Маленький принц даже побледнел от гнева.

Бәләкәй шаһзат асыуынан хатта төҫөн юғалтты.

— Миллионы лет у цветов растут шипы. И миллионы лет барашки всё-таки едят цветы. Так неужели же это не серьёзное дело — понять, почему они изо всех сил стараются отрастить шипы, если от шипов нет никакого толку? Неужели это не важно, что барашки и цветы воюют друг с другом? Да разве это не серьёзнее и не важнее, чем арифметика толстого господина с багровым лицом?

— Миллион йылдар буйы сәскәлҙең энәләре үҫә. Һәм миллион йылдар буйы бәрәстәр сәскәлрҙе ашайҙар бит инде. Һуң ни өсөн сәскәләр бар көстәрен һалып, бер файҙаһы булмаған энәләр үҫтерергә тырышҡандарын аңлау етди эш түгелме инде? Мөһим түгелме ни бәрәстәр һәм сәскәләр бер береһе менән көрәшә икәнлеге? Һуң әллә быныһы теге ҡыҙыл йөҙлө әфәнденең хисаптарынан да мөһим һәм етди түгелме икән?

А если я знаю единственный в мире цветок, он растёт только на моей планете, и другого такого больше нигде нет, а маленький барашек в одно прекрасное утро вдруг возьмёт и съест его и даже не будет знать, что он натворил? И это всё, по-твоему, не важно?

Ә әгәр ҙә мин донъяла берҙән бер сәскә беләм икән, ул минең ҡауҡабта ғына үҫә, һәм уның кеүек гөл башҡа бер ерҙә лә юҡ, һәм бәләкәй бәрәс шуны бер матур иртә менән ашап, ни ҡылғанын да белмәй ҡалһа, ә? Һинеңсә бының барыһы мөһим түгелме?

Он сильно покраснел. Потом снова заговорил:

Ул ныҡ ҡына ҡыҙҙарҙы. Һуңынан дауам итте:

— Если любишь цветок — единственный, какого больше нет ни на одной из многих миллионов звёзд, этого довольно: смотришь на небо и чувствуешь себя счастливым. И говоришь себе: «Где-то там живёт мой цветок…» Но если барашек его съест, это всё равно, как если бы все звёзды разом погасли! И это, по-твоему, не важно!

— Әгәр ҙә сәскәне яратаһың икән — берҙән бер, башҡа миллион йондоҙҙарҙың береһендә лә булмаған сәскәне, быныһы етәрлек: күккә ҡарайһың да, үҙеңде бәхетле итеп тойаһың. Үҙеңә: «Ҡайҙалыр шунда минең гөлөм йәшәй…» — тип әйтәһең. Ә әгәр ҙә уны бәрәс ашап ҡуйһа, ул бар йондоҙҙар бер ыңғайы һүнеүенә тиң! Һәм быныһы, һинеңсә, мөһим түгел!

Он больше не мог говорить. Он вдруг разрыдался. Стемнело. Я бросил работу. Мне смешны были злополучный болт и молоток, жажда и смерть. На звезде, на планете — на моей планете, по имени Земля — плакал Маленький принц, и надо было его утешить. Я взял его на руки и стал баюкать. Я говорил ему:

Ул башҡа һөйләшә алмай ине. Ҡапыл ярһып илап ебәрҙе. Ҡараңғы төштө. Мин эшемде ташланым. Миңә бәләле болт менән сүкеш, сарсау һәм үлем мәғәнәһеҙ булып күренделәр. Йондоҙҙа, ҡауҡабта — минең, Ер Шары тип аталған, ҡауҡабымда — Бәләкәй шаһзат илай ине, һәм миңә уны йыуатырға кәрәк ине. Мин уны ҡулыма алып бәүелтә башланым. Мин уға:

«Цветку, который ты любишь, ничто не грозит… Я нарисую твоему барашку намордник… Нарисую для твоего цветка броню… Я…»

«Һин яратҡан гөлгә бер ни янамай… Мин бәрәсеңә морондоҡ төшөрөп бирәм… Сәскәң өсөн ҡояҡ һүрәтләрмен… Мин…»

Я плохо понимал, что говорил. Я чувствовал себя ужасно неловким и неуклюжим. Я не знал, как позвать, чтобы он услышал, как догнать его душу, ускользающую от меня… Ведь она такая таинственная и неизведанная, эта страна слёз.

