പരിഭാഷ: വി. രവികുമാർ.

ԼԵՈՆ ՎԵՐՏԻՆ

ലിേയാൺ െവർത്തിനു്

Խնդրում եմ, երեխաները ինձ ներեն այս գիրքը մեծահասակ մարդու ձոնելու համար: Պետք է արդարանամ՝ այդ մեծահասակ մարդը իմ ամենալավ բարեկամն է: Բացի դա, նա աշխարհում ամեն բան հասկանում է, նույնիսկ մանկական գրքերը: Եվ վերջապես, նա ապրում է Ֆրանսիա յում, իսկ այնտեղ հիմա սով է ու սառնամանիք: Եվ նա մխիթարության մեծ կարիք է զգում:

മുതിർെന്നാരാൾക്കാണു് ഈ പുസ്തകം സമർപ്പിക്കുന്ന തു് എന്നതിൽ ഞാൻ കുട്ടികേളാടു് മാപ്പു േചാദിക്കെട്ട. പേക്ഷ, അതിെനനിക്കു കാരണമുണ്ടു്: ഈ േലാകത്തു് എനിക്കുള്ള ഏറ്റവും നല്ല േസ്നഹിതനാണയാൾ. മെറ്റാരു കാരണമുണ്ടു്: ഈ മുതിർന്നയാൾക്കു് എല്ലാം മനസ്സിലാ കും, കുട്ടികൾക്കുള്ള പുസ്തകങ്ങൾ േപാലും. മൂന്നാമെതാരു കാരണം കൂടിയുണ്ടു്: ഫ്രാൻസിെലവിെടേയാ വിശപ്പും തണുപ്പും സഹിച്ചു കഴിയുകയാണയാൾ. അയാൾെക്കാ രാശ്വാസം കിട്ടണം.

Եթե այս ամենը ինձ չի արդարացնում, ապա ես այս գիրքը կնվիրեմ այն տղային, որին մի ժամանակ նման է եղել իմ մեծահասակ ընկերը: Չէ՞ որ բոլոր մեծահասակները առաջ երեխա են եղել, միայն թե նրանցից քչերն են այդ բանը հիշում: Այսպես ուրեմն, ես ուղղում եմ մտցնում իմ ձոնի մեջ՝

ഈ കാരണങ്ങെളാന്നും േപാെര ന്നാെണങ്കിൽ ഈ മുതിർന്നയാളിെന്റ കുട്ടിക്കാലത്തിനു ഞാൻ ഇതു സമർപ്പിക്കുന്നു. എല്ലാ മുതിർന്നവരും ഒരി ക്കൽ കുട്ടികളായിരുന്നു. (ചിലർേക്ക അേതാർമ്മയുള്ളു െവങ്കിേല്പാലും.) അതിനാൽ ഞാൻ ഈ സമർപ്പണം ഇങ്ങെനെയാന്നു േഭദെപ്പടുത്തെട്ട:

ԼԵՈՆ ՎԵՐՏԻՆ, երբ նա փոքրիկ տղա էր

കുട്ടിയായിരുന്നേപ്പാഴെത്ത ലിേയാൺ െവർത്തിനു്

I

ഒന്നു്

Երբ ես վեց տարեկան էի, «Ճշմարտացի պատմություններ» խորագրով մի գրքում, ուր պատմվում էր կուսական անտառների մասին, մի զարմանալի նկար տեսա: Նկարում հսկայական վիշապօձը մի գիշատիչ գազան էր կուլ տալիս: Ահա թե ինչպիսին էր այդ նկարը:

അെന്നാരിക്കൽ, എനിക്കാറു വയസ്സുള്ളേപ്പാൾ, കന്യാവ നങ്ങെളക്കുറിച്ചു പ്രതിപാദിക്കുന്ന ‘പ്രകൃതിയിെല വാസ്ത വകഥകൾ’ എെന്നാരു പുസ്തകം ഞാൻ വായിക്കാനിട യായി; ഗംഭീരമായ ഒരു ചിത്രം ഞാനതിൽ കണ്ടു. ഒരു െപരുമ്പാമ്പു് ഏേതാ ജന്തുവിെന വിഴുങ്ങുന്നതാണു് ചി ത്രകാരൻ വരച്ചുവച്ചിരിക്കുന്നതു്. അതിെന്റ ഒരു േകാപ്പി ഇവിെട കാണാം.

Գրքում ասվում էր. «Վիշապօձը իր զոհին կուլ է տալիս առանց ծամելու, ողջ-ողջ: Դրանից հետո նա այլևս չի կարողանում շարժվել և կես տարի անընդհատ քնում է՝ մինչև որ մարսում է կերածը»:

പുസ്തകത്തിൽ അതിെനക്കുറിച്ചുള്ള വിശദീകരണം ഇങ്ങ െനയായിരുന്നു: “െപരുമ്പാമ്പുകൾ ഇരെയ അകത്താ ക്കുന്നതു് ചവച്ചരച്ചിട്ടല്ല, അപ്പാെട വിഴുങ്ങിയിട്ടാണു്. അതി നു േശഷം അവയ്ക്കു് അനങ്ങാൻ പറ്റാെതയാകുന്നു; ദഹന ത്തിനു േവണ്ട ആറു മാസം അവ ഉറക്കത്തിലായിരിക്കും.”

