— Keby som prikázal niektorému generálovi, aby lietal z kvetiny na kvetinu ako motýľ, alebo aby napísal tragédiu, či aby sa premenil na morského vtáka, a ten generál by rozkaz nevykonal, kto by to zavinil, on, alebo ja?

— Jeśli rozkażę generałowi, aby jak motyl przeleciał z jednego kwiatka na drugi, albo rozkażę mu napisać tragedię, albo zmienić się w morskiego ptaka, a generał nie wykona otrzymanego rozkazu, kto z nas nie będzie miał racji: ja czy on?

— Boli by ste to vy, — pevne odpovedal Malý princ.

— Jego Królewska Mość — odpowiedział stanowczo Mały Książę.

— Správne. Od každého treba žiadať len to, čo môže dať, — pokračoval kráľ. — Autorita sa zakladá predovšetkým na rozume. Ak prikážeš svojmu ľudu, aby sa šiel hodiť do mora, urobí revolúciu. Ja mám právo vyžadovať poslušnosť, pretože moje rozkazy sú rozumné.

— Słusznie. Należy wymagać tego, co można otrzymać. Autorytet opiera się na rozsądku. Jeśli rozkażesz twemu ludowi rzucić się do morza, lud się zbuntuje. Ja mam prawo żądać posłuszeństwa, ponieważ moje rozkazy są rozsądne.

— A čo ten môj západ slnka? — pripomenul mu Malý princ, ktorý nikdy nezabúdal na otázku, keď ju už raz položil.

— Więc jak jest z moim zachodem słońca? — przypomniał Mały Książę, który nigdy nie porzucał postawionego pytania.

— Budeš mať ten svoj západ slnka. Vyžiadam si ho. Ale vo svojej vladárskej múdrosti počkám, kým budú priaznivé podmienky.

— Będziesz miał twój zachód słońca. Zarządzę go. Lecz zaczekam, w mądrości rządzenia, aż warunki będą przychylne.

— A kedy to bude? — zaujímal sa Malý princ.

— Kiedy to będzie? — informował się Mały Książę.

— Hm, hm! — zamumlal kráľ a najprv nazrel do hrubé ho kalendára. — Hm, hm, bude to asi… asi… bude to dnes večer asi o tri štvrte na osem. A uvidíš, ako presne sa plnia moje príkazy.

— Hm, hm! — zamruczał Król, badając gruby kalendarz. — Hm, hm, to będzie około… około… to będzie dziś wieczorem o godzinie 19.40.I zobaczysz, jaki mam posłuch.

Malý princ zívol. Ľutoval, že prišiel o západ slnka. A už sa aj trochu nudil.

Mały Książę ziewnął. Żałował straconego zachodu słońca, a poza tym już się trochę nudził.

— Nemám tu už čo robiť, — povedal kráľovi. — Idem za sa ďalej!

— Nie mam tu nic do roboty. Odejdę.

— Neodchádzaj, — povedal kráľ, veď bol taký pyšný, že má poddaného. — Neodchádzaj, vymenúvam ťa za ministra!

— Nie odchodź — odpowiedział Król, który był tak dumny z posiadania poddanego. — Nie odchodź, mianuję cię ministrem.

— Za ministra čoho?

— Ministrem czego?

— Za ministra… za ministra spravodlivosti!

— Hm… sprawiedliwości!

— Ale tu niet koho súdiť!

— Ależ tu nie ma kogo sądzić!

— To sa nevie, — odpovedal mu kráľ. — Ešte som nevy konal cestu okolo svojho kráľovstva. Som už veľmi starý, nemám tu miesto pre koč, a chôdza ma unavuje.

— Nie wiadomo — rzekł Król. — Jeszcze nie zwiedziłem mego królestwa. Jestem bardzo stary, nie mam miejsca na karocę, a chodzenie mnie męczy.

