“Then they belong to me, because I was the first person to think of it.”

— Ուրեմն իմն են, որովհետև ես առաջինն եմ այդ բանը մտածել:

“Is that all that is necessary?”

— Եվ դա բավական է:

“Certainly. When you find a diamond that belongs to nobody, it is yours. When you discover an island that belongs to nobody, it is yours. When you get an idea before any one else, you take out a patent on it: it is yours. So with me: I own the stars, because nobody else before me ever thought of owning them.”

— Դե իհարկե: Եթե դու ալմաստ ես գտնում, որը տեր չունի, ուրեմն քոնն է: Եթե դու մի կղզի ես գտնում, որը տեր չունի, ուրեմն քոնն է: Եթե առաջին անգամ քո գլխում մի միտք է ծագում, դու նրա համար պատենտ ես վերցնում, և այն քոնն է: Ես աստղերին տիրում եմ, որովհետև ինձանից առաջ ոչ ոք գլխի չի ընկել, որ կարելի է նրանց տիրել:

“Yes, that is true,” said the little prince. “And what do you do with them?”

— Ա՛յ դա ճիշտ է, — ասաց Փոքրիկ իշխանը: — Եվ ի՞նչ պիտի անես դու այդ աստղերը:

“I administer them,” replied the businessman. “I count them and recount them. It is difficult. But I am a man who is naturally interested in matters of consequence.”

— Ինչ ուզենամ՝ կանեմ, — պատասպանեց գործարարը, — հաշվում եմ ու էլի կհաշվեմ: Դա շատ դժվար բան է: Բայց ես լուրջ մարդ եմ:

The little prince was still not satisfied.

Սակայն Փոքրիկ իշխանի համար դա շատ քիչ էր:

“If I owned a silk scarf,” he said, “I could put it around my neck and take it away with me. If I owned a flower, I could pluck that flower and take it away with me. But you cannot pluck the stars from heaven…”

— Եթե ես մետաքսե թաշկինակ ունենամ, կարող եմ կապել վզիս ու հետս տանել, — ասաց նա: — Եթե ես մի ծաղիկ ունենամ, կարող եմ պոկել ու հետս տանել: Բայց չէ՞ որ դու չես կարող աստղերը տանել:

“No. But I can put them in the bank.”

— Չեմ կարող, բայց ես դրանք կարող եմ բանկ դնել:

“Whatever does that mean?”

— Այդ ինչպե՞ս:

“That means that I write the number of my stars on a little paper. And then I put this paper in a drawer and lock it with a key.”

— Շատ պարզ, թղթի վրա գրում եմ, թե որքան աստղ ունեմ: Հետո այդ թուղթը դնում եմ արկղի մեջ ու բանալիով փակում:

“And that is all?”

— Այդքա՞նը:

“That is enough,” said the businessman.

— Դա բավական է:

“It is entertaining,” thought the little prince. “It is rather poetic. But it is of no great consequence.”

«Հետաքրքիր է, — մտածեղ Փոքրիկ իշխանը: — Եվ նույնիսկ բանաստեղծական է: Բայց այնքան էլ լուրջ բան չէ»:

On matters of consequence, the little prince had ideas which were very different from those of the grown-ups.

Թե ինչն է լուրջ բան, ինչը՝ ոչ, Փոքրիկ իշխանը յուրովի էր հասկանում, ոչ այնպես, ինչպես մեծահասակները:

“I myself own a flower,” he continued his conversation with the businessman, “which I water every day. I own three volcanoes, which I clean out every week (for I also clean out the one that is extinct; one never knows). It is of some use to my volcanoes, and it is of some use to my flower, that I own them. But you are of no use to the stars…”

— Ես մի ծաղիկ ունեմ, — ասաց նա, և ես ամեն առավոտ ջրում եմ այն: Ես երեք հրաբուխ ունեմ, ամեն շաբաթ մաքրում եմ դրանք: Բոլորն էլ մաքրում եմ, հանգածը նույնպես: Դե, ինչ ասես կարող է պատահել: Եվ իմ հրաբուխների ու իմ ծաղկի համար օգտակար է, որ ես տիրում եմ նրանց: Իսկ աստղերը քեզանից ոչ մի օգուտ չեն ստանում…

The businessman opened his mouth, but he found nothing to say in answer. And the little prince went away.