Ես շատ խորհեցի ջունգլիների արկածներով լի կյանքի մասին և գունավոր մատիտներով նկարեցի իմ առաջին ստեղծագործությունը: Դա իմ № 1 նկարն էր: Ահա թե ինչպես էի նկարել:

വനത്തിനുള്ളിൽ എെന്താെക്ക അത്ഭുതങ്ങളാണു നട ക്കുന്നെതന്നു് ഞാനന്നു കാര്യമായിട്ടിരുന്നാേലാചിച്ചു. തെന്നയുമല്ല, ഒരു ചായെപ്പൻസിലുമായി കുേറ േനരം പണിെയടുത്തതിൽ പിെന്ന ജീവിതത്തിൽ ആദ്യമായി ഒരു ചിത്രം വരയ്ക്കുന്നതിൽ ഞാൻ വിജയം കാണുകയും െചയ്തു. എെന്റ ചിത്രം നമ്പർ ഒന്നു്. അതു് ഏകേദശം ഇതുേപാലിരുന്നു:

Ես իմ առաջին ստեղծագործությունը ցույց տվեցի մեծահասակներին և հարցրի՝ սարսափելի չէ արդյոք:

ഞാൻ എെന്റ മാസ്റ്റർപീസ് മുതിർന്നവെര കാണിച്ചുെകാ ടുത്തു; അതു കണ്ടിട്ടു് അവർക്കു േപടിയാവുന്നിേല്ല എന്നു ഞാൻ േചാദിച്ചു.

— Մի՞թե գլխարկը սարսափելի է,— առարկեցին նրանք:

അവരുെട മറുപടി പേക്ഷ, ഇങ്ങെനയായിരുന്നു: “േപടി ക്കാേനാ? െതാപ്പി കണ്ടാൽ ആരു േപടിക്കാൻ?”

Իսկ դա ամենևին էլ գլխարկ չէր, այլ մի վիշապօձ, որը փիղ էր կուլ տվել: Ստիպված վիշապօձը նկարեցի ներսի կողմից, որպեսզի մեծահասակներին հասկանալի լինի: Ախր նրանց ամեն բան պետք է բացատրել: Ահա իմ № 2 նկարը:

ഞാൻ വരച്ചതു് െതാപ്പിയുെട പടെമാന്നുമായിരുന്നില്ല. ഒരു െപരുമ്പാമ്പു് ആനെയ വിഴുങ്ങുന്നതിെന്റ ചിത്രമാണ തു്. പേക്ഷ, മുതിർന്നവർക്കു് കാര്യം പിടി കിട്ടിയിട്ടിെല്ലന്നു വന്നതിനാൽ ഞാൻ രണ്ടാമെതാന്നു വരച്ചു: ഒരു െപരു മ്പാമ്പിെന്റ ഉൾവശമാണു ഞാൻ വരച്ചതു്; മുതിർന്നവർ വ്യക്തമായി കണ്ടുെകാള്ളെട്ട. വിശദമാക്കിെക്കാടുത്താ ലല്ലാെത അവർക്കു കാര്യങ്ങൾ മനസ്സിലാവുക എന്നതി ല്ല. എെന്റ ചിത്രം നമ്പർ രണ്ടു് ഇങ്ങെനയിരുന്നു:

Մեծահասակներն ինձ խորհուրդ տվեցին օձ չնկարել ոչ դրսի և ոչ էլ ներսի կողմից, այլ հետաքրքրվել աշխարհագրությամբ, պատմությամբ, թվաբանությամբ և ուղղագրությամբ: Ահա թե ինչպես պատահեց, որ ես վեց տարեկան հասակում հրաժարվեցի նկարչի փայլուն ապագայից:

ഇത്തവണ മുതിർന്നവരുെട പ്രതികരണം ഒരുപേദശ മായിരുന്നു: ഞാൻ ഈ െപരുമ്പാമ്പിെന്റ അകവും പു റവും വരയ്ക്കെലാെക്ക മാറ്റിവച്ചിട്ടു് േപായി ഭൂമിശാസ്ത്രവും ചരിത്രവും കണക്കും വ്യാകരണവും പഠിക്കുന്നതിൽ ശ്ര ദ്ധിക്കുക. അങ്ങെനയാണു് ഭാവിവാഗ്ദാനമാേകണ്ടിയി രുന്ന ഒരു ചിത്രകാരൻ ആറാമെത്ത വയസ്സിൽ മരണ െപ്പടുന്നതു്.

№ 1 և № 2 նկարներով անհաջողության մատնվելուց հետո ես իմ նկատմամբ կորցրեցի հավատս: Մեծահասակները իրենք երբեք և ոչինչ չեն հասկանում, իսկ երեխաների համար շատ է հոգնեցուցիչ, երբ ստիպված են լինում ամեն ինչ նրանց բացատրել ու գլուխները մտցնել:

ചിത്രം നമ്പർ ഒന്നും ചിത്രം നമ്പർ രണ്ടും പരാജയെപ്പട്ടതു് എെന്ന വല്ലാെത നിരാശെപ്പടുത്തിക്ക ളഞ്ഞു. മുതിർന്നവർക്കു് കാര്യങ്ങൾ തനിേയ മനസ്സിലാ വുക എന്നതില്ല. എന്തും എേപ്പാഴുമിങ്ങെന വിശദീകരിച്ചു െകാടുക്കണെമന്നു വന്നാൽ കുട്ടികെള അെതന്തു മാത്രം മടുപ്പിക്കില്ല!

Եվ այսպես, ես ստիպված էի ուրիշ մասնագիտություն ընտրել և սովորեցի ինքնաթիռ վարել: Ես ամբողջ աշխարհը գրեթե ման եմ եկել: Եվ, ճիշտ որ ասեմ, աշխարհագրությունն ինձ շատ պետք եկավ:

അങ്ങെനയാണു് ഞാൻ മെറ്റാരു െതാഴിൽ രംഗം തിര െഞ്ഞടുക്കുന്നതു്; അതായതു് ഞാൻ ഒരു ൈപലറ്റായി. േലാകത്തിെന്റ മിക്കവാറും എല്ലാ ഭാഗങ്ങൾക്കു േമൽ കൂ ടിയും ഞാൻ പറന്നിട്ടുണ്ടു്; ഇക്കാര്യത്തിൽ ഭൂമിശാസ്ത്രം കു േറെയാെക്ക സഹായിച്ചിട്ടുെണ്ടന്നു സമ്മതിക്കാൻ എനി ക്കു മടിയുമില്ല.

