханзада еш жауап қатпады.

Malý princ neodpovedal.

— Мен сені аяп тұрмын, сен осынау тастай қатты Жерде әлсіз көрінесің. Сен планетаңды қатты сағынған кезіңде менің саған көмегім тиер. Мен…

— Je mi ťa ľúto, si taký slabý na tejto Zemi zo žuly. Môžem ti jedného dňa pomôcť, ak sa ti bude priveľmi čnieť za tvojou planétou. Ja môžem…

— Жарайды, мен өте жақсы түсіндім, — деді Кішкентай ханзада. — Бірақ сен неге ылғи жұмбақтай сөйлейсің?

— Och! Veľmi dobre som ti rozumel, — povedal Malý princ. — Ale prečo hovoríš ustavične v hádankách?

— Бар жұмбақтың шешуін таба аламын, — деді жылан.

— Ja ich všetky rozlúštim, — povedal had.

Сөйтіп екеуі де үндемей қалды.

A zmĺkli.

XVIII

XVIII

Кішкентай ханзада шөл даланы көлденеңінен кесіп өтті. Жолында тек бір шоқ гүлден басқа ештеңе кездестірмеді. Үш тал қауызы ғана бар жоқтан жоғары бір гүл ғана…

Malý princ šiel cez púšť a nikoho nestretol, zazrel iba jednu kvetinu. Bola to kvetina s tromi korunnými lupienkami, také nič.

— Қайырлы күн! — деді оған Кішкентай ханзада.

— Dobrý deň, — povedal Malý princ.

— Қайырлы күн! — деді гүл.

— Dobrý deň, — odpovedala kvetina.

— Адамдарды қай жақтан табуға болады? — деп ізетпен сұрады Кішкентай ханзада.

— Kde sú ľudia? — spýtal sa zdvorilo Malý princ.

Бір күні керуеннің көшіп бара жатқанын көрген гүл:

Kvetina videla jedného dňa prechádzať okolo karavánu.

— Адамдар ма? Менің ойымша, жер бетінде алты, әйтпесе жетіге жуық адам болуы керек. Оларды осыдан бірнеше жылдар бұрын байқап қалғанмын. Бірақ адамдарды қайдан табуға болатынын кім білсін. Оларды жел айдап жүреді. Олардың тамырлары болмаған соң қиын ғой.

— Ľudia? Myslím, že ich je šesť alebo sedem. Sú to už roky, čo som ich zazrela. Ale nikdy sa nevie, kde ich stretneme. Vietor ich unáša. Nemajú korene, to im veľmi prekáža.

— Қош бол, — деді Кішкентай ханзада.

— Zbohom, — povedal Malý princ.

— Қош бол, — деді гүл.

— Zbohom, — odpovedala kvetina.

XIX

XIX

Кішкентай ханзада асқар тауды асып өтті. Оның өмірінде бар көрген таулары тізесіне жететін үш жанартауы ғана еді. Ал сөніп қалған жанартауды орындық ретінде қолданатын. «Мұншама биік таудың басынан бүкіл планетаны шолып шығып, оның үстіндегі бүкіл адамдарды көремін…». Бірақ оның көзіне ұштары біздей әбден егелген құздардан басқа ештеңе түспеді.

Malý princ vystúpil na vysoký vrch. Jediné vrchy, čo kedy poznal, boli tri sopky, ktoré mu siahali po kolená. A vyhasnutú sopku používal ako sedačku. „Z takého vysokého vrchu, ako je tento,“ povedal si potom, „uvidím celú planétu a všetkých ľudí…“ Ale zazrel iba ostré vrcholky skál.

— Сәлемет пе! — деді ол не де болса.

— Dobrý deň, — zvolal pre každý prípad.

— Сәлемет пе… сәлемет… сәлемет…, — деп қайталады жаңғырық.

— Dobrý deň… dobrý deň… dobrý deň… — odpovedala ozvena.

— Сіз кімсіз? — деді Кішкентай ханзада.

— Kto ste? — spýtal sa Malý princ.

— Сіз кімсіз… сіз кімсіз… сіз кімсіз…, — деп жауап қатты жаңғырық.

— Kto ste… kto ste… kto ste… — odpovedala ozvena.

— Маған дос болыңыздар! Мен жалғызбын, — деді ол.

— Buďte mojimi priateľmi, som sám, — povedal.

— Мен жалғызбын… мен жалғызбын… мен жалғызбын…, — деп қайталады жаңғырық.

— Som sám… som sám… som sám… — odpovedala ozvena.

«Қандай қызық планета еді! — деп ойлады ол сонда. — Өзі бір кеуіп қалған, үп-үшкір және тұздай ащы екен.

„Aká čudná planéta!“ pomyslel si . „Je celá vyprahnutá a celá zašpicatená a celá slaná.

