Бәләкәй шаһзат / Маленький принц — w językach baszkirskim i rosyjskim. Strona 6

Baszkirsko-rosyjska dwujęzyczna książka

Антуан де Сент-Экзюпери

Бәләкәй шаһзат

Антуан де Сент-Экзюпери

Маленький принц

— Янартау һүнгәнме юҡмы, быныһы беҙҙең, географтар, өсөн, әһәмиткә эйә түгел, — тине географ. — Шуныһы мөһим: тау. Ул үҙгәрмәй.

— Потух вулкан или действует, это для нас, географов, не имеет значения, — сказал географ. — Важно одно: гора. Она не меняется.

— Ә нимә ул «ваҡытлыса»? — тип һораны, бер һорау биреп яуап алмайынса тынысланмаған, Бәләкәй шаһзат.

— А что такое «эфемерный»? — спросил Маленький принц, который, раз задав вопрос, не успокаивался, пока не получал ответа.

— Тимәк: тиҙҙән юҡҡа сығырға тейешле нәмә.

— Это значит: тот, что должен скоро исчезнуть.

— Минең сәскәм дә тиҙҙән юҡҡа сығырға тейешме?

— И мой цветок должен скоро исчезнуть?

— Әлбиттә.

— Разумеется.

«Минең матурлығым һәм һөйөнөсөм мәңгелек түгел, — тине үҙенә Бәләкәй шаһзат, — һәм ул донъянан һаҡлана алмай, ни бары тик дүрт энәһе генә бар. Ә мин уны ташлап киттем, һәм ул минең ҡауҡбымда япа-яңғыҙы ҡалды!»

«Моя краса и радость недолговечна, — сказал себе Маленький принц, — и ей нечем защищаться от мира, у неё только и есть что четыре шипа. А я бросил её, и она осталась на моей планете совсем одна!»

Тәүге тапҡыр ул ҡалдырып киткән сәскәһе тураһында үкенде. Тик шул уҡ мәлдә уның ҡыйыулығы кире ҡайтты.

Это впервые он пожалел о покинутом цветке. Но тут же мужество вернулось к нему.

— Ҡайҙа юл тоторға кәңәш итер инегеҙ? — тип һораны ул географтан.

— Куда вы посоветуете мне отправиться? — спросил он географа.

— Ер ҡауҡабына барып сыҡ, — яуапланы географ. — Ул яҡшы яҡтан билдәле…

— Посети планету Земля, — отвечал географ. — У неё неплохая репутация…

Һәм Бәләкәй шаһзат юлға сыҡты, тик уйҙары уның ҡалдырып киткән сәскәһе хаҡында ине.

И Маленький принц пустился в путь, но мысли его были о покинутом цветке.

XVI

ГЛАВА XVI

Шулай итеп, ул күргән етенсе ҡауҡаб, Ер ине.

Итак, седьмая планета, которую он посетил, была Земля.

Ер — ябай ҡауҡаб түгел! Унда йөҙ ҙә ун батша (шул иҫәптән, әлбиттә, негрҙарҙыҡылар ҙа), ете мең географ, туғыҙйөҙ мең эшҡыуар, ете миллион ярым эскесе, өс йөҙ мең шөһрәт һөйөүсе, һәм ике миллиардҡа яҡын өлкәндәр иҫәпләнә ине.

Земля — планета не простая! На ней насчитывается сто одиннадцать королей (в том числе, конечно, и негритянских), семь тысяч географов, девятьсот тысяч дельцов, семь с половиной миллионов пьяниц, триста одиннадцать миллионов честолюбцев, итого около двух миллиардов взрослых.

Ерҙең ни тиклем ҙур булыуы хаҡында һеҙгә төшөнсә бирер өсөн, электр утын уйлап сығарғансыға тиклем, барлыҡ алты ҡитғала дүрт йөҙ ҙә алтмыш ике мең биш йөҙ ун бер кешенән торған яҡтыртыусылар сафтарын тоторға кәрәк булғанлығын ғына әйтә алам.