Առաջին իսկ հայացքից կարողանում էի Չինաստանն ու Արիզոնան տարբերել. երբ գիշերը շեղվում ես ճանապարհից, շատ կարևոր է այս իմանալը:

ൈചനെയ അരിേസാണയിൽ നിന്നു തി രിച്ചറിയാൻ ഒറ്റ േനാട്ടം െകാണ്ടു് എനിക്കു കഴിയുന്നുണ്ടു്. രാത്രിയിൽ വഴി മനസ്സിലാകാെത വരുേമ്പാൾ അത്തരം അറിവു് വിലേയറിയതുമാണു്.

Իմ կյանքում ես շատ եմ հանդիպել զանազան լուրջ մարդկանց: Մեծահասակների շրջանում ես շատ եմ ապրել: Ես նրանց բոլորովին մոտիկից եմ տեսել, բայց այդ բանն ինձ ամենևին էլ չի ստիպել, որ նրանց մասին ավելի լավ կարծիք ունենամ:

എെന്റ ഈ ജീവിതത്തി നിടയിൽ ഭാരിച്ച കാര്യങ്ങളുമായി നടക്കുന്ന ഒട്ടേനകം േപെര കണ്ടുമുട്ടാൻ എനിക്കിടവന്നിട്ടുണ്ടു്. മുതിർന്നവർ ക്കിടയിൽ എത്രേയാ കാലം ഞാൻ കഴിച്ചുകൂട്ടിയിരിക്കു ന്നു. അവെര െതാട്ടടുത്തു നിന്നു ഞാൻ പഠിച്ചിരിക്കുന്നു. എന്നിട്ടും പേക്ഷ, എനിക്കവെരക്കുറിച്ചുള്ള അഭിപ്രായ ത്തിൽ കാര്യമായ വ്യത്യാസെമാന്നും വരുേത്തണ്ടി വന്നി ട്ടിെല്ലന്നും പറയെട്ട.

Երբ հանդիպում էի որևէ մեծահասակի, որն ինձ մյուսներից ավելի հասկացող ու խելացի էր թվում, ես նրան ցույց էի տալիս իմ № 1 նկարը, որը միշտ մոտս էի պահում: Ես ուզում էի իմանալ, թե այդ մարդը իսկապես մի բան հասկանում է:

മനസ്സിനു െവളിവുള്ളതായി േതാന്നുന്ന ആെരെയങ്കിലും കണ്ടുമുട്ടാൻ ഇടയാെയന്നു വയ്ക്കുക; ഞാൻ അയാെള ഒരു പരീക്ഷണത്തിനു വിേധയനാക്കുന്നു. എേപ്പാഴും കൂെട െകാണ്ടുനടക്കുന്ന ചിത്രം നമ്പർ ഒന്നു് ഞാൻ അയാെള കാണിച്ചുെകാടുക്കുന്നു. അയാളുെട പ്രതികരണത്തിൽ നിന്നു് എനിക്കൂഹിക്കാം, കക്ഷി വിവരമുള്ളയാളാേണാ അല്ലേയാെയന്നു്.

Բայց բոլորն էլ ինձ պատասխանում էին. «Դա գլխարկ է»:

പേക്ഷ, ആരായിെട്ടന്താ, ആണാ കെട്ട, െപണ്ണാകെട്ട, അവർ പറയുന്നതിതായിരിക്കും:
“ഇെതാരു െതാപ്പി.”

Եվ ես այլևս նրանց մոտ չէի խոսում ոչ վիշապօձերի, ոչ ջունգլիների և ոչ էլ աստղերի մասին: Ես հարմարվում էի նրանց մտածողությանը: Ես նրանցհետ խոսում էի բրիջ և գոլֆ խաղալու մասին, քաղաքականության ու փողկապների մասին: Եվ մեծահասակները շատ գոհ էին մնում, որ ծանոթացել են ինձ նման առողջ դատողության տեր մարդու հետ:

ഞാൻ പിെന്ന ആ വ്യക്തിേയാടു് െപരുമ്പാമ്പിെനക്കു റിേച്ചാ കന്യാവനങ്ങെളക്കുറിേച്ചാ നക്ഷത്രങ്ങെളക്കുറി േച്ചാ ഒന്നും പറയാൻ നില്ക്കില്ല. അയാളുെട നിലവാരത്തി േലക്കു് ഞാൻ എെന്ന ഇറക്കിെക്കാണ്ടു വരും. എന്നിട്ടു് ഞാൻ അയാേളാടു് പാലെത്തക്കുറിച്ചും േഗാൾഫിെനക്കു റിച്ചും ൈടകെളക്കുറിച്ചും സംസാരിക്കും. ഇത്രയും വിവരമു ള്ള ഒരു മനുഷ്യെന പരിചയെപ്പട്ടതിൽ ആ മുതിർന്നവർ ക്കു ബഹുസേന്താഷവുമാവും.

II

രണ്ടു്

Այսպես ես ապրում էի մենության մեջ, և մեկը չկար, որ հետը սրտանց խոսեի: Եվ ահա վեց տարի առաջ հարկադրված վայրէջք կատարեցի Սահարայում:

ആേരാടും കാര്യമായിെട്ടാന്നും സംസാരിക്കാനില്ലാെത അങ്ങെന ഏകാന്തജീവിതവും നയിക്കുന്ന കാലത്താ ണു്, ആറു െകാല്ലം മുമ്പു് സഹാറാ മരുഭൂമിയിൽ വച്ചു് എെന്റ വിമാനം ഒരപകടത്തിൽ െപടുന്നതു്.