— Och! Ale ja som ho už celé videl, — povedal Malý princ a naklonil sa, aby sa ešte raz pozrel na druhú stranu planéty. — Ani tam na druhej strane nikto nie je…

— Och! Ale ja już widziałem — powiedział Mały Książę, wychylając się, aby rzucić okiem na drugą stronę planety. — Tam także nie ma nikogo…

— Budeš teda súdiť sám seba, — odpovedal mu kráľ. — To je najťažšie. Je oveľa ťažšie súdiť samého seba ako svojho blížneho. Ak sa ti podarí samého seba dobre súdiť, bude to znamenať, že si ozajstný mudrc.

— Wobec tego będziesz sam siebie sądzić. To najtrudniejsze. Znacznie trudniej jest sądzić siebie niż bliźniego. Jeśli potrafisz dobrze siebie osądzić, będziesz naprawdę mądry.

— Súdiť samého seba môžem hocikde, — vravel Malý princ. — Nemusím bývať práve tu.

— Ja — powiedział Mały Książę — mogę się sądzić byle gdzie. Nie ma potrzeby, abym mieszkał tutaj.

— Hm, hm! — zamumlal kráľ. — Myslím, že na mojej planéte musí byť niekde stará myš. Počujem ju v noci. Môžeš súdiť tú starú myš. Z času na čas ju odsúdiš na smrť. Tak bude jej život závisieť od tvojej spravodlivosti. Ale ty jej za každým udelíš milosť, aby ti ostala. Je tu len jedna jediná.

— Hm, hm. Zdaje mi się, że gdzieś na mojej planecie jest stary szczur. Słyszę go nocą. Będziesz mógł od czasu do czasu sądzić tego starego szczura. Będziesz go mógł skazywać na śmierć. W ten sposób życie jego będzie zależne od twojej sprawiedliwości. Lecz za każdym razem ułaskawisz go, aby go oszczędzić. Bowiem jest tylko jeden.

— Ja nemám rád, keď sa odsudzuje na smrť, — odpove— dal Malý princ, — a naozaj si myslím, že odídem.

— Nie lubię skazywać na śmierć — odpowiedział Mały Książę — i już odchodzę.

— Nie, — povedal kráľ.

— Nie — rzekł Król.

Ale Malý princ bol už pripravený, a pretože nechcel starého vládcu zarmútiť, povedal:

Mały Książę, który skończył już przygotowania do podróży, nie chciał martwić starego monarchy.

— Ak si vaše veličenstvo želá, aby ho presne poslúchali, mohlo by mi dať rozumný rozkaz. Mohlo by mi, napríklad, prikázať, aby som odišiel skôr ako o minútu. Zdá sa mi, že podmienky sú priaznivé…

— Jeżeli Wasza Królewska Mość chce, aby rozkazy były wykonywane natychmiast, proszę mi dać rozsądny rozkaz. Niech mi na przykład Wasza Królewska Mość rozkaże odejść stąd przed upływem jednej minuty. Zdaje mi się, że okoliczności są sprzyjające…

Pretože kráľ neodpovedal, Malý princ najprv váhal, potom so vzdychom odchádzal.

Ponieważ Król nie odpowiedział, Mały Książę po chwili wahania wyruszył w drogę, wzdychając z ulgą.

— Menujem ťa svojím vyslancom, — poponáhľal sa vtom zakričať kráľ.

— Mianuję cię moim ambasadorem! — wykrzyknął jeszcze Król.

Tváril sa veľmi vznešene.

Był bardzo pewny siebie.

„Dospelí sú veľmi čudní,“ vravel si Malý princ počas svojej cesty.

„Dorośli są bardzo dziwni! — mówił sobie Mały Książę.

XI

ROZDZIAŁ 11

Na druhej planéte býval márnivec.

Drugą planetę zamieszkiwał Próżny.

— Ach, ach! Prišiel ma navštíviť obdivovateľ! — vykríkol, len čo v diaľke zazrel Malého princa.

— Ach! Ach! Oto odwiedziny wielbiciela! — krzyknął, gdy tylko zauważył Małego Księcia.

Pretože márnivci vidia v ostatných ľuďoch svojich obdivovateľov.