Уның ни һөйләгәнен мин насар аңлай инем. Мин үҙемде ипһеҙ һәм килбәтһеҙ тип хис иттем. Уға, мине ишетһен өсөн, нисек өндөшергә икәнен, уның, минән алыҫлашып барған, күңелен нисек ҡыуып етергә икәнен, бин белмәй инем… Һуң күҙ йәштәре донъяһы шул тиклем серле һәм билгеһеҙ бит ул.

ГЛАВА VIII

VIII

Очень скоро я лучше узнал этот цветок. На планете Маленького принца всегда росли простые, скромные цветы — у них было мало лепестков, они занимали совсем мало места и никого не беспокоили. Они раскрывались поутру в траве и под вечер увядали.

Тиҙҙән мин был сәскәне яҡшыраҡ белдем. Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабында гел ябай ғына сәскәләр үҫә ине — уларҙың таждары ла әҙ ине һәм улар бик әҙ урын алып бер кемде лә борсомай ине. Улар иртәнсәк үлән араһында асылып, кискә шиңәләр ине.

А этот пророс однажды из зерна, занесённого неведомо откуда, и Маленький принц не сводил глаз с крохотного ростка, не похожего на все остальные ростки и былинки. Вдруг это какая-нибудь новая разновидность баобаба?

Ә быныһы, ҡайҙандыр осоп килеп, орлоҡтан үҫеп сыҡҡан, һәм Бәләкәй шаһзат, башҡа бер үҫенте менән һабаҡтарға оҡшамаған ваҡ шытымға, күҙен айырмай ҡараған. Ә әгәр ҙә был баобабтарҙың бер яңы төрө булып ҡуйһа?

Но кустик быстро перестал тянуться ввысь, и на нём появился бутон. Маленький принц никогда ещё не видал таких огромных бутонов и предчувствовал, что увидит чудо. А неведомая гостья, ещё скрытая в стенах своей зелёной комнатки, всё готовилась, всё прихорашивалась.

Ләкин ҡыуаҡ өҫкә үҫеңенән тиҙ генә туҡтаны һәм уның башында сәскә бөрөһө барлыҡҡа килде. Бәләкәй шаһзат бындай ҙур бөрөләрҙе күргәне юҡ ине әле, һәм мөғжизә күрәсәген һиҙемләне. Ә билдәһеҙ ҡунаҡ, әле үҙенең йәшел бүлмәһендә йәшенеп эй әҙерләнә, эй ҡупшылана ине.

Она заботливо подбирала краски. Она наряжалась неторопливо, один за другим примеряя лепестки. Она не желала явиться на свет встрёпанной, точно какой-нибудь мак. Она хотела показаться во всём блеске своей красоты. Да, это была ужасная кокетка!

Ул хәстәр менән буяуҙар һайлай ине. Ул ашыҡмай, бер бер артлы таж япраҡтарын кейеп ҡарап, биҙәнә ине. Ул ниндәйҙер мәк кеүек ялбыр килеш донъяға килергә теләмәй ине. Ул матурлығының бар сағыулығы менән күренергә теләй ине. Эйе, был хәтәр ҡыйпанлаҡ ине!

Таинственные приготовления длились день за днём. И вот наконец, однажды утром, едва взошло солнце, лепестки раскрылись.

Серле әҙерләнеүҙәр көндән көн дауам итте. Һәм, ниһайәт, бер иртә менән, ҡояш саҡ ҡалҡҡан мәлдә, таждар асылды.

И красавица, которая столько трудов положила, готовясь к этой минуте, сказала, позёвывая:

Һәм, ошо мәлгә әҙерләнеп күп көс һалған һылыуҡай, иҫәнләй биреп әйтте:

— Ах, я насилу проснулась… Прошу извинить… Я ещё совсем растрёпанная…

— Ах, мин көскә уяндым… Ғәфү… Мин әле бигерәк йолҡош…

Маленький принц не мог сдержать восторга:

Бәләкәй шаһзат һоҡланыуын тота алмай ине:

— Как вы прекрасны!

— Һеҙ шундай матур!

— Да, правда? — был тихий ответ. — И заметьте, я родилась вместе с солнцем.

— Эйе, ысынмы? — шым яуап ҡайтарҙы. — Һәм иғтибар итегеҙ, мин ҡояш менән тыуҙым.