Чтобы дать вам понятие о том, как велика Земля, скажу лишь, что, пока не изобрели электричество, на всех шести континентах приходилось держать целую армию фонарщиков — четыреста шестьдесят две тысячи пятьсот одиннадцать человек.

Ситтән ҡарағанда был зиннәтле күренеш ине. Был сафтарҙың хәрәкәттәре төҙгә ҡатҡан ритмға бойһона ине, тап балетта кеүек.

Если поглядеть со стороны, это было великолепное зрелище. Движения этой армии подчинялись точнейшему ритму, совсем как в балете.

Беренселәрҙән булып Яңы Зеландия һәм Австралия яҡтыртыусылары сыға ине. Үҙ уттарын тоҡандырып, улар йоҡларға киткәндәр. Уларҙан һуң Ҡытай яҡтыртыусыларының сираты килеп етә ине. Бейеүҙәрен башҡарып улар ҙа шарашау артына боҫҡандар.

Первыми выступали фонарщики Новой Зеландии и Австралии. Засветив свои огни, они отправлялись спать. За ними наступал черёд фонарщиков Китая. Исполнив свой танец, они тоже скрывались за кулисами.

Һуңынан Рәсәй һәм Һиндостан яҡтыртыусыларының мәле еткән булған. Аҙаҡтан — Африкала һәм Европала. Һуңынан Көнъяҡ Америкала, артабан Төнъяҡ Америкала.

Потом приходил черёд фонарщиков в России и в Индии. Потом — в Африке и Европе. Затем в Южной Америке, затем в Северной Америке.

Һәм бер ҡасан улар яңлышмаған, бер кем дә сәхнәгә ваҡытһыҙ сыҡмаған. Эйе, был таң ҡалдырырлыҡ ине.

И никогда они не ошибались, никто не выходил на сцену не вовремя. Да, это было блистательно.

Тик, Төнъяҡ ҡотопта берҙән бер яҡтыртҡысты тоҡандыра торған яҡтыртыусыға, һәм уның Көнъяҡ ҡотоптағы иптәшенә, — был икәүгә йәшәү еңел һәм вайымһыҙ ине: уларға эштәрен йылына ике тапҡыр ғына үтәргә кәрәк ине.

Только тому фонарщику, что должен был зажигать единственный фонарь на северном полюсе, да его собрату на южном полюсе, — только этим двоим жилось легко и беззаботно: им приходилось заниматься своим делом всего два раза в год.

ХVII

ГЛАВА ХVII

Бигерәк йор һүҙ әйтергә теләгән мәлдә, ҡайһы саҡта ирекһеҙҙән алдаштырып та ҡуяһың. Яҡтыртыусылар тураһында һөйләгәндә, мин хәҡиҡәткә бер ҡат ҡаршы барҙым. Беҙҙең ҡауҡаб тураһында белмәгәндәрҙең, уның турала ялған төшөнсә барлыҡҡа килеүенән ҡурҡам. Кешеләр Ерҙә әллә ни күп урын биләмәй.

Когда очень хочешь сострить, иной раз поневоле приврёшь. Рассказывая о фонарщиках, я несколько погрешил против истины. Боюсь, что у тех, кто не знает нашей планеты, сложится о ней ложное представление. Люди занимают на Земле не так уж много места.

Әгәр ҙә уның ике миллиард йәшәүсеһе йыйылышып, митингыла кеүек, бер өйөргә тупланһа, уларҙың барыһы ла бер мәшәҡәтһеҙ оҙонлоғо һәм киңлеге егерме саҡрым булған аралыҡҡа һыйырҙар ине. Бар инсаниятты Тымыҡ дарьяның иң бәләкәй утрауында иңгә иң терәп ҡуйғанда ла була.

Если бы два миллиарда её жителей сошлись и стали сплошной толпой, как на митинге, все они без труда уместились бы на пространстве размером двадцать миль в длину и двадцать в ширину. Всё человечество можно бы составить плечом к плечу на самом маленьком островке в Тихом океане.