Ինքնաթիռիս շարժիչի մեջ ինչ-որ բան էր ջարդվել: Ինձ հետ ոչ մեխանիկ կար, ոչ ուղևոր, և ես որոշեցի ինքս ամեն ինչ սարքել, չնայած դա շատ դժվար գործ էր:

എഞ്ചിനു ള്ളിൽ എേന്താ ഒടിയുകേയാ മേറ്റാ െചയ്തിരിക്കുന്നു. കൂെട െമക്കാനിേക്കാ േവേറ യാത്രക്കാേരാ ഒന്നുമില്ലാത്തതി നാൽ ഞാൻ തെന്ന റിപ്പയറിനു തുനിഞ്ഞിറങ്ങി.

Ես պետք է կամ շարժիչը կարգի գցեի, կամ զոհ գնայի: Իմ ունեցած ջուրը հազիվ թե ինձ մի շաբաթ բավականացներ:

ൈക യിലുള്ള കുടിെവള്ളം ഒരാഴ്ചേത്തേക്ക തികയുകയുള്ളു എന്നതിനാൽ എനിക്കെതാരു ജീവന്മരണപ്രശ്നവുമാ യിരുന്നു.

Այսպես ուրեմն, ես առաջին գիշերը քնեցի անապատի ավազներին, ուր շուրջս՝ հազարավոր կիլոմետրերի վրա, ոչ մի բնակավայր չկար: Նավաբեկյալն անգամ իրեն այդքան միայնակ չէր զգա օվկիանոսում, որքան ես:

അങ്ങെന ഒന്നാമെത്ത രാത്രി മണൽപ്പരപ്പിൽ ഞാൻ ഉറങ്ങാൻ കിടന്നു; ഏെതങ്കിലും തരത്തിലുള്ള മനുഷ്യസാന്നിദ്ധ്യത്തിൽ നിന്നു് ഒരായിരം ൈമൽ അക െലയാണതു്. നടുക്കടലിൽ തകർന്ന കപ്പലിെന്റ മരെപ്പാ ളിയിൽ പിടിച്ചു െപാന്തിക്കിടക്കുന്ന നാവികേന്റതിെന ക്കാളും ഒറ്റെപ്പട്ട അവസ്ഥയിലാണു ഞാൻ.

Պատկերացրեք, թե որքան զարմացա, երբ լուսաբացին ինձ արթնացրեց ինչ-որ մեկի բարակ ձայնը:

വിചിത്രമായ ഒരു െകാച്ചു ശബ്ദം എെന്ന ഉറക്കത്തിൽ നിന്നുണർത്തി യേപ്പാൾ എനിക്കുണ്ടായ വിസ്മയം നിങ്ങൾക്കൂഹിക്കാമ േല്ലാ. ആ ശബ്ദം പറയുകയാണു്:

— Ինձ համար մի գառնուկ նկարիր, խնդրում եմ…

“എനിെക്കാരു…െചമ്മരിയാടിെന വരച്ചുതരുേമാ?”

— Ի՜նչ…

“എന്തു്!”

— Ինձ համար մի գառնուկ նկարիր…

“ഒരു െചമ്മരിയാടിെന വരച്ചുതരൂ!”

Ես այնպես վեր թռա, կարծես թե ամպրոպ էր ճայթել: Աչքերս տրորեցի: Նայեցի շուրջս ու տեսա մի տարօրինակ, փոքրիկ մարդուկ, որ կանգնել ու լրջորեն նայում էր ինձ:

ഇടിെവേട്ടറ്റ േപാെല ഞാൻ ചാടിെയഴുേന്നറ്റു. കണ്ണു കൾ ഞാൻ മുറുെക്ക അടച്ചുതുറന്നു. അതീവശ്രദ്ധേയാെട ഞാൻ ചുറ്റും േനാക്കി. ഞാൻ കണ്ടതു് എത്രയും അസാ ധാരണനായ ഒരു െകാച്ചു മനുഷ്യെനയാണു്; ഗൗരവം മു റ്റിയ മുഖേത്താെട എെന്ന നിരീക്ഷിച്ചുെകാണ്ടു നില്ക്കുകയാ ണയാൾ.

Ահա ամենալավ դիմանկարը, որ ես հետագայում կարողացա նկարել:

പില്ക്കാലത്തു് എനിക്കു കഴിയുന്ന വിധത്തിൽ ആ ചങ്ങാതിയുെട ഒരു ചിത്രം ഞാൻ ഓർമ്മയിൽ നിന്നു വരച്ചതു് നിങ്ങൾക്കിവിെട കാണാം.

Բայց իմ նկարում նա այդքան լավ չի ստացվել, ինչպես իրականում կար: Դրա համար ե՛ս չեմ մեղավորը: Երբ վեց տարեկան էի, մեծահասակներն ինձ համոզեցին, որ ինձանից նկարիչ դուրս չի գա, այդ պատճառով էլ դրսի ու ներսի կողմից նկարած վիշապօձերից բացի ես ուրիշ ոչ մի բան նկարել չսովորեցի:

യഥാർത്ഥരൂപത്തി െന്റ ഭംഗിേയാടു നീതി പുലർത്താൻ അതിനു കഴിഞ്ഞിട്ടി െല്ലന്നും ഞാൻ തുറന്നുപറയെട്ട. അതു പേക്ഷ, എെന്റ കുഴപ്പവുമല്ല. ആറു വയസ്സുള്ളേപ്പാഴ േല്ല മുതിർന്നവർ എെന്റ ചിത്രംവര നിരുത്സാഹെപ്പടുത്തി യതു്? അതു കാരണം െപരുമ്പാമ്പുകളുെട അകവും പുറ വും വരയ്ക്കാനല്ലാെത മെറ്റാന്നും ഞാൻ പഠിച്ചതുമില്ല.