Գործարար մարդը բերանը բաց արեց, բայց այդպես էլ չիմացավ, թե ինչ պատասխանի, և Փոքրիկ իշխանը շարունակեց իր ճամփան:

“The grown-ups are certainly altogether extraordinary,” he said simply, talking to himself as he continued on his journey.

«Այո, մեծահասակներն իրոք զարմանալի մարդիկ են», — ճանապարհը շարունակելով՝ պարզամտորեն ասում էր նա ինքն իրեն:

XIV

XIV

The fifth planet was very strange. It was the smallest of all. There was just enough room on it for a street lamp and a lamplighter.

Հինգերորդ մոլորակը բոլորից փոքր էր ու զվարճալի: Նրա վրա միայն մի լապտեր ու մի լապտերավառ էր տեղավորվում:

The little prince was not able to reach any explanation of the use of a street lamp and a lamplighter, somewhere in the heavens, on a planet which had no people, and not one house. But he said to himself, nevertheless:

Փոքրիկ իշխանը ոչ մի կերպ չէր հասկանում, թե երկնքում մոլորված այդ տուն ու բնակիչ չունեցող մոլորակիկի ինչին են պետք լապտերն ու լապտերավառը: Բայց նա մտածեց.

“It may well be that this man is absurd. But he is not so absurd as the king, the conceited man, the businessman, and the tippler. For at least his work has some meaning. When he lights his street lamp, it is as if he brought one more star to life, or one flower. When he puts out his lamp, he sends the flower, or the star, to sleep. That is a beautiful occupation. And since it is beautiful, it is truly useful.”

«Գուցե այս մարդն էլ տարօրինակ է, բայց ավելի տարօրինակ չէ, քան թագավորը, փառասերը, գործարարն ու հարբեցողը: Նրա աշխատանքի մեջ այնուամենայնիվ իմաստ կա: Երբ նա վառում է լապտերը, կարծես թե մի նոր աստղ կամ ծաղիկ է ծնվում: Իսկ երբ հանգցնում է լապտերը, թվում է, թե ծաղիկը կամ աստղը քուն են մտնում: Սքանչելի զբաղմունք է: Սա իսկապես օգտակար է, որովհետև գեղեցիկ է»:

When he arrived on the planet he respectfully saluted the lamplighter.

Եվ երբ հավասարվեց այդ մոլորակին, նա հարգանքով տվեց լապտերավառին:

“Good morning. Why have you just put out your lamp?”

— Բարի օր, — ասաց նա: — Ինչո՞ւ դու հիմա հանգցրիր քո լապտերը:

“Those are the orders,” replied the lamplighter. “Good morning.”

— Պայմանն այդպես է, — պատասխանեց լապտերավառը: — Բարի օր:

“What are the orders?”

— Այդ ի՞նչ պայման է:

“The orders are that I put out my lamp. Good evening.”

— Լապտերն հանգցնելու պայմանը: Բարի երեկո:

And he lighted his lamp again.

Եվ նա նորից լապտերը վառեց:

“But why have you just lighted it again?”

— Իսկ ինչո՞ւ դու նորից վառեցիր այն:

“Those are the orders,” replied the lamplighter.

— Պայմանն այդպես է, — կրկնեց լապտերավառը:

“I do not understand,” said the little prince.

— Չեմ հասկանում, — խոստովանեց Փոքրիկ իշխանը:

“There is nothing to understand,” said the lamplighter. “Orders are orders. Good morning.”

— Հասկանալու բան չկա, — ասաց լապտերավառը: — Պայմանը պայման է: Բարի օր:

And he put out his lamp.

Եվ լապտերը հանգցրեց:

Then he mopped his forehead with a handkerchief decorated with red squares.

