— Жанартаудың сөніп немесе жанып тұрғаны біз үшін бәрібір, — деді географ біз үшін негізгі нәрсе — таудың болғаны. Ол өзгермейді.

„To je nám jedno, jsou-li sopky vyhaslé nebo činné,“ řekl zeměpisec. „Pro nás je důležitá hora. Ta se nemění.“

— «Өткінші» деген нені білдіреді? — деп қата сұрады, сұрағына жауап алмай тынбайтын Кішкентай ханзада.

„Ale co to znamená pomíjející?“ opakoval malý princ, neboť se jakživ nevzdal otázky, když ji jednou dal.

— Өткінші дегеніміз келешекте жоғалып кетуі мүмкін дегенді білдіреді.

„To znamená něco, čemu hrozí blízký zánik.“

— Менің гүлім жақын уақытта жоқ бола ма?

„Mé květině hrozí blízký zánik?“

— Әрине.

„Ovšem.“

«Менің гүлім уақытша нәрсе екен ғой, — деп ойлады Кішкентай ханзада, — оның бүкіл әлемнен қаорғанар тек төрт тікенегің ғана бар! Ал мен оны жападан-жалғыз өзін тастап кетті!»

Má květina je pomíjející, řekl si malý princ, a má jen čtyři trny na obranu proti světu. A já jsem ji nechal doma úplně samotnou!

Бұл оның ең алғаш рет өкінішке бой алдырған кезі болатын. Бірақ ол қайта беки түсіп:

Tu se v něm poprvé ozvala lítost. Ale znovu si dodal odvahy.

— Маған қайда сапар шегуге кеңес берер едіңіз? — деп сұрады ол.

„Co mi radíte, abych teď navštívil?“ zeptal se.

— Жер планетасына баруды, — деп жауап берді географ. — Оның жақсы даңқы шыққан…

„Planetu Zemi,“ odpověděl zeměpisec. „Má dobrou pověst…“

Сөйтіп, Кішкентай ханзада гүлі туралы ойларға шомған бойы жолға аттанып кетті.

Malý princ odešel a myslel na svou květinu.

XVI

XVI — ZEMĚ

Сонымен, жетінші планета жер еді.

Sedmá planeta byla tedy Země.

Жер әншейін планета емес! Жер бетіндегі патшалардың саны жүз он бірге (әрине, негр патшаларды да ұмытпау керек), географтардың саны жеті мыңға, іскер адамдардың саны тоғыз жүз мыңға, маскүнемдердің саны жеті жарым миллионға, атаққұмарлардың саны үш жүз он бір миллионға, яғни ересек адамдардың жалпы саны екі миллирад шамасына жетеді.

Země není jen tak ledajaká planeta! Jsou na ní asi dvě miliardy dospělých. A mezi nimi je sto jedenáct králů (počítáme-li ovšem i černošské krále), sedm tisíc zeměpisců, devět set tisíc byznysmenů, sedm a půl miliónu opilců a tři sta jedenáct miliónů domýšlivců.

Жердің көлемін сипаттау үшін мне сіздерге мынаны айтар едім: Электр жарығын ойлап таппастан бұрын, жалпы алты құрлықтың бетінде төтрт жүз алпыс екі мың бес жүз он бір шырақшыдан құралған нағыз әскер болған.

Abyste si dovedli představit poměry Země, řeknu vám, že před vynálezem elektřiny bylo třeba na všech šesti pevninách vydržovat celou armádu čtyř set šedesáti dvou tisíc pěti set jedenácti lampářů.

Алыстау қашықтықтан қарағанда бұл ғажап көрініс тудыратын. Бұл әскер қозғалысы опера театрындағы балет бишілерінің біркелкі қимылдарын еске түсіргендей еді.

Na toho, kdo viděl Zemi trochu z dálky, dělalo to ohromný dojem. Pohyby této armády byly řízeny jako operní balet.

Алғашқы болып Жаңа Зеландия мен Австралияның шырақшыларының өнер көрсететін кезегі. Сосны, олар шырақтарын жағып болысымен, ұйқыға бас қоятын. Содан кейінгі өз кезектерінде шырақшылар бейне Қытай мен Сібірдегілер қосылатын. Сосын олар да сахнадан кетіп, шымылдық тасасына тығылатын.