Եվ այսպես, ես, աչքերս լայն բաց արած, նայում էի այդ անսովոր երևույթին: Չմոռանաք, որ ես մարդկային բնակավայրերից հազարավոր կիլոմետրեր հեռու էի գտնվում: Բացի դրանից, բոլորովին էլ չէր երևում, թե այդ պստիկ տղան մոլորվել է, մահու չափ հոգնած է ու վախեցած կամ քաղցից ու ծարավից մեռնում է:

െപാട്ടിവീണേപാെല പ്രത്യക്ഷമായ ആ രൂപെത്ത കൃഷ്ണ മണികൾ പുറത്തു ചാടുെമന്ന മട്ടിൽ തുറിച്ചുേനാക്കിെക്കാ ണ്ടു ഞാൻ നിന്നു. ഞാൻ നില്ക്കുന്നതു് മനുഷ്യസാന്നിദ്ധ്യ ത്തിൽ നിന്നു് ഒരായിരം ൈമൽ അകെലയുള്ള ഒരു മരു ഭൂമിയിലാെണന്നു് നിങ്ങേളാർക്കണം. എന്നിട്ടും പേക്ഷ, നമ്മുെട ഈ െകാച്ചുമനുഷ്യനാവെട്ട, മണല്ക്കൂനകൾക്കിട യിൽ വഴിെതറ്റിയലഞ്ഞതിെന്റ ഒരു ലക്ഷണവും കാണാ നില്ല; വിശേപ്പാ ദാഹേമാ ക്ഷീണേമാ േപടിേയാ െകാ ണ്ടു േബാധം െകടുന്ന മട്ടുമില്ല.

Նրա տեսքից հնարավոր չէր ասել, թե դա ամեն տեսակի մարդկային բնակավայրերից հեռու, անմարդաբնակ անապատում մոլորված մի երեխա է: Վերջապես ես խոսելու ընդունակությունս վերականգնեցի ու հարցրի.

മനുഷ്യവാസത്തിൽ നിന്നു് ഒരായിരം ൈമൽ അകെലക്കിടക്കുന്ന ഒരു മരുഭൂമിയിൽ െപട്ടുേപായ ഒരു മനുഷ്യക്കുട്ടിയുേടതായി യാെതാന്നും അവനിൽ കാണാനില്ല. ഒടുവിൽ, സംസാരേശഷി തിരി ച്ചുകിട്ടിെയന്നായേപ്പാൾ, ഞാൻ അവേനാടു േചാദിച്ചു:

— Բայց… Ի՞նչ ես անում դու այստեղ:

“അല്ല…താനിവിെട എന്തു െചയ്യുന്നു?”

Եվ նա նորից կամացուկ ու շատ լուրջ ասաց.

അതിനു മറുപടിയായി വളെര പ്രാധാന്യമുള്ള ഒരു കാ ര്യമാണെതന്ന േപാെല മുമ്പു പറഞ്ഞതു് സാവധാനം ആവർത്തിക്കുകയാണു് അവൻ െചയ്തതു്:

— Խնդրում եմ… գառնուկ նկարիր…

“എനിെക്കാരു െചമ്മരിയാടിെന്റ പടം വരച്ചുതരുേമാ?”

Այդ բոլորն այնքան խորհրդավոր էր ու անըմբռնելի, որ ես սիրտ չարեցի հրաժարվել: Եվ որքան էլ անհեթեթ էր այդ, այստեղ՝ անապատում, ուր քաղցից ու ծարավից մեռնելու էի դատապարտված, այնուամենայնիվ ես հանեցի մի թերթ թուղթ ու գրիչս:

ഒരു നിഗൂഢത നിങ്ങൾക്കുൾെക്കാള്ളാനാവുന്നതിലധി കമാെണന്നു വരുേമ്പാൾ അതിെന അനുസരിക്കാതിരി ക്കാൻ നിങ്ങൾക്കു ൈധര്യം വരില്ല. മനുഷ്യവാസത്തിൽ നിന്നു് ഒരായിരം ൈമൽ അകെല, മരണവും മുന്നിൽ കണ്ടു നില്ക്കുന്ന ഞാൻ, എെന്താരു വിഡ്ഢിത്തമാണീ കാ ണിക്കുന്നെതന്ന േതാന്നേലാെട, േപാക്കറ്റിൽ നിന്നു് ഒരു ഷീറ്റു കടലാസും ഒരു േപനയും പുറെത്തടുത്തു.

Բայց այստեղ ես հիշեցի, որ ավելի շատ աշխարհագրություն, պատմություն, թվաբանություն ու ուղղագրություն եմ սովորել և ասացի տղային նույնիսկ մի փոքր բարկացած, որ նկարել չգիտեմ: Նա պատասխանեց.

അേപ്പാഴാ ണു് ഞാൻ ഓർത്തതു്, ഭൂമിശാസ്ത്രവും ചരിത്രവും കണക്കും വ്യാകരണവുമായി എെന്റ പഠനം ചുരുങ്ങിേപ്പായിരുന്നു െവന്നു്. എനിക്കു വരയ്ക്കാനറിയിെല്ലന്നു് (അല്പം നീരസ േത്താെട തെന്ന) ഞാൻ അവേനാടു പറഞ്ഞു. അവെന്റ മറുപടി ഇതായിരുന്നു:

— Միևնույն է, մի գառնուկ նկարիր…

“അതു സാരമില്ല. എനിെക്കാരു െചമ്മരിയാടിെന വരച്ചു തരൂ.”

Եվ քանի որ իմ կյանքում երբեք գառնուկ չէի նկարել, նրա համար կրկնեցի իմ իմացած հին նկարներից մեկը՝ վիշապօձը դրսի կողմից, և շատ զարմացա, երբ տղան բացականչեց.