Albowiem według próżnych każdy spotkany człowiek jest ich wielbicielem.

— Dobrý deň, — povedal Malý princ. — Máte čudný klobúk.

— Dzień dobry — powiedział Mały Książę. — Pan ma zabawny kapelusz.

— Mám ho preto, aby som mohol pozdravovať, — odpovedal mu márnivec. — Aby som mohol pozdravovať, keď ma s jasotom vítajú. Bohužiaľ, tadiaľto nikdy nikto nejde.

— Po to, aby się kłaniać — odpowiedział Próżny. — Aby się kłaniać, gdy mnie oklaskują. Niestety nikt tędy nie przejeżdża.

— Ach, naozaj? — povedal Malý princ, ktorý mu neporozumel.

— Ach tak? — powiedział Mały Książę, nic nie rozumiejąc.

— Zatlieskaj, — poradil mu teda márnivec.

— Uderzaj dłonią w dłoń — poradził Próżny.

Malý princ zatlieskal. Márnivec nadvihol klobúk a skromne pozdravil.

Mały Książę uderzył dłonią w dłoń. Próżny ukłonił się skromnie, uchylając kapelusza.

„Toto je zábavnejšie ako návšteva u kráľa,“ vravel si v duchu Malý princ. A opäť zatlieskal. Márnivec znova dvíhal klobúk z hlavy a pozdravoval.

„To jest jednak bardziej zajmujące niż odwiedziny u Króla” — powiedział sobie Mały Książę. I znów zaczął klaskać. Próżny znów kłaniał się, uchylając kapelusza.

Jednotvárnosť takejto hry Malého princa po piatich minútach unavila.

Po pięciu minutach zabawy Mały Książę zmęczył się jednostajnością gry.

— Čo treba urobiť, aby klobúk spadol? — spýtal sa.

— A co trzeba zrobić — spytał — aby kapelusz spadł?

Ale márnivec ho nepočul. Márnivci počujú iba chválu.

Lecz próżny nie usłyszał. Próżni słyszą tylko pochwały.

— Naozaj ma veľmi obdivuješ? — spýtal sa Malého princa.

— Czy ty mnie naprawdę bardzo uwielbiasz? — spytał Małego Księcia.

— Čo znamená obdivovať?

— Co to znaczy uwielbiać?

— Obdivovať znamená uznať, že som najkrajší, najlepšie oblečený, najbohatší a najinteligentnejší človek na planéte.

— Uwielbiać to znaczy uznać mnie za człowieka najpiękniejszego, najlepiej ubranego, najbogatszego i najmądrzejszego na planecie.

— Ale veď si na svojej planéte sám!

— Ależ poza tobą nikogo na planecie nie ma!

— Urob mi tú radosť. Aj tak ma obdivuj!

— Zrób mi tę przyjemność: uwielbiaj mnie mimo wszystko.

— Obdivujem ťa, — povedal Malý princ, pokrčiac trochu plecami, — no ako ťa to len môže zaujímať?

— Uwielbiam cię — powiedział Mały Książę, lekko wzruszając ramionami — ale co ci to daje?

A Malý princ odišiel.

I ruszył w dalszą drogę.

„Dospelí sú rozhodne veľmi čudní,“ vravel si v duchu počas cesty.

„Dorośli są zdecydowanie śmieszni” — powiedział sobie podczas podróży.

XII

ROZDZIAŁ 12

Na ďalšej planéte býval pijan. Táto návšteva bola veľmi krátka, ale Malý princ bol po nej veľmi skľúčený.

Następną planetę zajmował Pijak. Te odwiedziny trwały bardzo krótko, pogrążyły jednak Małego Księcia w głębokim smutku.

— Čo tu robíš? — spýtal sa pijana, ktoré ho našiel, ako mlčky sedí pred radom prázdnych a radom plných fliaš.

— Co ty tu robisz? — spytał Pijaka, którego zastał siedzącego w milczeniu przed baterią butelek pełnych i bateria butelek pustych.

— Pijem, — odpovedal pijan s pochmúrnymvýrazom.