Ал адамдары босла тапқырлық дегеннен жұрдай, айтқаныңды ғана қайталайды екен… Менің планетамдағы гүлім үнемі бірінші болып сөйлейтін…»

A ľudia nemajú predstavivosť. Opakujú, čo sa im povie… U mňa doma som mal kvetinu: ona hovorila vždy prvá…

XX

XX

Кішкентай ханзада құмды басып, құз-жартастарды асып, қарды кешіп ұзақ жүргеннен кейін ақыры жолға тап болды. Ал жолдардың бәрі адамдардың ортасына алып келеді ғой.

Ale stalo sa, že Malý princ po dlhej chôdzi po piesku, po skalách a po snehu našiel konečne cestu. A všetky cesty vedú k ľuďom.

— Қайырлы күн! — деді ол.

— Dobrý deň, — povedal.

Бір раушан гүлдер жайқалып тұрған бақ еді.

Bola to záhrada plná rozkvitnutých ruží.

— Қайырлы күн! — десті раушан гүлдері.

— Dobrý deň, — odpovedali ruže.

Кішкентай ханзада оларға анықтап қарады. Бұлардың бәрі оның гүлінен аумайды екен.

Malý princ sa na ne zahľadel. Všetky sa podobali jeho kvetine.

— Сендер кімсіңдер? — деп сұрады ол қайран қала.

— Kto ste? — spýtal sa ich celý ohromený.

— Біз раушан гүлдеріміз.

— My sme ruže, — odpovedali ruže.

— Ә, солай ма?! — деді Кішкентай ханзада…

— Ach! — vzdychol Malý princ…

Сөйтті де, ол өзін өте бақытсыз сезініп кетті. Оның гүлі бүкіл әлемде мен сияқты жоқ деуші еді. Ал мінеки, бір бақтың ішінде сол сияқтылардың бес мың шақтысы өсіп тұр.

A cítil sa veľmi nešťastný. Jeho kvetina mu vravela, že je jediná svojho druhu vo vesmíre. A tu ich bolo päťtisíc, všetky rovnaké, v jedinej záhrade!

«Мұны көретін болса, — деп ойлады ол, — гүлімнің әбден көңілі күйзеліп қалатын еді… ол күлкіге қалмас үшін қатты-қатты жөтеліп қойып, өмірі үзіліп бара жатқандай кеіпке түсетін еді. Ал мен болсам, оны емдегенсуіме тура келер еді, әйтпесе мені де кінәлі сезіндіру үшін шынымен үзіліп кетіп жүрсе…»

Veľmi by ju to urazilo,“ povedal si, „keby to videla… Strašne by kašlala a predstierala by, že umiera, len aby nebola smiešna. A ja by som sa musel tváriť, že ju ošetrujem, lebo inak by si naozaj spôsobila smrť, len aby aj mňa ponížila.“

Сосын ол тағы да ішінен былай деп ойлады: «Әлемде жоқ гүл менде ғана бар деп өзімді бай сезініп жүрсем, оным қарапайым раушан гүл ғана болып шықты. Осы гүл мен менің тіземнен ғана келетін үш жанартауым, оның біреуі ендігі сөнген де болар, менен даңқты ханзада жасамас…»

Potom si ešte povedal: „Myslel som, že som bohatý, že mám jedinečnú kvetinu, a mám len obyčajnú ružu. Ona a moje tri sopky, čo mi siahajú po kolená, a jedna je možno navždy vyhasnutá, nerobia veru zo mňa veľmi významného princa…“

Ол шөптің үстіне жата кетіп, жылап жіберді.

A ľahol si do trávy a plakal.

XXI

XXI

Сол арада түлкі пайда болды.

Vtom sa zjavila líška.

— Сәлеметсің бе! — деді түлкі.

— Dobrý deň, — povedala líška.

— Сәлеметсің бе! — деп әдеппен жауап қатты Кішкентай ханзада. Жан-жағына қара еді, ешкім көзіне ілінбеді.

— Dobrý deň, — zdvorilo odpovedal Malý princ, obrátil sa, ale nič nevidel.

— Мен мұндамын! — деген дауыс алма ағашының астынан шықты.

— Som tu, — ozval sa ten hlas, — pod jabloňou…

— Сен кімсің? — деді Кішкентай ханзада. Қандай сұлу едің!

— Kto si? — spýtal sa Malý princ. — Si veľmi pekná…

— Мен түлкі боламын, — деді түлкі.

— Ja som líška, — povedala líška.

— Кел екеуміз ойнайық, — деп оған ұсыныс жасады Кішкентай ханзада. Мен әбден көңілсіз тұр едім.

— Poď sa so mnou hrať, — navrhol jej Malý princ. — Som taký smutný…

— Мен сенімен ойнай алмаймын, — деді түлкі. — Қолға үйретілген түлкі емеспін.

— Nemôžem sa s tebou hrať, — povedala líška. — Nie som skrotená.

— Ә, кешір онда, — деді Кішкентай ханзада.

— Ach, prepáč! — povedal Malý princ.