Маленький принц, конечно, догадался, что удивительная гостья не страдает избытком скромности, зато она была так прекрасна, что дух захватывало!

Иҫ китерлек ҡунаҡ тыйнаҡлыҡ етмәүҙән ыҙаламағанына Бәләкәй шаһзат, әлбиттә, төшөндө, әммә ул шул тиклем матур ине, хатта тын ҡыҫыла ине!

А она вскоре заметила:
— Кажется, пора завтракать. Будьте так добры, позаботьтесь обо мне…

Ә тиҙҙән ул:
— Иртәнге аш ваҡыты етте кеүек. Изгелегегеҙҙе күрһәтеп минең турала хәстәрләгеҙсе…

Маленький принц очень смутился, разыскал лейку и полил цветок ключевой водой.

Бәләкәй шаһзат ныҡ ҡаушап китте, һыу һипкес табып, сәскәне шишмә һыуы менән ҡойондорҙо.

Скоро оказалось, что красавица горда и обидчива, и Маленький принц совсем с нею измучился. У неё было четыре шипа, и однажды она сказала ему:

Тиҙҙән һылыуҡайҙың ғорур һәм үсексән икенлеге асыҡланды, һәм Бәләкәй шаһзат уның менән бигерәк йонсоп бөттө. Уның дүрт сәнскәге бар ине, һәм бер мәл ул:

— Пусть приходят тигры, не боюсь я их когтей!

— Юлбарыҫтар килһен, мин уларҙың тырнаҡтарынан ҡурҡмайым! — тине.

— На моей планете тигры не водятся, — возразил Маленький принц. — И потом, тигры не едят траву.

— Минең ҡауҡабта юлбарыҫтар булмай, — тип ҡаршы килде Бәләкәй шаһзат. — Ә һуңынан, юлбарыҫтар үлән ашамай.

— Я не трава, — обиженно заметил цветок.

— Мин үлән түгел, — тип асыуын белдерҙе сәскә.

— Простите меня…

— Ғәфү итегеҙ…

— Нет, тигры мне не страшны, но я ужасно боюсь сквозняков. У вас нет ширмы?

— Юҡ, юлбарыҫтар миңә ҡурҡыныс түгел, әммә мин үтә елдән бик ныҡ ҡурҡам. Һеҙҙең пәрҙәгеҙ юҡмы?

«Растение, а боится сквозняков… очень странно… — подумал Маленький принц. — Какой трудный характер у этого цветка».

«Үҫмлек, ә үтә елдән ҡурҡа… бик сәйер… — тип уйланы Бәләкәй шаһзат. — Ҡайһылай һолҡо ҡатмарлы был сәскәнең».

— Когда настанет вечер, накройте меня колпаком. У вас тут слишком холодно. Очень неуютная планета. Там, откуда я прибыла…

— Кис еткәс мине ҡалпаҡ менән ҡаплағыҙ. Һеҙҙә бында бигерәк һыуыҡ. Үтә йәмһеҙ ҡауҡаб. Ә бына мин килгән яҡтарҙа…

Она не договорила. Ведь её занесло сюда, когда она была ещё зёрнышком. Она ничего не могла знать о других мирах. Глупо лгать, когда тебя так легко уличить! Красавица смутилась, потом кашлянула раз-другой, чтобы Маленький принц почувствовал, как он перед нею виноват:

Ул әйтеп бөтөрмәне. Уны бит бында ул бойҙай сағында ғына ниҙер елеп алып килгән ине. Ул башҡа донъялар тураһында бер ни белә алмай ине. Алдауың еңелдән фаш ителгәндә, алдау ахмаҡлыҡ! Һылыуҡай оялып китте, һуңынан, Бәләкәй шаһзат уның алдында ни тиклем ғәйепле икәнен һиҙһен өсөн, бер-ике йүткереп алды:

— Где же ширма?

— Пәрҙә ҡайҙа һуң?

— Я хотел пойти за ней, но не мог же я вас не дослушать!

— Артынан барам ти инем дә, тик һеҙҙе тыңлап бөтмәй алмай инем!

Тогда она закашляла сильнее: пускай его всё-таки помучит совесть!

Шул мәл ул нығыраҡ йүткереп ебәрҙе: шулай ҙа намыҫы ыҙалаһын әле бының!