Հետո կարմիր վանդակավոր թաշկինակով ճակատի քրտինքը սրբեց ու ասաց.

“I follow a terrible profession. In the old days it was reasonable. I put the lamp out in the morning, and in the evening I lighted it again. I had the rest of the day for relaxation and the rest of the night for sleep.”

— Ծանր է իմ արհեստը: Մի ժամանակ իմաստ ուներ այն: Առավոտները ես հանգցնում էի, իսկ երեկոները՝ վառում: Ես մի ամբողջ օր ունենում էի հանգստանալու և մի ամբողջ գիշեր՝ քունս առնելու համար…

“And the orders have been changed since that time?”

— Իսկ հետո պայմանը փոխվե՞ց…

“The orders have not been changed,” said the lamplighter. “That is the tragedy! From year to year the planet has turned more rapidly and the orders have not been changed!”

— Պայմանը չի փոխվել, — ասաց լապտերավառը: — Դժբախտությունն էլ հենց այդ է: Իմ մոլորակը տարին տարու վրա ավելի արագ է պտտվում, իսկ պայմանը մնում է նույնը:

“Then what?” asked the little prince.

— Իսկ ինչպե՞ս պիտի անենք, — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը:

“Then — the planet now makes a complete turn every minute, and I no longer have a single second for repose. Once every minute I have to light my lamp and put it out!”

— Այսպես էլ պիտի անեմ: Մի րոպեում մոլորակը լրիվ պտույտ է անում, և ես շունչ քաշելու համար ոչ մի վայրկյան չունեմ: Ամեն րոպե ես լապտերը հանգցնում եմ ու հետո նորից վառում:

“That is very funny! A day lasts only one minute, here where you live!”

— Այ քեզ հետաքրքիր բան… Ուրեմն քեզ մոտ օրը տևում է միայն մի րոպե՞…

“It is not funny at all!” said the lamplighter. “While we have been talking together a month has gone by.”

— Ոչ մի հետաքրքիր բան չկա այստեղ, — առարկեց լապտերավառը:

“A month?”

— Արդեն մի ամբողջ ամիս է, ինչ ես ու դու խոսում ենք:

“Yes, a month. Thirty minutes. Thirty days. Good evening.”

— Մի ամբողջ ամի՛ս: — Իհարկե: Երեսուն րոպե: Երեսուն օր: Բարի երեկո:

And he lighted his lamp again.

Եվ նա նարից լապտերը վառեց:

As the little prince watched him, he felt that he loved this lamplighter who was so faithful to his orders.

Փոքրիկ իշխանը նայում էր լապտերավառին, որն այդքան հավատարիմ էր իր տված խոսքին: Եվ նա ավելի էր դուր գալիս Փոքրիկ իշխանին:

He remembered the sunsets which he himself had gone to seek, in other days, merely by pulling up his chair; and he wanted to help his friend.

Փոքրիկ իշխանը հիշեց, թե ինչպես էր մի ժամանակ աթոռը տեղից տեղ շարժում վերջալույսը դիտելու համար: Եվ նա ուզեց օգնել բարեկամին:

“You know,” he said, “I can tell you a way you can rest whenever you want to…”

— Լսի՛ր, — ասաց նա լապտերավառին: — Ես մի միջոց գիտեմ, դու կարող ես հանգստանալ որքան ուզես…

“I always want to rest,” said the lamplighter.

— Ես անընդհատ ուզում եմ հանգստանալ, — ասաց լապտերավառը:

For it is possible for a man to be faithful and lazy at the same time. The little prince went on with his explanation:

— Չէ՞ որ կարելի է հավատարիմ մնալ տված խոսքին և միաժամանակ ծույլ լինել:

The little prince went on with his explanation:
“Your planet is so small that three strides will take you all the way around it. To be always in the sunshine, you need only walk along rather slowly. When you want to rest, you will walk — and the day will last as long as you like.”