Nejprve přišli na řadu lampáři na Novém Zélandě a v Austrálii. A ti, když rozžali lampy, šli spát. Po nich nastoupili do toho reje lampáři v Číně a na Sibiři. Potom také oni obratně zmizeli za kulisami.

Ендігі кезек Ресей мен Үндістан шырақшыларына келетін. Сосын Африка мен Еуропа елдерінікі. Сосын Оңтүстік Американың кезегі. Содан соң Солтүстік Америка сахнаға шығады.

Tu nastoupili lampáři ruští a indičtí. Potom afričtí a evropští. Nato jihoameričtí a pak severoameričtí.

Олар сахнаға шығар мезгілінен ешқашан жаңылған емес. Бұл — керемет еді.

A nikdy se nezmýlili v pořadí nástupu na scénu. Bylo to velkolepé.

Тек Солтүстік полюстегі жалғыз шамның шырақшысы мен оның әріптесі — Оңтүстік полюстегі жалғыз шырақшы ғана жұмыссыз, тауқыметсіз өмір сүретін: Олар жылына екі рет қана жұмыс істейтін.

Pouze lampář jediné svítilny na severním pólu a jeho kolega na jižním pólu vedli lenivý a bezstarostný život: Pracovali dvakrát do roka.

XVII

XVII — HAD

Білшгіш болып көрінгің келгенде өтірікті аздап араластырып жіберетін кездер болады. Мен сіздерге шырақшылар жайында әңгімелеп, отырып шындықты аздап бұрмалағаным рас. Біздің планетаны мүлде білмейтін адамдарға жалған түсінік беріп қоюым ықтимал. Адамдар жер үстінде көп орын алмайды.

Když chce být člověk vtipný, stane se, že si někdy trochu zalže. Nebyl jsem moc poctivý, když jsem vám vyprávěl o tom lampáři. Riskuji, že vyvolám špatnou představu o naší planetě u těch, kdo ji neznají. Lidé zabírají na Zemi velice málo místa.

Егер екі миллиард жер тұрғындары иықтасып, жиналыста тұрғандай тік тұрған болса, ұзындығы жиырыма мың, ені де жиырма мың шаршы миль алаңға сыйып кетер еді. Бүкіл адамзатты Тынық мұхиттың кішкене бір аралына үйіп төге салуға болар еді.

Kdyby ty dvě miliardy obyvatel, kteří zalidňují Zemi, stály trochu stlačeny jako na táboru lidu, vešly by se snadno na náměstí dvacet mil dlouhé a dvacet mil široké. Mohli bychom vtěsnat lidstvo na nejnepatrnější ostrůvek v tichém oceánu.

Әрине, үлкендер сізге иланбайды. Олар жерде қомақты орын аламыз деп ойлайды. Олар баобабтар сықылды өздерін маңызды санайды. Сіз оларға есептеуді ұсыныңыз. Ересек адамдар санағанды эанындай жақсы көреді. Мұндай кеңес жандарына жағады. Бас қатырып, іш пыстыратын осы іске алтын уақытыңызды ысырап қылмаңыз. Еш пайдасы жоқ. Маған сенсеңіз болғаны.

Dospělí vám ovšem nebudou věřit. Myslí si, že zabírají mnoho místa. Připadají si důležití jako baobaby. Poraďte jim tedy, aby se počítali. Zbožňují číslice, bude se jim to líbit. Ale vy neztrácejte čas takovou ohavnou úlohou. Je to zbytečné. Přece mi důvěřujete.

Сонымен, Кішкентай ханзада жерге келіп түскелі, көзіне тірі жан ілінбегеніне таң қалды. Ол планетаны шатастырып алдым ба деп қобалжи бастаған кезінде айдың сәулесі түсіп тұрған сақина іспетті дөңгелек нәрсе құм үстінде жыбыр ете қалды.

Když byl tedy malý princ na Zemi, byl velice překvapen, že nikoho nevidí. Už měl strach, že si popletl planetu, když tu nějaký kroužek barvy měsíce se pohnul v písku.

— Қайырлы таң! — дей салды Кішкентай ханзада.

„Dobrou noc,“ řekl malý princ jen tak nazdařbůh.

— Қайырлы таң! — деді жылан.

„Dobrou noc,“ odpověděl had.

— Мен қай планетаға тап болдым? — деп сұрады Кішкентай ханзада.

„Na kterou planetu jsem to spadl?“ zeptal se malý princ.

— Жер планетасына, бұл — Африка, — деп эауап берді жылан.