Хотя Маленький принц и полюбил прекрасный цветок и рад был ему служить, но вскоре в душе его пробудились сомнения. Пустые слова он принимал близко к сердцу и стал чувствовать себя очень несчастным.

Бәләкәй шаһзат был гүзәл сәскәне яратып уға хеҙмәт күрһәтергә шат булһа ла, уның күңелендә тиҙҙән шикләнеүҙәр уянды. Буш һүҙҙәрҙе ул йөрәгенә яҡын алып үҙен бик бәхетһеҙ хис итә башланы.

— Напрасно я её слушал, — доверчиво сказал он мне однажды. — Никогда не надо слушать, что говорят цветы. Надо просто смотреть на них и дышать их ароматом. Мой цветок напоил благоуханием всю мою планету, а я не умел ему радоваться. Эти разговоры о когтях и тиграх… Они должны бы меня растрогать, а я разозлился…

— Юҡҡа мин уны тыңлағанмын, — ышаныс менән әйтте ул миңә бер мәл. — Һис ҡасан гөлдәр ни тигәнен тыңларға кәрәкмәй. Уларға тик ҡарау һәм хуш еҫтәрен һулау кәрәк. Минең сәскәм ҡауҡабымды үҙенең тәмле еҫе менән туйындырҙы, ә мин уға ҡыуана белмәнем. Был юлбарыҫтар һәм тырнаҡтар тураһында һөйләшеүҙәр… Улар мине тәьҫирләндерергә тейеш ине, ә мин асыуландым…

И ещё он признался:

Өҫтәүенә ул асып әйтте:

— Ничего я тогда не понимал! Надо было судить не по словам, а по делам. Она дарила мне свой аромат, озаряла мою жизнь. Я не должен был бежать. За этими жалкими хитростями и уловками я должен был угадать нежность. Цветы так непоследовательны! Но я был слишком молод, я ещё не умел любить.

— Мин ул саҡта бер ни аңламай инем! Һүҙҙәренә түгел, ә эшенә ҡарап һығымта яһарға ине. Ул миңә үҙенең хуш еҫен бүләк итте, минең тормошдо нурландыртты. Мин ҡасырға тейеш түгел инем. Был меҫкен хәйләләр һәм һылтауҙар артында мин нескәлекте танырға тейеш инем. Сәскәләр шул тиклем эҙмә-эҙлекһеҙҙәр! Тик мин бик йәш инем, мин әле ярата белмәй инем.

ГЛАВА IX

IX

Как я понял, он решил странствовать с перелётными птицами. В последнее утро он старательней обычного прибрал свою планету. Он заботливо прочистил действующие вулканы. У него было два действующих вулкана. На них очень удобно по утрам разогревать завтрак.

Минең аңлауымса ул күсмә ҡоштар менән сәфәрҙәргә сығырға булған. Һуңғы иртәһендә ул ҡауҡабын ғәҙҙәти булмаған тырышлыҡ менән йыйыштырған. Хәстәрлек менән ғәмәлдәге янартауҙарҙы таҙартҡан. Уның ике янартауы булған. Уларҙа иртәнге ашты йылытыуы бик уңайлы.

Кроме того, у него был ещё один потухший вулкан. Но, сказал он, мало ли что может случиться! Поэтому он прочистил и потухший вулкан тоже. Когда вулканы аккуратно чистишь, они горят ровно и тихо, без всяких извержений. Извержение вулкана — это всё равно что пожар в печной трубе, когда там загорится сажа.

Уларҙан тыш, уның бер һүнгән янартауы бар ине. Әммә, ни булырын кем белә тип уныһын да таҙалап ҡуйған. Янартауҙарҙы ваҡытлы таҙартҡанда улар, бер ниндәй урғылыуҙарһыҙ, тигеҙ һәм тыныс яналар. Янартау урғылыуы — мейес мөрйәһенең ҡоромо яныуына тиң.

Конечно, мы, люди на земле, слишком малы и не можем прочищать наши вулканы. Вот почему они доставляют нам столько неприятностей.

Әлбиттә беҙ, ерҙә йәшәүсе кешеләр, бигерәк бәләкәйбеҙ һәм үҙебеҙең янартауҙарҙы таҙарта алмайбыҙ. Шуға ла улар беҙгә күп кенә уңайһыҙлыҡтар килтерә.