— Piję — odpowiedział ponuro Pijak.

— Prečo piješ? — pýtal sa ho Malý princ.

— Dlaczego pijesz? — spytał Mały Książę.

— Aby som zabudol, — odpovedal pijan.

— Aby zapomnieć — odpowiedział Pijak.

— Aby si zabudol? A na čo? — vyzvedal Malý princ, lebo ho už ľutoval.

— O czym zapomnieć? — zaniepokoił się Mały Książę, który już zaczął mu współczuć.

— Aby som zabudol, že sa hanbím, — priznal pijan a ovesil hlavu.

— Aby zapomnieć, że się wstydzę — stwierdził Pijak, schylając głowę.

— Za čo sa hanbíš? — vypytoval sa Malý princ, lebo mu chcel pomôcť.

— Czego się wstydzisz? — dopytywał się Mały Książę, chcąc mu pomóc.

— Hanbím sa, že pijem! — dodal pijan a načisto sa od mlčal.

— Wstydzę się, że piję — zakończył Pijak rozmowę i pogrążył się w milczeniu.

A Malý princ celý zmätený odišiel.

Mały Książę zakłopotany ruszył dalej.

„Dospelí sú rozhodne veľmi, veľmi čudní,“ vravel si v duchu počas cesty.

„Dorośli są naprawdę bardzo, bardzo śmieszni” — mówił sobie po drodze.

XIII

ROZDZIAŁ 13

Štvrtá planéta patrila biznismenovi. Ten človek bol taký zaujatý, že pri príchode Malého princa ani hlavu nezdvihol.

Czwarta planeta należała do Bankiera, który w chwili przybycia Małego Księcia tak był zajęty, że nawet nie podniósł głowy.

— Dobrý deň, — povedal mu Malý princ. — Vyhasla vám cigareta.

— Dzień dobry — powiedział Mały Książę. — Pański papieros zgasł.

— Tri a dva je päť. Päť a sedem dvanásť. Dvanásť a tri pätnásť. Dobrý deň. Pätnásť a sedem dvadsaťdva. Dvadsať dva a šesť dvadsaťosem. Nemám čas znova ju zapáliť. Dvadsaťšesť a päť tridsaťjeden. Uf! Robí to teda päťstojeden miliónov šesťstodvadsaťdvatisíc sedemstotridsaťjeden.

— Trzy plus dwa równa się pięć. Pięć plus siedem — dwanaście. Dwanaście i trzy — piętnaście. Dzień dobry. Piętnaście i siedem — dwadzieścia dwa. Dwadzieścia dwa i sześć — dwadzieścia osiem. Nie mam czasu zapalić. Dwadzieścia sześć i pięć — trzydzieści jeden. Och! To razem daje pięćset jeden milionów sześćset dwadzieścia dwa tysiące siedemset trzydzieści jeden.

— Päťsto miliónov čoho?

— Pięćset jeden milionów czego?

— Čože? Ty si ešte tu? Päťstojeden miliónov… už ne viem čoho… Mám toľko práce! Ja som vážny človek, ne zabávam sa táraním hlúpostí! Dva a päť sedem…

— Co? Jeszcze tu jesteś? Pięćset jeden milionów… Sam już nie wiem, czego… Tak ciężko pracowałem! Jestem człowiekiem poważnym, tak nie robię niedorzeczności, nie bawię się głupstwami. Dwa i pięć…

— Päťstojeden miliónov čoho? — opakoval Malý princ, pretože sa nikdy v živote nevzdal otázky, ktorú už raz položil.

— Pięćset jeden milionów czego? — powtórzył Mały Książę, który nigdy nie porzucał raz postawionego pytania.

Biznismen zodvihol hlavu:

Bankier podniósł głowę.

— Za päťdesiatštyri rokov, čo bývam na tejto planéte, ma vyrušili len tri razy. Po prvý raz to bolo pred dvadsiatimi dvoma rokmi, keď sem spadol bohvieodkiaľ chrúst. Hrozne bzučal a ja som urobil štyri chyby pri spočítaní.