Өлкәндәр һеҙгә, әлбиттә, ышанмаясаҡ. Улар бик күп урын биләй тип уйлаған булалар. Улар үҙҙәренә бөйөк булып күренәләр, баобабтар кеүек. Ә һеҙ уларға дөрөҫ иҫәп эшләргә кәңәш итегеҙ. Уларға был оҡшаясаҡ, улар бит һандарҙы үлеп яраталар. Ә үҙегеҙ был иҫәп-хисапҡа ваҡыт сарыф итмәгеҙ. Һеҙгә бының кәрәге юҡ. Һеҙ унһыҙ ҙа миңә ышанаһығыҙ.

Взрослые вам, конечно, не поверят. Они воображают, что занимают очень много места. Они кажутся сами себе величественными, как баобабы. А вы посоветуйте им сделать точный расчёт. Им это понравится, они ведь обожают цифры. Вы же не тратьте время на эту арифметику. Это ни к чему. Вы и без того мне верите.

Шулай итеп, ергә килеп эләккәс, Бәләкәй шаһзат бер тере йән күрмәне һәм бик аптыраны. Ул хатта яңлышып, ниндәйҙер икенсе ҡауҡабҡа осоп килгән, тип уйлап ҡуйҙы. Тик ошо мәлдә ҡомда ай нуры төҫөндәге йөҙөк ҡыбырланы.

Итак, попав на землю, Маленький принц не увидел ни души и очень удивился. Он подумал даже, что залетел по ошибке на какую-то другую планету. Но тут в песке шевельнулось колечко цвета лунного луча.

— Хәйерле кис, — тине Бәләкәй шаһзат ул-был хәлгә.

— Добрый вечер, — сказал на всякий случай Маленький принц.

— Хәйерле кис, — яуапланы йылан.

— Добрый вечер, — ответила змея.

— Мин ниндәй ҡауҡабҡа килеп эләктем ул?

— На какую это планету я попал?

— Ергә, — тине йылан. — Африкаға.

— На Землю, — сказала змея. — В Африку.

— Бына нисек. Ә һуң Ерҙә кешеләр юҡмы ни?

— Вот как. А разве на Земле нет людей?

— Был сүллек. Сүллектәрҙә берәү ҙә йәшәмәй. Әммә Ер ҙур.

— Это пустыня. В пустынях никто не живёт. Но Земля большая.

Бәләкәй шаһзат ташҡа ултырҙы ла күҙҙәрен күккә ҡалҡытты.

Маленький принц сел на камень и поднял глаза к небу.

— Йондоҙҙарҙың ниңә яҡтыртҡанын белергә теләр инем, — әйтте ул уйсан ғына. — Моғайын, ҡасан да һәр кем үҙенекен ҡабат тапһын өсөн. Ҡара, бына минең ҡауҡабым — тап беҙҙән өҫтә генә… Тик уға шул тиклем йыраҡ!

— Хотел бы я знать, зачем звёзды светятся, — задумчиво сказал он. — Наверно, затем, чтобы рано или поздно каждый мог вновь отыскать свою. Смотри, вот моя планета — как раз прямо над нами… Но как до неё далеко!

— Матур ҡауҡаб, — тине йылан. — Ә һин бында, Ерҙә, ни эшләйәсәкһең?

— Красивая планета, — сказала змея. — А что ты будешь делать здесь, на Земле?

— Мин үҙемедең сәскәм менән талаштым, — асып әйтте Бәләкәй шаһзат.

— Я поссорился со своим цветком, — признался Маленький принц.

— Ә, бына нимә икән…

— А, вот оно что…

Һәм икеһе лә тымды.

И оба умолкли.