Не без грусти Маленький принц вырвал также последние ростки баобабов. Он думал, что никогда не вернётся. Но в это утро привычная работа доставляла ему необыкновенное удовольствие.

Бәләкәй шаһзаттың баобабтарҙың һуңғы шытымдарын да йолҡоп алыуын һағышһыҙ тимәҫһең. Ул һис ҡасан ҡайтмаҫ тип уйлаған. Был иртәлә күнгән эше уға айырыуса рәхәтлек килтерә ине.

А когда он в последний раз полил и собрался накрыть колпаком чудесный цветок, ему даже захотелось плакать.

Ә һуңғы тапҡыр мөғжизәле сәскәһенә һыу һибеп уны ҡалпаҡ менән ҡапларға йыйынғанында уның хатта илағыһы килә ине.

— Прощайте, — сказал он.

— Хушығыҙ, — тине ул.

Красавица не ответила.

Һылыуҡай яуап бирмәне.

— Прощайте, — повторил Маленький принц.

— Хушығыҙ, — тип ҡабатланы Бәләкәй шаһзат.

Она кашлянула. Но не от простуды.

Ул йүткереп ебәрҙе. Тик һалҡындан түгел.

— Я была глупая, — сказала она наконец. — Прости меня. И постарайся быть счастливым.

— Мин ахмаҡ инем, — тине ул ниһәйәт. — Ғәфү ит мине. Һәм бәхетле булырға тырыш.

И ни слова упрёка. Маленький принц был очень удивлён. Он застыл, смущённый и растерянный, со стеклянным колпаком в руках. Откуда эта тихая нежность?

Һәм һис бер шелтәле һүҙһеҙ. Бәләкәй шаһзат бик аптыраған ине. Ул, ҡулында ҡалпаҡ тотҡан килеш, ҡаушау һәм аптырау хистәрендә шаҡ ҡатып ҡалды. Ҡайҙан һуң бил шым нескәлек?

— Да, да, я люблю тебя, — услышал он. — Моя вина, что ты этого не знал. Да это и не важно. Но ты был такой же глупый, как и я. Постарайся быть счастливым… Оставь колпак, он мне больше не нужен.

— Эйе, эйе, мин яратам һине, — ишетте ул. — Һин быны белмәүҙә минең ғәйебем. Был мөһим дә түгел инде. Тик һин минең кеүек үк ахмаҡ инең. Бәхетле булырға тырыш… Ҡалдыр ҡалпығыңды, миңә уның башҡа кәрәге юҡ.

— Но ветер…

— Һуң бит ел…

— Не так уж я простужена… Ночная свежесть пойдёт мне на пользу. Ведь я — цветок.

— Миңә ул тиклем һыуыҡ теймәне… Төнгө сафлыҡ миңә файҙаға булыр. Мин бит сәскә.

— Но звери, насекомые…

— Ә йәнлектәр, бөжәктәр…

— Должна же я стерпеть двух-трёх гусениц, если хочу познакомиться с бабочками. Они, должно быть, прелестны. А то кто же станет меня навещать? Ты ведь будешь далеко. А больших зверей я не боюсь. У меня тоже есть когти.

— Күбәләктәр менән танышыр өсөн ике-өс ҡаршылауыҡты ғына түҙергә тейешмен бит инде. Улар һоҡланғыс булырға тейештәрҙер ул. Ә шунһыҙ кем миңә килеп йөрөр? Һин бит алыҫта буласаҡһың. Ә ҙур хайуандарҙан мин ҡурҡмайым. Минең дә тырнаҡтарым бар.

И она в простоте душевной показала свои четыре шипа. Потом прибавила:

Һәм ул эскерһеҙ итеп үҙенең дүрт сәнсәген күрһәтте. Шунан:

— Да не тяни же, это невыносимо! Решил уйти — так уходи.

— Һуҙма инде, түҙерлек түгел! Китергә булғанһың икән — кит, — тип өҫтәне.

Она не хотела, чтобы Маленький принц видел, как она плачет. Это был очень гордый цветок…

Ул үҙенең илағанын Бәләкәй шаһзатҡа күрһәтмәҫкә теләй ине. Был бик ғорур гөл ине…

ГЛАВА X

X

Ближе всего к планете Маленького принца были астероиды 325, 326, 327, 328, 329 и 330. Вот он и решил для начала посетить их: надо же найти себе занятие, да и поучиться чему-нибудь.

325-се, 326-сы, 327-се, 328-се, 329-сы һәм 330-сы һанлы йондоҙлаҡтар Бәләкәй шаһзаттың ҡауҡабына иң яҡындары ине. Шуға күрә ул тәү сиратта шуларҙы күрергә булды: ниндәйҙер шөғөл табырға, һәм дә нимәгәлер өйрәнергә кәрәк ине бит.

На первом астероиде жил король. Облачённый в пурпур и горностай, он восседал на троне — очень простом и всё же величественном.

Беренсе йондоҙлаҡта батша йәшәй ине. Пурпурға һәм аҫ тиреһенә бөркәнгән ул, бик ябай һәм шулай ҙа мөһабәт, тәхеттә ултыра ине.

— А, вот и подданный! — воскликнул король, увидав Маленького принца.

— Ә, бына хакимаҫт! — тип ҡысҡырып ебәрҙе батша Бәләкәй шаһзатты күргәс.

«Как же он меня узнал? — подумал Маленький принц. — Ведь он видит меня в первый раз!»

«Ул мине нисек таныған икән? — тип уйланы Бәләкәй шаһзат. — Ул бит мине беренсегә күрә!»

Он не знал, что короли смотрят на мир очень упрощённо: для них все люди — подданные.

Ул батшаларҙың был донъяға ҡараштары ябай икәнен белмәй ине — улар өсөн бар кешеләр ҙә хакимаҫттар.

— Подойди, я хочу тебя рассмотреть, — сказал король, ужасно гордый тем, что он может быть для кого-то королём.

— Яҡынла әле, һине ҡарап алғым килә, — тине ул, кемгәлер батша була алғанына ныҡ ғорурланып.

Маленький принц оглянулся — нельзя ли где-нибудь сесть, но великолепная горностаевая мантия покрывала всю планету. Пришлось стоять, а он так устал… и вдруг он зевнул.

Бәләкәй шаһзат ултырыр урын эҙләп тирә яҡҡа ҡараны, тик аҫ тиреһенән булған мәнтлә бар ҡауҡабты ҡаплаған ине. Баҫып торорға тура килде, ә ул шул тиклем арыған ине… һәм ҡапыл иҫәнәп ебәрҙе.

— Этикет не разрешает зевать в присутствии монарха, — сказал король. — Я запрещаю тебе зевать.

— Этикет монарх алдында иҫнәүҙе рөхсәт итмәй, — тине батша. — Мин һиңә иҫнәргә тыям.

— Я нечаянно, — ответил Маленький принц, очень смущённый. — Я долго был в пути и совсем не спал…

— Мин аңғармаҫтан, — тип яуап бирҙе Бәләкәй шаһзат бик ҡаушап ҡына. — Мин оҙаҡ юлда булдым һәм бөтөнләй ҙә йоҡламаным…

— Ну, тогда я повелеваю тебе зевать, — сказал король. — Многие годы я не видел, чтобы кто-нибудь зевал. Мне это даже любопытно. Итак, зевай! Таков мой приказ.

— Улайһа, мин һиңә иҫнәргә бойорам, — тине батша. — Күп йылдар мин кемдеңдер булһа ла иҫнәгәнен күргәнем булманы. Миңә был хатта ҡыҙыҡ. Шулай итеп, иҫнә! Минең бойороғом шул.

— Но я робею… я больше не могу… — вымолвил Маленький принц и весь покраснел.

— Мин шөрләйем… Мин башҡа иҫнәй алмайым… — тигән һүҙен әйтеп Бәләкәй шаһзат оялыуынан ҡыҙарып та китте.

— Гм, гм… Тогда… Тогда я повелеваю тебе то зевать, то…

— Һм, һм… Улайһа… Улайһа минең һиңә бойороғом йә иҫнәргә, йә…

Король запутался и, кажется, даже немного рассердился.

Батша буталып китеп, әҙерәк асыуланған да кеүек булды.

Ведь для короля самое важное — чтобы ему повиновались беспрекословно. Непокорства он бы не потерпел. Это был абсолютный монарх. Но он был очень добр, а потому отдавал только разумные приказания.

Батша өсөн бит иң мөһиме — башҡаларҙың уға ҡаршылыҡһыҙ бойһоноуы. Баш эймәүсәнлекте ул түҙмәҫ ине. Был сикләнмәгән монарх ине. Тик ул бик изге ине, шуға ла аңлайышлы бойороҡтар бирә ине.

«Если я повелю своему генералу обернуться морской чайкой, — говаривал он, — и если генерал не выполнит приказа, это будет не его вина, а моя».

«Әгәр мин үҙ генералыма аҡсарлаҡҡа әүерелергә бойорһам, — әйтер булған ул, — һәм ул бойороҡто үтәмәһә, был уның ғәйебе түгел, ә минеке буласаҡ».

— Можно мне сесть? — робко спросил Маленький принц.

— Мин улытрһам буламы? — ҡыйыуһыҙ һораны Бәләкәй шаһзат.

— Повелеваю: сядь! — отвечал король и величественно подобрал одну полу своей горностаевой мантии.

— Бойорам: ултыр! — яуапланы батша һәм бөйөклөк менән аҫ тиреһенән булған япмаһының салғауын йыйып алды.

Но Маленький принц недоумевал. Планетка такая крохотная. Чем же правит этот король?

Тик Бәләкәй шаһзат аптырашта ҡалды. Ҡауҡаб шул тиклем бәләкәй. Нимә менән идара итә икән был батша?

— Ваше величество, — начал он, — могу ли я вас спросить…

— Ғали йәнәптәре, — тип башланы ул, — мин һеҙҙән һорай аламмы…

— Повелеваю: спрашивай! — поспешно сказал король.

— Бойорам: һора! — ашығып әйтте батша.

— Ваше величество… чем вы правите?

— Ғали йәнәптәре… һеҙ нимә менән идара итәһегеҙ?

— Всем, — просто ответил король.

— Бар нәмә менән дә, — ябай яуап бирҙе батша.

— Всем?

— Бар нәмә менән дә?

Король повёл рукою, скромно указывая на свою планету, а также и на другие планеты, и на звёзды.

Батша ҡулын йөрөтөп тыйнаҡ ҡына үҙ ҡауҡабына, һуңынан башҡа ҡауҡабтарға һәм йондоҙҙарға күрһәтте.

— И всем этим вы правите? — переспросил Маленький принц.

— Һәм һеҙ барыһына ла баш булаһығыҙ? — тип ҡабаттан һораны Бәләкәй шаһзат.

— Да, — отвечал король.

— Эйе, — яуапланы батша.

Ибо он был поистине полновластный монарх и не знал никаких пределов и ограничений.

Ул ысынында ла тулы хакимиәтле батша булғас, бер ниндәй ҡырҙарҙы һәм сиктәрҙе белмәй ине.

— И звёзды вам повинуются? — спросил Маленький принц.

— Һәм йондоҙҙар һеҙгә бойһонамы? — тип һораны Бәләкәй шаһзат.

— Ну конечно, — отвечал король. — Звёзды повинуются мгновенно. Я не терплю непослушания.

— Һуң әлбиттә, — яуапланы батша. — Йондоҙҙар шунда уҡ бойһона. Тыңламаусанлыҡты мин түҙмәйем.

Маленький принц был восхищён. Вот бы ему такое могущество! Он бы тогда любовался закатом солнца не сорок четыре раза в день, а семьдесят два, а то и сто, и двести раз, и при этом ему даже не приходилось бы передвигать стул с места на место!

Бәләкәй шаһзат хайран ҡалған ине. Бына уға шундай ҡеүәт көс булһа! Ул ҡояш байыуы менән көнөнә ҡырҡ дүрт тапҡыр түгел, ә етмеш ике тапҡыр һоҡланыр ине, ә бәлки йөҙ, йә ике йөҙ тапҡыр, һәм уға ултырғысын да урындан урынға күсереп йөрөргә кәрәкмәҫ ине!

Тут он снова загрустил, вспоминая свою покинутую планету, и набравшись храбрости, попросил короля:

Бында ул ҡабат, үҙенең ҡалдырып киткән ҡауҡабын иҫкә алып, моңһоуланып китте, һәм ҡыйыулығын йыйып батшаға үтенде:

— Мне хотелось бы поглядеть на заход солнца… Пожалуйста, сделайте милость, повелите солнцу закатиться…

— Мин ҡояш байығанын күрергә теләр инем… Зинһар, рәхимлек күрһәтеп, ҡояшҡа батырға бойороғоҙ…