„Na Zemi, do Afriky,“ odpověděl had.

— Ә, солай ма! Сонда жер үстінде адам тұрғаны ма?

„Ach! … A na Zemi nikdo není?“

— Бұл шөл дала. Шөл далада тірі пенлде болмайды. Жер дегеніңіз үлкен, — деді жылан.

„Tady je poušť. A na pouštích nikdo není. Země je veliká,“ řekl had.

Кішкентай ханзада тастың үстіне отырды да, аспанға көз тікті:

Malý princ si sedl na kámen, pohlédl k obloze a pravil:

— Мені ойға шомдыратын нәрсе, — деді ол, — жұлдыздар, әр адам ерте ме, кеш пе, өз жұлдызын адаспай тауып алу үшін, жарқырап тұра ма екен. Менің жұлдызым дәл төбемізде тұр… Сонымен қатар ол қаншама алыс қашықтықта десеңізші!

„Tak si říkám, jestli hvězdy září proto, aby každý mohl jednoho dne najít tu svou. Podívej se na mou planetu. Je právě nad námi… Ale jak daleko!“

— Әдемі екен, — деді жылан. — Сен мұнда не бітіріп жүрсің?

„Je krásná,“ řekl had. „Proč jsi sem přišel?“

— Мен бір гүлмен араздасыпры қалып едім, — деді Кішкентай ханзада.

„Mám trampoty s jednou květinou,“ odpověděl malý princ.

— Ә, солай ма?! — деді жылан.

„Tak?“ řekl had.

Олар үндемей қалысты.

Odmlčeli se.

— Адамдар қайда? — деді ақырында Кішкентай ханзада. — Жапан түзде жалғызсырап қалдық қой…

„Kde jsou lidé?“ zeptal se zase malý princ. „V poušti je každý trochu osamělý…“

— Адамдар арасында да жалғызсырауға болады, — деді жылан.

„Osamělí jsme i mezi lidmi,“ namítl had.

Кішкентай ханзада оған ұзақ қарап тұрып:

Malý princ se na něj dlouze zadíval.

— Сен өзің бір қызық мақұлық екенсің, — деді ол ақырында. — Саусақтай жіп-жіңішкесің…

„Ty jsi podivné zvíře,“ řekl mu konečně, „tenké jako prst…“

— Алайда мен патшаның сауасығнан да құдіретім күштірек.

„Ale jsem mocnější než prst krále,“ řekl had.

Кішкентай ханзада жымиып қана:

Malý princ se usmál:

— Сен соншалықты құдіретті де емессің… сенде тіпті сирақ та жоқ… саяхат жасай да алмайсың.

„No, příliš mocný nejsi… Nemáš ani nožky… Ani cestovat nemůžeš…“

— Мен сені кемеден бетер алысқа алып кете аламын, — деді жылан.

„Mohu tě unést dál než loď,“ řekl had.

Ол Кішкентай ханзаданың тілерсегіне алтын білезіктей оратылды:

Stočil se okolo kotníku malého prince jako zlatý náramek.

— Мен тиіскен адам өзі шыққан қара жеріне аттанады, — деді ол тағы да. — Бірақ та сенің жаның пәк екен, әрі сен көктегі жұлдыздан түсіпсің…

„Koho se dotknu, vrátím ho zemi, ze které vyšel,“ řekl ještě. „Ale ty jsi čistý a přicházíš z hvězdy…“

Кішкентай ханзада еш жауап қатпады.

Malý princ neodpověděl.

— Мен сені аяп тұрмын, сен осынау тастай қатты Жерде әлсіз көрінесің. Сен планетаңды қатты сағынған кезіңде менің саған көмегім тиер. Мен…

„Je mi tě líto, když tě vidím tak slabého na této Zemi ze žuly. Mohu ti jednoho dne pomoci, bude-li se ti příliš stýskat po tvé planetě. Mohu…“

— Жарайды, мен өте жақсы түсіндім, — деді Кішкентай ханзада. — Бірақ сен неге ылғи жұмбақтай сөйлейсің?

„Ó, já jsem ti dobře rozuměl,“ řekl malý princ. „Ale proč mluvíš stále v hádankách?“

— Бар жұмбақтың шешуін таба аламын, — деді жылан.

„Já je všechny rozluštím,“ odpověděl had.

Сөйтіп екеуі де үндемей қалды.

A umlkli.