— Ә кешеләр ҡайҙа һуң? — ниһайәт һүҙ ҡушты Бәләкәй шаһзат. — Сүллектә шулай ҙа яңғыҙлы…

— А где же люди? — вновь заговорил наконец Маленький принц. — В пустыне всё-таки одиноко…

— Кешеләр араһында ла яңғыҙлы, — билдәләне йылан.

— Среди людей тоже одиноко, — заметила змея.


Маленький принц внимательно посмотрел на неё.

— Сәйер зат һин, — тине ул. — Бармаҡтан да ҡалын түгел…

— Странное ты существо, — сказал он. — Не толще пальца…

— Ә ҡеүәтем миндә батша бармағына ҡарағанда күберәк, — ҡаршы килде йылан.

— Но могущества у меня больше, чем в пальце короля, — возразила змея.

Бәләкәй шаһзат йылмайҙы:

Маленький принц улыбнулся:

— Шул тиклем ҡеүәтлеһеңме инде һин? Һинең хатта боттарың да юҡ. Һин сәйәхәт итә лә алмайһың…

— Ну, разве ты уж такая могущественная? У тебя даже лап нет. Ты и путешествовать не можешь…

— Мин һине теләһә ниндәй караптан да йырағыраҡ илтә алам, — тине йылан.

— Я могу унести тебя дальше, чем любой корабль, — сказала змея.

Һәм алтын беләҙектәй Бәләкәй шаһзаттың шайтанашығы тирәләй уралды.

И обвилась вокруг щиколотки Маленького принца, словно золотой браслет.

— Мин ҡағылған һәр кемде, кире сыҡҡан еренә ҡайтарам, — тине ул. — Әммә һин сафһың һәм йондоҙҙан килгәнһең…

— Всякого, кого я коснусь, я возвращаю земле, из которой он вышел, — сказала она. — Но ты чист и явился со звезды…

Бәләкәй шаһзат яуап ҡайтарманы.

Маленький принц не ответил.

— Миңә һине йәл, — дауам итте йылан. — Һин шул тиклем көсһөҙ был, гранит кеүек ҡаты, Ерҙә. Үҙеңдең ташлап киткән ҡауҡабың тураһында әсенеп үкенгән көнөңдә мин һиңә ярҙам итә алырмын. Мин…

— Мне жаль тебя, — продолжала змея. — Ты так слаб на этой Земле, жёсткой, как гранит. В тот день, когда ты горько пожалеешь о своей покинутой планете, я сумею тебе помочь. Я могу…

— Мин яҡшы аңланым, — тине Бәләкәй шаһзат. — Тик ниңә һин һәр ваҡыт йомаҡтар менән һөйләйһең?

— Я прекрасно понял, — сказал Маленький принц. — Но почему ты всё время говоришь загадками?

— Мин бар йомаҡтарҙы сисәм, — тине йылан.

— Я решаю все загадки, — сказала змея.

Һәм икеһе лә тымды.

И оба умолкли.

XVIII

ГЛАВА XVIII

Бәләкәй шаһзат сүллекте арҡыры киҫеп үтте тик бер кемде лә осратманы. Бөтә ваҡыт эсендә уға тик бер сәскә осраны — бәләкәй, килбәтһеҙ өс тажлы сәскә…

Маленький принц пересёк пустыню и никого не встретил. За всё время ему попался только один цветок — крохотный, невзрачный цветок о трёх лепестках…

— Һаумы, — тине Бәләкәй шаһзат.

— Здравствуй, — сказал Маленький принц.

— Һаумы, — яуапланы сәскә.

— Здравствуй, — отвечал цветок.

— Ә кешеләр ҡайҙа? — итәғәтле һораны Бәләкәй шаһзат.

— А где люди? — вежливо спросил Маленький принц.

Гөл бер тапҡыр, эргәһенән ҡарауан үткәнен күргәне булды.

Цветок видел однажды, как мимо шёл караван.

— Кешеләр? Ә, эйе… Улар бары ни алты әллә ете шикелле. Мин уларҙы күп йылдар элек күрҙем. Тик ҡайҙа уларҙы эҙләргә — билдәһеҙ. Уларҙы ел йөрөтә. Уларҙың тамырҙары юҡ — был бик уңайһыҙ.

— Люди? Ах да… Их всего-то, кажется, шесть или семь. Я видел их много лет назад. Но где их искать — неизвестно. Их носит ветром. У них нет корней, это очень неудобно.

— Хуш, — тине Бәләкәй шаһзат.

— Прощай, — сказал Маленький принц.

— Хуш, — тине сәскә.

— Прощай, — сказал цветок.

XIX

ГЛАВА XIX

Бәләкәй шаһзат бейек тау башына менде. Быға тиклем ул бер ҡасан да, үҙенең тубығынан бейек булмаған өс янартауынан башҡа, тауҙар күргәне юҡ ине. Һүнгән янартау уға ултырғыс булып хеҙмәт итә ине. Ә хәҙер ул уйлап ҡуйҙы: «Бындай бейек тауҙан мин бер ыңғайы бар ҡауҡабты һәм булған кешеләрҙе күрәсәкмен». Әммә тик, энәләр кеүек, осло һәм нәҙек ҡаяларҙы ғына күрҙе.

Маленький принц поднялся на высокую гору. Прежде он никогда не видал гор, кроме своих трёх вулканов, которые были ему по колено. Потухший вулкан служил ему табуретом. И теперь он подумал: «С такой высокой горы я сразу увижу всю эту планету и всех людей». Но увидел только скалы, острые и тонкие, как иглы.

— Хәйерле көн, — тине ул ул-был хәлгә.

— Добрый день, — сказал он на всякий случай.

— Хәйерле көн… көн… көн… — яуапланы шаңдау.

— Добрый день… день… день… — откликнулось эхо.

— Кем һеҙ? — тип һораны Бәләкәй шаһзат.

— Кто вы? — спросил Маленький принц.

— Кем һеҙ… кем һеҙ… кем һеҙ… — яуапланы шаңдау.

— Кто вы… кто вы… кто вы… — откликнулось эхо.

— Дуҫ булайыҡ, мин бөтөнләй яңғыҙ, — тине ул.

— Будем друзьями, я совсем один, — сказал он.

— Яңғыҙ… яңғыҙ… яңғыҙ… — яуапланы шаңдау.

— Один… один… один… — откликнулось эхо.

«Ниндәй сәйер ҡауҡаб! — уйланы Бәләкәй шаһзат. — Бөтөнләй ҡоро, тулыһынса энәләрҙән тора һәм тоҙло.

«Какая странная планета! — подумал Маленький принц. — Совсем сухая, вся в иглах и солёная.

Һәм кешеләргә мөйрәнеш етешмәй. Уларға ни әйтәһең, шуны ғына ҡабатлайҙар… Өйҙә минең сәскәм бар ине, матурлығым һәм һөйөнөсөм, һәм ул гел беренсе булып һүҙ ҡуша ине».

И у людей не хватает воображения. Они только повторяют то, что им скажешь… Дома у меня был цветок, моя краса и радость, и он всегда заговаривал первым».

ХX

ГЛАВА ХX

Оҙаҡ ҡына ҡомдар, ҡаялар һәм ҡарҙар аша атланы Бәләкәй шаһзат, һәм, ниһайәт, юлға сыҡты. Ә бөтә юлдар кешеләргә илтә.

Долго шёл Маленький принц через пески, скалы и снега и, наконец, набрёл на дорогу. А все дороги ведут к людям.

— Хәйерле көн, — тине ул.

— Добрый день, — сказал он.

Уның алдында розаларға тулған баҡса ине.

Перед ним был сад, полный роз.

— Хәйерле көн, — яаупланы розалар.

— Добрый день, — отозвались розы.

Һәм Бәләкәй шаһзат уларҙың барыһы ла уның сәскәһенә оҡшағанлығын күреп ҡалды.

И Маленький принц увидел, что все они похожи на его цветок.

— Кем һеҙ? — һораны ул, ғәжәпләнеп.

— Кто вы? — спросил он, поражённый.

— Беҙ — розалар, — яуапланы розалар.

— Мы — розы, — отвечали розы.

— Бына нисек… — әйтеп ҡалды Бәләкәй шаһзат.

— Вот как… — промолвил Маленький принц.

Һәм үҙен бик-бик бәхетһеҙ тойҙо. Уның һылыуҡайы уҙенә оҡшаш бар ғаләмдә берәү ҙә юҡ тип әйтә ине. Һәм бына уның алдында бер баҡса эсендә нәҡ шундай уҡ биш мең сәскә!

И почувствовал себя очень-очень несчастным. Его красавица говорила ему, что подобных ей нет во всей вселенной. И вот перед ним пять тысяч точно таких же цветов в одном только саду!

«Быларҙы күрһә, ҡайһылай асыуланыр ине ул! — уйланы Бәләкәй шаһзат. — Ул үтә ныҡ йүткереп, үлеп барғандай булыр ине, көлкөлө булып күренмәҫ өсөн генә. Ә миңә уны, ауырыуҙың артынан кеүек, ҡарап йөрөргә тура килер ине, юғиһә ул бит ысынында ла үлер ине, мине лә ҡуша кәмһетер өсөн генә…»

«Как бы она рассердилась, если бы увидела их! — подумал Маленький принц. — Она бы ужасно раскашлялась и сделала вид, что умирает, лишь бы не показаться смешной. А мне пришлось бы ходить за ней, как за больной, ведь иначе она и вправду бы умерла, лишь бы унизить и меня тоже…»

Ә аҙаҡ ул уйлап ҡуйҙы: «Ә мин эй уйлап килештергән булам, донъяла, башҡа бер кемедә лә һәм бер ерҙә лә булмаған, берҙән бер сәскә эйәһемен тип, ә был иң ябай роза булған. Бары булған нәмәм шул ябай роза сәскәһе һәм тубығымдан булған өс янартау, уларҙың да береһе һүнгән, бәлки, мәңгегә… бынан һуң ниндәй шаһзат булайым мин… »

А потом он подумал: «Я-то воображал, что владею единственным в мире цветком, какого больше ни у кого и нигде нет, а это была самая обыкновенная роза. Только всего у меня и было что простая роза да три вулкана ростом мне по колено, и то один из них потух и, может быть, навсегда… какой же я после этого принц…»

Ул үләнгә ятты ла илап ебәрҙе.

Он лёг в траву и заплакал.

XXI

ГЛАВА XXI

Ошо мәлдә Төлкө килеп сыҡты ла инде.

Вот тут-то и появился Лис.

— Һаумы, — тине Төлкө.

— Здравствуй, — сказал он.

— Һаумы, — итәғәтле яуап бирҙе Бәләкәй шаһзат һәм әйләнеп ҡараны, ләкин бер кемде лә күрмәне.

— Здравствуй, — вежливо ответил Маленький принц и оглянулся, но никого не увидел.

— Мин бында, — ишетелде тауыш. — Алмағас аҫтында…

— Я здесь, — послышался голос. — Под яблоней…

— Һин кем? — һораны Бәләкәй шаһзат. — Ҡайһылай һин матурһың!

— Кто ты? — спросил Маленький принц. — Какой ты красивый!

— Мин — Төлкө, — тине Төлкө.

— Я — Лис, — сказал Лис.

— Минең менән уйна әле, — һораны Бәләкәй шаһзат. — Миңә шул тиклем күңелһеҙ…

— Поиграй со мной, — попросил Маленький принц. — Мне так грустно…

— Мин һинең менән уйнай алмайым, — тине Төлкө, — мин ҡулға өйрәтелмәгәнмен.

— Не могу я с тобой играть, — сказал Лис. — Я не приручён.

— Уй, ғәфү ит, — тине Бәлкәй шаһзат.

— Ах, извини, — сказал Маленький принц.