Przez pięćdziesiąt cztery lata, odkąd mieszkam na tej planecie, trzy razy zakłócono mi spokój. Pierwszy raz, przed dwudziestu dwoma laty, zjawił się nie wiadomo skąd chrabąszcz. Tak strasznie hałasował, że zrobiłem cztery błędy w dodawaniu.

Po druhý raz to bolo pred jedenástimi rokmi, keď som mal reumatický záchvat. Chýba mi pohyb. Nemám čas na prechádzky. Ja som vážny človek. A po tretí raz… práve teraz! Vravel som teda päťstojeden miliónov…

Drugi raz, jedenaście lat temu, miałem atak reumatyzmu. Nie uprawiałem gimnastyki. Nie mam czasu na włóczęgę. Jestem człowiekiem poważnym. Tak. Trzeci raz… to w tej chwili. Powiedziałem więc: pięćset jeden milionów…

— Miliónov čoho?

— Milionów czego?

Biznismen pochopil, že nemá nijakú nádej na pokoj.

Bankier zrozumiał, że niełatwo będzie pozbyć się gościa.

— Miliónov tých malých vecí, ktoré niekedy vidíme na oblohe.

— Milionów tych małych rzeczy, które się widzi na niebie.

— Múch?

— Muszek?

— Ale nie, tým malých vecí, čo sa trblietajú.

— Ależ nie, małych, błyszczących rzeczy.

— Včiel?

— Pszczółek?

— Ale nie. Tých malých zlatých vecí, o ktorých plano rojčia povaľači. No ja som vážny človek! Ja nemám čas na rojčenie.

— Ależ nie. Małych złotych błyskotek, o których marzą leniuchy. Lecz ja jestem człowiekiem poważnym. Tak. Nie mam czasu na marzenia.

— Ach! Hviezd?

— Aha… Gwiazd?

— To je ono. Hviezd.

— Tak jest. Gwiazd.

— A čo robíš s tými päťsto miliónmi hviezd?

— I cóż ty robisz z pięciuset milionami gwiazd?

— S päťstojeden miliónmi šesťstodvadsaťdvatisíc sedemstotridsaťjeden hviezdami. Ja som vážny človek, ja som presný.

— Pięćset jeden milionów sześćset dwadzieścia dwa tysiące siedemset trzydzieści jeden… jestem poważny, jestem dokładny.

— A čo robíš s tými hviezdami?

— I cóż ty robisz z tymi gwiazdami?

— Čo s nimi robím?

— Co ja z nimi robię?

— Áno.

— Tak.

— Nič. Vlastním ich.

— Nic. Posiadam je.

— Ty vlastníš hviezdy?

— Posiadasz gwiazdy?

— Áno.

— Tak.

— Ale ja som už videl kráľa, ktorý…

— Już widziałem Króla, który…

— Králi nevlastnia. Oni vládnu nad. To je veľký rozdiel.

— Królowie nie posiadają. Oni panują. To zupełnie co innego.

— A čo z toho máš, že vlastníš hviezdy?

— A co ci daje posiadanie gwiazd?

— Robí to zo mňa boháča.

— Bogactwo.

— A čo z toho máš, že si boháčom?

— A cóż ci z tego, ze jesteś bogaty?

— Môžem si kúpiť iné hviezdy, ak niekto nejaké objaví.

— Mogę kupować inne gwiazdy, o ile ktoś je znajdzie.

„Tento človek,“ vravel si v duchu Malý princ, „mudruje skoro ako ten môj opilec.“

„Ten człowiek — powiedział sobie Mały Książę — rozumuje jak mój Pijak.”

Aj tak mu ešte položil ďalšie otázky:

Pomimo tego pytał dalej:

— Ako môžeme vlastniť hviezdy?

— W jaki sposób można posiadać gwiazdy?

— A komu patria? — odsekol nevrlo biznismen.

— A czyje one są? — odburknął Bankier.

— Neviem. Nikomu.

— Nie wiem. Niczyje.