XVIII

XVIII — POUŠŤ

Кішкентай ханзада шөл даланы көлденеңінен кесіп өтті. Жолында тек бір шоқ гүлден басқа ештеңе кездестірмеді. Үш тал қауызы ғана бар жоқтан жоғары бір гүл ғана…

Malý princ přešel poušť a setkal se jen s jedinou květinou. Byla to květina s třemi okvětními plátky. Úplně bezvýznamná květina…

— Қайырлы күн! — деді оған Кішкентай ханзада.

„Dobrý den,“ řekl malý princ.

— Қайырлы күн! — деді гүл.

„Dobrý den,“ řekla květina.

— Адамдарды қай жақтан табуға болады? — деп ізетпен сұрады Кішкентай ханзада.

„Kde jsou lidé?“ zeptal se zdvořile malý princ.

Бір күні керуеннің көшіп бара жатқанын көрген гүл:

Květina viděla jednoho dne přijít nějakou karavanu:

— Адамдар ма? Менің ойымша, жер бетінде алты, әйтпесе жетіге жуық адам болуы керек. Оларды осыдан бірнеше жылдар бұрын байқап қалғанмын. Бірақ адамдарды қайдан табуға болатынын кім білсін. Оларды жел айдап жүреді. Олардың тамырлары болмаған соң қиын ғой.

„Lidé? Je jich myslím šest nebo sedm. Je tomu již mnoho let, co jsem je spatřila. Kdo ví, kde asi jsou. Vítr jimi povívá. Nemají kořeny a to jim velice vadí.“

— Қош бол, — деді Кішкентай ханзада.

„Sbohem,“ řekl malý princ.

— Қош бол, — деді гүл.

„Sbohem,“ odpověděla květina.

XIX

XIX — OZVĚNA

Кішкентай ханзада асқар тауды асып өтті. Оның өмірінде бар көрген таулары тізесіне жететін үш жанартауы ғана еді. Ал сөніп қалған жанартауды орындық ретінде қолданатын. «Мұншама биік таудың басынан бүкіл планетаны шолып шығып, оның үстіндегі бүкіл адамдарды көремін…». Бірақ оның көзіне ұштары біздей әбден егелген құздардан басқа ештеңе түспеді.

Malý princ vystoupil na vysokou horu. Jediné hory, které kdy poznal, byly tři sopky, a ty mu sahaly po kolena. A vyhaslé sopky používal jako stoličky. Z téhle vysoké hory, pomyslil si, uvidím naráz celou planetu a všechny lidi… Ale spatřil jen hrotovité špičky skal.

— Сәлемет пе! — деді ол не де болса.

„Dobrý den,“ zvolal nazdařbůh.

— Сәлемет пе… сәлемет… сәлемет…, — деп қайталады жаңғырық.

„Dobrý den… Dobrý den… Dobrý den…,“ opakovala ozvěna.

— Сіз кімсіз? — деді Кішкентай ханзада.

„Kdo jste?“ řekl malý princ.

— Сіз кімсіз… сіз кімсіз… сіз кімсіз…, — деп жауап қатты жаңғырық.

„Kdo jste?… Kdo jste?… Kdo jste?“ odpovídala ozvěna.

— Маған дос болыңыздар! Мен жалғызбын, — деді ол.

„Buďme přátelé, jsem tak sám,“ řekl.

— Мен жалғызбын… мен жалғызбын… мен жалғызбын…, — деп қайталады жаңғырық.

„Jsem tak sám… Jsem tak sám… Jsem tak sám…,“ opakovala ozvěna.

«Қандай қызық планета еді! — деп ойлады ол сонда. — Өзі бір кеуіп қалған, үп-үшкір және тұздай ащы екен.

Pomyslil si tedy: To je nějaká divná planeta! Je celá vyprahlá, celá zašpičatělá a slaná.

Ал адамдары босла тапқырлық дегеннен жұрдай, айтқаныңды ғана қайталайды екен… Менің планетамдағы гүлім үнемі бірінші болып сөйлейтін…»

A lidé nemají představivost. Opakují, co se jim řekne… Doma jsem měl květinu a ta mluvila vždycky první…

XX

XX — RŮŽE

Кішкентай ханзада құмды басып, құз-жартастарды асып, қарды кешіп ұзақ жүргеннен кейін ақыры жолға тап болды. Ал жолдардың бәрі адамдардың ортасына алып келеді ғой.