— Քո մոլորակն այնքան փոքր է, որ դու երեք քայլով կարող ես պտտվել նրա շուրջը, — շարունակեց իշխանը: — Եվ դու պարզապես պետք է շարժվես այնպիսի արագությամբ, որ միշտ մնաս արևի տակ: Երբ դու ուզենաս հանգստանալ, պարզապես պետք է գնաս ու գնաս…, և օրը կերկարի այնքան, որքան դու ուզում ես:

“That doesn’t do me much good,” said the lamplighter. “The one thing I love in life is to sleep.”

— Բայց դրանից ես օգուտ չեմ ստանա, — ասաց լապտերավառը: — Աշխարհում ես ամենից շատ սիրում եմ քնել:

“Then you’re unlucky,” said the little prince.

— Որ այդպես է, վատ են քո գործերը, — ցավակցեց Փոքրիկ իշխանը:

“I am unlucky,” said the lamplighter. “Good morning.”

— Վատ են գործերս, — հաստատեց լապտերավառը: — Բարի օր:

And he put out his lamp.

Եվ լապտերը հանգցրեց:

“That man,” said the little prince to himself, as he continued farther on his journey, “that man would be scorned by all the others: by the king, by the conceited man, by the tippler, by the businessman. Nevertheless he is the only one of them all who does not seem to me ridiculous. Perhaps that is because he is thinking of something else besides himself.”

«Ահա մի մարդ, — ճանապարհը շարունակելով՝ ինքն իրեն ասաց Փոքրիկ իշխանը, — ահա մի մարդ, որին բոլորը՝ և՛ թագավորը, և՛ հարբեցողը, և՛ գործարարը, և՛ սնապարծը, կատեին: Իսկ իմ կարծիքով այդ բոլորից միայն նա է, որ ծիծաղելի չէ: Գուցե այն պատճառով, որ միայն իր մասին չի մտածում:»

He breathed a sigh of regret, and said to himself, again:

Փոքրիկ իշխանը հառաչեց:

“That man is the only one of them all whom I could have made my friend. But his planet is indeed too small. There is no room on it for two people…”

«Ահա թե ում հետ ես կարող էի բարեկամանալ, — մտածեց նա, — բայց լապտերավառի մոլորակը շատ փոքրիկ է: Երկու հոգու տեղ չի անի»:

What the little prince did not dare confess was that he was sorry most of all to leave this planet, because it was blest every day with 1440 sunsets!

Նա չէր ուզում խոստովանել, որ այդ հիանալի մոլորակի համար ափսոսում է մի ուրիշ պատճառով ևս. Քսանչորս ժամում նա կարող էր վերջալույսը դիտել հազար չորս հարյուր քառասուն անգամ:

XV

XV

The sixth planet was ten times larger than the last one. It was inhabited by an old gentleman who wrote voluminous books.

Վեցերորդ մոլորակը նախորդից տասն անգամ մեծ էր: Նրա վրա մի ծերունի էր ապրում, որը հաստափոր գրքեր էր գրում:

“Oh, look! Here is an explorer!” he exclaimed to himself when he saw the little prince coming.

— Նայեցե՛ք… ահա և ճանապարհորդը, — Փոքրիկ իշխանին նկատելով՝ բացականչեց ծերունին:

The little prince sat down on the table and panted a little. He had already traveled so much and so far!

Փոքրիկ իշխանը նստեց սեղանի վրա, որպեսզի շունչ քաշի: Նա արդեն բավական շատ էր թափառել:

“Where do you come from?” the old gentleman said to him.

— Որտեղի՞ց ես գալիս, — հարցրեց ծերունին:

“What is that big book?” said the little prince. “What are you doing?”

— Այդ ի՞նչ գիրք է այդքան մեծ, — հարցրեց Փոքրիկ իշխանը: — Ի՞նչ եք անում այստեղ:

“I am a geographer,” said the old gentleman.

— Ես աշխարհագրագետ եմ, — պատասխանեց ծերունին:

“What is a geographer?” asked the little prince.

— Ի՞նչ բան է աշխարհագրագետը:

“A geographer is a scholar who knows the location of all the seas, rivers, towns, mountains, and deserts.”