പേക്ഷ, ഞാൻ അേന്ന വെര െചമ്മരിയാടിെന വരച്ചിട്ടി ല്ല. അതിനാൽ മുമ്പു പലേപ്പാഴും വരച്ചിട്ടുള്ള ആ രണ്ടു ചി ത്രങ്ങളിൽ ഒന്നു വരച്ചു് ഞാൻ അവനു െകാടുത്തു. അതു കണ്ടിട്ടു് ആ െകാച്ചു ചങ്ങാതി പറഞ്ഞതു് എെന്ന അത്ഭു തസ്തബ്ധനാക്കിക്കളഞ്ഞു:

— Ոչ, ոչ… ես փիղը վիշապօձի մեջ չեմ ուզում: Վիշապօձը շատ վտանգավոր է, իսկ փիղը չափազանց մեծ: Ինձ մոտ ամեն բան շատ փոքր է: Ինձ գառնուկ է պետք, ինձ համար գառնուկ նկարիր…

“േവണ്ട, േവണ്ട, േവണ്ട! െപരു മ്പാമ്പു വിഴുങ്ങിയ ആനെയാന്നും എനിക്കു േവണ്ട. െപ രുമ്പാമ്പു് വളെര അപകടം പിടിച്ച ജന്തുവാണു്; ആനയാ െണങ്കിൽ െകാണ്ടുനടക്കാൻ വിഷമവും. ഞാൻ താമസി ക്കുന്ന സ്ഥലത്തു് സകലതും വളെര െചറുതാണു്. എനി ക്കു െചമ്മരിയാടിെനയാണു േവണ്ടതു്. എനിെക്കാരു െച മ്മരിയാടിെന വരച്ചുതരൂ.”

Եվ ես նկարեցի:

ഞാനേപ്പാൾ ഇങ്ങെനെയാന്നു വരച്ചു.

Նա ուշադիր նայեց իմ նկարին ու ասաց.

അതിൽ സൂക്ഷിച്ചു േനാക്കിയിട്ടു് അവൻ പറയുകയാണു്:

— Չէ՛, այս գառնուկը շատ տկար է: Մի ուրիշը նկարիր…

“ഇതു േവണ്ട. കണ്ടിട്ടു് അസുഖം പിടിച്ച േപാലിരിക്കുന്നു. എനിക്കു േവെറാന്നിെന വരച്ചുതരൂ.”

Եվ ես նկարեցի:

അങ്ങെന ഞാൻ രണ്ടാമെതാന്നിെന വരച്ചു.

Իմ նոր բարեկամը մեղմ ու ներողամիտ ժպտաց:

എെന്റ ചങ്ങാതി കുസൃതി കലർന്ന ഒരു പുഞ്ചിരിേയാെട പറഞ്ഞു:

— Չէ՞ որ դու էլ ես տեսնում, — ասաց նա, — որ սա գառնուկ չէ: Սա մեծ խոյ է, կոտոշներ ունի…

“തെന്നത്താെനാന്നു േനാക്കിേയ. ഇതു െചമ്മരിയാെടാ ന്നുമല്ല, മുട്ടാനാടാണു്. അതിനു െകാമ്പുണ്ടേല്ലാ.”

Ես նորից նկարեցի, բայց նա այդ նկարից էլ հրաժարվեց:

അങ്ങെന ഞാൻ മെറ്റാന്നിെനക്കൂടി വരച്ചു.

— Սա էլ արդեն պառավ ոչխար է:

പേക്ഷ, മറ്റുള്ളവെയേപ്പാെല ഇതും തിരസ്കരിക്കെപ്പട്ടു.

Ինձ այնպիսի գառնուկ է պետք, որ երկար ապրի:

“ഇതിനിേപ്പാേഴ വയസ്സായി. എനിക്കു േവണ്ടതു് ഒരുപാ ടു കാലം ജീവിച്ചിരിക്കുന്ന ഒരു െചമ്മരിയാടാണു്.”

Այստեղ իմ համբերությունը հատավ: Չէ՞ որ ես պետք է որքան հնարավոր է շուտ կարգի գցեի շարժիչը և ահա թե ինչ խզմզեցի:

ഈ േനരമായേപ്പാേഴക്കും എെന്റ ക്ഷമയുെട െനല്ലിപ്പ ലക കണ്ടുതുടങ്ങിയിരുന്നു; കാരണം ഞാൻ ഇനിയും വി മാനത്തിെന്റ എഞ്ചിൻപണി തുടങ്ങിയിട്ടില്ല. അതിനാൽ ഞാൻ ഇങ്ങെനെയാെരണ്ണം വരച്ചിട്ടുെകാടുത്തു.

Եվ ասացի տղային.

അതിെനാരു വിശദീകരണവും ഞാൻ തട്ടിവിട്ടു.

— Ահա քեզ մի արկղ: Մեջը մի այնպիսի գառնուկ է նստած, ինչպիսին դու ուզում ես:

“ആടിെന്റ െപട്ടി മാത്രമാണിതു്. നീ പറയുന്ന െചമ്മരി യാടു് ഉള്ളിൽ ഉറങ്ങിക്കിടക്കുന്നുണ്ടു്.”

Որքան ես զարմացա, երբ իմ խստապահանջ դատավորը հանկարծ պայծառացավ.

എെന്റ വിധികർത്താവിെന്റ കുഞ്ഞുമുഖത്തു് ഒരു െവളിച്ചം െപാട്ടിവിടരുന്നതു കണ്ടേപ്പാൾ ഞാൻ അമ്പരന്നുേപായി.

— Այ սա լա՜վ է: Ի՞նչ ես կարծում, այս գառնուկին շա՞տ խոտ է պետք:

“ഇങ്ങെന തെന്നയാണു് എനിക്കു േവണ്ടിയിരുന്നതു്! ഈ െചമ്മരിയാടിനു് ഒരുപാടു പുല്ലു േവണ്ടിവരുേമാ?”

— Ինչո՞ւ ես հարցնում…

“അെതന്താ?”