Ale když tak malý princ šel dlouho pískem, skalinami a sněhem, stalo se, že objevil konečně cestu. A všechny cesty vedou k lidem.

— Қайырлы күн! — деді ол.

„Dobrý den,“ řekl.

Бір раушан гүлдер жайқалып тұрған бақ еді.

Byla to zahrada plná růží.

— Қайырлы күн! — десті раушан гүлдері.

„Dobrý den,“ odpověděly růže.

Кішкентай ханзада оларға анықтап қарады. Бұлардың бәрі оның гүлінен аумайды екен.

Malý princ se na ně zadíval. Všechny se podobaly jeho květině.

— Сендер кімсіңдер? — деп сұрады ол қайран қала.

„Kdo jste?“ zeptal se jich užasle.

— Біз раушан гүлдеріміз.

„Jsme růže,“ řekly růže.

— Ә, солай ма?! — деді Кішкентай ханзада…

„Ó,“ řekl malý princ…

Сөйтті де, ол өзін өте бақытсыз сезініп кетті. Оның гүлі бүкіл әлемде мен сияқты жоқ деуші еді. Ал мінеки, бір бақтың ішінде сол сияқтылардың бес мың шақтысы өсіп тұр.

A cítil se hrozně nešťastný. Jeho květina mu vypravovala, že je jediná svého druhu ve vesmíru. A tady jich bylo pět tisíc v jediné zahradě, jedna jako druhá!

«Мұны көретін болса, — деп ойлады ол, — гүлімнің әбден көңілі күйзеліп қалатын еді… ол күлкіге қалмас үшін қатты-қатты жөтеліп қойып, өмірі үзіліп бара жатқандай кеіпке түсетін еді. Ал мен болсам, оны емдегенсуіме тура келер еді, әйтпесе мені де кінәлі сезіндіру үшін шынымен үзіліп кетіп жүрсе…»

Strašně by ji to mrzelo, řekl si, kdyby to viděla… Moc by kašlala a předstírala by, že umírá, jen aby nebyla směšná. A musel bych dělat, že o ni pečuji, neboť jinak by raději opravdu umřela, jen aby mě taky pokořila…

Сосын ол тағы да ішінен былай деп ойлады: «Әлемде жоқ гүл менде ғана бар деп өзімді бай сезініп жүрсем, оным қарапайым раушан гүл ғана болып шықты. Осы гүл мен менің тіземнен ғана келетін үш жанартауым, оның біреуі ендігі сөнген де болар, менен даңқты ханзада жасамас…»

Potom si ještě řekl: Myslil jsem, že jsem bohatý, že mám jedinečnou květinu, a zatím mám jen obyčejnou růži. Ta růže a mé tři sopky, které mi sahají po kolena a z nichž jedna je možná navždy vyhaslá, nedělají ze mne moc velikého prince…

Ол шөптің үстіне жата кетіп, жылап жіберді.

A lehl si do trávy a plakal.

XXI

XXI — LIŠKA

Сол арада түлкі пайда болды.

Tu se objevila liška.

— Сәлеметсің бе! — деді түлкі.

„Dobrý den,“ řekla.

— Сәлеметсің бе! — деп әдеппен жауап қатты Кішкентай ханзада. Жан-жағына қара еді, ешкім көзіне ілінбеді.

„Dobrý den“, zdvořile odpověděl malý princ. Obrátil se, ale nic neviděl.

— Мен мұндамын! — деген дауыс алма ағашының астынан шықты.

„Jsem tady, pod jabloní…,“ řekl ten hlas.

— Сен кімсің? — деді Кішкентай ханзада. Қандай сұлу едің!

„Kdo jsi?“ zeptal se malý princ. „Jsi moc hezká…“

— Мен түлкі боламын, — деді түлкі.

„Jsem liška,“ řekla liška.

— Кел екеуміз ойнайық, — деп оған ұсыныс жасады Кішкентай ханзада. Мен әбден көңілсіз тұр едім.

„Pojď si se mnou hrát,“ navrhl jí malý princ. „Jsem tak smutný…“

— Мен сенімен ойнай алмаймын, — деді түлкі. — Қолға үйретілген түлкі емеспін.

„Nemohu si s tebou hrát,“ namítla liška. Nejsem ochočena.

— Ә, кешір онда, — деді Кішкентай ханзада.

„Ó promiň,“ řekl malý princ.