— Դա մի գիտնական է, որը գիտի, թե որտեղ են գտնվում ծովերը, քաղաքները, լեռներն ու անապատները:

“That is very interesting,” said the little prince. “Here at last is a man who has a real profession!”

— Ի՜նչ հետաքրքիր է, — ասաց Փոքրիկ իշխանը: — Ա՛յ, դա իսկական գործ է:

And he cast a look around him at the planet of the geographer. It was the most magnificent and stately planet that he had ever seen.

Եվ նա մի հայացք գցեց աշխարհագրագետի մոլորակի վրա: Փոքրիկ իշխանը երբեք այդքան փառահեղ մոլորակ չէր տեսել:

“Your planet is very beautiful,” he said. “Has it any oceans?”

— Ձեր մոլորակը շատ գեղեցիկ է, — ասաց նա: — Իսկ օվկիանոս դուք ունե՞ք…

“I couldn’t tell you,” said the geographer.

— Դա ես չգիտեմ, — ասաց աշխարհագրագետը:

“Ah!” The little prince was disappointed. “Has it any mountains?”

— Օհո՜,— ասաց Փոքրիկ իշխանը հիասթափված: — Իսկ լեռներ կա՞ն…

“I couldn’t tell you,” said the geographer.

— Չգիտեմ, — կրկնեց աշխարհագրագետը:

“And towns, and rivers, and deserts?”

— Իսկ քաղաքնե՞ր, գետե՞ր, անտառնե՞ր…

“I couldn’t tell you that, either.”

— Դա էլ չգիտեմ:

“But you are a geographer!”

— Բայց չէ՞ որ դուք աշխարհագրագետ եք:

“Exactly,” the geographer said. “But I am not an explorer. I haven’t a single explorer on my planet. It is not the geographer who goes out to count the towns, the rivers, the mountains, the seas, the oceans, and the deserts.

— Հենց բանն էլ այդ է, — ասաց ծերուկը: — ես աշխարհագրագետ եմ և ոչ թե ճանապարհորդ: Ես ճանապարհորդների խիստ կարիք եմ զգում: Չէ՞ որ աշխարհագրագետները չեն, որ պահում են քաղաքների, գետերի, լեռների, ծովերի, օվկիանոսների և անապատների հաշիվը:

The geographer is much too important to go loafing about. He does not leave his desk. But he receives the explorers in his study. He asks them questions, and he notes down what they recall of their travels. And if the recollections of any one among them seem interesting to him, the geographer orders an inquiry into that explorer’s moral character.”

Աշխարհագրագետը շատ կարևոր դեմ է, նա թափառելու ժամանակ չունի: Նա իր առանձնասենյակից դուրս չի գալիս, բայց ընդունում է ճանապարհորդներին և նրանց պատմությունները գրի է առնում: Եվ եթե նրանցից որևէ մեկը ինչ-որ հետաքրքիր բան է պատմում, աշխարհագրագետը ստուգում է, թե կարգին մարդ է այդ ճանապարհորդը:

“Why is that?”

— Իսկ ինչո՞ւ:

“Because an explorer who told lies would bring disaster on the books of the geographer. So would an explorer who drank too much.”

— Ախր եթե ճանապարհորդը սկսի փչել, այն ժամանակ աշխարհագրության դասագրքերում ամեն ինչ իրար կխառնվի: Եվ եթե մի երկու բաժակ ավելի է խմել, էլի վատ է:

“Why is that?” asked the little prince.

— Ինչո՞ւ…

“Because intoxicated men see double. Then the geographer would note down two mountains in a place where there was only one.”

— Որովհետև հարբեցողների աչքին ամեն բան զույգ է երևում: Եվ այնտեղ, ուր իրականում մի սար կա, աշխարհագրագետը երկուսը կնշի:

“I know some one,” said the little prince, “who would make a bad explorer.”

— Ես ճանաչում եմ մի մարդու, որից շատ վատ ճանապարհորդ դուրս կգար, — նկատեց Փոքրիկ իշխանը:

“That is possible. Then, when the moral character of the explorer is shown to be good, an inquiry is ordered into his discovery.”