— Չէ՞ որ ինձ մոտ ամեն բան փոքր է…

“ഞാൻ താമസിക്കുന്ന സ്ഥലം തീെര െചറുതാണു്, അവിെട…”

— Սրան կբավականացնի: Ես քեզ շատ փոքրիկ գառնուկ եմ տալիս:

“അതിനു േവണ്ട പുെല്ലാെക്ക അവിെടയുണ്ടാവും,” ഞാൻ പറഞ്ഞു. “തീെരെച്ചറിയ ഒരാടിെനയേല്ല ഞാൻ നിനക്കു തന്നതു്?”

— Այնքան էլ փոքր չէ…— գլուխը խոնարհելով ու նկարին նայելով ասաց նա:— Տե՛ս, տե՛ս, քնել է…

അവൻ ചിത്രത്തിനു േമൽകൂടി കുനിഞ്ഞുേനാക്കി.
“അത്ര െചറുെതാന്നുമല്ല…േനാക്കിേയ! അതുറ ക്കമായി…”

Այսպես ես ծանոթացա Փոքրիկ իշխանի հետ:

ഇങ്ങെനയാണു് ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിെന ഞാൻ പരിചയ െപ്പടുന്നതു്.

III

മൂന്നു്

Ես ուշ հասկացա, թե որտեղից էր նա հայտվնել: Փոքրիկ իշխանը հարցերի տարափ էր տեղում ինձ վրա, բայց երբ ես էի որևէ բան հարցնում, նա կարծես թե չէր լսում:

അവെന്റ സ്വേദശം കണ്ടുപിടിക്കാൻ ഞാൻ ഏെറ േനര െമടുത്തു. ഇത്രെയാെക്ക േചാദ്യങ്ങൾ എേന്നാടു േചാദി ക്കുന്ന ലിറ്റിൽ പ്രിൻസിനു് ഞാൻ േചാദിക്കുന്നെതാന്നും െചവിയിൽ െപടാെതേപായി.

Միայն քիչ-քիչ, պատահական ու իմիջիայլոց ասած խոսքերից բացվեց ամեն ինչ: Այսպես, երբ նա առաջին անգամ տեսավ իմ ինքնաթիռը (ես չեմ փորձի ինքնաթիռը նկարել, միևնույն է, բան դուրս չի գա), հարցրեց.

സന്ദർഭവശാൽ വീണുകി ട്ടുന്ന വാക്കുകളിൽ നിന്നാണു് സർവതും എനിക്കു െവളി െപ്പട്ടു കിട്ടുന്നതു്. ആദ്യമായി എെന്റ വിമാനം കണ്ടേപ്പാൾ (എെന്റ വി മാനം ഞാൻ വരച്ചുകാണിക്കാെനാന്നും േപാകുന്നില്ല; അത്ര ൈവദഗ്ദ്ധ്യം എനിക്കില്ല) അവൻ േചാദിച്ചതിതാണു്:

— Սա ի՞նչ բան է:

“അെതന്തു സാധനമാ?”

— Սա բան չէ, ինքնաթիռ է, թռչում է:

“അതു സാധനെമാന്നുമല്ല. അതു പറക്കും. വിമാനം എന്നാണു് അതിനു പറയുന്നതു്. എെന്റ വിമാനമാണതു്.”

Եվ ես հպարտությամբ բացատրեցի նրան, որ կարող եմ թռչել: Նա բացականչեց.

എനിക്കു പറക്കാൻ കഴിയുെമന്നു് അവെന േബാധിപ്പി ച്ചേപ്പാൾ ഞാൻ െതെല്ലാന്നഭിമാനം െകാള്ളുകയും െചയ്തു. അേപ്പാൾ അവൻ ഉറെക്കേച്ചാദിക്കുകയാണു്:

— Ինչպե՞ս, դու երկնքի՞ց ես ընկել:

“എന്താ! നിങ്ങൾ ആകാശത്തു നിന്നുവന്നു വീണതാ േണാ?”

— Այո՛,— համեստորեն պատասխանեցի ես:

“അെത,” ഞാൻ വിനയേത്താെട പറഞ്ഞു.

— Այ թե հետաքրքի՜ր է…

“ആഹാ! അതു രസമുള്ള കാര്യമാണേല്ലാ!”

Եվ Փոքրիկ իշխանը ծիծաղեց այնպես ուժգին, որ իմ տրամադրությունն ընկավ: Ես սիրում եմ, երբ իմ ձախորդություններին լուրջ են վերաբերվում: Հետո նա ավելացրեց.

എന്നിട്ടവൻ മണി കിലുങ്ങുേമ്പാെല െപാട്ടിച്ചിരിച്ചു. ആ ചിരി േകൾക്കാൻ രസമായിരുെന്നങ്കിലും എനിക്കു വല്ലാ െത േദഷ്യം വന്നു. എെന്റ ദൗർഭാഗ്യങ്ങൾ ഗൗരവത്തി െലടുക്കെപ്പടാെത േപാകുന്നതു് എനിക്കിഷ്ടമല്ല. എന്നിട്ടു ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് േചാദിച്ചു:

— Ուրեմն դո՞ւ էլ ես երկնքից իջել: Իսկ ո՞ր մոլորակից:

“അേപ്പാൾ നിങ്ങളും ആകാശത്തു നിന്നു വന്നതാണേല്ല! ഏതാ നിങ്ങളുെട ഗ്രഹം?”

«Ահա թե որտեղ է անապատում հայտնվելու նրա խորհրդավոր գաղտնիքը»,— մտածեցի ես և ուղղակի հարցրի.

ആ നിമിഷത്തിലാണു് അവെന്റ സാന്നിദ്ധ്യെമന്ന അേഭ ദ്യമായ ദുരൂഹതയിേലക്കു് ഒരു െവളിച്ചത്തിെന്റ പഴുതു് എനിക്കു കിട്ടുന്നതു്:

— Ուրեմն դու ուրիշ մոլորակի՞ց ես այստեղ ընկել…

“നീ േവെറാരു ഗ്രഹത്തിൽ നിന്നാേണാ വരുന്നതു്?”

Բայց նա չպատասխանեց: Իմ ինքնաթիռին նայելով՝ նա գլուխը կամաց օրորեց.

പേക്ഷ, അവൻ അതിനു മറുപടി പറഞ്ഞില്ല. എെന്റ വി മാനത്തിൽ നിന്നു കെണ്ണടുക്കാെത തല പിന്നിേലക്കു ചായ്ചുെകാണ്ടു് അവൻ പറഞ്ഞു:

— Դու սրանով հեռվից գալ չէիր կարող…

“ഇതിൽ കയറി ഒരുപാടു ദൂരത്തു നിെന്നാന്നും വരാൻ പറ്റില്ല…”

Եվ երկար մտածմունքի մեջ ընկավ: Հետո գրպանից հանեց իմ նկարած գառնուկն ու սկսեց զննել այդ գանձը:

എന്നിട്ടവൻ ദീർഘേനരം മേനാരാജ്യത്തിലാണ്ടു. പി െന്ന ഞാൻ െകാടുത്ത െചമ്മരിയാടിെന േപാക്കറ്റിൽ നിെന്നടുത്തു് അമൂല്യമാെയാരു നിധിയാണെതന്നേപാ െല അതും ധ്യാനിച്ചിരുന്നു.

Կարո՞ղ եք պատկերացնել, թե ինչպես բորբոքվեց իմ հետաքրքրությունը «ուրիշ մոլորակների» մասին նրա կիսաբերան ասած խոստովանությունից: Եվ ես փորձեցի ավելի շատ բան իմանալ:

പാതിരഹസ്യം േപാെല അവൻ പറഞ്ഞ ആ “മറ്റു ഗ്ര ഹങ്ങൾ” എെന്റ ജിജ്ഞാസെയ എന്തു മാത്രം കുലുക്കി യുണർത്തിെയന്നു് നിങ്ങൾക്കൂഹിക്കാവുന്നേതയുള്ളു. അതിനാൽ ആ വിഷയെത്തക്കുറിച്ചു കൂടുതൽ അറിയാൻ ഞാൻ വലിെയാരു ശ്രമം നടത്തി.

— Որտեղի՞ց ես դու եկել, փոքրի՛կս: Որտե՞ղ է քո տունը և ո՞ւր ես ուզում տանել իմ գառնուկը:

“എെന്റ െകാച്ചുചങ്ങാതീ, നീ എവിടുന്നാണു വരുന്നതു്? നീ പറയുന്ന ഈ ‘ഞാൻ താമസിക്കുന്ന സ്ഥലം’ എവി െടയാണു്? എവിെടയ്ക്കാണു് നീ എെന്റ ആടിെന െകാണ്ടു േപാകുന്നതു്?”

Նա, մտածմունքի մեջ ընկած, մի փոքր լռեց, հետո ասաց.

ചിന്താധീനമായ ഒരു മൗനത്തിനു േശഷം അവൻ ഇങ്ങ െന പറഞ്ഞു:

— Շատ լավ եղավ, որ դու ինձ այս արկղը տվեցիր: Գիշերները գառնուկը արկղում էլ կքնի:

“നിങ്ങൾ തന്ന കൂടിെന്റ ഏറ്റവും വലിയ ഗുണം രാത്രി യിൽ ആടിനതു് വീടായി ഉപേയാഗിക്കാം എന്നതാണു്.”

— Դե իհարկե: Եվ եթե դու խելացի լինես, ես քեզ պարան կտամ, որ գառնուկին ցերեկները կապես: Ցից էլ կտամ:

“അതങ്ങെനയാണു്. േവണെമങ്കിൽ ഞാെനാരു നൂലും കുറ്റിയും കൂടി തരാം; പകലതിെന െകട്ടിയിടാമേല്ലാ.”

Փոքրիկ իշխանը մռայլվեց:

ആ വാഗ്ദാനം േകട്ടു് ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് െഞട്ടിേപ്പായി:

— Կապե՞մ… ինչի՞ համար…

“െകട്ടിയിടാേനാ! എന്തു വിചിത്രമാണതു്!”

— Ախր եթե չկապես, նա կարող է գնալ հեռու և կորչել:

“െകട്ടിയിട്ടിെല്ലങ്കിൽ അതലഞ്ഞുതിരിഞ്ഞു് പിെന്ന കാ ണാെതയാവിേല്ല?” ഞാൻ േചാദിച്ചു.

Այստեղ իմ բարեկամը նորից ուրախ ծիծաղեց:

എെന്റ ചങ്ങാതിക്കു പിെന്നയും ചിരി െപാട്ടി:

— Ո՞ւր կարող է նա գնալ:

“അെതേങ്ങാട്ടു േപാകുെമന്നാണു പറയുന്നതു്?”

— Քի՞չ տեղ կա գնալու: Կգնա ուղիղ, ինչքան աչքը կտրի:

“എേങ്ങാട്ടും. േനേര മുന്നിൽ കാണുന്നിടത്തു്.”

Փոքրիկ իշխանը լրջորեն ասաց.

അേപ്പാൾ എെന്ന സമാധാനിപ്പിക്കുന്ന േപാെല ലിറ്റിൽ പ്രിൻസ് പറഞ്ഞു:

— Դա սարսափելի չէ, ինձ մոտ տեղը շատ փոքր է:

“അതു േപടിേക്കണ്ട. ഞാൻ താമസിക്കുന്നിടത്തു് സകല തും തീെര െചറുതാണു്!”

Եվ թախծոտ ավելացրեց.

എന്നിട്ടു്, േനരിയ വിഷാദേത്താെടെയന്നു് എനിക്കു േതാ ന്നി, അവൻ കൂട്ടിേച്ചർത്തു:

— Եթե ուղիղ գնալու լինես, հեռուն չես գնա…

“േനേര മുന്നിേലക്കു േപായാൽ ആർക്കും അത്രയധികം ദൂരം േപാകാൻ പറ്റില്ല…”