— Շատ հավանական է: Ուրեմն այսպես, եթե պարզվում է, որ ճանապարհորդը կարգին մարդ է, այն ժամանակ ստուգում են նրա հայտնագործությունը:

“One goes to see it?”

— Ինչպե՞ս են ստուգում: Գնում և նայո՞ւմ են…

“No. That would be too complicated. But one requires the explorer to furnish proofs. For example, if the discovery in question is that of a large mountain, one requires that large stones be brought back from it.”

— Չէ՛, ի՜նչ ես ասում: Դա շատ բարդ է: Ուղղակի պահանջում են, որ ճանապարհորդը ապացույցներ ներկայացնի: Օրինակ, եթե նա մեծ սար է հայտնագործել, թող այնտեղից մեծ-մեծ քարեր բերի:

The geographer was suddenly stirred to excitement.

Աշխարհագրագետը հանկարծ հուզվեց.

“But you — you come from far away! You are an explorer! You shall describe your planet to me!”

— Բայց չէ՞ որ դու էլ ես ճանապարհորդ: Հեռվից ես եկել: Պատմի՛ր ինձ քո մոլորակի մասին:

And, having opened his big register, the geographer sharpened his pencil. The recitals of explorers are put down first in pencil. One waits until the explorer has furnished proofs, before putting them down in ink.

Եվ աշխարհագրագետը բաց արեց իր հաստափոր գիրքն ու մատիտը սրեց: Ճանապարհորդների պատմությունները նախ մատիտով են գրում և միայն հետո, երբ ճանապարհորդը ապացույցներ է բերում, կարելի է նրա պատմածը գրանցել թանաքով:

“Well?” said the geographer expectantly.

— Ես քեզ լսում եմ, — ասաց աշխարհագրագետը:

“Oh, where I live,” said the little prince, “it is not very interesting. It is all so small. I have three volcanoes. Two volcanoes are active and the other is extinct. But one never knows.”

— Դե իմ մոլորակի վրա այնքան էլ հետաքրքիր բաներ չկան, — շշնջաց Փոքրիկ իշխանը: — Իմ մոլորակի վրա ամեն ինչ փոքր է: Երեք հրաբուխ կա: Երկուսը գործում են, իսկ մեկը վաղուց հանգած է: Բայց դե ո՞վ գիտե, մեկ էլ տեսար…

“One never knows,” said the geographer.

— Այո՛, ամեն ինչ կարող է պատահել, — հաստատեց աշխարհագրագետը:

“I have also a flower.”

— Հետո ես մի ծաղիկ ունեմ:

“We do not record flowers,” said the geographer.

— Ծաղիկները մենք չենք նշում:

“Why is that? The flower is the most beautiful thing on my planet!”

— Ինչո՞ւ… չէ՞ որ ծաղիկը ամենագեղեցիկ բանն է:

“We do not record them,” said the geographer, “because they are ephemeral.”

— Որովհետև ծաղիկները վաղանցիկ են:

“What does that mean — ‘ephemeral’?”

— Ի՞նչ է նշանակում վաղանցիկ:

“Geographies,” said the geographer, “are the books which, of all books, are most concerned with matters of consequence. They never become old-fashioned. It is very rarely that a mountain changes its position. It is very rarely that an ocean empties itself of its waters. We write of eternal things.”

— Աշխարհագրության գրքերը աշխարհում ամենաթանկ գրքերն են, — բացատրեց աշխարհագրագետը: — Նրանք երբեք չեն հնանում: Չէ՞ որ քիչ է պատահում, որ սարը տեղից շարժվի, կամ, ասենք, օվկիանոսը ցամաքի: Մենք գրում ենք հավերժական և անփոփոխ առարկաների մասին:

“But extinct volcanoes may come to life again,” the little prince interrupted. “What does that mean — ‘ephemeral’?”

— Բայց հանգած հրաբուխը կարող է նորից արթնանալ, — ընդհատեց Փոքրիկ իշխանը: — Իսկ ի՞նչ է նշանակում վաղանցիկ: